Болашақ мамандардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастырудағы педагогикалық мәселелері
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ШОҚАН УӘЛИХАНОВ АТЫНДАҒЫ КӨКШЕТАУ УНИВЕРСИТЕТІ
Болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби құзыреттілігін дамыту
6М010100 Мектепке дейінгі оқыту және тәрбие мамандығы
Көкшетау, 2020
МАЗМҰНЫ
Нормативтік сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
І Болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби
құзыреттілігін дамытудың теориялық негіздері.
0.1 Қазіргі болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби
құзыреттілігін дамытудың педагогикалық мәселелері ... ... ... ... ... .
0.2 Болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби
құзыреттілігін дамытудың маңызы мен психологиялық-педагогикалық ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...
ІІ Болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби
құзыреттілігін дамытудағы тәжірибелік-эксперимент жұмыстары
0.1 Болашақ мұғалімдердін жаһандану жағдайында кәсіби
құзыреттілігінің әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ...
0.2 Болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби
құзыреттілігіндамытудың тәжірибелік-эксперимент жұмыстары және нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ...
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Бұл диссертациялық жұмыста келесі стандарттарға, тұжырымдамаларға, бағдарламаларға сілтеме жасалған:
1. Қaзaқcтaн Pecпубликacының Бiлiм туpaлы Зaңы. Acтaнa. 27 шiлдe
2007.
2. №1118 Жapлығымeн бeкiтiлгeн Қaзaқcтaн Pecпубликacындa бiлiм
бepудi дaмытудың 2011-2020 жылдapғaapнaлғaн мeмлeкeттiк бaғдapлaмacы.
3. Қaзaқcтaн Pecпубликacы мeктeпкe дeйiнгi тәpбиe мeн oқытудың
мeмлeкeттiк жaлпығa мiндeттi cтaндapты, 2012 ж., 2016 ж.
4. Қазақстан Республикасындағы білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. 2010жыл.
АНЫҚТАМАЛАР
Жаһандану - жаңа жалпыәлемдік саяси, экономикалық, мәдени және ақпараттық тұтастық құрылуының үдерісі.
Құзырет - дара тұлғаның бойындағы өзара байланысты сапалардың (білім, білік, дағды, іскерлік, әрекет тәсілі) жиынтығы.
Құзыреттілік -алынған білімдер мен біліктерді іс-жүзінде, күнделікті өмірде қандай да бір практикалық және теориялық мәселелерді шешуге қолдана алу қабілеттілігі.
Кәсіби құзыреттілік - педагогикалық қызметін атқару дайындығы мен қабілетін анықтайтын кәсіби білімдер жиынтығы немесе жекелік кәсіби сипаттама.
Жаһандық білім беру - педагогикалық концепция болып табылады, ол қазіргі замандағы жаһандық қарама-қайшылықтар мен проблемаларға жауап ретінде пайда болған. Оның мақсаты колледждегі білім беру деңгейінде жаһандық ой-пікірді қалыптастыру.
Жалпы кәсіби құзіреттілік - оқушылардың жалпы кәсіптік білімі, дағдысы, қабілеті мен мамандығының дайындығы арқылы анықталады. Сонымен бірге бұл оқушылардың ғылыми-зерттеушілік, басқарушы-ұйымдастырушылық қабілеттері мен кәсіби және педагогикалық білімі жатады.
Интеграция - экономика, әлеуметтік және саяси салада халықаралық байланыстар жүйесінің жаңа даму кезеңін сипаттайды.
Білім берудің жаһандануы - білім берудің қашықтығына бағытталған, яғни білім алудың жалпыға қол жетімділігі, оны игерудің мол мүмкіндіктерінің болуы.
Жеке тұлға - әлеуметтік қатынастар мен саналы іс - әрекеттің субъектісі ретіндегі индивид.
Aқпapaт - дeгeнiмiз aқпapaтты aлушы кiciгe дeйiн қaбылдaу мexaнизмiнiң қaбылдaнды - түciнiктi - бaғaлaнды дeгeн үш cүзгiciнeн өткeн нәpce.
Әдіс(грек. methodos - шындыққа жетудің жолы) ретке келтірілген іс-әрекеттің белгілі бір тұрғыда мақсатқа жету жолын білдіреді.
Әлеуметтік - психологиялық құзіреттілікті- ғалымдардың өз ішінен әлеуметтік, арнайы, ақпараттық, экологиялық, валеологиялық деп жіктеуі кездеседі.
Педагогикалық құзіреттілік - оқушылардың коммуникативті, конструктивті, ұйымдастыру қабілетінің жиынтығын айтады.
БEЛГIЛEУЛEP МEН ҚЫCҚAPТAУЛAP
ҚР - Қазақстан Республикасы
ЮНЕСКО - Біріккен ҰлттарҰйымының Білім, Ғылым және Мәдениет жөніндегі Ұйымы.
БҰҰ - Біріккен ұлттар ұйымы
АҚШ - Америка Құрама Штаттары
ЭЫДҰ -Экономикалық ынтымақтастық және Даму Ұйымы
ЖОЕҚ - Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамы
ХҒПК - Халықаралық ғылыми- практикалық конференция
ЭТ - Эксперименттік топ
БТ - Бақылау топ
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі. Біздер жаңа XXІ ғасырда өмір сүріп жатырмыз. Қазақта елу жылда ел жаңа - деген тұжырым бар десек, жаңа ғасыр да өзімен талай өзгерістерді, жаңалықтарды әкелуде. Осы тұрғыдан XXІ ғасыр жаһандану талаптарымен ерекшеленеді. Сол себептен қазіргі уақытта болашақ мұғалімдерге (мамандарға) талаптарды еңбек нарқы қоюда.
Бұл мәселелерді дербес немесе бірлескен топ іс-қимылдары арқылы шеше алатын, тәуекелшіл, білім менбіліктілік деңгейі жоғары, ұйымшыл, бастамашыл, жеке жауапкершілік, қарым-қатынасы, міндеттілік, кәсіби құзыреттілігінің ұтқырлық қасиеттері мен бәсекеге қабілеттігі талап етіледі. Бұл - деп отырғанымыз Мәңгілік ел жалпыұлттық идеясы мен негіздерінің аса маңызды міндеттерінің бірі және Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамын (ЖОЕҚ) құрудың қажетті шарты болып табылады.
Мемлекеттіміздің ТұңғышЕлбасы Н.Ә. Назарбаев Болашаққа көзқарас: қоғамдық сананы жаңғырту мақаласында білім культі жалпыға ортақ болуы тиіс деп атап көрсетті. Біздің елімізде жоғары білімді адамдар әлемдегі бәсекеге сай болуы үшін барлық мүмкін шаралар қолға алынуда. Мемлекет басшысы айтқандай, білім беру саласын бюджеттік қаржыландыру үлесі бойынша Қазақстан бүгінгі күні әлемдегі алдыңғы қатарлы елдердің қатарында. Ұлт көшбасшысы бәсекеге қабілетті болу үшін жоғары білімді болу қажет деп атап көрсеткен [1].
Сонымен қатар, Тұңғыш Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік Жолдауында төртінші басымдық ретінде адами капиталдың сапасын жақсартуды атап көрсетті. Түбегейлі жаңаша ойлауға негізделген іргелі реформалар іске қосылу кезеңіндегі Қазақстанның қазіргі жүріп жатқан білім беру жүйесіне ерекше көңіл бөлінген [2].
Сондықтан әрбір қазақстандық сол арқылы тұтас ұлт ХХІ ғасырға лайықты қасиеттерге ие болуы керек. Мысалы, компьютерлік сауаттылық, шет тілдерін білу, мәдени ашықтық сияқты факторлар әркімнің алға басуына сөзсіз қажетті алғышарттардың санатында - деген болатын [3].
Әрине, жаһандану бір жылда бола қалған дүние емес. Қазақстан дамуының басты шарты - қоғам мүшелерінің білім деңгейінің артуына тікелей байланысты екенін атап, адамның өмір бойы білім алуына жағдай туғызуымыз керек және білімнің біртұтастығын сақтай отырып, балашақ мамандардың бойында өзіндік бағдарын айқындауға мүмкіндік беретін, табысты өмір сүруге жол ашатын құзырлылыққа жеткізетін кәсіби құзыреттіліктерді қалыптастыру қажеттілігі.
Сол себепті жаһандану жағдайында студенттердің кәсіби құзыреттілік мәселелеріне ғалымдар әр қырынан мән беріп, түрлі зерттеулер жүргізген. Атап айтсақ, болашақ мұғалімдерді дайындау мәселесі кең түрде қарастырылған деуге болады.
Жаһандану және жаһандық білім беруді ұйымдастыру қажеттілігі мәселесі европалық ғалымдар (Ф.Гальбартшлагер, X.Христидис [4]), американдық (Д.Девлин-Фолтс [5]), канадалық (Д. Браун, Д. Прайсверк, М. Сэнд, И.Стокко и А.Янг[6]),ресейлік (Г.Ф.Шайдуллина [7], және т.б.)еңбектерінде қарастырылған.
oo студенттердің кәciби ic-әpeкeткe дaяpлығын қaлыптacтыpу жәнe өзiн-
өзi әpi қapaй үздiкciз бiлiм aлу apқылы дaмытуының мoдeлiн құpылымдaу (C.И.Apxaнгeльcкий [8], A.A.Вepбицкий [9], және т.б.);
oo маманды кәсіби даярлау үдерісінің психологиялық-педагогикалық
негіздері, мамандықтың мәні, өзіндік ерекшеліктері мен қызметтері және өздігінен дербес білімін жетілдіруге байланысты ғылыми-әдістемелік бағдар ұсыну (Н.В.Кузьмина [10], Н.Д.Хмель [11], С.М.Кеңесбаев[12], және т.б.);
oo білім алушылардың танымдық, коммуникативтік әрекеттерінің түрлері
мен оларды белсендіру мәселелері (С.М.Жақыпов [13], М.Ә.Перленбетов [14], А.Р.Ерментаева [15], және т.б.);
oo болашақ мұғалімдердің шығармашылық әлеуетін, кәсіби құзыреттілігін
қалыптастыру (Ж.Ы.Намазбаева [16], Б.А.Тұрғынбаева [17], және т.б.);
oo студенттерінің кәсіби құзыреттіліктерін қалыптастырудың теориялық
және практикалық аспектілерін (Ш.Х.Құрманалина [18], Б.Т.Кенжебеков [19], М.В.Семенова [20], С.И.Ферхо [21], және т.б.).
Сонымен, қазіргі кезде әр саладағы көрнекті ғалымдар кәсіби құзыреттілік мәселелерінің мән-мағынасына, жалпы адамзат қоғамындағы олардың рөліне айрықша мән беруде. Дегенімен де, болашақ мұғалімдердің кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру мәселесі арнайы зерттеуді талап ететіндігі дәлелденіп отыр. Демек, бұл мәселе бойынша тәжірибелерге, ғылыми-педагогикалық және оқу-әдістемелік және т.б. әдебиеттерге жүргізілген теориялық талдаулар колледждегі оқу-тәрбие үдерісінде бұл қазіргі жаһанданудың жаңару кезеңінде болашақ мұғалімдердіңкәсіби құзыреттілігін дамыту қажеттілігі мен педагогика ғылымында аталған мәселелердің теориялық түрде жүйелі зерттелмеуі және кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру мазмұнының, әдістемесінің болмауы бізге зерттеу мәселесін айқындап, тақырыпты Болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби құзыреттілігін дамытудеп таңдауымызға негіз болды.
Зерттеу мақсаты: болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби құзыреттілігіндамытудың теориялық және тәжірибелік тұрғыда негіздеу.
Зерттеу нысаны: колледждегі оқу орындағы біртұтас педагогикалық үдеріс.
Зерттеу пәні: болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби құзыреттілігін дамыту.
Зерттеу міндеттері:
oo болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби құзыреттілігін
дамытудыңпедагогикалық мәселелерін айқындау;
oo болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби құзыреттілігін
дамытудың маңызы мен психологиялық-педагогикалық ерекшеліктерін анықтау;
oo болашақ мұғалімдерінің жаһандану жағдайындағы кәсіби
құзыреттілігініңәдістемесін жасау және дамыту тиімділігін тәжірибелік-эксперименттік жұмыста сынақтан өткізу.
Зерттеу болжамы: егер, болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби біліктілігі, дағдылары, белсенді іс-әрекеті нәтижесінде меңгерілсе, әдістемелік тұрғыда қамтамасыз етілсе, онда білімнің теориясыжәне тәжірибесі жаһандық білім беру талаптарына сәйкестендірсе, кәсіби құзыреттілігінің сапасы мен бәсекеге қабілеттері артар еді.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері: Болашақ мұғалімдердің кәсіби құзыреттілігі дамытуда барлық салалардағы отaндық жәнe шeтeлдiк ғылыми әдeбиeттep жәнe зepттeу жұмыcы тaқыpыбынa қaтыcты кeзeңдiк бacылым мәлiмeттepi құpaйды. Сонымен қатар, кәciби ic-әpeкeткe дaяpлығын (C.И.Apxaнгeльcкий, A.A.Вepбицкий және т.б.);кәсіби даярлау үдерісінің психологиялық-педагогикалық негіздері, мәні, өзіндік ерекшеліктері, қызметтері, өздігінен дербес білімін жетілдіруге байланысты ғылыми-әдістемелік (Н.В.Кузьмина, Н.Д.Хмель, С.М.Кеңесбаев, және т.б.); танымдық, коммуникативтікәрекеттерін белсендіру (С.М.Жақыпов, М.Ә.Перленбетов, А.Р.Ерментаева, және т.б.);кәсіби құзыреттіліктерін қалыптастырудың теориялық және практикалық аспектілерін (Ш.Х.Құрманалина, Б.Т.Кенжебеков, М.В.Семенова, С.И.Ферхо, және т.б.).зерттеу мәселесі бойынша жазылған ғылыми философиялық, педагогикалық - психологиялық еңбектермен, әдістемелік, технологиялық негіздері туралы тұжырымдамалар және идеялармен қарастырылады.
Зерттеу көздері: зерттеу мәселесі бойынша философтардың, психологтардың, педагогтардың және әлеуметтану бойынша мамандардың ғылыми еңбектері, Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңдары; Қазақстан Республикасы жалпыға міндетті білім және жоғары білім берудің мемлекеттік стандарттары; Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің білім беру мәселелеріне қатысты нормативті құжаттары; Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы, ғылыми педагогикалық мерзімді басылымдар және автордың педагогикалық тәжірибесі.
Зерттеудің әдістері: диссертациялық жұмысты жүргізу барысында қолданылған теориялық (зерттеу мәселесі бойынша философиялық, психологиялық, педагогикалық ғылыми әдебиеттерге теориялық әдіснамалық талдау жасау, салыстыру, озық іс-тәжірибелерді жинақтау; зерттеудің нәтижесін жобалау, үлгілеу, тұжырымдау); эмпирикалық (сауалнама, тест, педагогикалық бақылау, тәжірибелік-эксперименттік жұмыстар жүргізу); статистикалық (зерттеу бойынша алынған нәтижелерді математикалық-статистикалық тұрғыдан өңдеу).
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
oo болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби құзыреттілігін
дамытудыңпедагогикалық мәселелері айқындалды;
oo болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби құзыреттілігін
дамытудың маңызы мен психологиялық-педагогикалық ерекшеліктеріанықталды;
oo болашақ мұғалімдерінің жаһандану жағдайындағы кәсіби
құзыреттілігінің әдістемесін жасау және дамыту тиімділігін тәжірибелік-эксперименттік жұмыстары сынақтан өткізілді.
Жұмыcтың жaңaшылдығы eң aлдымeн болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби құзыреттілігін дамытудың қaзipгi жaғдaйынa, дaму пepcпeктивacынa сипаттама жасалып, болашақ мұғалімдердің кәсіби құзыреттілігін дамытуды қолдауға кeшeндi зepттeу жүpгiзiлдi. Болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби құзыреттілігіндамытуүшiн мaңызды нaқты қоpытындылap мен ұcыныcтap жacaлынды.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: зерттеу барысында қол жеткізген теориялық қағидалар мен тұжырымдар білім беру мазмұнын жаңартуға арналған практикалық оқу материалдарын жасауға мүмкіндік берді. Сонымен қатар, болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби құзыреттілігін дамытуда колледж студенттерімен жүргізілген педагогикалық зерттеу жұмыстарының талданды.Зерттеу тәжірибелерінде дайындалып, жұмысымызда ұсынылған пәнінің сабақ үлгілерін колледж мұғалімдеріне пайдалануға ұсынылынады.
Зерттеу базасы:
Зерттеу нәтижелерінің жарияланымдары: диссертациялық зерттеудің мақаласы
Диссертация құрылымы: диссертация кіріспе, екі бөлімнен, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімі және қосымшалардан тұрады.
І Болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби құзыреттілігін дамытудың теориялық негіздері.
1.1 Қазіргі болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби құзыреттілігін дамытудың педагогикалық мәселелері
Болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындаалдыңғы қатарлы орын алатын жалпы дүние жүзілік үдерістер шеңберінде көптеген өскелең ұрпақты бірегей дүниетанымдық көзқараспен, кәсіби құзыреттілігін дамыту жоғары кәсіби білім берудің басым бағыты болып табылады. Бұл кәсіпқойлықтың жоғары деңгейі, маманның іскерлік сапасының өлшемі, және де күрделі құбылыс ретінде адамның өз міндеттерін шығармашылықпен орындауға ғана емес, сонымен қатар кәсіби өз мамандығын өзін-өзі орындай алуына, талдауға және мәселелерді шешуге, ғаламшар үшін жауапкершілікті, табиғатпен, қоғаммен, бүкіл әлеммен және өз-өзіңмен үйлесімді қарым-қатынас орнатуы, осының барлығы кәсіби құзыреттілігінің шеберлігінің үйлесімді дамытуының арқасында көрінеді.
Осыған орай, Тұңғыш Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың халыққа Жолдауында - жаһандану кезеңі- адамзаттың біртұтас ақпарат және коммуникациялар кеңістігінде жан-жақты бірігуімен, бүкіл планетаның біртұтас экономикалық нарыққа айналуымен, жаһандық тіпті, шекарасыз әлем деген ұғыммен де байланыстырады. Әрине, жаһандану бір жылда бола қалған дүние емес. Қазақстан дамуының басты шарты - қоғам мүшелерінің білім деңгейініңартуына тікелей байланысты екенін атап, адамның өмір бойы білім алуына жағдай туғызуымыз керек және білімнің біртұтастығын сақтай отырып, жас ұрпақтың бойында өзіндік бағдарын айқындауға мүмкіндік беретін, табысты өмір сүруге жол ашатын құзырлыққа жеткізетін кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру қажет- деп айтқан болатын [22].
Сондықтанда, бүгінгі таңда еліміздің білім беру саласында бәсекеге қабілетті ұрпақ тәрбиелеу үшін маңызды міндеттерді шешуге бағытталған күрделі бетбұрыс жасалуда. Бұл дегеніміз өз кезегінде өз қажеттіктерін сезіну - кәсіби қызметтің негізі. Өйткені, ол өзінің педагогикалық бар мүмкіндігін дамытудың жолдарын білу деген. Еліміздің саяси, экономикалық, мәдени, қоғамдық өміріндегі өзгерістерге сай оқу орындарының үлкен жауапкершілікті сезініп, білікті, өз ісінің шебері, бәсекеге қабілетті, кең ауқымды, жан-жақты дамыған маман дайындауға ұмтылуы, өзінің әлеуметтік-экономикалық және рухани дамуының мазмұны мен сипаттарының өзгеруіне және еңбек сапасына талаптың жоғарылуына байланысты өз ісін жетік білетін, кәсіби білігі мол мамандарды қажет етеді деп көрсеткен [23].
Жаһандану жағдайында болашақ мұғалімдердің педагогикалық кәсіби құзыреттілігін дамыту деңгейін көтеруге айрықша мән беру бүгінгі күннің талабынан туындап отырған мәселе. Біріншіден, бұл мәселені қарастырмас бұрын жаһандану дегеніміз не соны біліп алуымыз қажет.
Жаһандану - ұғымы мағыналы екенін атап өтуіміз қажет, міне осы қасиетінің арқасында бұл сөз кеңінен тарап кетті. Ғалымдар жаһанданудың қашан басталғандығы, оның дамуының ерекшеліктері жөніндегі әртүрлі ой-пікірлеріне қарамастан, бұл үдерісті өткен ғасырдың 60-жылдарының басымен байланыстырады, бұл кезде ақпараттық және коммуникациялық технологиялардағы ғылыми-техникалық революция жаппай дами бастаған болатын.
Жаңа мыңжылдықтың тууымен жаһандану термині қоғамдық өмірдің әртүрлі салаларында соның ішінде білім берудің ең көп қолданысқа енген терминдердің бірі болып табылады. Жаһандану мәселесі ғалымдардың қоғамдық саяси қызметкерлердің назарын өзіне аударуда. Осы тақырып төңірегінде педагогикалық басылымдарында жарық көрген мақалаларында көптеген ғалымдар жаһандану құбылысын жаһандық ой-пікірді ескере отырып, оның негізгі сипаттамасын анықтап, жаһанданудыңқазіргі заманға тигізетін әсерін бағалай отырып, адамныңөмір сүру қабілетінің мән-мағынасын байқауға болады [24].
Жаһандану - (глобализация, глобализм ) ұғымдары
ХХ ғасырда АҚШ-та қолданыла бастады. Алғашқы еңбектердің аттары Шекарасыз әлем, Біртұтас әлем, Біртұтас экономика - деген аттармен жарық көрді. Жаһандану әлемнің тұтастығын, өзара байланысын, өзара тәуелділігін, өзара икемділігін қоғамдық санаға сіңіру. Шындығында жаһандану бұл бүкіл әлемді бір қалыпқа салу емес, бірлесу, топтастыру, әртүрлі, әртекті ұлттық, діни, саяси мүдделердің, өркениеттердің ықпалдасуы. Жаһанданудың сапалық мәні осында. Бірақ жаһандану қоғамның барлық саласына ықпал жасайтын күрделі, екі жақты құбылыс.
Қазіргі кезде әлемдік үдерістер шекараны білмейтін, көптеген мемлекеттердің бірігіп жасаған қимылдарын қажет ететін үдерістер арқылы жасалады. Жаһанданудың ерекшелігі әлемді бірегей кеңістік ретінде танудың тереңдігі мен ауқымы өсіп келе жатқандығында, ал ішкі жағдайлар сыртқы саяси акциялардан гөрі басқа мемлекеттермен халықтарға әсер ете бастауы.
Сонымен жаһандануды бір ғана анықтамамен сипаттау мүмкін емес, ол өте күрделі үдеріс. Жоғарыда айтылғаннан шығатын тұжырымдама: жаһандану дегеніміз - мемлекеттердің, этностардыңәлеуметтік қоғамдастықтардыңғаламшар деңгейінде бірегей қатынастар жүйесіндегі өзара әрекеттесуі. Жаһандану ұғымын толығымен ашып көрсетуге, біз жоғарыда айтылған пікірлер негізінде осы құбылыстың негізгі сипаттамаларын көрсетуге тырыстық:
1.Жаһандану - дегеніміз объективті, бірақөте қарама-қайшы үдеріс, адам қызметінің барлық саласына: экономика, саясат, білім беру, әлеуметтік-мәдени саласы, және т.б. жағымды не жағымсыз әсер ететін құбылыс.
2. Жаһандану - өзара шарттастықдамып келе жатқан деңгейі мен адамзат қызметіндегі көптеген салалар бойынша әр түрлі елдердің бірігіп күш салуын білдіреді.
3. Жаһандану - интернационалдық сапалы жаңа кезеңі, соған қарамастан ол ұлттық шекараны бұзуды ұсынған емес. Бұл кезеңдегі жаңалыққазіргі замандағы тәртіпке жаңа ғылыми-техникалық революцияның нәтижелерінің екі жақты әсер етуі себепші болуы.
Бірінші жағынан, ғылыми-өндірістік кешеннің тез арада дамуы адамзатты экологиялық апатқа, яғни, әр түрлі елдердің тек біріге отырып шешімін табатын жаһандықмәселелердің пайда болуына әкеп соқты.
Екінші жағынан, жаһандық ақпараттық-коммуникациялық желілерді құру кез-келген уақытта кез-келген жерде дерлік қажетті ақпаратты алуға, адамзат қызметінің бар саласында елдер арасында ынтымақтастықүдерісін жеңілдетіп, едәуір тездетуге мүмкіндік береді [25].
Осыған байланысты болашақ мамандарымыз білім сапасын халықаралық стандарттарға негіздеп, жаһандану жағдайына мамандарды бейіндеу және кәсіби құзыреттілігін жүзеге асыру педагогика іліміндегі өзекті мәселе. Болашақ мұғалімдердің жалпы кәсіби құзыреттілігін дамыту мәселесі, тарихты зерделей отырып, жан-жақты дамыған, рухани мәдениетті жетілген жеке тұлға тәрбиелеуде маңызы зор.
Мұндағы басты талаптардың бірі - қазіргі жаһандану жағдайындағы кәсіби құзыреттілікті дамыту. Жоғары оқу орнының білім беру саласы бойынша болашақ мұғалімдердің іс-әрекетінде құзыреттілікті дамыту мәселесін педагогикалық, теориялық,әдіснамалықжәне әдістемелік жағынан ашып көрсету үшін және де басқа да ғылымдар саласында осы мәселелерге тиісті деректерге жан-жақты талдау жасау қажеттілігінде. Сол себептен, жаһанданудың білім беруге әсері ғылыми ортада әртүрлі түсіндіріледі.
Педагог С.Л. Зарецкаяның пікірі бойынша, Егер де білім берудегі интернационалдық ұғымға сарапшылар арасында едәуір ауызбіршілік болған болса, жаһандану кезіндегі білім беруге әркім өзінше түсінік береді -деген болатын. Өткен ғасырдың 90-шы жылдарынан бастап Экономикалық ынтымақтастық және Даму Ұйымы (ЭЫДҰ) және басқа да халықаралықұйымдар экономикалықөркениет үдерістерін қарастыра отырып, бұрынғы интернационалдандыру терминнің орнына өз баяндамаларында жаһандану терминін кеңінен қолданды, бұл әрине, оның кең таралуына мүмкіндік берді - деп қарастырылады. Кейбіреулердің ойынша, жаңа ақпараттық технологиялар негізінде білім берудің жаһандану үдерісі белсенді дамып келе жатырдеген де анықтамаларды беруде [26].
Жаһандану дәуірінде қазіргі заман білім беру стратегиясы көбінесе болашақ мамандарда интеллектуалды даму мен ой-өрісі кеңдігінің жалпы деңгейін қамтамасыз ететін ойлаудың құралдары мен тәсілдерін қалыптастыруға деген бағыттылығымен анықталады.
Жаһандану жағдайындағы білім беру ең алдымен оқу бағдарламаларын әмбебаптандыру және тиісті білім мен түсініктерді қалыптастыру ретінде қарастырылады. Пекиндегі білім беру бойынша IV Дүниежүзілік форумда (2011) жаһандану дәуіріндегі білім беру мәселесі қарастырылды. Осы тақырып аясында мектеп саясаты, педагогикалық білім беру, білім беру сапасы, білім беру реформалары, білім беруді интернационалдандыру және т. б. мәселелер талқыланды. Жалпы 1970 жылы пайда болған жаһандық оқыту (global learning) термині "әлемдік мәселелер туралы интегративті білім алу" ретінде түсіндірілген.
Тағы бір американдық зерттеуші Т.Фридманның көзқарасы бойынша, жаhандану- ұлттардың, мемлекеттердің, технологиялардың, нарықтың бірігуі, ол жеке тұлғаларға, корпорацияларға, ұлт - мемлекеттерге бұрын -соңды болып көрмеген жылдамдықпен әлемнің кез-келген нүктесіне жылдам әрі арзан жетуге мүмкіндік береді - деген [27].
Профессор И.Ф.Кефели жаhанданудың көп қырлылығын атап өте отырып, оны - мәдени-тарихи тұрғыда ұлттық мәдениеттің барлық түрін қамтитын жалпы адамзаттық мәдениет ретінде қарастырады [28].
Ағылшын зерттеушісі П.Скотт жаһандануды түбегейлі жаңа нәрсе болғандықтан, оны интернационалдандырудың жоғары түрі ретінде қарастырмау керектігіне тоқталады, себебі жаһандану интернационалдандыруға қарағанда ұлттық шекараларды бұзады, жаһандық капитализмді жаппай қолданудың төменгі жерлерінде жүзеге асырылады, және ол жаһандық мәселелерді шешуге бағытталған деген пікірін білдіреді [29].
Американдық және Батыс Еуропалық ғалымдардан кейін жаhандану үдерісін зерттеудің қажеттілігіне ресейлік ғалымдар да көңіл аудара бастады. Ресейлік энциклопедиялық басылымдарда жаhандану, соған сәйкес жаhандануды зерттеу ілімі, жаhанданушылық сынды терминдер XX ғасырдың 90-жылдарында пайда болды. Бұл сөздіктер мен анықтамаларда жаhандық мәселелер, жаhанданушылық ұғымдары қарастырыла отырып, соңынан жаhандану феноменінің анықтамалары пайда бола бастады.
Атап айтсақ, 1993 жылы саясаттану саласы бойынша жарық көрген энциклопедиялық сөздікте алғаш рет жаһанданушылық, жаһандану ұғымдарына талдау беріліп, аталған бағыттың дамуының үш кезеңі қарастырылылады [30].
Бірінші кезең XX ғасырдың 60-шы жылдарын қамтиды, бұл кезеңде адамзат тарихында тұңғыш рет өндіріс арқылы табиғаттың антропогендік мүмкіндігіне қауіп төнгізе бастағаны және жер бетіне апат әкелетін стратегиялық құралдардың қанат жаюы болып табылады.
Екінші кезеңге әдіснамалық тұрғыдан болсын, қолданбалы тұрғыдан болсын, глобализмнің шарықтауы жатады. Бұл кезеңде қоғамдық дамуды танып-білуге қомақты үлес қосқан Э. Ласло, С.Медловиц, А.Тоффлер сынды зерттеушілердің еңбектерін атап айтуға болады. XX ғасырдың 80- жылдарының ортасында басталған жаһандану дамуының үшінші кезеңінің ерекшелігі, даму динамикасының өте жоғары болуында, яғни жаhандық мәселелер әлемінің саяси бет әлпетіндегі тарихи өзгерістер нәтижесінде екінші орынға шығып қалды [31].
Еліміздің саяси және экономикалық, әлеуметтік салаларының дерлік әлемдік кеңістікке кірігуі жаһандасуды осы ұғым жайында айтылған пікірлер мен көзқарастарды зерделеуді талап етеді. Ғалым М.Делятиннің жаhандану-бірегей қаржылық ақпараттық кеңістікті құру және оны дамыту үдерісі, бұл үдеріс бүкіл әлемді қамтиды және капиталды тез қолданумен, ақпаратқа оңай қол жеткізумен байланысты. Ол ұлы географиялық ашылулар дәуірінен басталып, әлі күнге дейін жалғасып келеді. Ең бастысы жаңа технологияларға негізделген сапа мен нәтижелер емес, сананы жаңаша құру болып отыр - деген түйінді ойымен біз де келісеміз [32].
Қазіргі кезде жаһандық білім беру мәселелері шет елдің, Ресей мен Қазақстанның көптеген ғалымдарының назарында.
Р.Такердің пікірінше, жаһандық білім беру - әрбір студенттерге күрделі әрі өзара тәуелді жаһандық қоғамда өз отаны, өз елі үшін жауапкершілік сезімі бар азамат болу үшін қажетті білім, білік және көзқарастар жүйесін беретін үдеріс- деген болатын [33].
В. Лысенконың пайымдауынша, жаһандық білім беру адамға әлемге кіруге, заманға сай өмірдің мәдени, әлеуметтік, экономикалық және басқа да деңгейлеріндегі өзара байланыс жүйесіне үйлесімді енуге көмектесетін маңызды негіздердің бірі болып табылады, оның міндеті әлемді тану мүмкіндігін кеңейту, өз елінің басқа елдермен өзара әрекеттестік механизмдерін, оның әлемдік қоғамдастықтағы алатын орнын түсінуге және әлемге басқа халықтар көзімен қарауды үйренуге ықпал ету болып табылады [34].
В.C. Кукушкиннің пікірі бойынша, жаһандық білім беру - заманға сай педагогикалық теория мен тәжірибенің даму бағыттарының бірі, ол аумалы-төкпелі әлем, өршіп бара жатқан жаһандық дағдарыс жағдайында адамды өмірге дайындау қажеттілігіне негізделеді.Автордың ойынша, жаһандық білім берудің бағыт-нысаны мыналар:
oo адамды, оның құқықтарын, еркіндігі мен идеалдарын өзектендіру, қоғамдастықта өмір сүру мен өзара әрекеттестік шарттары;
oo жастарда сақталған нигилизм мен сенімсіздікті, білім беруге деген қызығушылығының төмендеуін жою;
oo ақпараттық төңкеріс, білімнің жылдам жинақталуы, ескіруі мен жаңаруы, білім беру тәжірибесіне ғылым мен техниканың тың жаңалықтарын енгізу уақытының қысқаруы жағдайында білімді іріктеу мен жеткізудің тиімді әдістері мен технологияларын іздестіру;
oo сауатсыздықты жоюдың сапалы жаңа кезеңін игеру, өйткені, сауаттылық көрсеткіштерінің өзгеруі - оқи және жаза білумен қоса түсіне білуді талап ету әлемнің барлық елдерінде қызметтік сауатсыз адамдар санының тез өсуіне әкелді;
oo еңбек күшін толыққанды пайдалану шарттарының бірі ретінде тиімді жұмыс істейтін үздіксіз білім беру жүйесін құру.
В.С. Кукушиннің айтуынша, жаһандық білім берудің мақсаты келесі мәселелерді жеңу болып табылады:
- әлемді бір-біріне қарсы топтарға бөлу, әр түрлі жерлерде қарулы конфликтілерге әкелетін әлеуметтік, ұлттық және басқа да антагонизмдері;
- экологиялық апат қаупін төндіретін адам мен табиғат арасындағы алауыздық;
- адам санасы мен жаны [35].
Мұндай мақсаттар адамның тірі қалуының, әр түрлі қауымдар мен бір қауым мүшелерінің әрекеттестігінің, жеке мәдениеттер жиынтығы ретінде өркениеттің дамуының басты мәселелеріне негізделген интеграцияланған оқуды талап етеді. Жаһандық білім беру отандық және әлемдік педагогикадағы жетістіктердің еш нәрсесін ауыстырып, жоққа шығармайды. Жаһандық білім берудің кемшіліктері жоқ емес, ол тек қазіргі жағдайларда адамның өмірге бейімделуінің мүмкін нұсқаларының бірі ғана. Ол кез-келген жақсы білімнің объективті қажетті қосымшасы болуы мүмкін деуге болады.
Әлемдік ғылыми әдебиеттерде жаһандану мәселесі бойынша, мамандардың жалпы ойы жаһандану - объективті, кешенді және әмбебаптықүдеріс, ол бәрін яғни әртүрлі елдердегі білім беру жүйесін, биосфераны, ноосфераны, әлемдік (дүниежүзілік) қоғамдастықты қамтиды.
Әдебиет талдауы көрсеткендей, гуманитарлық салада жаһандану үдерістерініңәсерімен күрт өзгерістер болуда, олар ең көп мөлшерде кейіннен өркениет тағдырына әсер ететін болады. Бұл жерде маңызды рөл адамға тиесілі, оның дүниетанымы, құзыреттілігі, кәсіби құзыреттілігі, құндылықтар жүйесі, ақыл-ойы, білімі, адамгершілігі, руханилығы - бәрі қазіргі кезде түбегейлі өзгерістерге ұшырауы да мүмкін.
Жаһандану жағдайында болашақ мамандардың кәсіби құзыреттілігін дамытуына айрықша мән беру бүгінгі күннің талабынан туындап отыр.
Құзыреттілік деңгейі жоғары болашақ маман кез-келген ортада өзін жан-жақты көрсетіп және қазіргі талапқа толық жауап бере алатын және де ол колледждегі оқу-тәрбие жұмысындағы іс-әрекеттерді де жетік меңгерген, өз ісіне жауапкершілікпен қарайтын маман. Осы талаптардың өресінен шығу үшін колледждерде болашақ мамандарды даярлаудатеориялық білім берумен қатар, оның кәсіби құзыреттілігіне, кәсібі мен білік, дағдыларын жетілдіруге мүмкіндік жасау қажет.
Жаһандану жағдайында болашақ мамандардың кәсіби құзыреттілігіндамыту туралы мәселе педагог, психолог, философ, физиологғалымдардыңжәне т.б. арасында пікір қайшылықтары мен жаңа ойлар тудыруда. Болашақ мамандардың кәсіби құзыреттілігін көп жағдайда оның біліктілігімен, педагогикалыққұзыреттілігі мен байланыста қарастырады дейді ғалым Б.Т.Кенжебеков [36].
Рессей ғалымдары В.А.Адольф, Н.В.Кузьмина, А.К.Маркова, Э.Ф.Зеер,және т.б. өздерінің педагогикалық зерттеулерінде жаһандану жағдайында болашақ мамандардың кәсіби құзыреттілігінқалыптастыру жайындағы мәселеге көп қызығушылық пайда болғанын айтады.
Философтар Д.Дьюидің, У.Уоллер, М.Мид, К.Юнгтің болашақ мамандардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру адамдардың ортаға үйренуіне қажетті әрекеттер түрі ретінде қарастырады. Олар оқушылардың мамандығы оның белгілі бір нәрсеге деген қызығушылығын тудыратынын, көзқарасын қалыптастыратынын, мақсатқа жетуге талпындыратынын, ортақ пікір алмасуға жетелейтінін айтады.
Д.Л.Томпсон, Д.Пристлиболашақ мамандардың кәсіби құзыреттілігін дамытуда жүйелі түрде алынған білім мен жоғары моральдық нормалар нәтижесі ретінде анықтайды.
Социологтар Г.Спенсер, Э.Дюргейм, М.Вебер болашақ мамандардың кәсіби құзыреттілігін адамның кәсіби борышы, парызы түрінде айқындайды. Олар адамның әлеуметтік статусы білімі мен мамандығы және өмір сүру деңгейінің бірлігі арқасында қалыптасатынын дәйектейді [37].
Кесте 1. Болашақ мамандардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастырудағы педагогикалық мәселелері.
Үшіншіден, жаһандану жағдайында доғары оқу орындарында педагогикалық білім берудің құрылымы мен өзгерістер жаңа қырында көріну қажет. Бұл яғни болашақ мамандардың кәсіби құзыреттілігіне сай білім сұранысын қанағаттандыру,
оның кез-келген жағдайды шешуге, өмірдің сан алуан жағдайына бейімдеу.
Біріншіден, жоғары оқу орнында жаһандану жағдайында өркениетті елдер қатарына ұмтылуға байланысты әлемдік білім кеңістігіне кіру қажеттілігі туындап отыр.Бұл болашақ мамандардың кәсіби құзыреттілігінәлемдік деңгейде даму қарқынының басты сипатына сай болуы.
Екіншіден, жоғары оқу орнындағы білім беру жүйесін сапалық деңгейде көтеру қажет, еліміздің болашағына үлес қосып, жаңа биікке көтеретін дара тұлғалар бүгінгі болашақ мамандарымыз екенін ескерсек, олардыңкәсіби құзыреттілігі жоғары дәрежеде болуға жетерлік білімінің негізін қалауға жағдай жасау керек.
Төртіншіден, жоғары ақу орнында болашақ мамандарды кәсіби құзыреттілігін
жоғары дәрежедегі мүмкіндіктеріне сай болуға, өз білім, біліктерін, дағдыларын толықтыруға үйрету.
Болашақ мамандардың кәсіби құзыреттілігін дамытудағы педагогикалық мәселелер:
А.Кроплинның ой-пікіріне көңіл аударатын болсақ, оның ойынша кәсіби педагогикалық мәселелер - оқытудың стратегиясы, ол бойынша болашақ мамандар жаһандық мәселелерді оқып-зерттеп, шоғырлану әдісінің көмегімен өздерінің білімдерін алады. Сөйтіп, колледждерде кәсіби педагогикалық мәселелерді қарастырғанда жаһандық білім берудің екі сипаттамасы бар: бір жағынан, бұл оқыту үдерісі, ол әлеуметтік-мәдени қоршаған ортада өмір сүретін жеке бір адамнан бастап, тұтас бір ұлтты қамтиды. Екінші жағынан, ол педагогикалық мәселелерге байланысты және оқытуды ұйымдастырудағы көп пәндік тәсілді қолданады. Сол себепті жаһандық дамуы екі мәселеге тап болады: әр түрлі пәндер арасындағы білімді шоғырландыратын (біріктіретін) жазық немесе көлденең тәсілді де, ғылыми, жалпыға ортақ тәжірибені біріктіретін тік тәсілді де қажетсінеді [38].
Осыған байланысты жаһандану жағдайында болашақ маман кадрлар даярлаудың барлық деңгейін қамтитын тағы бір маңызды аспект - e- learning - электрондық оқытуды кең түрде енгізу. Әлемнің дамыған елдерінде - Жапонияда, АҚШ-да, Ұлыбританияда, Финляндияда, Оңтүстік Кореяда және басқаларында - қазірдің өзінде электрондық оқыту бойынша ұлттық бағдарламалар орындалуда. Қазақстан мұндай тенденциядан шеткері қалуға мүдделі емес. 2015 жылы білім беру ұйымдарының 50%-ын электрондық оқытуға көшіру, ал 2020 жылға қарай бұл көрсеткішті 90%-ға дейін жеткізу жоспарлануда делінген, бұл кадрлар даярлаудың барлық деңгейінде жүзеге асырылады. Электронды оқулықтар, колледждер мен кәсіптік лицейлерде - виртуалды тренажерлар, ЖОО-да - электронды ғылыми-зерттеу зертханалары қолданылуда деп те айтуға болады. Жасалып жатқан қадамдар еліміздің келешегіне, Қазақстанның жаһандық экономикада өз позициясын нығайтуға зор үлес екендігі сөзсіз. Әзірше Қазақстан ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың даму индексі бойынша әлемде 69-орында. Аталған жүйені тәжірибеге енгізген жағдайда әлемдегі бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына енуге шынайы мүмкіндік алады. Ақпаратқа қолжетімділіктегі қала мен елдімекендер арасындағы теңсіздік күрт төмендейді. Білім беру сапасында тың серпіліс болуда. Парламент Мәжілісі Ғылым туралы жаңа заң жобасын мақұлдады. Бұл ережені жүзеге асыру ғылымның оқу үдірісімен шынайы бірігуін жолға қояды. Оқыту мазмұнында теоретикалық және тәжірибелік құрамдастарының бірігуі секілді өзгерістер жүргізіледі. Бұл өзгерістер Қазақстанның әлемдік ғылыми-ағарту кеңістігі интеграциясына тың серпін береді - деп көрсеткен[39].
Тұңғыш Елбасымыздың халыққа Жаңа бағыт - Жаңа экономикалық жетістік - Қазақстанның жаңа мүмкіншіліктері атты Жолдауында атап айтқандай, еліміздегі жоғары білімнің сапасын жақсарту, қазақстандық жоғары оқу орындарын әлемдегі университеттердің алдыңғы қатарларына жеткізу. Оқыту әдістемелерін жаңа заман талабына сай сәйкестіру. Қазақстанның әлемдегі экономикалық және мәдени саласына интеграциясы, халықаралық қатынастардың кеңеюі, араласуы тілдік қазіргі еңбек нарығында жас маман иелеріне қойылатын талаптардың бірі - шет тілін білу.
Қазіргі технология дамыған әлемде, біз жоғары білімді, жаңа технологияларды қолдана алатын, бірнеше шет тілдерінде сөйлей алатын, әсіресе ағылшын тілінде еркін сөйлей алатын жас маман иелерін дайындау қажеттілігі туындауда. Тек осындай талапқа сай маман иелері ғана еңбек нарығында сұранысқа ие болады. Ағылшын тілі - керек тіл. Әлемдегі басты тілдердің ішінде бірінші болып тұр. Қазіргі жаһандану нарығында да ағылшын тілін жетік білетін жоғары білімді жас мамандар сұраныста. Жаһандану заманында жаңа заманауи маман иесі тек өз саласын ғана жетік біліп қоймай, әлемнің мәдени келбетін білуі маңызды, яғни халықтар арасындағы мәдени айырмашылықты қабылдап танып білу, тіл арқылы әлем
мәдениетінің келбетін тану. Тілдің мәдени ендірілген ұғымымен танысу, мәдени және этникалық бірегейлік пен қарым-қатынас, тұлғааралық және мәдениаралық қарым-қатынастағы жаһандану әлемін түсінудің негізі болып отыр [40].
Қорыта келе, жаһандану жағдайында болашақ мұғалімдердің кәсіби құзыреттілігін дамытуда еліміздің экономикалық дамуының жаңа өзегіне айналып, бәсекеге қабілетін арттыра түсетіні анық. Алайда, жаһанданған әлем күн санап, өзінің жаңа талаптарын қойып келуде, біз ертең не боларын да білмейміз. Сол себебтен ертегі күндері мысалы ретінде алатын болсақ, нарықтық экономика жағдайында кейбір мамандықтардың сұранысқа ие болмай қалу мүмкіндігі жоғары. Өйткені, әр адам өз өмірінің шеңберінде алдына неше түрлі мақсат - мұраттар қойып, соларға жетуге ұмтылады. Олардың жүзеге асуы тұлғаның әлемдік деңгейдегі пайым - парасатының болуына, әлеми ақпараттарды пайдаға асыра алу, ұлттық мүддені жоғары қоя алу сияқты қасиет - сапаларға байланысты. Жаһанданудың әсерін оң пайдалана отырып, қазіргі заманға трансформациялануымыз қажет. Барлық ұлттардың мәдени ерекшеліктеріне түсіністікпен қарап, өзіміздің ұлттық бірегейлігімізді сақтап қалуды аса маңызды міндет ретінде қабылдауымыз керек.
Сондықтан да, біз жоғарыда көрсетілген болашақ мұғалімдердің кәсіби құзыреттілігі шеңберінде, жаңа заман талабына сай сапалы мамандарды даярлау қажеттігін ұғына отырып, халықаралық деңгейде мойындалған жаңа жүйелерді оқу-тәрбие барысына енгізуіміз қажет. Себебі ол тек қазіргі заманда адамды өмірге дайындаудың бір жолы, оны жақсы білім беруге қосымша көмек деп қана қарауға тиіспіз деп ойлаймыз.
4.2 Болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби
құзыреттілігін дамытудың мәні және психологиялық-педагогикалық ерекшеліктері
Жаһандану жағдайында жоғары оқу орындары оқу үдерісін дамытудың жолдарын іздеу болашақ мамандардың кәсіби құзыреттілігінің қалыптасуы сияқты, оның негізгі компонентін қарастыруды талап етеді. Жаһандану жағдайында қарастыратын болсақ құзыреттілікке де және кәсіби құзыреттілікке де көп көңіл бөлініп отырғаны рас. Қазіргі замандағы жағдайлардағы кәсібиліктің өсуі болашақ мамандардың құзыреттілігінің кәсібилік мәселесін ерекше қарастырылуда.
ХХІ ғасырдың, жаһандану кезеңінде тарап келе жатқан ғасырдыңқұзыреттілігінің мәніне келсек, көптеген ғалымдардың ойынша, ол интерактивті және аналитикалық мүмкіндіктерді дамытуға негізделуі керек деген. Қоғам дамуының динамикасы адамның кәсіби қызметі оның бүкіл кәсіби мансабы үнемі үздіксіз білім алуды, өзінің кәсіби біліктілігін, құзіреттілігін арттырып отыруды талап етеді.
Қазіргі кезде білім беруді дамыту негізінде құзіреттілікке және кәсіби құзіреттілік тәсілге сүйену ұсынылуда. Кәсіби құзіреттілік тәсілде басты назар білім нәтижесіне аударылады әрі оқытудан күтілетін нәтиже ретінде оқушы игерген ақпараттар жиынтығы емес, оның түрлі мәселелелік жағдаяттарда әрекет ету қабілеттілігі қарастырылады.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында Білім беру жүйесінің басты міндеті - ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіптік шыңдауға бағытталған сапалы білім үшін қажетті жағдайлар жасау; жеке адамның шығармашылық, рухани және күш-қуат мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, даралықты дамыту үшін жағдай жасау арқылы ой-өрісін байыту - деп атап көрсетілген. Аталған міндеттерді жүзеге асыру үшін оқытудың жаңа технологияларын енгізу және тиімді пайдалану секілді мәселелерді анықтап алу, білім беру жүйесіндегі басты ұстаным ретінде әркімнің өзінің білім алуға деген жеке әлеуетін қоғамда барынша пайдалануға көмектесетін оқыту жүйесін дамытуды қамтамасыз етуді көздейді [41].
Сондықтанда, құзіреттілік оқу нәтижелерімен қатар болашақ мамандардың шығармашылық іс-әрекеттері мен құндылық бағдарларының жүйесін де көрсетеді әрі ол болашақ мамандардың алған білімі мен дағдыларын тәжірибеде, күнделікті өмірде қандай да бір тәжірибелік және теориялық мәселеледі шешу үшін қолдана алу қабілеттілігін сипаттайды.
Құзыреттілік (лат. compete) - бір нәрсе жөнінде әңгіме қозғай алуға мүмкіндік беретін білімнің болуы. Жеке тұлғаға байланысты құзыреттілік тұлғаның белгілі бір білім саласындағы білімнің деңгейі, шамасы, мөлшері ретінде қолданылады. Құзыреттілік - алыс-жақын шетелдердіңғылыми әдебиеттерінде кеңінен қарастырылған. Мысалы, competense (латынша) сәйкес, жарамды, competent (французша) құзыретті, құқықты, competere - сай болу, қабілетті болу деген мағынаны білдіреді, орыс тілі сөздіктерінде құзыреттілік белгілі бір сұрақтарды, мәселелерді біреудің жетік білуі - деген мағынаны бейнелесе, қазақша сөздіктерде біреуге тиесілі істер, сұрақтар шеңберінде белгілі бір адамның не мекеме өкілдігініңқұқықты болуы деп қарастырылған.
Құзырет және құзыреттілік ұғымдарының мәнін қарастырайық. Құзыреттілік тәсілдің бастапқы жүйесі білім беру құзыреттілігі, яғни болашақ маманның даму деңгейі, ол орта білім беру орнының түлегін дайындау нормаларына сәйкес білім берудің мазмұнын сапалы игерумен байланысты. Сонымен қатар, бұл ұғым оны білім берудегі нәтижені белгілеу үшін де қолданады, ол болашақ мамандардың дайындығымен белгіленеді, оның қызмет әдістері мен құралдарын нақты меңгеруінде, қойылған міндеттерді шеше алу мүмкіндігінде, қоршаған ортаны қайта құру (түрлендіру) бойынша мақсаттарға жетуге мүмкіндік беретін білім, дағдылар қосындысының түрінде беріледі.
Кілттік құзыреттілік термині алғаш рет 1992 жылы Еуропадағы орта білім беру деп аталатын Еуропалық кеңестің жобасында қолданылды, бұл дүниежүзілік білім беру процесінің нəтижелік компонентін жаңа жағдайда, басқа тұрғыда қарастыруға мүмкіндік берді. Кейінірек, 1996 жылы, Еуропа үшін кілттік құзыреттіліктер деген атпен Еуропа кеңесі өткізген симпозиумде түлектердің төмендегідей бес кілттік құзыреттілікті бөліп көрсетілді:
oo саяси жəне əлеуметтік құзыреттілік (өзіне жауапкершілік алу, бірігіп
шешім қабылдауға қатысу, қақтығыстарды бейбіт жолмен шешу қабілеттері);
oo көпмəдениетті қоғамда өмір сүруге байланысты құзыреттілік
(толеранттылық - айырмашылықтарды қабылдай алу, басқаларды құрметтеу, басқа мəдениет, тіл, діндер өкілдерімен өзара қатынас жасай алу қабілеттері);
oo басқа тілде жазбаша жəне ауызша қарым-қатынас жасай алуға
байланысты құзыреттілік;
oo ақпараттық қоғамның пайда болуына байланысты құзыреттілік (жаңа
технологияларды меңгеру, оларды пайдалану мүмкіндіктерін түсіну, бұқаралық ақпарат құралдары жəне жарнама тарататын ақпаратқа сын тұрғысынан қатынасу);
oo кəсіби даярлық контексінде өмір бойы білім алуға қабілеттілік, білім
алудың үздіксіздігін түсіну [42].
Сонымен құзырет құбылыс, яғни болашақ маманның жеке және қоғам талаптарын қанағаттандыру мақсатындағы табысты іс-әрекеттеріне қажетті білім дайындығына әлеуметтік сұраныс болып табылса, құзыреттілік - құзыретке ие болу негізінде іс-әрекетті жүзеге асыру қабілетінде байқалатын тұлғалық байланысқан қасиеттердің жиынтығы. Осы пайымдау бойынша, құзырет жеке тұлғаның даму деңгейі ретінде немесе білім беру нәтижесі ретінде қолданылады. Құзыреттілік - көбінесе құзыретке қатысты екінші ұғым [43].
Ағылшын сарапшысы С.Адамстың пікірінше, құзіреттілік дегеніміз - бұл білімге және олардың қолданылуына, дағдыларына, жауапкершіліктері мен лауазымдарына қатысты сипаттамалардың жиынтығы және адам оларды көрсете алатын деңгей мен дәрежені сипаттау үшін қолданылады және құзыреттіліктерді көрсетуге болады, сондықтан оларды бағалау керек- деген[44].
Шет тілдері сөздігі құзыретті түсінігіне құзырларға -- қызметтік өкілеттікке ие деген анықтама берген. Ал жалпы педагогикалық əдебиеттерде құзыреттілік аясында білім алушылардың мына негізде əрекеттің күрделі түрлерін жасай алу қабілеті түсіндіріледі, яғни нəтижесі:
oo білімдер болып табылатын танымдық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ШОҚАН УӘЛИХАНОВ АТЫНДАҒЫ КӨКШЕТАУ УНИВЕРСИТЕТІ
Болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби құзыреттілігін дамыту
6М010100 Мектепке дейінгі оқыту және тәрбие мамандығы
Көкшетау, 2020
МАЗМҰНЫ
Нормативтік сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
І Болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби
құзыреттілігін дамытудың теориялық негіздері.
0.1 Қазіргі болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби
құзыреттілігін дамытудың педагогикалық мәселелері ... ... ... ... ... .
0.2 Болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби
құзыреттілігін дамытудың маңызы мен психологиялық-педагогикалық ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...
ІІ Болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби
құзыреттілігін дамытудағы тәжірибелік-эксперимент жұмыстары
0.1 Болашақ мұғалімдердін жаһандану жағдайында кәсіби
құзыреттілігінің әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ...
0.2 Болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби
құзыреттілігіндамытудың тәжірибелік-эксперимент жұмыстары және нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ...
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Бұл диссертациялық жұмыста келесі стандарттарға, тұжырымдамаларға, бағдарламаларға сілтеме жасалған:
1. Қaзaқcтaн Pecпубликacының Бiлiм туpaлы Зaңы. Acтaнa. 27 шiлдe
2007.
2. №1118 Жapлығымeн бeкiтiлгeн Қaзaқcтaн Pecпубликacындa бiлiм
бepудi дaмытудың 2011-2020 жылдapғaapнaлғaн мeмлeкeттiк бaғдapлaмacы.
3. Қaзaқcтaн Pecпубликacы мeктeпкe дeйiнгi тәpбиe мeн oқытудың
мeмлeкeттiк жaлпығa мiндeттi cтaндapты, 2012 ж., 2016 ж.
4. Қазақстан Республикасындағы білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. 2010жыл.
АНЫҚТАМАЛАР
Жаһандану - жаңа жалпыәлемдік саяси, экономикалық, мәдени және ақпараттық тұтастық құрылуының үдерісі.
Құзырет - дара тұлғаның бойындағы өзара байланысты сапалардың (білім, білік, дағды, іскерлік, әрекет тәсілі) жиынтығы.
Құзыреттілік -алынған білімдер мен біліктерді іс-жүзінде, күнделікті өмірде қандай да бір практикалық және теориялық мәселелерді шешуге қолдана алу қабілеттілігі.
Кәсіби құзыреттілік - педагогикалық қызметін атқару дайындығы мен қабілетін анықтайтын кәсіби білімдер жиынтығы немесе жекелік кәсіби сипаттама.
Жаһандық білім беру - педагогикалық концепция болып табылады, ол қазіргі замандағы жаһандық қарама-қайшылықтар мен проблемаларға жауап ретінде пайда болған. Оның мақсаты колледждегі білім беру деңгейінде жаһандық ой-пікірді қалыптастыру.
Жалпы кәсіби құзіреттілік - оқушылардың жалпы кәсіптік білімі, дағдысы, қабілеті мен мамандығының дайындығы арқылы анықталады. Сонымен бірге бұл оқушылардың ғылыми-зерттеушілік, басқарушы-ұйымдастырушылық қабілеттері мен кәсіби және педагогикалық білімі жатады.
Интеграция - экономика, әлеуметтік және саяси салада халықаралық байланыстар жүйесінің жаңа даму кезеңін сипаттайды.
Білім берудің жаһандануы - білім берудің қашықтығына бағытталған, яғни білім алудың жалпыға қол жетімділігі, оны игерудің мол мүмкіндіктерінің болуы.
Жеке тұлға - әлеуметтік қатынастар мен саналы іс - әрекеттің субъектісі ретіндегі индивид.
Aқпapaт - дeгeнiмiз aқпapaтты aлушы кiciгe дeйiн қaбылдaу мexaнизмiнiң қaбылдaнды - түciнiктi - бaғaлaнды дeгeн үш cүзгiciнeн өткeн нәpce.
Әдіс(грек. methodos - шындыққа жетудің жолы) ретке келтірілген іс-әрекеттің белгілі бір тұрғыда мақсатқа жету жолын білдіреді.
Әлеуметтік - психологиялық құзіреттілікті- ғалымдардың өз ішінен әлеуметтік, арнайы, ақпараттық, экологиялық, валеологиялық деп жіктеуі кездеседі.
Педагогикалық құзіреттілік - оқушылардың коммуникативті, конструктивті, ұйымдастыру қабілетінің жиынтығын айтады.
БEЛГIЛEУЛEP МEН ҚЫCҚAPТAУЛAP
ҚР - Қазақстан Республикасы
ЮНЕСКО - Біріккен ҰлттарҰйымының Білім, Ғылым және Мәдениет жөніндегі Ұйымы.
БҰҰ - Біріккен ұлттар ұйымы
АҚШ - Америка Құрама Штаттары
ЭЫДҰ -Экономикалық ынтымақтастық және Даму Ұйымы
ЖОЕҚ - Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамы
ХҒПК - Халықаралық ғылыми- практикалық конференция
ЭТ - Эксперименттік топ
БТ - Бақылау топ
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі. Біздер жаңа XXІ ғасырда өмір сүріп жатырмыз. Қазақта елу жылда ел жаңа - деген тұжырым бар десек, жаңа ғасыр да өзімен талай өзгерістерді, жаңалықтарды әкелуде. Осы тұрғыдан XXІ ғасыр жаһандану талаптарымен ерекшеленеді. Сол себептен қазіргі уақытта болашақ мұғалімдерге (мамандарға) талаптарды еңбек нарқы қоюда.
Бұл мәселелерді дербес немесе бірлескен топ іс-қимылдары арқылы шеше алатын, тәуекелшіл, білім менбіліктілік деңгейі жоғары, ұйымшыл, бастамашыл, жеке жауапкершілік, қарым-қатынасы, міндеттілік, кәсіби құзыреттілігінің ұтқырлық қасиеттері мен бәсекеге қабілеттігі талап етіледі. Бұл - деп отырғанымыз Мәңгілік ел жалпыұлттық идеясы мен негіздерінің аса маңызды міндеттерінің бірі және Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамын (ЖОЕҚ) құрудың қажетті шарты болып табылады.
Мемлекеттіміздің ТұңғышЕлбасы Н.Ә. Назарбаев Болашаққа көзқарас: қоғамдық сананы жаңғырту мақаласында білім культі жалпыға ортақ болуы тиіс деп атап көрсетті. Біздің елімізде жоғары білімді адамдар әлемдегі бәсекеге сай болуы үшін барлық мүмкін шаралар қолға алынуда. Мемлекет басшысы айтқандай, білім беру саласын бюджеттік қаржыландыру үлесі бойынша Қазақстан бүгінгі күні әлемдегі алдыңғы қатарлы елдердің қатарында. Ұлт көшбасшысы бәсекеге қабілетті болу үшін жоғары білімді болу қажет деп атап көрсеткен [1].
Сонымен қатар, Тұңғыш Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік Жолдауында төртінші басымдық ретінде адами капиталдың сапасын жақсартуды атап көрсетті. Түбегейлі жаңаша ойлауға негізделген іргелі реформалар іске қосылу кезеңіндегі Қазақстанның қазіргі жүріп жатқан білім беру жүйесіне ерекше көңіл бөлінген [2].
Сондықтан әрбір қазақстандық сол арқылы тұтас ұлт ХХІ ғасырға лайықты қасиеттерге ие болуы керек. Мысалы, компьютерлік сауаттылық, шет тілдерін білу, мәдени ашықтық сияқты факторлар әркімнің алға басуына сөзсіз қажетті алғышарттардың санатында - деген болатын [3].
Әрине, жаһандану бір жылда бола қалған дүние емес. Қазақстан дамуының басты шарты - қоғам мүшелерінің білім деңгейінің артуына тікелей байланысты екенін атап, адамның өмір бойы білім алуына жағдай туғызуымыз керек және білімнің біртұтастығын сақтай отырып, балашақ мамандардың бойында өзіндік бағдарын айқындауға мүмкіндік беретін, табысты өмір сүруге жол ашатын құзырлылыққа жеткізетін кәсіби құзыреттіліктерді қалыптастыру қажеттілігі.
Сол себепті жаһандану жағдайында студенттердің кәсіби құзыреттілік мәселелеріне ғалымдар әр қырынан мән беріп, түрлі зерттеулер жүргізген. Атап айтсақ, болашақ мұғалімдерді дайындау мәселесі кең түрде қарастырылған деуге болады.
Жаһандану және жаһандық білім беруді ұйымдастыру қажеттілігі мәселесі европалық ғалымдар (Ф.Гальбартшлагер, X.Христидис [4]), американдық (Д.Девлин-Фолтс [5]), канадалық (Д. Браун, Д. Прайсверк, М. Сэнд, И.Стокко и А.Янг[6]),ресейлік (Г.Ф.Шайдуллина [7], және т.б.)еңбектерінде қарастырылған.
oo студенттердің кәciби ic-әpeкeткe дaяpлығын қaлыптacтыpу жәнe өзiн-
өзi әpi қapaй үздiкciз бiлiм aлу apқылы дaмытуының мoдeлiн құpылымдaу (C.И.Apxaнгeльcкий [8], A.A.Вepбицкий [9], және т.б.);
oo маманды кәсіби даярлау үдерісінің психологиялық-педагогикалық
негіздері, мамандықтың мәні, өзіндік ерекшеліктері мен қызметтері және өздігінен дербес білімін жетілдіруге байланысты ғылыми-әдістемелік бағдар ұсыну (Н.В.Кузьмина [10], Н.Д.Хмель [11], С.М.Кеңесбаев[12], және т.б.);
oo білім алушылардың танымдық, коммуникативтік әрекеттерінің түрлері
мен оларды белсендіру мәселелері (С.М.Жақыпов [13], М.Ә.Перленбетов [14], А.Р.Ерментаева [15], және т.б.);
oo болашақ мұғалімдердің шығармашылық әлеуетін, кәсіби құзыреттілігін
қалыптастыру (Ж.Ы.Намазбаева [16], Б.А.Тұрғынбаева [17], және т.б.);
oo студенттерінің кәсіби құзыреттіліктерін қалыптастырудың теориялық
және практикалық аспектілерін (Ш.Х.Құрманалина [18], Б.Т.Кенжебеков [19], М.В.Семенова [20], С.И.Ферхо [21], және т.б.).
Сонымен, қазіргі кезде әр саладағы көрнекті ғалымдар кәсіби құзыреттілік мәселелерінің мән-мағынасына, жалпы адамзат қоғамындағы олардың рөліне айрықша мән беруде. Дегенімен де, болашақ мұғалімдердің кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру мәселесі арнайы зерттеуді талап ететіндігі дәлелденіп отыр. Демек, бұл мәселе бойынша тәжірибелерге, ғылыми-педагогикалық және оқу-әдістемелік және т.б. әдебиеттерге жүргізілген теориялық талдаулар колледждегі оқу-тәрбие үдерісінде бұл қазіргі жаһанданудың жаңару кезеңінде болашақ мұғалімдердіңкәсіби құзыреттілігін дамыту қажеттілігі мен педагогика ғылымында аталған мәселелердің теориялық түрде жүйелі зерттелмеуі және кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру мазмұнының, әдістемесінің болмауы бізге зерттеу мәселесін айқындап, тақырыпты Болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби құзыреттілігін дамытудеп таңдауымызға негіз болды.
Зерттеу мақсаты: болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби құзыреттілігіндамытудың теориялық және тәжірибелік тұрғыда негіздеу.
Зерттеу нысаны: колледждегі оқу орындағы біртұтас педагогикалық үдеріс.
Зерттеу пәні: болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби құзыреттілігін дамыту.
Зерттеу міндеттері:
oo болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби құзыреттілігін
дамытудыңпедагогикалық мәселелерін айқындау;
oo болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби құзыреттілігін
дамытудың маңызы мен психологиялық-педагогикалық ерекшеліктерін анықтау;
oo болашақ мұғалімдерінің жаһандану жағдайындағы кәсіби
құзыреттілігініңәдістемесін жасау және дамыту тиімділігін тәжірибелік-эксперименттік жұмыста сынақтан өткізу.
Зерттеу болжамы: егер, болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби біліктілігі, дағдылары, белсенді іс-әрекеті нәтижесінде меңгерілсе, әдістемелік тұрғыда қамтамасыз етілсе, онда білімнің теориясыжәне тәжірибесі жаһандық білім беру талаптарына сәйкестендірсе, кәсіби құзыреттілігінің сапасы мен бәсекеге қабілеттері артар еді.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері: Болашақ мұғалімдердің кәсіби құзыреттілігі дамытуда барлық салалардағы отaндық жәнe шeтeлдiк ғылыми әдeбиeттep жәнe зepттeу жұмыcы тaқыpыбынa қaтыcты кeзeңдiк бacылым мәлiмeттepi құpaйды. Сонымен қатар, кәciби ic-әpeкeткe дaяpлығын (C.И.Apxaнгeльcкий, A.A.Вepбицкий және т.б.);кәсіби даярлау үдерісінің психологиялық-педагогикалық негіздері, мәні, өзіндік ерекшеліктері, қызметтері, өздігінен дербес білімін жетілдіруге байланысты ғылыми-әдістемелік (Н.В.Кузьмина, Н.Д.Хмель, С.М.Кеңесбаев, және т.б.); танымдық, коммуникативтікәрекеттерін белсендіру (С.М.Жақыпов, М.Ә.Перленбетов, А.Р.Ерментаева, және т.б.);кәсіби құзыреттіліктерін қалыптастырудың теориялық және практикалық аспектілерін (Ш.Х.Құрманалина, Б.Т.Кенжебеков, М.В.Семенова, С.И.Ферхо, және т.б.).зерттеу мәселесі бойынша жазылған ғылыми философиялық, педагогикалық - психологиялық еңбектермен, әдістемелік, технологиялық негіздері туралы тұжырымдамалар және идеялармен қарастырылады.
Зерттеу көздері: зерттеу мәселесі бойынша философтардың, психологтардың, педагогтардың және әлеуметтану бойынша мамандардың ғылыми еңбектері, Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңдары; Қазақстан Республикасы жалпыға міндетті білім және жоғары білім берудің мемлекеттік стандарттары; Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің білім беру мәселелеріне қатысты нормативті құжаттары; Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы, ғылыми педагогикалық мерзімді басылымдар және автордың педагогикалық тәжірибесі.
Зерттеудің әдістері: диссертациялық жұмысты жүргізу барысында қолданылған теориялық (зерттеу мәселесі бойынша философиялық, психологиялық, педагогикалық ғылыми әдебиеттерге теориялық әдіснамалық талдау жасау, салыстыру, озық іс-тәжірибелерді жинақтау; зерттеудің нәтижесін жобалау, үлгілеу, тұжырымдау); эмпирикалық (сауалнама, тест, педагогикалық бақылау, тәжірибелік-эксперименттік жұмыстар жүргізу); статистикалық (зерттеу бойынша алынған нәтижелерді математикалық-статистикалық тұрғыдан өңдеу).
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
oo болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби құзыреттілігін
дамытудыңпедагогикалық мәселелері айқындалды;
oo болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби құзыреттілігін
дамытудың маңызы мен психологиялық-педагогикалық ерекшеліктеріанықталды;
oo болашақ мұғалімдерінің жаһандану жағдайындағы кәсіби
құзыреттілігінің әдістемесін жасау және дамыту тиімділігін тәжірибелік-эксперименттік жұмыстары сынақтан өткізілді.
Жұмыcтың жaңaшылдығы eң aлдымeн болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби құзыреттілігін дамытудың қaзipгi жaғдaйынa, дaму пepcпeктивacынa сипаттама жасалып, болашақ мұғалімдердің кәсіби құзыреттілігін дамытуды қолдауға кeшeндi зepттeу жүpгiзiлдi. Болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби құзыреттілігіндамытуүшiн мaңызды нaқты қоpытындылap мен ұcыныcтap жacaлынды.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: зерттеу барысында қол жеткізген теориялық қағидалар мен тұжырымдар білім беру мазмұнын жаңартуға арналған практикалық оқу материалдарын жасауға мүмкіндік берді. Сонымен қатар, болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби құзыреттілігін дамытуда колледж студенттерімен жүргізілген педагогикалық зерттеу жұмыстарының талданды.Зерттеу тәжірибелерінде дайындалып, жұмысымызда ұсынылған пәнінің сабақ үлгілерін колледж мұғалімдеріне пайдалануға ұсынылынады.
Зерттеу базасы:
Зерттеу нәтижелерінің жарияланымдары: диссертациялық зерттеудің мақаласы
Диссертация құрылымы: диссертация кіріспе, екі бөлімнен, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімі және қосымшалардан тұрады.
І Болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби құзыреттілігін дамытудың теориялық негіздері.
1.1 Қазіргі болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби құзыреттілігін дамытудың педагогикалық мәселелері
Болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындаалдыңғы қатарлы орын алатын жалпы дүние жүзілік үдерістер шеңберінде көптеген өскелең ұрпақты бірегей дүниетанымдық көзқараспен, кәсіби құзыреттілігін дамыту жоғары кәсіби білім берудің басым бағыты болып табылады. Бұл кәсіпқойлықтың жоғары деңгейі, маманның іскерлік сапасының өлшемі, және де күрделі құбылыс ретінде адамның өз міндеттерін шығармашылықпен орындауға ғана емес, сонымен қатар кәсіби өз мамандығын өзін-өзі орындай алуына, талдауға және мәселелерді шешуге, ғаламшар үшін жауапкершілікті, табиғатпен, қоғаммен, бүкіл әлеммен және өз-өзіңмен үйлесімді қарым-қатынас орнатуы, осының барлығы кәсіби құзыреттілігінің шеберлігінің үйлесімді дамытуының арқасында көрінеді.
Осыған орай, Тұңғыш Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың халыққа Жолдауында - жаһандану кезеңі- адамзаттың біртұтас ақпарат және коммуникациялар кеңістігінде жан-жақты бірігуімен, бүкіл планетаның біртұтас экономикалық нарыққа айналуымен, жаһандық тіпті, шекарасыз әлем деген ұғыммен де байланыстырады. Әрине, жаһандану бір жылда бола қалған дүние емес. Қазақстан дамуының басты шарты - қоғам мүшелерінің білім деңгейініңартуына тікелей байланысты екенін атап, адамның өмір бойы білім алуына жағдай туғызуымыз керек және білімнің біртұтастығын сақтай отырып, жас ұрпақтың бойында өзіндік бағдарын айқындауға мүмкіндік беретін, табысты өмір сүруге жол ашатын құзырлыққа жеткізетін кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру қажет- деп айтқан болатын [22].
Сондықтанда, бүгінгі таңда еліміздің білім беру саласында бәсекеге қабілетті ұрпақ тәрбиелеу үшін маңызды міндеттерді шешуге бағытталған күрделі бетбұрыс жасалуда. Бұл дегеніміз өз кезегінде өз қажеттіктерін сезіну - кәсіби қызметтің негізі. Өйткені, ол өзінің педагогикалық бар мүмкіндігін дамытудың жолдарын білу деген. Еліміздің саяси, экономикалық, мәдени, қоғамдық өміріндегі өзгерістерге сай оқу орындарының үлкен жауапкершілікті сезініп, білікті, өз ісінің шебері, бәсекеге қабілетті, кең ауқымды, жан-жақты дамыған маман дайындауға ұмтылуы, өзінің әлеуметтік-экономикалық және рухани дамуының мазмұны мен сипаттарының өзгеруіне және еңбек сапасына талаптың жоғарылуына байланысты өз ісін жетік білетін, кәсіби білігі мол мамандарды қажет етеді деп көрсеткен [23].
Жаһандану жағдайында болашақ мұғалімдердің педагогикалық кәсіби құзыреттілігін дамыту деңгейін көтеруге айрықша мән беру бүгінгі күннің талабынан туындап отырған мәселе. Біріншіден, бұл мәселені қарастырмас бұрын жаһандану дегеніміз не соны біліп алуымыз қажет.
Жаһандану - ұғымы мағыналы екенін атап өтуіміз қажет, міне осы қасиетінің арқасында бұл сөз кеңінен тарап кетті. Ғалымдар жаһанданудың қашан басталғандығы, оның дамуының ерекшеліктері жөніндегі әртүрлі ой-пікірлеріне қарамастан, бұл үдерісті өткен ғасырдың 60-жылдарының басымен байланыстырады, бұл кезде ақпараттық және коммуникациялық технологиялардағы ғылыми-техникалық революция жаппай дами бастаған болатын.
Жаңа мыңжылдықтың тууымен жаһандану термині қоғамдық өмірдің әртүрлі салаларында соның ішінде білім берудің ең көп қолданысқа енген терминдердің бірі болып табылады. Жаһандану мәселесі ғалымдардың қоғамдық саяси қызметкерлердің назарын өзіне аударуда. Осы тақырып төңірегінде педагогикалық басылымдарында жарық көрген мақалаларында көптеген ғалымдар жаһандану құбылысын жаһандық ой-пікірді ескере отырып, оның негізгі сипаттамасын анықтап, жаһанданудыңқазіргі заманға тигізетін әсерін бағалай отырып, адамныңөмір сүру қабілетінің мән-мағынасын байқауға болады [24].
Жаһандану - (глобализация, глобализм ) ұғымдары
ХХ ғасырда АҚШ-та қолданыла бастады. Алғашқы еңбектердің аттары Шекарасыз әлем, Біртұтас әлем, Біртұтас экономика - деген аттармен жарық көрді. Жаһандану әлемнің тұтастығын, өзара байланысын, өзара тәуелділігін, өзара икемділігін қоғамдық санаға сіңіру. Шындығында жаһандану бұл бүкіл әлемді бір қалыпқа салу емес, бірлесу, топтастыру, әртүрлі, әртекті ұлттық, діни, саяси мүдделердің, өркениеттердің ықпалдасуы. Жаһанданудың сапалық мәні осында. Бірақ жаһандану қоғамның барлық саласына ықпал жасайтын күрделі, екі жақты құбылыс.
Қазіргі кезде әлемдік үдерістер шекараны білмейтін, көптеген мемлекеттердің бірігіп жасаған қимылдарын қажет ететін үдерістер арқылы жасалады. Жаһанданудың ерекшелігі әлемді бірегей кеңістік ретінде танудың тереңдігі мен ауқымы өсіп келе жатқандығында, ал ішкі жағдайлар сыртқы саяси акциялардан гөрі басқа мемлекеттермен халықтарға әсер ете бастауы.
Сонымен жаһандануды бір ғана анықтамамен сипаттау мүмкін емес, ол өте күрделі үдеріс. Жоғарыда айтылғаннан шығатын тұжырымдама: жаһандану дегеніміз - мемлекеттердің, этностардыңәлеуметтік қоғамдастықтардыңғаламшар деңгейінде бірегей қатынастар жүйесіндегі өзара әрекеттесуі. Жаһандану ұғымын толығымен ашып көрсетуге, біз жоғарыда айтылған пікірлер негізінде осы құбылыстың негізгі сипаттамаларын көрсетуге тырыстық:
1.Жаһандану - дегеніміз объективті, бірақөте қарама-қайшы үдеріс, адам қызметінің барлық саласына: экономика, саясат, білім беру, әлеуметтік-мәдени саласы, және т.б. жағымды не жағымсыз әсер ететін құбылыс.
2. Жаһандану - өзара шарттастықдамып келе жатқан деңгейі мен адамзат қызметіндегі көптеген салалар бойынша әр түрлі елдердің бірігіп күш салуын білдіреді.
3. Жаһандану - интернационалдық сапалы жаңа кезеңі, соған қарамастан ол ұлттық шекараны бұзуды ұсынған емес. Бұл кезеңдегі жаңалыққазіргі замандағы тәртіпке жаңа ғылыми-техникалық революцияның нәтижелерінің екі жақты әсер етуі себепші болуы.
Бірінші жағынан, ғылыми-өндірістік кешеннің тез арада дамуы адамзатты экологиялық апатқа, яғни, әр түрлі елдердің тек біріге отырып шешімін табатын жаһандықмәселелердің пайда болуына әкеп соқты.
Екінші жағынан, жаһандық ақпараттық-коммуникациялық желілерді құру кез-келген уақытта кез-келген жерде дерлік қажетті ақпаратты алуға, адамзат қызметінің бар саласында елдер арасында ынтымақтастықүдерісін жеңілдетіп, едәуір тездетуге мүмкіндік береді [25].
Осыған байланысты болашақ мамандарымыз білім сапасын халықаралық стандарттарға негіздеп, жаһандану жағдайына мамандарды бейіндеу және кәсіби құзыреттілігін жүзеге асыру педагогика іліміндегі өзекті мәселе. Болашақ мұғалімдердің жалпы кәсіби құзыреттілігін дамыту мәселесі, тарихты зерделей отырып, жан-жақты дамыған, рухани мәдениетті жетілген жеке тұлға тәрбиелеуде маңызы зор.
Мұндағы басты талаптардың бірі - қазіргі жаһандану жағдайындағы кәсіби құзыреттілікті дамыту. Жоғары оқу орнының білім беру саласы бойынша болашақ мұғалімдердің іс-әрекетінде құзыреттілікті дамыту мәселесін педагогикалық, теориялық,әдіснамалықжәне әдістемелік жағынан ашып көрсету үшін және де басқа да ғылымдар саласында осы мәселелерге тиісті деректерге жан-жақты талдау жасау қажеттілігінде. Сол себептен, жаһанданудың білім беруге әсері ғылыми ортада әртүрлі түсіндіріледі.
Педагог С.Л. Зарецкаяның пікірі бойынша, Егер де білім берудегі интернационалдық ұғымға сарапшылар арасында едәуір ауызбіршілік болған болса, жаһандану кезіндегі білім беруге әркім өзінше түсінік береді -деген болатын. Өткен ғасырдың 90-шы жылдарынан бастап Экономикалық ынтымақтастық және Даму Ұйымы (ЭЫДҰ) және басқа да халықаралықұйымдар экономикалықөркениет үдерістерін қарастыра отырып, бұрынғы интернационалдандыру терминнің орнына өз баяндамаларында жаһандану терминін кеңінен қолданды, бұл әрине, оның кең таралуына мүмкіндік берді - деп қарастырылады. Кейбіреулердің ойынша, жаңа ақпараттық технологиялар негізінде білім берудің жаһандану үдерісі белсенді дамып келе жатырдеген де анықтамаларды беруде [26].
Жаһандану дәуірінде қазіргі заман білім беру стратегиясы көбінесе болашақ мамандарда интеллектуалды даму мен ой-өрісі кеңдігінің жалпы деңгейін қамтамасыз ететін ойлаудың құралдары мен тәсілдерін қалыптастыруға деген бағыттылығымен анықталады.
Жаһандану жағдайындағы білім беру ең алдымен оқу бағдарламаларын әмбебаптандыру және тиісті білім мен түсініктерді қалыптастыру ретінде қарастырылады. Пекиндегі білім беру бойынша IV Дүниежүзілік форумда (2011) жаһандану дәуіріндегі білім беру мәселесі қарастырылды. Осы тақырып аясында мектеп саясаты, педагогикалық білім беру, білім беру сапасы, білім беру реформалары, білім беруді интернационалдандыру және т. б. мәселелер талқыланды. Жалпы 1970 жылы пайда болған жаһандық оқыту (global learning) термині "әлемдік мәселелер туралы интегративті білім алу" ретінде түсіндірілген.
Тағы бір американдық зерттеуші Т.Фридманның көзқарасы бойынша, жаhандану- ұлттардың, мемлекеттердің, технологиялардың, нарықтың бірігуі, ол жеке тұлғаларға, корпорацияларға, ұлт - мемлекеттерге бұрын -соңды болып көрмеген жылдамдықпен әлемнің кез-келген нүктесіне жылдам әрі арзан жетуге мүмкіндік береді - деген [27].
Профессор И.Ф.Кефели жаhанданудың көп қырлылығын атап өте отырып, оны - мәдени-тарихи тұрғыда ұлттық мәдениеттің барлық түрін қамтитын жалпы адамзаттық мәдениет ретінде қарастырады [28].
Ағылшын зерттеушісі П.Скотт жаһандануды түбегейлі жаңа нәрсе болғандықтан, оны интернационалдандырудың жоғары түрі ретінде қарастырмау керектігіне тоқталады, себебі жаһандану интернационалдандыруға қарағанда ұлттық шекараларды бұзады, жаһандық капитализмді жаппай қолданудың төменгі жерлерінде жүзеге асырылады, және ол жаһандық мәселелерді шешуге бағытталған деген пікірін білдіреді [29].
Американдық және Батыс Еуропалық ғалымдардан кейін жаhандану үдерісін зерттеудің қажеттілігіне ресейлік ғалымдар да көңіл аудара бастады. Ресейлік энциклопедиялық басылымдарда жаhандану, соған сәйкес жаhандануды зерттеу ілімі, жаhанданушылық сынды терминдер XX ғасырдың 90-жылдарында пайда болды. Бұл сөздіктер мен анықтамаларда жаhандық мәселелер, жаhанданушылық ұғымдары қарастырыла отырып, соңынан жаhандану феноменінің анықтамалары пайда бола бастады.
Атап айтсақ, 1993 жылы саясаттану саласы бойынша жарық көрген энциклопедиялық сөздікте алғаш рет жаһанданушылық, жаһандану ұғымдарына талдау беріліп, аталған бағыттың дамуының үш кезеңі қарастырылылады [30].
Бірінші кезең XX ғасырдың 60-шы жылдарын қамтиды, бұл кезеңде адамзат тарихында тұңғыш рет өндіріс арқылы табиғаттың антропогендік мүмкіндігіне қауіп төнгізе бастағаны және жер бетіне апат әкелетін стратегиялық құралдардың қанат жаюы болып табылады.
Екінші кезеңге әдіснамалық тұрғыдан болсын, қолданбалы тұрғыдан болсын, глобализмнің шарықтауы жатады. Бұл кезеңде қоғамдық дамуды танып-білуге қомақты үлес қосқан Э. Ласло, С.Медловиц, А.Тоффлер сынды зерттеушілердің еңбектерін атап айтуға болады. XX ғасырдың 80- жылдарының ортасында басталған жаһандану дамуының үшінші кезеңінің ерекшелігі, даму динамикасының өте жоғары болуында, яғни жаhандық мәселелер әлемінің саяси бет әлпетіндегі тарихи өзгерістер нәтижесінде екінші орынға шығып қалды [31].
Еліміздің саяси және экономикалық, әлеуметтік салаларының дерлік әлемдік кеңістікке кірігуі жаһандасуды осы ұғым жайында айтылған пікірлер мен көзқарастарды зерделеуді талап етеді. Ғалым М.Делятиннің жаhандану-бірегей қаржылық ақпараттық кеңістікті құру және оны дамыту үдерісі, бұл үдеріс бүкіл әлемді қамтиды және капиталды тез қолданумен, ақпаратқа оңай қол жеткізумен байланысты. Ол ұлы географиялық ашылулар дәуірінен басталып, әлі күнге дейін жалғасып келеді. Ең бастысы жаңа технологияларға негізделген сапа мен нәтижелер емес, сананы жаңаша құру болып отыр - деген түйінді ойымен біз де келісеміз [32].
Қазіргі кезде жаһандық білім беру мәселелері шет елдің, Ресей мен Қазақстанның көптеген ғалымдарының назарында.
Р.Такердің пікірінше, жаһандық білім беру - әрбір студенттерге күрделі әрі өзара тәуелді жаһандық қоғамда өз отаны, өз елі үшін жауапкершілік сезімі бар азамат болу үшін қажетті білім, білік және көзқарастар жүйесін беретін үдеріс- деген болатын [33].
В. Лысенконың пайымдауынша, жаһандық білім беру адамға әлемге кіруге, заманға сай өмірдің мәдени, әлеуметтік, экономикалық және басқа да деңгейлеріндегі өзара байланыс жүйесіне үйлесімді енуге көмектесетін маңызды негіздердің бірі болып табылады, оның міндеті әлемді тану мүмкіндігін кеңейту, өз елінің басқа елдермен өзара әрекеттестік механизмдерін, оның әлемдік қоғамдастықтағы алатын орнын түсінуге және әлемге басқа халықтар көзімен қарауды үйренуге ықпал ету болып табылады [34].
В.C. Кукушкиннің пікірі бойынша, жаһандық білім беру - заманға сай педагогикалық теория мен тәжірибенің даму бағыттарының бірі, ол аумалы-төкпелі әлем, өршіп бара жатқан жаһандық дағдарыс жағдайында адамды өмірге дайындау қажеттілігіне негізделеді.Автордың ойынша, жаһандық білім берудің бағыт-нысаны мыналар:
oo адамды, оның құқықтарын, еркіндігі мен идеалдарын өзектендіру, қоғамдастықта өмір сүру мен өзара әрекеттестік шарттары;
oo жастарда сақталған нигилизм мен сенімсіздікті, білім беруге деген қызығушылығының төмендеуін жою;
oo ақпараттық төңкеріс, білімнің жылдам жинақталуы, ескіруі мен жаңаруы, білім беру тәжірибесіне ғылым мен техниканың тың жаңалықтарын енгізу уақытының қысқаруы жағдайында білімді іріктеу мен жеткізудің тиімді әдістері мен технологияларын іздестіру;
oo сауатсыздықты жоюдың сапалы жаңа кезеңін игеру, өйткені, сауаттылық көрсеткіштерінің өзгеруі - оқи және жаза білумен қоса түсіне білуді талап ету әлемнің барлық елдерінде қызметтік сауатсыз адамдар санының тез өсуіне әкелді;
oo еңбек күшін толыққанды пайдалану шарттарының бірі ретінде тиімді жұмыс істейтін үздіксіз білім беру жүйесін құру.
В.С. Кукушиннің айтуынша, жаһандық білім берудің мақсаты келесі мәселелерді жеңу болып табылады:
- әлемді бір-біріне қарсы топтарға бөлу, әр түрлі жерлерде қарулы конфликтілерге әкелетін әлеуметтік, ұлттық және басқа да антагонизмдері;
- экологиялық апат қаупін төндіретін адам мен табиғат арасындағы алауыздық;
- адам санасы мен жаны [35].
Мұндай мақсаттар адамның тірі қалуының, әр түрлі қауымдар мен бір қауым мүшелерінің әрекеттестігінің, жеке мәдениеттер жиынтығы ретінде өркениеттің дамуының басты мәселелеріне негізделген интеграцияланған оқуды талап етеді. Жаһандық білім беру отандық және әлемдік педагогикадағы жетістіктердің еш нәрсесін ауыстырып, жоққа шығармайды. Жаһандық білім берудің кемшіліктері жоқ емес, ол тек қазіргі жағдайларда адамның өмірге бейімделуінің мүмкін нұсқаларының бірі ғана. Ол кез-келген жақсы білімнің объективті қажетті қосымшасы болуы мүмкін деуге болады.
Әлемдік ғылыми әдебиеттерде жаһандану мәселесі бойынша, мамандардың жалпы ойы жаһандану - объективті, кешенді және әмбебаптықүдеріс, ол бәрін яғни әртүрлі елдердегі білім беру жүйесін, биосфераны, ноосфераны, әлемдік (дүниежүзілік) қоғамдастықты қамтиды.
Әдебиет талдауы көрсеткендей, гуманитарлық салада жаһандану үдерістерініңәсерімен күрт өзгерістер болуда, олар ең көп мөлшерде кейіннен өркениет тағдырына әсер ететін болады. Бұл жерде маңызды рөл адамға тиесілі, оның дүниетанымы, құзыреттілігі, кәсіби құзыреттілігі, құндылықтар жүйесі, ақыл-ойы, білімі, адамгершілігі, руханилығы - бәрі қазіргі кезде түбегейлі өзгерістерге ұшырауы да мүмкін.
Жаһандану жағдайында болашақ мамандардың кәсіби құзыреттілігін дамытуына айрықша мән беру бүгінгі күннің талабынан туындап отыр.
Құзыреттілік деңгейі жоғары болашақ маман кез-келген ортада өзін жан-жақты көрсетіп және қазіргі талапқа толық жауап бере алатын және де ол колледждегі оқу-тәрбие жұмысындағы іс-әрекеттерді де жетік меңгерген, өз ісіне жауапкершілікпен қарайтын маман. Осы талаптардың өресінен шығу үшін колледждерде болашақ мамандарды даярлаудатеориялық білім берумен қатар, оның кәсіби құзыреттілігіне, кәсібі мен білік, дағдыларын жетілдіруге мүмкіндік жасау қажет.
Жаһандану жағдайында болашақ мамандардың кәсіби құзыреттілігіндамыту туралы мәселе педагог, психолог, философ, физиологғалымдардыңжәне т.б. арасында пікір қайшылықтары мен жаңа ойлар тудыруда. Болашақ мамандардың кәсіби құзыреттілігін көп жағдайда оның біліктілігімен, педагогикалыққұзыреттілігі мен байланыста қарастырады дейді ғалым Б.Т.Кенжебеков [36].
Рессей ғалымдары В.А.Адольф, Н.В.Кузьмина, А.К.Маркова, Э.Ф.Зеер,және т.б. өздерінің педагогикалық зерттеулерінде жаһандану жағдайында болашақ мамандардың кәсіби құзыреттілігінқалыптастыру жайындағы мәселеге көп қызығушылық пайда болғанын айтады.
Философтар Д.Дьюидің, У.Уоллер, М.Мид, К.Юнгтің болашақ мамандардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру адамдардың ортаға үйренуіне қажетті әрекеттер түрі ретінде қарастырады. Олар оқушылардың мамандығы оның белгілі бір нәрсеге деген қызығушылығын тудыратынын, көзқарасын қалыптастыратынын, мақсатқа жетуге талпындыратынын, ортақ пікір алмасуға жетелейтінін айтады.
Д.Л.Томпсон, Д.Пристлиболашақ мамандардың кәсіби құзыреттілігін дамытуда жүйелі түрде алынған білім мен жоғары моральдық нормалар нәтижесі ретінде анықтайды.
Социологтар Г.Спенсер, Э.Дюргейм, М.Вебер болашақ мамандардың кәсіби құзыреттілігін адамның кәсіби борышы, парызы түрінде айқындайды. Олар адамның әлеуметтік статусы білімі мен мамандығы және өмір сүру деңгейінің бірлігі арқасында қалыптасатынын дәйектейді [37].
Кесте 1. Болашақ мамандардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастырудағы педагогикалық мәселелері.
Үшіншіден, жаһандану жағдайында доғары оқу орындарында педагогикалық білім берудің құрылымы мен өзгерістер жаңа қырында көріну қажет. Бұл яғни болашақ мамандардың кәсіби құзыреттілігіне сай білім сұранысын қанағаттандыру,
оның кез-келген жағдайды шешуге, өмірдің сан алуан жағдайына бейімдеу.
Біріншіден, жоғары оқу орнында жаһандану жағдайында өркениетті елдер қатарына ұмтылуға байланысты әлемдік білім кеңістігіне кіру қажеттілігі туындап отыр.Бұл болашақ мамандардың кәсіби құзыреттілігінәлемдік деңгейде даму қарқынының басты сипатына сай болуы.
Екіншіден, жоғары оқу орнындағы білім беру жүйесін сапалық деңгейде көтеру қажет, еліміздің болашағына үлес қосып, жаңа биікке көтеретін дара тұлғалар бүгінгі болашақ мамандарымыз екенін ескерсек, олардыңкәсіби құзыреттілігі жоғары дәрежеде болуға жетерлік білімінің негізін қалауға жағдай жасау керек.
Төртіншіден, жоғары ақу орнында болашақ мамандарды кәсіби құзыреттілігін
жоғары дәрежедегі мүмкіндіктеріне сай болуға, өз білім, біліктерін, дағдыларын толықтыруға үйрету.
Болашақ мамандардың кәсіби құзыреттілігін дамытудағы педагогикалық мәселелер:
А.Кроплинның ой-пікіріне көңіл аударатын болсақ, оның ойынша кәсіби педагогикалық мәселелер - оқытудың стратегиясы, ол бойынша болашақ мамандар жаһандық мәселелерді оқып-зерттеп, шоғырлану әдісінің көмегімен өздерінің білімдерін алады. Сөйтіп, колледждерде кәсіби педагогикалық мәселелерді қарастырғанда жаһандық білім берудің екі сипаттамасы бар: бір жағынан, бұл оқыту үдерісі, ол әлеуметтік-мәдени қоршаған ортада өмір сүретін жеке бір адамнан бастап, тұтас бір ұлтты қамтиды. Екінші жағынан, ол педагогикалық мәселелерге байланысты және оқытуды ұйымдастырудағы көп пәндік тәсілді қолданады. Сол себепті жаһандық дамуы екі мәселеге тап болады: әр түрлі пәндер арасындағы білімді шоғырландыратын (біріктіретін) жазық немесе көлденең тәсілді де, ғылыми, жалпыға ортақ тәжірибені біріктіретін тік тәсілді де қажетсінеді [38].
Осыған байланысты жаһандану жағдайында болашақ маман кадрлар даярлаудың барлық деңгейін қамтитын тағы бір маңызды аспект - e- learning - электрондық оқытуды кең түрде енгізу. Әлемнің дамыған елдерінде - Жапонияда, АҚШ-да, Ұлыбританияда, Финляндияда, Оңтүстік Кореяда және басқаларында - қазірдің өзінде электрондық оқыту бойынша ұлттық бағдарламалар орындалуда. Қазақстан мұндай тенденциядан шеткері қалуға мүдделі емес. 2015 жылы білім беру ұйымдарының 50%-ын электрондық оқытуға көшіру, ал 2020 жылға қарай бұл көрсеткішті 90%-ға дейін жеткізу жоспарлануда делінген, бұл кадрлар даярлаудың барлық деңгейінде жүзеге асырылады. Электронды оқулықтар, колледждер мен кәсіптік лицейлерде - виртуалды тренажерлар, ЖОО-да - электронды ғылыми-зерттеу зертханалары қолданылуда деп те айтуға болады. Жасалып жатқан қадамдар еліміздің келешегіне, Қазақстанның жаһандық экономикада өз позициясын нығайтуға зор үлес екендігі сөзсіз. Әзірше Қазақстан ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың даму индексі бойынша әлемде 69-орында. Аталған жүйені тәжірибеге енгізген жағдайда әлемдегі бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына енуге шынайы мүмкіндік алады. Ақпаратқа қолжетімділіктегі қала мен елдімекендер арасындағы теңсіздік күрт төмендейді. Білім беру сапасында тың серпіліс болуда. Парламент Мәжілісі Ғылым туралы жаңа заң жобасын мақұлдады. Бұл ережені жүзеге асыру ғылымның оқу үдірісімен шынайы бірігуін жолға қояды. Оқыту мазмұнында теоретикалық және тәжірибелік құрамдастарының бірігуі секілді өзгерістер жүргізіледі. Бұл өзгерістер Қазақстанның әлемдік ғылыми-ағарту кеңістігі интеграциясына тың серпін береді - деп көрсеткен[39].
Тұңғыш Елбасымыздың халыққа Жаңа бағыт - Жаңа экономикалық жетістік - Қазақстанның жаңа мүмкіншіліктері атты Жолдауында атап айтқандай, еліміздегі жоғары білімнің сапасын жақсарту, қазақстандық жоғары оқу орындарын әлемдегі университеттердің алдыңғы қатарларына жеткізу. Оқыту әдістемелерін жаңа заман талабына сай сәйкестіру. Қазақстанның әлемдегі экономикалық және мәдени саласына интеграциясы, халықаралық қатынастардың кеңеюі, араласуы тілдік қазіргі еңбек нарығында жас маман иелеріне қойылатын талаптардың бірі - шет тілін білу.
Қазіргі технология дамыған әлемде, біз жоғары білімді, жаңа технологияларды қолдана алатын, бірнеше шет тілдерінде сөйлей алатын, әсіресе ағылшын тілінде еркін сөйлей алатын жас маман иелерін дайындау қажеттілігі туындауда. Тек осындай талапқа сай маман иелері ғана еңбек нарығында сұранысқа ие болады. Ағылшын тілі - керек тіл. Әлемдегі басты тілдердің ішінде бірінші болып тұр. Қазіргі жаһандану нарығында да ағылшын тілін жетік білетін жоғары білімді жас мамандар сұраныста. Жаһандану заманында жаңа заманауи маман иесі тек өз саласын ғана жетік біліп қоймай, әлемнің мәдени келбетін білуі маңызды, яғни халықтар арасындағы мәдени айырмашылықты қабылдап танып білу, тіл арқылы әлем
мәдениетінің келбетін тану. Тілдің мәдени ендірілген ұғымымен танысу, мәдени және этникалық бірегейлік пен қарым-қатынас, тұлғааралық және мәдениаралық қарым-қатынастағы жаһандану әлемін түсінудің негізі болып отыр [40].
Қорыта келе, жаһандану жағдайында болашақ мұғалімдердің кәсіби құзыреттілігін дамытуда еліміздің экономикалық дамуының жаңа өзегіне айналып, бәсекеге қабілетін арттыра түсетіні анық. Алайда, жаһанданған әлем күн санап, өзінің жаңа талаптарын қойып келуде, біз ертең не боларын да білмейміз. Сол себебтен ертегі күндері мысалы ретінде алатын болсақ, нарықтық экономика жағдайында кейбір мамандықтардың сұранысқа ие болмай қалу мүмкіндігі жоғары. Өйткені, әр адам өз өмірінің шеңберінде алдына неше түрлі мақсат - мұраттар қойып, соларға жетуге ұмтылады. Олардың жүзеге асуы тұлғаның әлемдік деңгейдегі пайым - парасатының болуына, әлеми ақпараттарды пайдаға асыра алу, ұлттық мүддені жоғары қоя алу сияқты қасиет - сапаларға байланысты. Жаһанданудың әсерін оң пайдалана отырып, қазіргі заманға трансформациялануымыз қажет. Барлық ұлттардың мәдени ерекшеліктеріне түсіністікпен қарап, өзіміздің ұлттық бірегейлігімізді сақтап қалуды аса маңызды міндет ретінде қабылдауымыз керек.
Сондықтан да, біз жоғарыда көрсетілген болашақ мұғалімдердің кәсіби құзыреттілігі шеңберінде, жаңа заман талабына сай сапалы мамандарды даярлау қажеттігін ұғына отырып, халықаралық деңгейде мойындалған жаңа жүйелерді оқу-тәрбие барысына енгізуіміз қажет. Себебі ол тек қазіргі заманда адамды өмірге дайындаудың бір жолы, оны жақсы білім беруге қосымша көмек деп қана қарауға тиіспіз деп ойлаймыз.
4.2 Болашақ мұғалімдердің жаһандану жағдайындағы кәсіби
құзыреттілігін дамытудың мәні және психологиялық-педагогикалық ерекшеліктері
Жаһандану жағдайында жоғары оқу орындары оқу үдерісін дамытудың жолдарын іздеу болашақ мамандардың кәсіби құзыреттілігінің қалыптасуы сияқты, оның негізгі компонентін қарастыруды талап етеді. Жаһандану жағдайында қарастыратын болсақ құзыреттілікке де және кәсіби құзыреттілікке де көп көңіл бөлініп отырғаны рас. Қазіргі замандағы жағдайлардағы кәсібиліктің өсуі болашақ мамандардың құзыреттілігінің кәсібилік мәселесін ерекше қарастырылуда.
ХХІ ғасырдың, жаһандану кезеңінде тарап келе жатқан ғасырдыңқұзыреттілігінің мәніне келсек, көптеген ғалымдардың ойынша, ол интерактивті және аналитикалық мүмкіндіктерді дамытуға негізделуі керек деген. Қоғам дамуының динамикасы адамның кәсіби қызметі оның бүкіл кәсіби мансабы үнемі үздіксіз білім алуды, өзінің кәсіби біліктілігін, құзіреттілігін арттырып отыруды талап етеді.
Қазіргі кезде білім беруді дамыту негізінде құзіреттілікке және кәсіби құзіреттілік тәсілге сүйену ұсынылуда. Кәсіби құзіреттілік тәсілде басты назар білім нәтижесіне аударылады әрі оқытудан күтілетін нәтиже ретінде оқушы игерген ақпараттар жиынтығы емес, оның түрлі мәселелелік жағдаяттарда әрекет ету қабілеттілігі қарастырылады.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында Білім беру жүйесінің басты міндеті - ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіптік шыңдауға бағытталған сапалы білім үшін қажетті жағдайлар жасау; жеке адамның шығармашылық, рухани және күш-қуат мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, даралықты дамыту үшін жағдай жасау арқылы ой-өрісін байыту - деп атап көрсетілген. Аталған міндеттерді жүзеге асыру үшін оқытудың жаңа технологияларын енгізу және тиімді пайдалану секілді мәселелерді анықтап алу, білім беру жүйесіндегі басты ұстаным ретінде әркімнің өзінің білім алуға деген жеке әлеуетін қоғамда барынша пайдалануға көмектесетін оқыту жүйесін дамытуды қамтамасыз етуді көздейді [41].
Сондықтанда, құзіреттілік оқу нәтижелерімен қатар болашақ мамандардың шығармашылық іс-әрекеттері мен құндылық бағдарларының жүйесін де көрсетеді әрі ол болашақ мамандардың алған білімі мен дағдыларын тәжірибеде, күнделікті өмірде қандай да бір тәжірибелік және теориялық мәселеледі шешу үшін қолдана алу қабілеттілігін сипаттайды.
Құзыреттілік (лат. compete) - бір нәрсе жөнінде әңгіме қозғай алуға мүмкіндік беретін білімнің болуы. Жеке тұлғаға байланысты құзыреттілік тұлғаның белгілі бір білім саласындағы білімнің деңгейі, шамасы, мөлшері ретінде қолданылады. Құзыреттілік - алыс-жақын шетелдердіңғылыми әдебиеттерінде кеңінен қарастырылған. Мысалы, competense (латынша) сәйкес, жарамды, competent (французша) құзыретті, құқықты, competere - сай болу, қабілетті болу деген мағынаны білдіреді, орыс тілі сөздіктерінде құзыреттілік белгілі бір сұрақтарды, мәселелерді біреудің жетік білуі - деген мағынаны бейнелесе, қазақша сөздіктерде біреуге тиесілі істер, сұрақтар шеңберінде белгілі бір адамның не мекеме өкілдігініңқұқықты болуы деп қарастырылған.
Құзырет және құзыреттілік ұғымдарының мәнін қарастырайық. Құзыреттілік тәсілдің бастапқы жүйесі білім беру құзыреттілігі, яғни болашақ маманның даму деңгейі, ол орта білім беру орнының түлегін дайындау нормаларына сәйкес білім берудің мазмұнын сапалы игерумен байланысты. Сонымен қатар, бұл ұғым оны білім берудегі нәтижені белгілеу үшін де қолданады, ол болашақ мамандардың дайындығымен белгіленеді, оның қызмет әдістері мен құралдарын нақты меңгеруінде, қойылған міндеттерді шеше алу мүмкіндігінде, қоршаған ортаны қайта құру (түрлендіру) бойынша мақсаттарға жетуге мүмкіндік беретін білім, дағдылар қосындысының түрінде беріледі.
Кілттік құзыреттілік термині алғаш рет 1992 жылы Еуропадағы орта білім беру деп аталатын Еуропалық кеңестің жобасында қолданылды, бұл дүниежүзілік білім беру процесінің нəтижелік компонентін жаңа жағдайда, басқа тұрғыда қарастыруға мүмкіндік берді. Кейінірек, 1996 жылы, Еуропа үшін кілттік құзыреттіліктер деген атпен Еуропа кеңесі өткізген симпозиумде түлектердің төмендегідей бес кілттік құзыреттілікті бөліп көрсетілді:
oo саяси жəне əлеуметтік құзыреттілік (өзіне жауапкершілік алу, бірігіп
шешім қабылдауға қатысу, қақтығыстарды бейбіт жолмен шешу қабілеттері);
oo көпмəдениетті қоғамда өмір сүруге байланысты құзыреттілік
(толеранттылық - айырмашылықтарды қабылдай алу, басқаларды құрметтеу, басқа мəдениет, тіл, діндер өкілдерімен өзара қатынас жасай алу қабілеттері);
oo басқа тілде жазбаша жəне ауызша қарым-қатынас жасай алуға
байланысты құзыреттілік;
oo ақпараттық қоғамның пайда болуына байланысты құзыреттілік (жаңа
технологияларды меңгеру, оларды пайдалану мүмкіндіктерін түсіну, бұқаралық ақпарат құралдары жəне жарнама тарататын ақпаратқа сын тұрғысынан қатынасу);
oo кəсіби даярлық контексінде өмір бойы білім алуға қабілеттілік, білім
алудың үздіксіздігін түсіну [42].
Сонымен құзырет құбылыс, яғни болашақ маманның жеке және қоғам талаптарын қанағаттандыру мақсатындағы табысты іс-әрекеттеріне қажетті білім дайындығына әлеуметтік сұраныс болып табылса, құзыреттілік - құзыретке ие болу негізінде іс-әрекетті жүзеге асыру қабілетінде байқалатын тұлғалық байланысқан қасиеттердің жиынтығы. Осы пайымдау бойынша, құзырет жеке тұлғаның даму деңгейі ретінде немесе білім беру нәтижесі ретінде қолданылады. Құзыреттілік - көбінесе құзыретке қатысты екінші ұғым [43].
Ағылшын сарапшысы С.Адамстың пікірінше, құзіреттілік дегеніміз - бұл білімге және олардың қолданылуына, дағдыларына, жауапкершіліктері мен лауазымдарына қатысты сипаттамалардың жиынтығы және адам оларды көрсете алатын деңгей мен дәрежені сипаттау үшін қолданылады және құзыреттіліктерді көрсетуге болады, сондықтан оларды бағалау керек- деген[44].
Шет тілдері сөздігі құзыретті түсінігіне құзырларға -- қызметтік өкілеттікке ие деген анықтама берген. Ал жалпы педагогикалық əдебиеттерде құзыреттілік аясында білім алушылардың мына негізде əрекеттің күрделі түрлерін жасай алу қабілеті түсіндіріледі, яғни нəтижесі:
oo білімдер болып табылатын танымдық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz