ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЕҢБЕК НАРЫҒЫН РЕТТЕУ МЕХАНИЗМДЕРІН ЖЕТІЛДІРУ

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Министерство образования и науки Республики Казахстан

КУРС ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: Еңбек нарығы. Қазақстан Респубикасында қалыптасу ерекшеліктері және мәселелері

Орындаған:
Тексерген:

Өскемен, 2019 ж.
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. ЕҢБЕК НАРЫҒЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТ ЕТУІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.1. Еңбек нарығы туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2. Еңбек нарығы: қалыптасу негіздері мен шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3. Еңбек нарығының негізгі элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЕҢБЕК НАРЫҒЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ЖӘНЕ МӘСЕЛЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... . ... ... .
2.1. Еліміздегі еңбек нарығының қалыптасу кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
2.2. Қазақстан Республикасындағы қазіргі еңбек нарығының негізгі үрдістері.
2.3. Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздық және халықты жұмыспен қамтылуын мемлекет тарапынан реттеу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЕҢБЕК НАРЫҒЫН РЕТТЕУ МЕХАНИЗМДЕРІН ЖЕТІЛДІРУ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1. Еңбек нарығын мемлекеттік реттеу механизмдерінің тиімділігін арттыру.
3.2. Экономиканың жаһандануының негізгі бағыттары мен олардың ұлттық еңбек нарығына тигізетін әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..

Кіріспе
Еңбек дегеніміз шығармашылық процесс, яғни еңбек өзінің даму жолында адамдардың қабілетін дамытады. Сонда ғана еңбектің мəні, оның адамдық негізі ашылады. Еңбекті түсіну үшін оның обьективті жəне субъективті жақтарын білуіміз керек. Объективті жағынан, еңбек шынында да материалды жəне рухани игіліктерді тудыратын, тудырып отырған жəне тудыра беретін процесс. Бұл жағынан алғанда ол адамдардың өмір сүруі үшін жаратылған, олардың мəңгі серігі. Ал екінші субъективті жағынан, еңбек қоғамдық қатынастар арқылы қалыптасқан шын мəніндегі адамдардың мəнді күштерінің көрінуі. Яғни еңбек арқылы адамдардың қабілеттілігі, дарыны, біліктілігі, бір сөзбен айтқанда, шығармашылығына жол ашылады жəне де нарықтық экономиканың жəне нарық қатынастарының ең маңызды жағы адамдардың еңбек қызметтерін толассыз жандандыруында. Нарықтық экономика кезеңінде адамның кез келген еңбек қызметі, атап айтқанда, ойқуаты, энергиясы, уақыт шығындары нысанына, жұмыстың тəсіліне қарамай еңбек болып есептеледі. Еңбек қатынастарында еңбек уəжін де атап айту қажет. Қазақстан Республикасының Еңбек туралы Заңында еңбек катынастары- əдетте жеке еңбек жəне ұжымдық шарттар негізінде белгілі бір еңбек қызметі жүзеге асыру жөнінде туындайтын жұмыс беруші мен қызметкер арасындағы қатынастар - делінген. Адамның алдына қойған мақсаты, оны ынталандыратын уəждер зор рөл атқарады, олардың бастысы еңбекті, жұмыс күшін ақшалай бағалау, еңбек қатынастарын реттеу. Еңбек қызметі процесінде еңбек қатынастары өзара келісім - шарт арқылы реттеледі. Өзара келісім шарт - бұл жалдаушы мен жалданушы арасындағы қысқа мерзімге тұжырымдалатын келісім. Егер өз ара шарт көрсетілген талаптар орындалмайтын болса, келіспейтін жақ тоқтатуына болады. Нарықтық механизімдерді ең жалпы түрде экономиканың негізгі мəселелерін шешу мақсатында өндірушілер мен тұтынушылардың рынок арқылы өзара əрекет ететін шаруашылықты ұйымдастыру формасы деп анықтауға болады.
Әлемдегі көптеген экономист ғалымдардың еңбектерінде еңбек нарығы тақырыбы, оның маңыздылығы қоғамның дамуындағы рөлі, экоемикадағы қоғамдағы алатын орны зерттелген.
Мемлекеттің еңбек нарығын реттеу, жұмыспен қамту және халықтың әлеуметтік саясатын жетілдіру мәселелерін қазақстандық ғалым-экономистер Я.Ә.Әубәкіров, Т.А.Әшімбаев, Ү.С.Байжомартов, С.Х.Берешов, Б.А.Жүнісов, Қ.М.Жұмақанова, М.Б.Кенжеғазин, Ж.Ш.Кенжалина, Ж.К.Қорғасбаев, А.Қ.Қошанов, А.Қатарбаева, Н.Қ.Мамыров, М.К.Мельдаханова, А.Қ.Мейірбеков,А.Б.Молдашев, Т.Ж.Нұрымбетов, Н.А.Омаров, А.К.Отаров, Ж.Ж.Сулейменов, С.Д.Тәжібаева, М.Э.Тілеужанова, Ө.Қ.Шеденов және т.б. өз еңбектерінде жан-жақты қарастырып, экономика ғылымына айтарлықтай үлес қосты.
Еңбек нарығын реттеу мен халықты жұмыспен қамту деңгейін көтеру ауқымды және күрделі мәселелердің бірі болып отыр.
Курс жұмысының мақсаты - еліміздің еңбек нарығының дамуын жан-жақты карастырып, оны реттеу болып табылады. Зерттеу мақсатына еңбек нарығын дамытудың ерекшеліктеріне сәйкес келетін келесідей міндеттер қойылды:
-еңбек нарығы мен халықты жұмыспен қамтудың теориялық әдісетемік негіздерін негіздерін зерттеу;
-еңбек нарығын реттеудің қызмет ету тетіктерін және әлеуметтік экономикалық мазмұны мен факторларын анықтау;
-республикадағы еңбек нарығы мен жұмыспен қамтудың жалпы сипаттамасын қарастыру;
-экономиканың жаһандануының негізгі бағыттары мен олардың ұлттық еңбек нарығына тигізетін асерін анықтау;
-еңбек нарығын мелекеттік реттеу механизимдерінің тиімділіг арттыру жолдарын қарастыру.

1. ЕҢБЕК НАРЫҒЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТ ЕТУІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Еңбек нарығы туралы түсінік
Еңбек нарығы жұмыс беруші және жұмыскерлердің әрекетімен сәйкес қоғамдық қатынастардың жүйесін ұсынады. Еңбек нарығы түсінігіне әртүрлі анықтама беруге болады, яғни еңбек нарығы бұл:
1) еңбек нарығындағы жұмыс күшіне ұсыныс және сұраныс арасындағы экономикалық қатынастардың жиынтығы;
2) әртүрлі экономикалық және әлеуметтік қызығушылықтарының және функциялары қиылыстарының орны;
3) оның қызметкерлерінің өзара байланыстары (кәсіпорын позицияларымен).
Еңбек нарығы спецификалық нарық болып саналады, келесі ерекшеліктермен осындай категорияларға жатқызуға болады:
1) оның иесінен еңбекке меншіктің бөлінушіліксіз құқығы;
2) келісім қорытындысы кезіндегі ақшасыздық аспектілередің әрекеті және болуы (еңбек шарты, ұжымдағы өмірдің климаты, карьералық перспективтер);
3) келісім уақыты бойынша жеткілікті жалғасушылық;
4) институционалды құрылымның үлкен санының болуы (сәйкес заңнама базасы, жұмыс барысының реттелуі бойынша қызмет, халықтың әлеуметтік тобын сүйемелдеу бойынша мемлекеттік бағдарламалар);
5) келісімнің жекешеленуінің жоғары дрежесі;
Еңбек нарығын басты құрастыру бөлігі болып:
1) барлық жұмыс күшін алатын біріккен ұсыныстар;
2) жалданған жұмыс күшіне толық экономикадағы жалпы талап ретінде біріккен сұраныс саналады;
Біріккен сұраныс және біріккен ұсыныс біріккен еңбек нарығын құрайды. Біріккен сұраныс және біріккен ұсыныс қиылыстарының жолымен бейнеленетін бөлім қанағатты сұраныс деп аталады. Қиылыспайтын бөлім ағымдағы нарыққа сәйкес келеді. Ағымдағы нарық табиғи пайда болумен (жазалық, халық миграциясы) және механикалық пайда болумен бейнеленеді (жаңа жұмыс орын әрекетіндегі енгізу). Айырады:
1) ашық еңбек нарығы - бұл жұмыс іздеп жүрген және дайындыққа яғни дайындық алдына, сонымен қатар барлық экономикалық секторларға қажетсінетін экономикалық белсенді халық;
2) жасырын еңбек нарығы - бұл экономикада формальді бос емес, сонымен қатар өндірістің қысқарылуы немесе оның құрылымының өзгеруімен байланысты бос емес.
Ашық еңбек нарығында жағдайды бағалау, тенденцияны талдау, және жұмыс күшін ұсыну үшін негізгі материал болып Қазақстан Республикасының статистикасы бойынша берілген комитеттер, жұмыс бастылығы қызметінің қорытынды есебі саналады.
Еңбек нарығы анықтамасынан шыға, оның негізгі элементтерін құруға болады:
1) еңбек нарығының субъектілері: жұмыс беруші және жалданған жұмыс күші.
Еңбек нарығындағы қатынастардың жүйесі 3 негізгі компоненттерден құралады:
- жалданған жұмыскер және жұмыс беруші арасындағы қатынас;
еңбек нарығының субъектілері және әртүрлі өкілділіктермен арасындағы қатынас (проф.союздер, жұмыс бастылығы қызметтері);
еңбек нарығы және мемлекет субъектілері арасындағы қатынас;
2) еңбек нарығының конъюнктурасы - бұл сұраныс және ұсыныс арасындағы арақатынас. Шаруашылықтың салалы құрылымы, техникалық негіздің даму деңгейі, әл-әуқаттылық, өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымдық жағдайы, интеграциялық байланыстық даму шарасының экономикалық жағдайына байланысты құрайды. Сұраныс және ұсыныс арасындағы арақатынасқа байланысты конъюктура еңбек тапшылық, еңбек артықшылық және тепе-тендік болуы мүмкін;
3) еңбек нарығының инфрақұрылымы - бұл мемлекеттік мекемелер, жұмыс бастылығы әрекетінің мемлекеттік емес мекеме құрылымы кәсіпорынның кадрлық қызметі және басқа қамтамасыздандыраты элементтер.

1.2. Еңбек нарығы: қалыптасу негіздері мен шарттары
Еңбек нарығының мәселелері үнемі экономистерге назар аударады. Экономикалық ойлауда еңбек нарығы мәселелерін талдау кезіндегі бірнеше олдар белгілі. Еңбек нарығы сұрақтарының жоспарындағы негізгі жолдарды қарастырамыз:
1) неоклассикалық.
Еңбек нарығы еңбек нарығының баға балансына әсер етеді. Еңбек ақы сұраныс және ұсыныс реттеушісі болып саналады. Білімдегі инвестірлеу, персоналды оқыту қажетті болып саналады. Жұмыс күшінің бағасы сұраныс және ұсынысқа байланысты ұлғая және кішірейе талапқа көңіл аударады, ал жұмыссыздық - бұл еркіндік іс немесе профсоюздік іс. Жұмысыздық еңбек ақының төмендігінен мемлекеттік жалғасуда, одан басқа ваканттық жұмыс орындары бар туралы ақпаратты жоққа шығарамыз:
2) классикалық.
Экономика тұрақты, ал еңбек нарығы одан да тұрақтырақ. Сатушы және сатып алушының жұмыс күші конфликтісі адамның интелектуалдылық және физикалық әдісімен және оларды капиталға түзетуінің мойындауымен байланысты:
3) кейнсиандық.
Кейнсиандар әр уақыттағы қалыпсыздықтың пайда болуы ретіндегідей еңбек нарығы қарастырыады. Еңбек ақысы қатаң түрде бекітілген және өзгермейді, одан кейін ол еңбек реттеушісі болып саналмайды:
4) монетаристік.
Монетаристер қатаң бағаның пайда болуынан жұмыс күшіне шығады. Олар жұмыссыздықтың табиғи деңгейі түсінігінен шығады яғни бұл ықтималды деңгей экономикада тұрақтылықты қамтамасыздандырады. Еңбек нарығы салмағы үшін монитористер орталық банктің ақшалы-несиелі саясатының құрал-жабдықтарын пайдалануды ұсынады - есептік ставка, резервті талаптар, ашық нарықтағы операциялар:
5) институционалистер.
Мұнда кәсіби және салалық құрамдарының талдауына, жұмыс күшінің айырмашылығына және еңбек ақы деңгейі сәйкестігіне назар аударады. Олар кәсіби және демографиялық топтың жеке саласы динамикасының ерекшеліктеріне еңбек сипатын түсіндіреді. Экономика әлемі адамның тәрбиесінен және оның қоғамдық институтына байланысты деп есептейді.
6) қазіргі заманға сай мектептер - мысалы, экономика ұсыныстары.
Осы мектептің ұсынушылары бұрыс салық салуға байланысты еңбек нарығындағы қиыншылықтар тауары деп есептейді, неғұрлым аз төленсе соғұрлым өндірістің белсенділігі көп болады, әрі қарай бюджетке көп түседі. Сондықтан салықтан пайданы міндетті түрде тазалау тиіс, ал бюджет - жұмыссыздық бойынша жәрдемақы, әлеуметтік төлеуден жұмыс істеуді әлсіретеді.

1.3. Еңбек нарығының негізгі элементтері
Еңбек нарығы экономикасының сұрақтарын микро-және макро деңгейінде қазіргі экономикалық теория білімісіз, сонымен бірге еңбек және еңбек ресурстарының анықтамасын шешу мүмкін емес.
Еңбек - бұл қоғамның мәдени және материалды құндылығын құру және іске асыруға бағытталған мақсатқа лайықты қызмет.
Еңбек қызметі пайда болуының негізгі нысаны болып:
1) адами энергияларының шығындары;
2) жұмыскерлердің бір бірімен өндірістік өзара байланыс және өндіріс қаражаттарымен жұмыскерлердің өзара әрекеттері.
Кәсіпорынның өндірістік күші өзімен жұмыс күшінің өзара әрекетін және өндіріс қаражатын ұсынады. Өз кезіндегі өндіріс қаражаты - бұл еңбек затының және еңбек қаражаттарының үйлестігі. Еңбек заттары бұл - еңбек қаражатын қолдану кезіндегі адам әрекеттерінің қорытындылары.
Еңбек ресурстары - бұл еңбек әрекеттеріне интеллектуалды және физикалық әдістермен иеленетін халықтың еңбек икемділік бөлігі, икемді материалдық байланыстар немесе қызмет көрсетеді, яғни еңбек ресурстары өзімен еңбек ету әдісін қосады. Шынайы және потенциалдық жұмыскерлерден құралады.
Ұлғаю және әлеуметтік-демографиялық факторлар еңбек ресурстарының құрамында мемлекеттік заңнамалық құжаттардың жүйесімен анықталады.
Қазақстанда заңнамаларға сәйкес еңбек етуеге жарамды жас келесіде есептелінеді: 16-63 жастағы ер адамдар, 16-58 жастағы әйел адамдар.
1993 ж. бастап Қазақстанда халық құрамында ұлтаралық топтасуды қолдана бастады. Осы топтасуға сәйкес еңбек ресурстары келесі топтардан құралады:
1) экономикалық белсенді емес халық - өзімен жұмыс бастылық және жұмыссызықты қосады;
2) экономикалық белсенді емес халық - жұмыс істемейтін халық (зейнеткерлер, мүгедектер және т.б).
Экономикалық белсенді халық - тауарды әзірлеу және қызмет көрсету үшін жұмыс күшін ұсынуды қамтамасыздандыратын халықтың бөлігі.

Белсенді халықтың саны
* 100 %
Жалпы саны

Экономикалық белсенді емес халық - бұл жұмыс күшін құрамайтын, сонымен қатар заңнама бойынша жұмыс басының жоғары шегінің құрылуы үшін жасы кішілер жұмыс күшін құрамайтын халық бөлігі.
Осылайша, белсенді емес халық:
1) оқушылар және студенттер;
2) жасы бойынша зейнетақы алатындар;
3) мүгедек бойынша жәрдемақы алатындар;
4) үй шаруашылығымен шұғылданатындар;
5) жұмыс іздеп болғандар, бірақ жұмыс істеуге дайын тұрғандар.
Еңбек ресурстарын келесі топтармен құрастыруға болады:
1) жынысы бойынша;
2) жасы бойынша;
3) білім деңгейі бойынша;
4) тұратын жері бойынша;
5) сала бойынша жұмысбастылығы;
6) кәсібі бойынша.
Еңбек ресурстарының саны, сонымен қатар олардың сандық өзгерістерін келесі көрсеткіштермен өлшеуге болады:
абсолюттік өсу;
Жылдың соңына халықтың саны - жылдың басына - халықтың саны:
жыл қатарындағы сандық өсуінің екпіні;

n Чк
Тр = Чн
өсу екпіні

n Чк
Тө = Чн - 1,

мұндағы n - жыл саны.

Еңбек түрлерінің топтасуы кәсіби, функционалды және салалы қағидалар бойынша еңбек нарығын бөлуге негізделеді:
1) кәсіби белгі бойынша ғылыми, инженерлік, педагогикалық, басқарушылық, өндірістік, дәрігерлік еңбек бөледі;
2) атқарымдық белгі бойынша мақсаттық бағыттан байланысты, өндірістің экономикалық циклінде атқарымдық белгілер және ұсыныс саласында еңбек бөлінеді. Жоспарлы - директивті экономикада өндірістің 3 сатысын белгіледі:
1) өндіріс;
2) бөлу;
3) қолдану.
Осыған қарағанда нарықтық экономикада экономикалық циклдің құрылымы ауысады: өндіріс сатысында алдын ала өңдеу және оқып білу, сонымен қатар талдау және болжамдау, кезеңі болады. Содан соң міндетті түрде зерттеу және жаңа тауар түрлерін әзірлеу және т.б. жүргізіледі.
3) салалы белгі бойынша. Еңбекті қалыптастыру кезінде үнемі, салалы ерекшелік негізгі өндірістік циклдің кәсіпорынында іске асырылғандар жататынын мәлімге алынады;
4) еңбектің қолданылған қаражаты және әдісі бойынша белгілейді: қолдан жасалған, механизацияланған, автоматталған. Осы негізде төмен біліктіленген, орта біліктіленген, жоғары біліктіленген еңбекті белгілейді;
5) еңбек шарты және ауырлығы дәрежесінен байланысты қалыпты, орта ауырлық және ауырлықты; стационарлық және қозғалысты, жер астындағы және жер үстіндегі; реттеуші және реттелмеген еңбегін айырады.

2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЕҢБЕК НАРЫҒЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ЖӘНЕ МӘСЕЛЕЛЕРІ
2.1. Еліміздегі еңбек нарығының қалыптасу кезеңдері
Қазақстанда болған өзгерістер қоғамның әлеуметтік құрылымы мен еңбек қатынастарындағы түбегейлі өзгерістерге алып келді. Экономикалық әдебиетте экономистер Қазақстан Республикасының Еңбек нарығының қалыптасуының бірнеше кезеңін атап өтті.
Бірінші кезең 1990-1991 жылдарды қамтиды және экономикалық еркіндік ауқымын кеңейтетін және кәсіпкерлік қызметті дамытатын бірқатар заңдардың қабылдануымен байланысты..
Екінші кезең 1992 жылдан 1995 жылға дейінгі кезеңді қамтиды. Экономикадағы жағдайдың тұрақсыздығы, кәсіпорындардың банкротқа ұшырауына байланысты жұмыс орындары мен жұмыс істейтіндердің санын күрт қысқартты.
Үшінші кезең 1996-1998 жылдар қамтиды. Жекешелендіру және мемлекет иелігінен алу процесінің кеңеюіне байланысты артық жұмыс күшін босату жалғастырылды. Халықты жұмыспен қамту деңгейі төмендеді.
Төртінші кезең 1999 жылдан 2007 жылдың соңына дейін жалғасты.
Бесінші кезең 2008 жылдың 1 қаңтарынан басталды, онда нарықтық экономиканың тиісті жағдайына жауап беретін ҚР Еңбек кодексі қолданысқа енгізілді.

2.2. Қазақстан Республикасындағы қазіргі еңбек нарығының негізгі үрдістері.
Қазақстанның орнықты экономикалық өсуі еңбек нарығының құрылымында айтарлықтай өзгерістерге ие, оның ішінде-
Болашақта еңбек нарығын реттеу жөніндегі ұсыныстар мемлекет пен еңбек нарығының өзара байланысын күшейту және кәсіптік білім беруді жетілдіру жөніндегі нұсқаулықтарға сәйкес жүзеге ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.