Ауылшаруашылық дақылдарының суару режимін есептеу

Ф. 7. 04-02

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

М. ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН

МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

«Су ресурстары, жерді пайдалану және агротехника» кафедрасы

пәні бойынша курстық жоба

ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБАСЫ

Жоба тақырыбы:

Мамандығы:

Орындаған: тобы

(Студенттің аты-жөні, тобы)

Жетекші:

(Оқытушының аты-жөні, ғылыми дәрежесі, атағы)

Жоба бағасына қорғалды

(бағасы)

«»2019 ж

Норма бақылау:

(қолы, аты-жөні)

Комиссия:

(қолы, аты-жөні)

(қолы, аты-жөні)

Шымкент 2019 ж.

Ф. 7. 04-04

М. ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

«Су ресурстары, жерді пайдалану және агротехника» кафедрасы

«БЕКІТЕМІН»

Каф. меңгерушісі

Султанбекова П. С.

«»2019 ж.

пәні бойынша курстық жоба (жұмысқа)

№ ТАПСЫРМА

Студент тобы

(тегі, аты-жөні)

Жоба (жұмыс) тақырыбы:

Берілген мәліметтер

Әдебиет:

1

2

3

Тапсырманың берілген күні

Жұмысты қорғау күні

Жұмыс жетекшісі

(оқытушының аты-жөні, қолы)

Тапсырманы орындауға қабылдаған

(студенттің аты-жөні, қолы)

Ф. 7. 04-06

М. ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

Ауылшаруашылық ғылымдары Жоғары мектебі

«Су ресурстары, жерді пайдалану және агротехника» кафедрасы

«БЕКІТЕМІН»

Каф. меңгерушісі

Султанбекова П. С.

«»2019 ж.

Курстық жоба (жұмыс) қорғау

ХАТТАМАСЫ №

пәні

студент тобы

Курстық жоба (жұмыс) тақырыбы:

Қорғау кезінде келесі сұрақтарға жауап алынды: 1. 2. 3.

Курстық жобаны (жұмысты) орындау кезінде алынған балл (60 мүмкіндіктен) , қорғау бағаланды (40 мүмкіндіктен) балл

Сомалық баллы .

Жобаның (жұмыстың) бағасы .

Курстық жоба (жұмыс) жетекшісі:

Комиссия мүшелері:

Комиссия мүшелері:

Қорғау күні «» 2019ж.

Мазмұны

Кіріспе

Курстық жобаның өзекті мәселесі - агроөнеркәсiптiң ең маңызды кешендi буыны жерлердi мелиорациялау, яғни ауылшаруашылық өндiрiстiң дамуын динамикалылық орнықтылықпен қамтамасыз ету және күтпеген апат табиғат жағдайларын өзгертетiн әсерiнен оның тәуелдiлiгiн азайту үшін болып көрiнедi.

Жұмыстың ғылыми жаңалығы:

- Түркістан облысы, Отырар ауданы, жем-шөптік ауыспалы егіс дақылының суару жүйесін жобалау;

- суару жүйесін жобалау негізінде жем-шөп қорын кеңейтуге мүмкіндіктер жасау, нәтижесінде ауданда мал ішкі нарықтың артуына ықпал тигізу.

Жұмыстың тәжірибелік маңызы: дана халқымыз «судың да сұрауы бар» деп бекер айтпаған. Қазақстанның су ресурстарына деген тәуелділігі күн тәртібінде тұрған басты мәселенің бірі.

Ғылыми мәселенің заманауи жағдайын бағалау: мұндайда біз үшін ең тиімді жол қандай болмақ? Көрші елдерге деген тәуелділіктен қалай құтыламыз? Бұл сұраққа мамандар бірауыздан «жаңа технологияларды енгізіп, суды үнемдеу жолдарына көңіл бөлу қажет» деп жауап береді. Шындығында елімізде су ресурстарын үнемдеуге деген ұмтылыс тым аз, кеңестік дәурде қалыптасқан ескі көзқарастан әлі де арыла алмай келе жатырмыз.

Курстық жобаның мақсаты: жем-шөптік ауыспалы егіс дақылының суғару жүйесін жобалау.

Жұмыстың зерттеу міндеттері - Түркістан облысы, Отырар ауданына қарасты суармалы жерлердің мелиоративтік жағдайын жақсарту арқылы ауыспалы егістіктен мол өнім алу, суарудың жаңа техникалары мен тәсілдерін ендіру.

Қойылған мақсатқа жету үшін келесі мәселелер қарастырылып шешілді:

- Түркістан облысы, Отырар ауданының табиғи-климаттық жағдайы жан-жақты бағаланып, қажетті мәліметтер негізінде суару тәсілі анықталды;

- облыстың су ресурстарының ауылшаруашылық саласына әсерін анықтап, пайдаланудың тиімді жолдарын негіздеу.

Зерттеу нысаны - Түркістан облысы, Отырар ауданы, жем-шөптік ауыспалы егіс дақылының суару жүйесі.

Жобадағы пайдаланылған зерттеу әдістері: жобада қарастырылып отырған күрделі мәселелерді шешу мақсатында, табиғи жүйені пайдаланудың қағидалары мен заңдылықтарына сүйене отырып, су ресурстарын тиімді пайдалану мақсатында суғарудың суды үнемдеу технологиясын жобалау есептері арқылы алынған мәліметтерді суару техникасының элементтері арқылы негіздеу.

2 Технологиялық бөлiм

2. 1 Ауылшаруашылық дақылдарының суару мезгiлін жобалау

Ауыл шаруашылық дақылдарын суарудың саны, мерзімі және суару нормасының мөлшерінің жинағын суару режимі деп атайды. Басқа сөзбен айтқанда, белгілі бір дақылдың суару режимі - сол дақылды неше рет, қандай мерзімді және қандай нормамен суғару қажет екендігін білдіреді.

Суару режимін жобалағанда дақылдың өсіп - өну дәуірі кезінде пайдаланатын суының жалпы мөлшерімен ауыспалы егістегі әр дақыл үшін суару және суармалау нормаларының мөлшерін және суару мерзімі мен онын санын анықтау, гидромодуль графигін жасап, суару режимін су көздерінің режимімен сәкестендіреді.

Жобалаған суару режимі топырақта қолайлы су, ауа, қорек және жылу режимдерін қамтамасыз етіп, ыза судың деңгейін көтермей және топырақтың сорлануына жол бермеуі керек.

Суғару режимін мынадай түрлерге бөлуге болады:

Жоспарлық суғару режимі электорндық есептеу машинасы көмегімен болжанған ауа - райы мәліметтері негізінде келесі жылға ауыл шаруашылығы дақылдарын суғару жұмыстарын жоспарлау үшін анықталады.

Эксплуатациялық суғару режимі деп, ағымдағы жыл жағдайына сәйкестендіріліп жүзеге асырылған нақты суғару режимін айтады.

Ауыл шаруашылық дақылдарының пайдаланатын су су мөлшері олардың даму кезеңінің ұзақтығына, сыртқы жағдайларына (күн, температура, су қорек және жылу режимдері) және дақылдардың түрі мен сортының биологиялық ерекшеліктеріне байланысты болады. Мысалы, астық тұқымдас дақылдардың дамуына мынадай өте қиын мезгілдері болады: көктеу, түптену, масақтану, гүлдену және пісу. Өсімдіктердің даму кезеңінің әр шығында су пайдалану мөлшері әр түрлі болады.

Өсімдіктердің суды пайдалану мөлшері тіпті әр тәулік ішінде де өзгеріп тұрады және ол судың тапшылығы мен ауа температурасының және өсімдіктерге жарық түсу мөлшерінің көбейетін мерзімі - түс кезінде өте мол болады. Өсу мезгілінде өсумдіктердегі физиологиялық процестер де өте қарқынды болады. Ал бұған керісінше, түнде жоғары да келтірілген көрсеткіштердің төмендеуіне байланысты су пайдалану мөлшері өте аз болады.

Көп жылдар бойы ауылшаруашылық дақылдарының суару мезгiлін анықтау үшін зерттеу жүргiзіліп келе жатқан барлық Қазақстан Республикасының аймақтарында тәжiрибелі - мелиоранттық станциялар және ғылыми-зерттеу мекемелері жайғастырылған.

Бұл зерттеулер ғылыми мекемелер негiзде жиынтық су тұтынуға және әр мелиоранттық аймақ үшiн барлық ауылшаруашылық дақылдарын суғару нормалары көрсетiлген. Кей жағдайларда жер суару жүйесі суландыру болмайтын жерлер, (су тұтыну) қосынды булануларға жобалалатын биоклиматтық әдiстi анықтайды.

Мәлiметтерлердiң жоқтығы, осы жобада болғандықтан есептеу биоклиматтық әдiс жүргiземiз А. М. Алпатьев формула бойымен анықтаймыз [2] :

$E = K*\sum_{}^{}d$ (2. 1)

мұндағы: $\sum_{}^{}d$ - жылдық есеп айырысу үшiн ауа ылғалдылықтың тапшылығы, мм. Ең жақын метеобекеттiң мәлiметтерлерiне қабылдайды

$K$ - буланудың қосынды коэффициенті, дақылдарының ерекшелiгін сипаттайтын коэффициенті (биологиялық қисықты коэффициент) . Шарттарда ұқсас жобаланатын суландыратын бөлiмшелер тәжiрибе стансада тәжiрибелi жолымен анықталады.

Буланудың қосындысы жоқ болғанда аймақтық коэффициенті (биологиялық қисықтың коэффициенті) Л. И. Безменовоның 5 оқу құралының кестесiнде мәлiметтерді пайдалануға болады, ауаның орташа тәулiктiк температурларға байланысты және жарық арқылы ұзындық ( $\sum_{}^{}{C^{0}l}$ ) түзеле бастаумен таныстырылған.

$l = \frac{L}{12}$ (2. 2)

мұндағы: $l$ - он екi сағаттық ұзақтығына жарық арқылы күн ұзындығын келтiру;

$L$ - сағаттардағы ендiк бағыт өзгертетiн жарық арқылы күнiнің астрономиялық ұзындығы.

Суландыру мөлшері - жоспарлы өнiмнiң өсiру үшiн барлық суарулармен далаға алып беретiн (м ³ /га) судың саны. Суландыру мөлшерi климаттық тағы басқа шарттарға байланысты дақылдарының ылғи бiр үшiн кеңiнен теңселедi. Шағын су теңгерiмдi тапшылықтың суармалы бөлiмшелер топырақтың метрлiк қабаты үшiн С. М. Астафьевтың формуласы арқылы топырақ суларын терең жатуда анықтайды. Топырақ сулар деңгейлерi осы бөлiмшеде орналасу тереңдiгi 18 м тең. Топырақ - ауыр балшық.

$\mathrm{\Delta}W = \gamma E - P, \ мм$ (2. 3)

мұндағы: $E$ - есеп айырысу жылына қосынды булану, мм. $E = K\sum_{}^{}d$ ;

$P$ - жылдық есеп айырысу тұнбалығы, мм;

$\gamma$ - ылғал айырбастау коэффициенті

Олардың тұнбалығы бәрi бөлiнуiсiз тиiмдi және тиiмсiз ескеремiз. Ылғал айырбасының еселiгi $\gamma$ капилляр ағымын ескередi және төмен қабаттардан су өсiмдiктерiнiң тамырларымен тiкелей пайдалану 100 ылғал айырбасының еселiгi ма $\ \gamma$ орташа 1 мен 0 аралығында өзгертедi, 85, вегетацияның аяғында азаяды. Қыстық бидай үшiн - вегетацияның қайта бастауы 0, 95 вегетацияның аяғына 0, 85 дейiн; жоңышқа үшiн - кезең 0, 85 барлық бойында. Өзгерiстерде 1 мен 0, 85 аралығындағы есептердегi мағынаны қабылдауға болады: тiршiлiк алғаш кезеңнiң ширегi үшiн 1 тең, екiншi - 0, 95, үшiншi - 0, 9 және төртiншi -0, 85.

Суару мезгiл өткiрқұрғақшылық жылдарға үмiт артады. Су дефициты әр онкүндiктi анықтайды, содан соң жинақтайды және өсiмдiктердi оңтайлы сумен қамтамасыз ету кезеңі өспелi жиынтық басынан аяғына дейiн таныстырады. Әр дақыл үшiн су тапшылықтың есептеуi кестелiк пiшiнде жүргiземiз. Егiс айналымының он астық дала дақылдарының құрамы:

1) сүрлем жүгерi - № 1 және 9 егіс даласы

2) көпжылдық шөптер (жоңышқа) - № 2 және 3 егіс даласы

3) қыстық бидай - № 4, 5, 7, 8 және 10 егіс даласы

4) қызылша - № 6 егіс даласы

Формула бойынша суару нормасын анықтаймыз [3] :

$m = 100*H*\alpha(\gamma - \beta), \ м³/га$ (2. 4)

мұндағы: $H$ - есептік топырақтың қабаты (белсендi), м;

$\alpha$ - топырақ көлемдiк салмағы, т/м3;

$\gamma$ - құрғақ топырақты салмақтан шектi пайыздағы ылғал сыйымдылығы, %

$\beta$ - құрғақ топырақтың салмағы пайыз ретінде суару алдындағы есептік ылғалдығы, %.

Қыстық бидайдың суару мерзімі 2. 1-суретте, сүрлем жүгерінің суару мерзімі 2. 2-суретте, көп жылдық шөптің суару мерзімі 2. 3-суретте, қызылшаның суару мерзімі 2. 4-суретте көрсетілген.

Топырақ дымқылдығы мөлшерін оның мүмкін болған кем мөлшерінен төмен түсіріп алмау үшін және гидромодуль графигін жинақтаудың жеңілдету үшін суару нормасын максималды мөлшерде есептеудің қажеті жоқ. Әдетте, суару нормасының есепті мөлшерін оның формула арқылы анықталған максималды мөлшерін 10-20% кемітеді. Суару нормасының ең кем мөлшері дақылдарды бороздалап суарғанда 500 - 600 м ³ /га, ал жаңбырлатып суарғанда - 300 м ³ /га шамасында болады.

Суару мерзімдерін жылжытқанда суару нормаларының мөлшері де өзгереді. Суару кеш болған сайын су балансы тапшылығы көбейіп, суару нормасының мөлшері де көбейеді. Ал суару ерте басталған жағдайда су балансы тапшылығының кемуінің салдарынан суару нормасының мөлшері де азаяды.

Суару жүйесін пайдалану кезінде дақылдарды суарудың кезекті суару мерзімін анықтау үшін метерологиялық станциялардың мәліметтеріне сәйкес су балансының тапшылығының интегралды ирек сызығын әр күн сайын сызып отыру орынды болады. Топырақ ылғалының алғашқы қорының мөлшері мен суару нормасы белгілі болғанда, суару мерзімін анықтау өте оңай болады. Ауылшаруашылық дақылдарының суару режимін есептеу 2. 1-кесте көрсетілген.

Кесте 2. 1 -Ауылшаруашылық дақылдарының суару режимі

Осы кестеде көрсетілген мәліметтер бойынша толық суару нормасы және суды қажетсіну мөлшері графигін тұрғызамыз (2. 1, 2. 2, 2. 3, 2. 4 суреттер) . Осы график көмегімен суару мерзімін, суару санын және ұзақтығын анықтаймыз. Берілген мәліметтер бойынша гидромодульдің жинақталмаған графигін тұрғызамыз.

Кесте 2. 2 - Ауыспалы егіс дақылдарының суару мерзімі мен ұзақтығы

2. 2 Гидромодульдің жинақталмаған графигі

Суғармалы егіншілікте әрдайым бірнеше маңызды дақыл өсіріледі. Олардың маусымдық суғару кезеңдері сәйкес болады. Осы себептен, сушылар мен суғару техникасын және егін суғаруға жарамды суды ұтымды пайдалана білгендер ғана экологияға зиян шектірмей көздеген экономикалық табысқа жете алады.

Сондықтан ауыспалы егістік құрамына кіретін әр бір дақылдың суғару режимін жеке - жеке жобалап болғаннан кейін, оларды өзара үйлестіріп, сол ауыспалы егістік танаптарының ортақ суғару режимін белгілеп алу шарт. Ол үшін ауыспалы егістікті құрайтын дақылдардың суғару режимдері негізінде арнайы график тұрғызады. Оны гидромодуль графигі деп атайды.

Гидромодуль деп ауыспалы егістіктің бір гектарына бір секунд ішінде келетін су мөлшерін айтады (л/с га) .

Жеке бір дақылды суару режимін график арқылы көрсетуге болады. Графикте әрбір төрт бұрыштың көлемі ауыспалы егіс жүйесіндегі әр дақылдың барлық көлемін бір рет суаруға қажет болатын судың аумағына тең: Qt=m*w. Сондай-ақ бұл графикте суаруды бастау, аяқтау және кезекті суару аралығы мерзімдері көрсетілген.

Осындай графикте ауыспалы егіс жүйесіне кіретін барлық дақылдардың суару режимін сызған болсақ, онда ол осы дақылдарды суару режимінің жинақтармаған графигі болып табылады.

Ал енді оның төмен жерлерін толтыру мен шыңдарын төмен түсіру арқылы тегістесек, онда дақылдарды суару режимінің жинақталған графигі шығады (суару графигі) . Әдетте бұндай графикті аса үлкен емес бір немесе екі ауыспалы егіс жүйесі орналасқан алқаптар үшін құрған жөн. Бұндай жағдайда судың есептелген мөлшері ординат білігінің бойынан оқылады.

Өте үлкен суару жүйелеріне көптеген ауыспалы егіс учаскелері болады, сондықтан жүйеге жіберілетін барлық судың мөлшерін анықтау қиынға соғады. Бұл жұмыстарды гидромодуль графигін тек үлгілі ауыспалы егістер үшін ғана құру арқылы жеңілдетіге юолады, мысалы дәнді-малазығы, көкөніс-малазығы, көкөніс-ауыспалы егістері.

Суарылатын жерлердің әрбір өлшеміне (1 гектарға) берілетін судың мөлшері (гектарына л/с есебімен) гидромодуль деп атайды.

Гидромодуль мөлшерін «q» (әрдақыл үшін) оларды күні-түні суарғанда мына формула арқылы анықтайды:

(2. 5)

мұндағы: m-суару нормасы, м ³ /га;

а-ауыспалы егістегі дақылдың үлесі;

t-дақылды суару мерзімінің ұзындығы, тәуләк есебімен;

Т-тәулік бойы суарудың ұзақтығы, сағат есебімен.

Осы формулалар арқылы әр дақылдарды барлық суарудың гидромодульдері анықталып, олардың көрсеткіштері гидромодульдің жинақталмаған және жинақталған ведомстеріне жазылады.

Гидромодульдің жалпы мөлшерін барлық дақылдардың гидромодульдерінің күнделік мөлшерін біріне-бірін графикалық әдіспен қосу арқылы анықтайды. Содан кейін меллиметрлік қағазға абцисс білігінің бойына белгілі масштабпен суару кезеңінің айларын, онкүндіктерін және күндерін көрсетіп, календарлық уақыты орналастырылып, ал ординат білігінің бойына-гидромодуль орналастырылады. Графикте әр дақылды суару ені суарудың ұзақтығын, ал биіктігі гидроиодульды көрсететін тікбұрышарқылы бейнеленеді. Әрбір тік бұрыштың ішінен суарудың кезекті нөмірі жазылып, суарылатын дақылдың шартты белгісі сызылады.

Егерде екі және одан да көп дақылдардың суару мерзімі толығынан, немесе жарым-жатысы уақыт бойынша бір мезгілде болса, онда осы күндерде олардың ординаттары (гидромодульдері) қосылып, тікбұрыштар толығынан, немесе жарым-жартылай бір-бірінің үстіне орналастырылады.

Суару үшін қажет болатын судың мөлшері тұрақты болмағандықтан, гидромодульдің жинақталмаған графигі бойынша ауыл шаруашылығы дақылдарын суармайды. Өйткені, бұл жағдайда суару каналдары мен құрылыстарын судың ең көп мөлшерін өткізу үшін салуға тура келеді, ал судың ондай мөлшері жылына бірнеше күн бойы ғана керек болады.

Ал жылдың қалған күндерінде арық-атыз жүйесі суды өте аз мөлшерде өткізудің салдарынан тосаптанып, оларға әр түрлі шөптер өсіп, судың топыраққа сүзілу мөлшері жоғарылаумен бірге каналдар мен бас сағ құрылыстарының су деңгейімен одан өтетін судың мөлшерін реттеуді қиындатады.

Сонымен бірге суару жүйесінің құрылыстарын гидромодульдің жинақталмаған графигі бойынша судың ең көп мөлшеріне сәйкес салу бұл жұмыстардың аумағы мен жұмсалатын күрделі қаржыны өте көбейтіп, оларды пайдалануды қымбаттатады және суарылатын алқаптың мелиоративтік жағдайын нашарлатады.

Жалпы гидромодульдің жинақталмаған графигі бойынша суару жұмыстарын ұйымдастыру мүмкін еместігін оның ординаттарының өзгеруіне сәйкес қажет болатын суарушылар және жаңбырлатқыш машиналар санымен егістікті суарғаннан кейін культивация жүргізу үшін қажет болатын отау құралдарының саны да өзгеріп тұру керек екендігін көрсетеді.

Сөйтіп, гидромодульдің жинақталмаған графигі бойынша егістікті суару экономикалық жағынан тиімсіз және техникалық тұрғыдан өте өолайсыз болып саналады. Гидромодульдің жинақталмаған есептеу (2. 3-кесте, 31 бет) .

... жалғасы

Ауыспалы егіс құрылымын және ауылшаруашылық дақылдарын суару режимін негіздеу

Ауылшаруашылық дақылдарының суару режимі

Ауыл шаруашылық дақылдарын суарудың негізгі әдістері

Күріш ауыспалы егістігінің жобасы

Ауыл шаруашылық өндірісінің қазіргі жағдайы

Ауыл шаруашылық дақылдарының суару режимі

Жүгері дақылының тіршілігіне қажетті факторлар

Көлтабанды суарудың ерекшеліктері

ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫНДАҒЫ АРЫС ӨЗЕНІН СУҒАРМАЛЫ ЕГІНШІЛІККЕ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ ЖОБАСЫ

«Ақтобе облысы Қарғалы ауданындағы суармалы жер учаскесін жобалау»

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс