Мектепке дейінгі балалардың адамгершілік қасиетін дамытудың мәні

КІРІСПЕ

Зерттеудің өзектілігі. Елбасымыз Н. Ә. Назарбаев ұсынған Қазақстан-2050 стратегиясында негізгі бағыттардың бірі ретінде халықтың ұлттық моделі мен салт-дәстүрлерін есепке ала отырып, білімі мен білігі жағынан өркениетті елдердегі замандастығымен қатар тұра алатын, бойында ұлттық, отаншылдық рухы мықты қазақстандықтардың жаңа ұрпағын тәрбиелеу қажеттігі айтылған[1] .

Мектепке дейінгі кезең адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру үшін қолайлы кезең болып табылады. Осы жаста балада: адамның сипатына және оның одан арғы өміріне әсер етуі мүмкін адамгершілік мінез-құлық, адамгершілік сана және адамгершілік уайымдау; «жақсы деген не» және «жаман деген не» деген ұғымдар мен түсініктер қалыптасады.

Даму процесінде тұлға белгілі бір қоғамдық әсерлерге ерекше ашықтық және оларды қабылдауға ішкі дайындық кезеңдерінен өтеді. Әр түрлі әлеуметтік-адамгершілік, рухани және педагогикалық әсерлер мен оларды қабылдауға дайындық кезеңі мектепке дейінгі балалық шақ, әсіресе, өмірдің 5 және 7 жыл аралығындағы кезең болып табылады. Бұл кезең мектепке дейінгі даярлықты қалыптастыру үшін неғұрлым қолайлы болып табылады, ал осы жастағы балаларда адамгершілік таңдауды жүзеге асыру қабілеті сана-сезімнің дамып келе жатқан адамгершілік-бағалау қызметі негізінде қалыптасады және олардың мақұлдау мен мойындаудағы қажеттілігіне байланысты. Бұл қабілеттілікті дамытудың іргетасына мектепке дейінгі баланың дамып келе жатқан дербестігі және оның мінез-құлықтың әлеуметтік моральдық эталондарын өз еркімен ұстану ниеті жатады.

Балалардың адамгершілік тәрбиесі проблемаларын зерттеуге көптеген тәсілдерге қарамастан, олардың адамгершілік санасы бастауларының қалыптасуы мен дамуының тетіктері жеткіліксіз айқындалмаған күйінде қалып отыр, оның мазмұны мен қалыптасу технологиясын жетілдіру үшін ресурстар толық көлемде анықталмады. Сондай-ақ тиісті педагогикалық жұмыс процесінде балаларға жеке көзқарасты жүзеге асыру мүмкіндіктері мен ерекшеліктері жеткілікті зерттелмеген және анықталмаған.

Жалпы тақырыптық зерттеу алаңынан ойын арқылы заманауи мектепке дейінгі балалардың адамгершілік тәрбиесі мәселесін шешу МДҰ-дағы балалармен педагогикалық жұмыстың жолдарын, құралдарын, мүмкіндіктерін және ерекшелігін терең ұғынуға мүмкіндік береді.

Зерттеу нысаны: мектепке дейінгі жастағы балаларды адамгершілікке тәрбиелеу үдерісі.

Зерттеу пәні: мектепке дейінгі жастағы балаларды сюжеттік-рөлдік ойын арқылы жағымды қарым-қатынасқа тәрбиелеу болып табылады.

Зерттеу мақсаты: мектепке дейінгі жастағы балаларды адамгершілік тәрбие үдерісінде сюжеттік-рөлдік ойындарды қолдану жолдарын айқындап көрсету.

Зерттеу міндеттері:

1. Балалардың тұлға болып қалыптасуындағы адамгершілік тәрбиенің мәнін талдау, саралау.

2. Мектепке дейінгі баланың қарым-қатынасын қалыптастырудағы сюжеттік-рөлдік ойын және оның тәрбиелік мәнін сипаттау;

3. Мектепке дейінгі жастағы балалардың жағымды қарым-қатынасын қалыптастыруға сюжеттік-рөлдік ойын ықпалының тиімділігін тәжірибе жолымен тексеру.

Ғылыми болжам: егер мектепке дейінгі балаларды тәрбиелеуде әртүрлі сюжеттік-рөлдік ойындар қолданылса, онда адамгершілік тәрбиесінің деңгейі артатын еді.

Зерттеудің әдіснамалық негізін келесі тәсілдер құрады:

- аксиологиялық, оның шеңберінде адам қоғам құндылықтары мен қоғамдық дамудың өзіндік мәндерінің жиынтығында қаралады;

-баланың таным, қызмет және қарым-қатынас субъектісі позициясына ауысуын талап ететін жеке-іс-әрекет;

- халықтың дәстүрлі мәдениетін жалпыадамзаттық мәдениеттің ажырамас бөлігі ретінде қарастыратын мәдениеттану, бұл алдыңғы ұрпақтың рухани-құндылықты тәжірибесін шығармашылықпен меңгеруге мүмкіндік береді;

- тұлғаны тұтас зерделеуге және қалыптастыруға бағытталған жүйелі тәсіл;

- білім беру мекемесі мен жалпы социумның белгілі бір әлеуметтік-мәдени ортасында (кеңістігінде) педагогикалық процесті (білім беруді) қарастыруды ұсынатын сфералық тәсіл.

Зерттеудің теориялық негізі: қоғам дамуының жоғары құндылығы ретінде жеке тұлға туралы теориялық ережелер; мектеп жасына дейінгі баланың бірегейлігі мен өзін - өзі бағалау идеясы; мектеп жасына дейінгі баланың әлеуетті мүмкіндіктері туралы ереже; детерминизм принципі, адам санасының бірлігі және жалпы педагогиканы түсінудегі іс-әрекет, А. В. Запорожец, С. Н. Подласный, В. А. Сухомлинскийдің еңбектерінде дамитын; мектепке дейінгі баланың адамгершілік дамуының мәнін ашатын идеялар мен тұжырымдамалар (С. А. Козлова, Я. ) [2] ; (Т. А. Владимирова, А. В. Запорожец, И. А. Княжева, Л. П. Стрелкова, С. А. Улитко және т. б. ) ; адамгершілік қасиеттерді, қарым-қатынасты қалыптастырудағы түрлі қызмет түрлерінің мүмкіндіктері (Р. С. Буре, Л. В. Крайнова, В. Н. Давидович және т. б. ) ; құрдастары тобындағы баланың жағдайы (Т. А. Репина, О. М. Гостюхина, С. Г. Якобсон және т. б. ) [3] ; баланың өз тәртібін реттеудегі нормалар мен ережелердің маңыздылығы (Т. П. Гаврилова, Т. И. және т. б. ) ; мінез-құлық мәдениетін тәрбиелеу (С. В. Петерина, И. Н. Курочкина, В. Г. Нечаева және т. б. ) .

Зерттеудің практикалық маңызы: зерттеу нәтижелерін бала бойында адамгершілік сезімді одан әрі жетілдіру барысында жүргізілетін сюжеттік-рөлдік ойындар ұйымдастыру барысында қолдану ұсынылды.

Дипломдық жұмыс құрылымы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.

Кіріспеде зерттеудің көкейкестілігі негізделеді, жұмыстың мақсаты, нысаны, пәні анықталады, зерттеу міндеттері мен болжамы құрылымы, әдіснамалық негізі, басты идеясы, ғылыми жаңалығы, практикалық мәнділігі, зерттеулер нәтижелерінің дәйектілігі баяндалады.

«Мектепке дейінгі балалардың адамгершілік қасиетін жан- жақты дамыту аспектілері» бөліміндемектеп жасына дейінгі балаға жан - жақты тәрбие беру барысы мен ересек топтағы балаға білім мен тәрбие беру жолдары қарастырылып, баланың тұлға болып қалыптасуындағы адамгершілік тәрбиенің әсері жайында мәселелер қамтылды.

«Мектепке дейінгі балалардың адамгершілік сезімін сюжеттік-рөлдік ойын арқылы дамытудағы зерттеу жұмыстары» атты екінші бөлімде мектепке дейінгі балаларды адамгершілікке тәрбиелеудің мәні мен мектеп жасына дейінгі балаға сюжетті-рөлдік ойын арқылы тәрбие беру маңыздылығы айтылып, жүргізілген зерттеу жұмыстары ұсынылды.

Қорытындыда зерттеудің негізгі қағидалары, нәтижелері тұжырымдалады, ғылыми - әдістемелік ұсыныстар беріледі.

1 МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАНЫ ЖАН-ЖАҚТЫ ДАМЫТУ АСПЕКТІЛЕРІ

1. Мектеп жасына дейінгі балаға жан - жақты тәрбие беру барысы

Егеменді еліміздің болашағы жас жеткіншектеріміздің білім дәрежесінің тереңдігімен өлшенеді. Қазіргі заманғы білім беру әлеуметтік құрылымның маңызды элементтерінің біріне айналды. Адамның жеке басын қалыптастыру негізі балабақшада қаланатыны белгілі. Балабақшадан бастап балаларға білімнің қыры мен сырын жетік таныту, қабілеттерін шыңдау, адамгершілік қасиеттерін дарытып Қазақстан Республикасының азаматы деген атаққа лайық болатындай етіп тәрбиелеу - біздің міндетіміз болмақ. Сондықтан да балабақшадан бастап балалардың жан-жақты дамуына басты назар аударылуы керек.

Мемлекет баланың жеке басына ешкiмнiң тиiспеуiн қамтамасыз етедi, оны тәнiн және жанын жәбiрлеуден, адамдық қадiр-қасиетiн қатыгездiкпен, дөрекiлiкпен қорлаудан, кемсiтуден, жыныстық қатынас сипатындағы әрекеттерден, баланы қылмыстық iс-әрекетке және қоғамға жат әрекеттер жасауға тартудан, және оны адам мен азаматтың Қазақстан Республикасының Конституциясында бекiтiлген құқықтары мен бостандығына қысым жасаудың өзге де түрлерiнен қорғауды жүзеге асырады [4] .

Балалардың жан-жақты дамуына бағдар беруші - тәрбиеші. Балабақшадағы білімнің мемлекеттік стандартында балаларды ғылымдар негізімен таныстырып қою емес, баланың жалпы ойын дамыту, қажетті тәрбие беріп, оны тәжірибеде қолдана білу үшін өздігінен жұмыс істеуге, адамгершілік мәдениетін қалыптастыру талап етіледі [5] . Бүгінгі заманның педагогикалық, психологиялық зерттеулерінің анықтауы бойынша балабақшадағы кезең баланың қай жағынан болса да ең қарқынды дамитын кезеңі.

Қазіргі уақытта мектепке дейінгі балалардың бойында адамгершілік-ерік қасиеттерін: дербестік, ұйымшылдық, табандылық, жауапкершілік, тәртіптілікі тәрбиелеу өзекті міндет болып табылады.

Адамгершілік-еркі саласын қалыптастыру-бала тұлғасын жан-жақты тәрбиелеудің маңызды шарты. Мектепке дейінгі баланың адамгершілік-ерік тұрғысынан қалай тәрбиеленуіне оның мектепте табысты оқуы ғана емес, сонымен қатар өмірлік ұстанымның қалыптасуы да байланысты.

Ерте жастан бастап ерік-жігерлік қасиеттерді тәрбиелеудің маңыздылығын жете бағаламау ересектер мен балалардың дұрыс емес өзара қарым-қатынасын белгілеуге, ата-аналарының артық қамқорлығына алып келеді, бұл балалардың жалқаулық, дәрменсіздігіне, өз күштеріне сенімсіздігіне, өзін-өзі бағалауының төмендігіне, масылдық пен өзімшілдікке себеп болуы мүмкін.

Қазақстан Республикасы үздіксіз білім беру жүйесіндегі тәрбие тұжырымдамасында: «Жас жеткіншектер тәрбиесі еліміз қауіпсіздігінің негізін құрайтын басты стратегиялық міндеттер ретінде қаралуы тиіс [6] . Тәуелсіз Қазақстанның білім беру ұйымдарындағы тәрбие жұмысын реттейтін бірінші тұжырымдамалық құжат 1995 жылы қабылданған «Мектеп жасына дейінгі және мектеп жасындағы балаларды тәрбиелеу тұжырымдамасы» болды. Онда тәрбие жұмыстарының мақсаты, ұстанымы, мазмұны мен тәсілдері қарастырылып, отбасының тәрбиелік потенциалы мен мектептің тәрбие жүйесіне аса мәнді көңіл бөлінді. Бұл құжат бүгінгі күні өзінің миссиясын орындады деп айта аламыз. Үздіксіз білім беру жүйесінде тәрбие мәселесінің бүгінгі жағдайына сай келетін білім алушыларды тәрбиелеудің жаңа тұжырымдамасын жасау қажеттілігі туып отыр», -делінген [7] .

Жас ұрпақтың азамат болып қалыптасуы, оның шығармашылықпен дамуының түп тамыры тәрбиеден бастау алып ол Қазақстанның ертеңі мен ұлттық қауіпсіздігі, қоғамның құндылық бағдарлары жайлы сөз қозғағанда тәрбие проблемалары ерекше назар аударуды қажет етеді.

Мектепке дейінгі мекемелерде балаларды тәрбиелеу әр түрлі іс-әрекеттер арқылы жүзеге асырылады. Мектепке дейінгі балалардың негізгі іс-әрекеті - ойын. Ойынның әр түрін ұйымдастыра отырып, бір-біріне деген қайырымдылық, мейірімділік, жанашырлық, достық, жолдастық сезімдерді тәрбиелеуге болады.

Баланың қуанышы мен реніші ойында айқын көрінеді. Ойын кезіндегі баланың психологиялық ерекшелігі мынада: олар ойланады, эмоциялық әсері ұшқындайды, белсенділігі артады, ерік қасиеті, қиял елестері дамиды, мұның бәрі баланың шығарымпаздық қаблеті мен дарынын ұштайды.

Мектепке дейінгі ересек жастағы балалардың тіршілік әрекетін ұйымдастыру барысында жүргізілетін ойындар мен сабақтар балаларды дербестікке тәрбиелеуге негізделеді. Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің түрлеріндегі режимдік кезеңінің үдерісінде үлкендермен, құрдастарымен мәдениетті қарым-қатынас жасауға әдеттендіру әрі қарай жалғаса береді.

Баланың денсаулығын нығайтуға, дене және ақыл-ой қызметінің жұмысын жақсартуға, жүйке жүйесін сақтауға бағытталған іс-шараларды балалар шаршап-шалдықпайтындай, жарақаттанып қалмайтындай, жалықпайтындай етіп ұйымдастыру керек. Сонымен қатар, осы кезеңде күн тәртібін сақтауды қамтамасыз ететін шаралар кешенін жүргізу, жеке бас гигиенасын сақтау, қоғамдық орында өзін-өзі ұстау тәртібі мен өз-өзіне қызмет жасау дағдыларын меңгерту өте маңызды.

Әртүрлі қозғалыс түрлеріне жаттықтыра отырып, балалардың оны түсініп, дұрыс, дәл орындауын қадағалау керек. Бұл мақсатты жүзеге асыру үшін арнайы ережелері бар қозғалыс ойындары ойнатылады.

Балалардың күнделікті өмір тұрмысын ұйымдастыру барысында өсіп келе жатқан балалардың дербестігінің, өзінің және құрбыларының өзін-өзі ұстау қабілеттерінің артқандығын сезіне білуі, яғни үлкендер жағынан қамқорлыққа мұқтаждығының азайғандығын ескеру қажет. Киініп-шешіну, тамақтану, жуыну уақытының қысқаруы есебінен бала еңбегі мен ойынына, қимыл-қозғалыс қызметін дамытуға, өз бетінше көркемдік шығармашылықпен айналысуға бөлінетін уақыт мөлшері артады. Осыған орай ересек топта ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттерінің түрлерін жүргізу уақытының көлемі артып, берілетін бағдарламалық материалдар күрделене түседі. Күрделі мазмұнды материалдарды меңгерту барысындағы ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті (сауат ашу, математика, тіл дамыту) күннің бірінші жартысында жүргізіледі. Себебі, бала бұл уақытта мейлінше сергек, әрі белсенді болады. Оқу материалын балаға ойын арқылы жеткізіп, оны жалықтырып алмас үшін дер кезінде сергіту жаттығуларын жасату керек. Сонымен қатар, баланың жас ерекшелігіне сай, тиімді әдіс-тәсілдерді қолдану керек.

Баланың эстетикалық танымын дамыту мақсатында көркем шығармашылық әрекеттерді (драмалық ойындар, әртүрлі көріністерді сахналау, бейнелеу өнері) түрлендіріп ұйымдастыру қажет.

Оқу мен ойын әрекеттерін де баланы жалықтырмайтындай тартымды, мейлінше түрлендіріп ұйымдастырған жөн. Өйткені осы әрекеттер арқылы бала жаңа ұғымдармен танысады, өзіне таныс емес заттардың қызметі мен оларды қолдану тәсілдерін меңгереді. Сондықтан да тәрбиешінің алдында баланың шығармашылығын, дербестігін, ерік-жігерін шыңдауға бағытталған түрлі ойындарды ұйымдастырып, оны дұрыс, тиімді тәсілдермен жүргізу міндеті тұр.

Ересектер тобынан бала үстел ойындарын ойнау, түрлі суреттерді қарап, суретті ойындардағы тапсырмаларды орындау, құрастыру мен мүсіндеу сияқты келешек оқушыға қажетті әрекет түрлерімен айналысуға деген қызығушылықпен шығуы қажет.

Бала әрекетінің жүйелі даму үлгісін көрсететін, бағдарлау мен әрекет кеңістігін ашатын, вариативтілігімен және баланың тікелей қатысуымен ерекшеленетін дамытушы орта құру - оқыту мен тәрбиелеу үдерісінде өте маңызды рөл атқарады.

Пәндік дамыту ортасы балалардың бір-бірімен, үлкендермен қарым-қатынасын дамытуға бейімделіп жасалады. Сондықтан ол балалардың физиологиялық, әлеуметтік, эстетикалық және танымдық дамуын қамтамасыз етуге қолайлы, әрі ыңғайлы болуы қажет.

Топта еңбек әрекетінің әр түрін жүргізуге қолайлы жағдай жасалуы керек. Еңбек әрекеті арқылы баланың өз-өзіне қызмет ету дағдылары қалыптасады. Осы мақсатта әр түрлі еңбек әрекеттерін ұйымдастыруға болады. Мәселен, шаруашылық-тұрмыстық еңбек пен табиғат аясындағы еңбек түрлерін жеке және ұжымдық тапсырмалар мен кезекшілік түрінде ұйымдастырған жөн. Еңбек ету барысында балалардың жұмысын мадақтап отыру арқылы оны жігерлендіріп, еңбек етуге қызығушылығын арттырып отыру қажет.

Балаларды дамыту мен тәрбиелеуде нәтижеге жету үшін педагог пен ата-аналардың бірлесіп жұмыс жасауы маңызды рөл атқарады. Тәрбиеші балаға қатысты мәселелерді бірігіп шешу мақсатында ата-аналармен ынтымақтастық қатынас орнатып, оларды топтың өмірі мен қызметін ұйымдастыруға белсенді қатыстырып отыруы керек.

Толыққанды үйлесімді даму үшін балалар үлкендердің назарының, мейірімді және мазмұнды қарым-қатынастың қажеттілігіне мұқтаж болып қана қоймайды, сонымен бірге баланың алған тәжірибесін бекітуді қамтамасыз ететіндей заттық ортаны да қажететеді. Әрбіріс- қызмет етеді (өмірлік, танымдық, қоғамдық) . Бұл үшін балағақызықты (басқатыруойындары, кедергілержолағы, компьютерлік дидактикалық бағдарлама және т. с. с. ) . «Дамытушы », - деп көрсетеді М. Доналдсон[8] . Бала орта объектілерімен жұмыс істейді, бірқатар практикалық міндеттерді қояды және шешеді. Жақсы дамытушы ортада бірден табылмайтын ақпараттар толық болмайды, баладанізденісті, . , яғнибалалардыңжасына, іс-әрекетмазмұнына, тәрбиелеу және оқыту мақсаттарына, жобалық мәдениеттің негізгі принциптеріне сай болуыкерек.

Бірінші тобы - жалпы, ол адамның қалыптасуының кезеңдерінде жалғасады. Екінші кезең бала дамуының мектепке дейінгі кезеңімен байланысты.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс