МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ МЕЗГІЛДЕРІМЕН ТАНЫСТЫРУДАҒЫ ТӘЖІРИБЕЛІК ЖҰМЫСТАР

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.Маметова атындағы жоғары педагогикалық колледжі

Курстық жұмыс
Тақырып:Мектеп жасына дейінгі балаларды жыл мезгілдерімен таныстырудың теориялық негіздері
Пәні:Табиғатпен таныстыру

Орындаған:Серикбай Г.
Топ:МДБ-Н-16
Тексерген:Дилманова Ғ.

Қызылорда 2020ж
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
3
І.МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ ЖЫЛ МЕЗГІЛДЕРІМЕН ТАНЫСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ (ҚЫС ЖӘНЕ ЖАЗ МЕЗГІЛДЕРІ)

1.1.Табиғаттағы қысқы құбылыстар мен жазғы құбылыстар туралы жалпы түсінік
5
1.2.Мектеп жасына дейінгі балаларды жыл мезгілдерімен таныстыру барысында көріністерді қолдану арқылы ақыл - ойын және сенсорлық қабілетін дамыту
9
1.3.Мектеп жасына дейінгі әр жас топтарындағы балаларды қыс және жаз мезгілдерімен таныстырудың бағдарламалық мазмұны
11
ІІ. МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ МЕЗГІЛДЕРІМЕН ТАНЫСТЫРУДАҒЫ ТӘЖІРИБЕЛІК ЖҰМЫСТАР

2.1. Эксперимент
22
2.2. Тәжірибелік жұмыс
25
ҚОРЫТЫНДЫ
28
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
30

Кіріспе

Зерттеудің өзектілігі:Адам өмірі табиғат аясында өтетіндіктен, ол табиғаттың тылсым тынысын, ішкі сырын білуді ғасырлар бойы арман еткен. Тіпті айналадағы ортаның, табиғаттың сұлу да әсем көріністері жас нәрестені де қызықтыратыны, таңдандыратыны бекер ме? Баланың мұндай қызығушылығын байқап, жеткіншектің туған табиғат әлемінін саналуан сырларын ұғынуына, тереңдеп түсінуіне ерте заманнын өзінде-ақ ұлағатты тәлімгерлер зер сала көңіл бөлген.
Табиғат әлемі таңғажайып және керемет. Дегенмен, барлығы бұл сұлулықты, аспан, су, жапырақ түстерінің алуандығын көре білмейді. Табиғат балаға күнделікті әсер етеді. Бірақ балалар көп нәрсені байқай бермейді, үстірт қабылдайды. Табиғат сұлулығы рұхани қайырымдылыққа тәрбиелеуде үлкен рөл атқарады, яғни, балаларды мейірімділікке, адамгершілікке, жақын адамдарға қамқор бола білуге көмектеседі. Балар үшін табиғат - бұл әр түрлі табиғат құбылыстарды танудың және сөздік қорын байыту көзі. Бұл - балалардың сөйлеу және ойлау қабілетінің дамуына ең қолайлы және пайдалы фактор. Табиғат баланың тұлғалық қалыптасуына зор ықпал етеді.
Қоршаған ақиқатты танудың методологиялық негіздері философ - психологтар: Г.С.Батищев, В.Н.Филипповтың еңбектерінде көрсетілген. Г.С.Батищев танымның іс-әрекеттік қырын анықтады. В.Н.Филиппов интеллекттің білім қайшылықтарымен беттесуінің бастапқы қағидасын әзірледі. Танымдық іс-әрекет мәселесін зерттеуде үлестерін қосқан психолог-ғалымдар: Л.С. Выготский,А.М.Коршунов С. Л. Рубинштейн, С.М. Жақыпов, т.б.Л.С.Выготский сананы бір нәрсе арқылы дамыту теориясын қалыптастырды. А.М.Коршунов жүйкеде ақиқатты бейнелеу белсенділігі қағидасына назар аударды. С.Л.Рубинштейн адам жүйкесін дамытуға қызмет етуге шартталған ұстанымды негіздеді. С.М. Жақыпов, танымдық әрекет психологиясын зерттеді.Балаларды табиғатқа деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу барысында оларды сұлулықты көріп қана қоймай, сол сұлулық жолында еңбектене білуге үйретудің маңызы зор.
Зерттеудің мақсаты: мектеп жасына дейінгі балаларды жыл мезгілдерімен таныстыру барысын зерттеу.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
oo мектеп жасына дейінгі балалардың тұла бойында дүниетанымдық қасиеттерінің пайда болу ерекшеліктерін анықтау;
oo мектеп жасына дейінгі балалар танымдарына жыл мезгілдерінің ерекшеліктері, олардың ауы су ықпалын анықтау;
oo мектеп жасына дейінгі балаларды жыл мезгілдерімен таныстыру жұмыстарының мазмұнын талдау
Зерттеудің әдістері:философиялық, педагогикалық-психологиялық т.б. әдебиеттерді, нормативтік құжаттарды теориялық талдау; Теориялық зерттеу нәтижелерін жүйелеу, бағалау, зерттеу барысында жинақталған теориялық және эмпирикалық материалдарды зерделеу, мазмұндық жалпылау, салыстыру, модельдеу, ойша жобалауәдісі;Алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибені талдау.
Зерттеудің болжамы:Балалар тәрбие арқылы, ересектердің өнегесі арқылы дүниені таниды, көруді, сезінуді, тыңдауды үйренеді. Тәрбиелеуші жақсы өнегені беруге неғұрлым қабілетті болсақ, балада соғырлым көбірек үйренеді.
Зерттеудің объектісі: Мектеп жасына дейінгі балаларды жыл мезгілдерімен таныстырудың әдістемелік негізі.
Зерттеудің құрылымы. Жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды мен қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

І.МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ ЖЫЛ МЕЗГІЛДЕРІМЕН ТАНЫСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ (ҚЫС ЖӘНЕ ЖАЗ МЕЗГІЛДЕРІ)
1.1 Табиғаттағы қысқы құбылыстар мен жазғы құбылыстар туралы жалпы түсінік

Қыстың басталуы мен аяқталуы.Астрономдар 22 желтоқсанды қыстың басталған күні деп есептейді.Бұл - қысқы күн тоқырауының бір күні.Бұл - қыс күн тоқырауының бір күні.Бұл кезде Жердің Солтүстік полюсі оған жарық пен жылуды өте аз жіберіп тұрған Күннен басқа кездегіге қарағанда,едәуір ауытқиды.Қыс 21 наурызда аяқталады.
Фенологтар қыстың басталуын су қоймалары қатып,тұрақты қар жамылғысы түзелген кезден бастап есептейді;оның аяқталуын жер ала кеуімдене бастаған кезде жатқызады,бұл ұзақтар ұшып келетін мезгілге сәйкес болады.Қысты шартты түрде екі кезеңге бөледі.
Бірінші кезең - жайлы қыс - аяз бен қардың жаууы (әсіресе желтоқсанның аяғы мен қаңтардың алғашқы жартысында) жылымықпен кезектесіп отыратындығымен сипатталады.
Екінші кезең - суық қыс - қаңтардың ортасынан басталады.Бұл кезде күн едәуір ұзарады,ашық болады,бірақ әлі де күн нашар қыздырып,өте суық аяздар болады. Қаңтар - қыс ортасы, Қыстың көзі - қырау, Қыс келеді қылышын сүйретіпдеп сипаттайды халық арасында қыстың екінші жартысын.
Өлі табиғаттағы құбылыстар.Қыстың басталуын білдіретін су қоймаларына мұз қатуы жер - жерде бір мезгілде өтпейді.Алдымен тоғандарға,одан соң өзендер мен көлдерге мұз қатады.Жұқа мұз мөп-мөлдір болады;оның өте жұқа,шыныдай жалтыраған қабаты арқылы шалшықтардан ағаштардың түскен жапырақтарын қарап көруге болады.
Қарашаның екінші жартысында тұрақты жер жамылғысы түзіледі.Жаңа жауған қар аппақ әрі үлпек болады,өйткені ол арасындағы кеңістіктерге ауа толған мұз кристалдарынан тұрады.Қар тығыздалғанда немесе ери бастағанда өзінің аппақ түсі мен үлпектігінен айрылады.
Қар ұшқыны дегеніміз өте биікке көтеріліп, онда тез суынатын су буларынан түзілетін жеңіл кристалдар. Олар алты бұрышты жұлдыздарға ұқсайды және алуан түрлі болады. Олардың көлемі мен пішіні ауаның ылғалдылығы мен температурасына байланысты.
Ауаның едәуір жылы қабаттарында олар еріп, бір-біріне жабысып, қар үлпегін түзеді. Күшті жел кезінде қар ұшқыны сәулелері сынып, жерге қар тозаңы түседі. Аласа бұлттар бүкіл аспанды торлап жататын кездегі ауаның күшті қарсы ағыны мен шамалы аяз кезінде қар баяу, ұсақ қиыршық түрінде түседі. Аспан ашық болып, қатты аяз тұрған кезде кристалдар кішкентай ине түрінде түседі.Күшті аяз кезінде табан астындағы қардың сықырлағаны естіледі - бұл ұшқыны қатты қар сәулелерінің сынуы.
Ауа температурасы төмендеген кезде терезе шыныларының сыртқы бетінде әр түрлі өрнектер пайда болады. Бұл - су буларының тез қатып, мұз кристалдарына айналуы.
Қар ұшқыны, қырау, қылау, терезедегі мұз өрнектері - мұның бәрі күшті суынудан қатты күйге өтіп, кристалдар формасына ие болатын су булары.
Ақпанның соңы мен наурыздың басында ерте көктемгі жылымық болады. Күндіз шатырлар мен ағаштардан қар еріп, су тамшылай бастайды. Күн суытатын түнгі мезгілде мұз сүңгілер пайда болады. Қар еріп, нығыздалады, ол өзінің шаңқан реңінен айрылады. Егер осындай жылымықтан соң күн суытса, онда қатты мұз қабыршағы - мұздақ түзіледі.
Наурыздың ортасында қар ери бастайды; алаңқайларда, оңтүстікке қарған қия беткейлерде ала кеуім тартқан жерлер көріне бастайды. Қыс аяқталып, көктем басталады.
Өсімдіктердің қысқы тыныштық күйі. Қыста өсімдіктер аса терең тыныштық күйде болады. Қар жылуды нашар өткізеді. Жерді көрпе тәрізді жауып қалатын қар қыстап шығатын өсімдіктерді үсіп кетуден сақтайды.
Жерде бір жылдық өсімдіктердің тұқымы жатады. Күздік өсімдіктер қар астында бүкіл қыс бойы көк қалпында болады. Қара күзге дейін гүлдейтін кейбір өсімдіктердің (жұмыршақ, шегіргүл ) жапырақтары мен гүл шанақтары қар астында сақталады да, көктемде гүлдей бастайды.
Көп жылдық шөптесін өсімдіктердің жер бетіндегі бөліктері тіршілігін жояды, ал олардың жерде қалатын пиязшықтарын, түйнектері мен тамырсабағын қар суықтан қорғайды.
Қылқанды ағаштардан басқа ағаштар мен бұталар жалаңаштанып сидиып тұрады. Бұл өсімдіктердің тіршілігі бүршіктерде сақталады. Тығыз қабыршақтар оларды суық пен ылғалдан қорғайды. Ағаштардың қоректенуі мен ондағы сөл жүру процесі уақытша тоқталған.
Күн сәулесінің барған сайын молаюы әсерінен қыстың екінші жартысында көптеген ағаштарда ерте көктемгі күнге күю процесі басталады; олардың қоңырлау бояулы қабығы қызғылттау (талда, қайыңда, жөкеде) немесе күлгін - көк (қандыағашта) түске көше бастайды. Бұл құбылыс поэзияда да жырланған, мысалы ол туралы В.А.Жуковский Күн сәулесінен қара орман алау тартты... десе, А.А.Фет Тал түсте күн әзер қыздырса, жөке биікте қызғылттанад... деген.
Қыстың екінші кезеңінде көптеген ағаштар мен бұталардың тыныштық күйі аяқталады; жылы орынға әкелінген бұтақтар бірнеше күннен соң жапырақ шығарады. Әсіресе терек, қайың, орман жаңғақ, мойыл, қарақат тез бүршік атады.
Ерте көктемде ағаштардың қызуы қоршаған ауаға қарағанда едәуір жоғары болады, сондықтан олардың діңінің айналасындағы қар ери бастайды.
Жәндіктер. Қар еріп, оның астыңғы жағына су жинала бастайтын жылымық кезде түбірлер мен бұталар маңынан олардың астында қыстайтын жәндіктер: қанатсыз масалар - хионеялар, өрмекшілерге ұқсайтын қар бүргелері шыға бастайды. Әсіресе қар құрты - жұмсақ денелі қоңыздың барқыттай қара личинкаларын жиі кездестіруге болады.
Балықтар мен қос мекенділер. Мұз қатқан су қоймасындағы балықтар қыста мелшиіп қатып қалғандай болады, ал терең суларда бұрынғысынша жүзе береді. Бақалар тоғандағы қайраңға көміліп, ал құрбақалар ескі түбірдің астыңғы жағындағы қуыстарда қыстайды.
Қыстап қалған және өлкемізге қиыр солтүстіктен ұшып келген құстар ормандарда, парктерде, бақтарда мекендейді. Олардың бір тобы ағаштар мен бұталардың тұқымдары және жемістерімен, екінші тобы - ағаш қабығының қуыстарынан тауып алатын жәндіктердің личинкаларымен қоректенеді.
Орманнан қыста тоқылдақтың қимылын бақылауға болады. Ол бұтақтардың ашасына немесе ағаш діңінің қабығына шырша немесе қарағай бүрлерін жасырып қояды. Бүрлерді өңдеп, ішіндегі тұқымын алу үшін құс бүкіл қысқы күн ұзағына тоқылдатумен болады.
Тоқылдақтың маңайынан олардың тоқылдатуынан жан - жаққа ұшатын тұқымдарды теріп жейтін королек, шиқылдақ, сары бауыр шымшық секілді ұсақ құстардың тобын жиі көруге болады. Өздерінің дабыл көтеретін үнімен олар тоқылдаққа төнген қауіпті сездіріп, көп ретте алғыстарын білдіргендей болады.
Шырша орманынан қыста әдетте қайшыауыз ұшырасады. Қатаң аязды күндері биік шыршалардың тығыз бұтақтары астына олар ұя салып, балапан шығарады да, оларды қылқанды ағаштардың бүрінен алатын тұқымдармен азықтандырады.
Жапырақты ормандарда ағаштардың жәндіктерді тауып алатын сары бауыр шымшық, қайың және қандыағаштың тұқымымен қоректенетін чечеткалар мекендейді.
Ормандар мен парктерде қыста қызыл түсті әдемі суықторғайлар кездеседі. Оларды әсіресе шетен мен шағаннан жиі кездестіруге болады, өйткені олар осы өсімдіктердің жемістерімен қоректенеді. Ақпанның аяғында бұл құстар солтүстікке қоныс аударады.
Қыста адам мекенінің айналасына қарға, шауқарға, сауысқандар ұшып келіп, сыпырынды салынатын шұңқырлардан қорек іздейді. Олар парктер мен бақтардағы ағаштарда түнейді.
Көшелерде торғайлар көбейе бастайды. Суық күндері олар жүні үрпиіп отырса, жылымық күндері өзара шоқысып, қарға шомылады.
Қыста, әсіресе көк тайғақ кезде сары бауыр шымшық, сары торғай, чечетка, суықторғай, шыбжық секілді ұсақ құстар өзіне қорек таба алмай, көбіне аштық пен суықтан қырылады. Қиын кездерде бұл құстарға жәрдемдесу, оларды қоректендіру керек. Парктер мен бақтардағы ағаштарға арнаулы жемшашар кішкентай столдар немесе жақтаулар тақтайшалар орнатады; олардың үстіне нан үгінділерін, дән, арам шөптердің тұқымын, шетен, шәңгіш, арша жидегін салады.
Аңдар. Қысқы қолайсыз ауа - райы жағдайларына аңдар түрліше бейімделген.
Қыста кейбір аңдар организмінің барлық физиологиялық процестері төмендеп, олар ұйқыға кетеді. Кірпі ағаш тамырының астыңғы жағында, жапырақтардан салынған төсеніште ұйықтайды. Қар жамылғысы орныққанға дейін - ақ май қорын жинап алған аю апанына кіріп, бүкіл қыс бойы ұйықтайды. Бірақ бұл жағдай кірекейге ақпанның ортасында да өте кішкентай 2 - 4 қонжық тууға кедергі етпейді.
Қысты қимыл жағдайында өткізетін аңдардың терісін қалың әрі ұзын жүн басады. Қар бетіне жаңа түскен іздерге қарай отырып, қандай аңдардың ұйқыға кетпегенін білуге болады. Тышқандардың кішкентай іздерін және қоян табанының өзіне тән таңбаларын - қатар түсетін екі және бірінен соң бірі түсетін екі шұңқырды байқау қиын емес. Кейде кішкентай және үлкен иттің ізіне өте ұқсайтын түлкі мен қасқырдың іздерін, бұланның тұяғы мен күзде жасырған шошқа жаңғақтарын, жаңғақтарды тауып жеу үшін жерге түскен тиін табанының таңбасын кездестіруге болады.
Түлкі егістік пен шалғындықтардан жүгіреді, қоян және тышқан аулайды. Аш қасқырлар орман мен егістіктерді бүкіл отбасымен шарлап, кейде азық іздеп қыстақтарға да келеді. Бұландар көбінесе жапырақты ормандарда мекендейді, өйткені мұндағы ағаштардың қабығы қыста оларға азық болады. Тиіндер бүрлердің тұқымын аршып алып өзегін ғана қалдырады. Қатты аяздарда тиін көрінбейді: олар өз ұяларына кіріп алып мамық жүнді құйрығын жамылған күйде ұйықтайды.

1.2 Мектеп жасына дейінгі балаларды жыл мезгілдерімен таныстыру барысында көріністерді қолдану арқылы ақыл - ой қабілетін дамыту

Мектеп жасына дейінгі балалардың кейбіреулерінде эйдетикалық ес деп аталатын көру есінің ерекше түрі байқалады. өзінің айқындығы мен дәлдігі жағынан эйдетикалық естің бейнелеріне жуықтайды: бұрын қабылданған бір нәрсені есіне түсірген бала соны көз алдына қайтадан көріп тұрғандай болады. Эйдетикалық ес - жас шағының құбылысы. Мектепке дейінгі жаста осындай есі бар бала, кейінірек, мектепке оқыту кезеңінде, әдетте өзінің бұл қабілеттілігін жоғалтады.
Бала қоршаған ортаны жақсы қабылдауға тиіс. Д.Б. Эльконин бойынша кіші мектеп жасындағы балаладың танымдық үрдістердің дамуына келсек, олардың оқу ісіндегі қабылдауы - формамен түстерді тану және атауға келіп тіреледі. Мысалы, түрлі түсті құмыра салу үшін, олар форма, көлем жағынан әртүрлі болып келеді. Төменгі сыныптарда оқитын балалардаң қабылдауында төмендегідей ерекшеліктер болады. Олар әлде де болса құбылыстарды тұтас зат күйінде жөндеп қабылдай алмайды. Мәселен, ол заттың өзіне ұнағанын, олардың көзге бірден көрінетін сыртқы белгілерін қабылдауға ұмтылады.
Мұндай қабылдауда белсенділік жағы аз болады. Үшінші сыныптан бастап балалардың қабылдау саласындағы қателер азая бастайды. Оқушы заттың негізгі белгілерін байқай алатын болады. Қабылдауда анализ бен синтез қатар жүреді. Бала әр заттың өзіндік белгісін ұққысы келеді, оның мәніне ішкі,сыртқы құрылысына, жасалу принципіне зе сала бастайды. Қабылдау процесінің күрделене түсуі балаларда байқай алу қабілетінің көрінуімен ұштасады. Алайда, байқаудың қарапайым элементі бірінші сынып оқушыларында да бар. Байқау - белсенді ой-әрекетінің балада дамып келе жатқандығының көрінісі.
Мектепке дейінгі бала тәрбиесімен айналысатын педагогтар мен тәрбиешілер, ата-аналар балалармен жылдың қай мезгілінде болмасын далаға шығып, серуендегенде, әртүрлі ойын ойнағанда осы ойланту әдісіне баса көңіл бөлуі қажет. Бала бойына ерекше әсер етіп түрткі болатын айналадағы өлі және тірі табиғаттардың сан түрлі құбылыстары. К.Д. Ушинский - баланы табиғатпен жастай таныстыра дамыту, оның өзіндік логикалық ойын, сөз қорының, санасының жетілуіне әсері мол екенін көрсеткен. Логикалық ойдың, пікірдің дамуы баланың келешекте рухының жоғары болуына, батыл пікір, нақты шешім айтуына және оны дәлелдеп беруге жетелейді. Сондай-ақ, кімде-кім баланың тіл қабілетін дамытқысы келсе, ең алдымен оның ой қабілетін дамытуы тиіс, - деп көрсетеді. Онтегенездің бастапқы кезеңдерінде қарым-қатынас бала өмірінде аса маңызды функция атқарады. Бала мен ересектің қарым-қатынасы білім, іскерлік, дағдыны біреудің жай қасында емес, өзара әсерлесу нәтижесінде, өзара баю мен өзгерудің күрделі процесі.
Бала өзіне берілетін басқаның тәжірибесін белсенді түрде ой елегінен өткізіп, өңдеп пайдаланады. Психолог ғалым Б. Спок ересек адамның жанұяда және бейтаныс адамдармен қарым-қатынас тиімді құра алуы, мектепке дейінгі кезеңде басқа балалармен жасаған қарым-қатынастың тиімділігімен анықталатынын тұжырымдаған. Ол бала басқа балалармен қарым-қатынас барысында өз құқығын қорғауға т.б жатқызады. Қарым-қатынас жасаудың адам өміріндегі қоғамдық-әлеуметтік және психологиялық негізі ең алдымен адамның күнделікті тіршілік қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатымен байланысты екендігі айқын. Мектепке дейінгі балалар әдетте ойынды, сурет салғанды жақсы көреді, ересектермен және өзі қатарлы балалармен лезде тіл табысып кетеді.
Мектепке дейінгі шақтың әсіресе, алғашқы үш жылы психологияда қауіпті кезең аталып, өзіне зерттеушілердің үлкен зейінін аударуда. П. Бадалян ...осы уақытта сәби арнайы үйрету мен тәрбие көрмесе, кейін ол өте қиынға түсіп, тіпті кеш болуы да мүмкін деген. Дер кезінде тәрбие мен үйрету көрген бала бес жасында еш қиындықсыз таза сөйлей білуі тиіс. Сонымен мектепке дейінгі жас - ерте онтогенез кезеңіндегі ең ұзақ және күрделі психикалық даму көрінісі болып табылады. Мұның өзі психологиялық зерттеулердің объекті ретінде қосылды және ол ғылыми әдебиеттерде оқиғалардың әр алуандығылығы ретінде көрсетіледі. Жас баланың өмірді тануы, еңбекке қатынасы, психологиялық ерекшеліктері осы ойын үстінде қалыптасады. Л.С. Выготский пікірінше, ойын мектеп жасына дейінгі баланың жеке басының дамуына ықпал ететін жетекші, басты құбылыстың бірі деуге болады. Бала ойын арқылы өзінің күш-жігерін жаттықтырып, қоршаған орта мен құбылыстардың ақиқат сырын ұғынып үйрене бастайды. Ойын кезіндегі баланың психологиялық ерекшелігі мынада: олар ойнайды, эмоциялық әсері ұшқындайды, белсенділігі артады, ерік қасиеті, қиял елестері мен таным үрдістері дамиды, мұның бәрі баланың шығарымпаздық қабілеті мен дарынын ұштайды. Атақты психолог ғалымдары Л.С. Выготский, А.И. Леонтьев, А.С. Запорожец, Л.Д. Венгер, Д.Б. Эльконин, Е.И. Игнатьева, Ю.К. Бабанский, И.Я. Лернер т.б. зерттеушілердің еңбектерінде мектеп жасына дейінгі балалардың жеке басының қалыптасуына әсер ететін әртүрлі іс-әрекеттердің ішіндегі ең маңыздысы шығармашылық белсенділіктің сапалығына назар аударады.
Алайда мектепке бару қарсаңында баланың психологиялық даму деңгейінде жекелей өзгешеліктер өсе түседі. Бұл өзгешеліктер мынадан көрінеді: балалар бір-бірінен ақыл-ой, адамгершілік және жекелей дамымен ажыратылады. Олай болатын болса, балаларға психологиялық қолдау жасау бiлiм беру мекемелерiнiң (балабақша, мектеп) ең негiзгi мiндетi болып табылады

1.3.Мектеп жасына дейінгі әр жас топтарындағы балаларды қыс және жаз мезгілдерімен таныстырудың бағдарламалық мазмұны

Сәбилер тобы. Табиғаттағы қысқы құбылыстар туралы жалпы түсінік қалыптастыру: суық түсті, қар жауып тұр, адамдар тон, жылы малақай, етік, пима киді; балалар шанамен, шаңғымен серуендеп, коньки тебеді, аққала жасайды. Қардың жаууын, құстардың әрекетін бақылау.
Ауа райын бақылау. Күнделікті серуен кезінде балалар ауа райын бақылауды (күн шығып тұр, қар жауып тұр, күн жылы, суық ) одан әрі жалғастырады, олардың киімдері мен ойындары ауа райына тәуелді екеніне назар аударады.
Балалардың бойында сезімдік тәжірибелер жинақтау үшін қысқы қар жаууына бірнеше бақылау жүргізу керек. Қылаулап түсіп жатқан қар ұшқынына балалардың назарын аударып, тәрбиеші былай дейді: Балалар, қараңдаршы, қар жауып тұр! Оның қалайша жерге баяу түсетінін қараңдаршы. Ол тағы қайда түседі?. Бақылауды қызықты етіп жандандыру үшін оларға қолдарын созуды ұсынып, оған қардың қалай түсетінін, түсі қандай екенін сұрау керек.
Сәбилердің екінші тобының балалары әдетте тәрбиешінің ұсынысын қызу қабылдайды. Қар қандай көп түсті, Орындықта да қар бар, Жерге аппақ қар түсуде, Маған да қар түсті, Ал маған өте көп түсті, Менің алақаныма жұлдызша түсті секілді сөздерді көп естуге болады. Балалардың мұндай сөздері мен қимылдарына ( олар секіріп, қарды қармайды ) қарап, олар қардың түсуін жіті қадағалайды және өз бақылауларын қуанышпен білдіреді деген қорытынды жасауға болады. Қардың суық екенін және жылудан оның еритінін сезу үшін балалар оны қолдарына ұстауы тиіс. Оларға мұны серуеннің соңында ғана рұқсат етуге болады.
Қармен ойнайтын ойындар. Қысқы жылы күндердің бірінде тәрбиеші балалардың көзінше аққала жасайды, қардан әр түрлі құрылыс орнатады. Оған балалар көмектеседі: олар күрекпен қар күрейді, оны шананың үстіне қойылған жәшікке салады да, құрылысқа жеткізеді. Келесі жолы балалар құм қалыптарын алып, кішкене күректермен оларға қар салады да, одан балмұздақ жасайды. Қармен ойнайтын ойындар балаларға көп қуаныш сыйлайды және сонымен бірге қардың қасиетін ( аппақ, суық, шашылады, бірігеді, қолда ериді ) сезімдік қабылдаулардың жинақталуына жәрдемін тигізеді.
Серуен кезінде құстарды бақылау. Учаскеде кездесетін құстарға назар аударып, оларға жем беру ісін ұйымдастыру керек. Торғайлар - ең көп тараған құстар. Қорек іздеу әрекетімен олар адамдардың мекеніне жақындап келетін қара күз бен қыста бұл жерге күн сайын ұшып келуге және адамдардан қорықпауға оңай үйретуге болады. Ол үшін күнделікті белгілі бір сағатта қардан тазартылған және бетіне құм себілген алаңшаға, үстелшеге немесе төмен ілінген астаушаға жем (үгінділер, дән) сеуіп қою керек.
Құстар дағдыланып, жемге ұшып келе бастағанда оларға бақылау жүргізу керек. Олардың нені аңғаруы тиістігін түсіндіре келе, тәрбиеші балалардың бақылауларына жетекшілік етеді: Торғайлар ұшып келді. Олардың жем жегісі келеді. Қазір біз оларға дән береміз. Торғайлардың қалай шоқитынын қараңдаршы. Міне, тағы да бір торғай ұшып келіп, дән шоқи бастады. Міне, тағы да торғайлар ұшып келе бастады, олардың қанаттарын қалай қағатынын қараңдаршы. Торғайлар ұшып кеткен соң балалардан: Біз бүгін қандай құстарға жем бердік? Торғайлар дәнді несімен шоқиды? - деп сұрау керек. Бақылаудың соңында балалардан торғайдың қалай ұшатынын көрсетуді сұрап, ойын әдісін қолданған жақсы.
Бақылауды қайталап жүргізуде торғайдың қалай секектейтініне, олардың қалай шырылдайтынына назар аудару керек. Жүргізілген бақылаулар нәтижесінде балалар торғайды тани білуге үйренеді.
Торғайлар мен автокөлік ойыны. Торғайларға бірнеше рет бақылау жүргізген соң Торғайлар мен автокөлік қимылды ойыны өткізіледі. Бұл ойында қасынан автокөлік өткен кезде жан - жаққа ұшатын торғайлардың қимылына еліктеп, балалар белгілі бір дәрежеде бақылау нәтижесінде алған түсініктерін бейнелейді және оны нығайта түседі.
Ересек балалар тобы. Балалардың қысқы ауа - райының сипаты белгілері ( аяз, қар жаууы ), ағаштар, ормандағы құстар мен аңдардың тіршілігі туралы білімдерін кеңейту және қорытындылау. Еңбек дағдыларын қалыптастыру және жанды нәрселерге ұқыптылықпен қарау сезімін тәрбиелеуді жалғастыра беру.
Өлі табиғаттағы құбылыстармен таныстыру. Күнделікті серуен кезінде балалармен бірге ауа - райын белгілеп отыру керек: жылы, суық, күн шығып тұр, қар жауып тұр, жел соғып тұр. Егер мұндай бақылаулар үнемі жүргізіліп отыратын болса, қыстың соңына қарай ауа - райы өзгерісіне және осыған байланысты қардың сапасының өзгеруін балалар өздері - ақ байқай бастайды. Бүгін күн жылы, сондықтан қардан қар кесегін жасауға болады, - дейді олар.
Қар жауып тұрған кезде балаларға қара қоңыр қағаз қиындысын беріп, оған қар ұшқынын тосып алып, оны анықтап қарап, соңынан олардың формасының суретін салуды ұсыну керек. Қарды биялайға және қолға түсіруді ұсынып, соңынан оның қайда тез еритінін және ол неліктен екенін қадағалау керек; неліктен қар жаууы деп айтатынын білу; И. Познанскаяның Қар жауып тұр деген өлеңін оқып беру.
Әр түрлі ауа - райындағы қардың жаууын бақылауда қар үлпегінің көрінісіне ( күшті жел кезінде қар үлпегінің сәулелері сынып, қар тозаңы пайда болады, жылымық кезінде қар жапалақтап жауады, ол бір - біріне жабысып қалған қар үлпегінен тұрады), жаңа түскен қардың аппақтығына назар аудару керек.
Аспан ашық, аязды күні жарықтың түсуіне қарай түсінің ( күн сәулесі түскенде, көлеңкеде) қалай болатынына, күртік қардың түзілуіне, қар қозғалысының тәуелділігіне ( жаяу бұрқасын, қарлы боран ) назар аудару керек.
Балалардың мұздың қасиеттері туралы ( су аязда мұзға айналады; мұз қатты, жылтыр, мөлдір, морт келеді) түсініктерін нығайта түсу үшін олардың өздерін қатыстыра отырып, боялған суды қатырады және қардан жасалған құрылыстарды түрлі - түсті мұз кесектерімен безендіреді.
Күнделікті серуенде балалар қармен ойнайды. Қарды түйдектеп біріктіріп, тәрбиешімен бірге қардан құрылыстар жасайды. Балалар қарды шанамен тасып жеткізіп, таптап нығыздайды және домалату арқылы түзілген қар кесегінен аққала мен жануарлардың бейнесін жасайды. Ойын кезінде қардың қасиеттеріне назар аударады. Мәселен, балалармен бірге қар кесегін домалатып, одан үймек жасай отырып, тәрбиеші: Бүгін қар жабысқақ екен, - дейді. Кеше ол мұндай емес болатын, - деп жауап береді балалар. Иә, кеше аяз болды, қар сондықтан бірікпейтін еді. Бүгін күн жылырақ екен, қарды біріктіруге болады, - дейді тәрбиеші.
Су қоймасына экскурсия. Экскурсияға шығар алдында балалардың соңғы рет болғанда тоғаннан не көргендері туралы шағын әңгіме өткізіп, олардың тоғанның қазір қандай болғанын көру үшін сонда баратынын хабарлау керек.
Егер балалар бақшасына жақын маңда су қоймасы болмаса балаларды таяу жердегі мұз айдынына апарады немесе оны өз учаскесінде жасайды. Ол үшін балаларды қатыстыра отырып, аяз кезінде жолға су құйып, мұз қатырады. Мұз қатқан кезде балаларға оның үстімен жүруді және сырғанауды ұсынады. Балалардан: Жолға не құйылды? Су қайда кетті? - деп сұрайды.
Мектепке даярлық тобы. Өлі және тірі табиғаттағы қысқы құбылыстардың сипатты белгілерін атап көрсету, олардың арасындағы көрінетін себеп тәуелділіктерін анықтау; қысты күзбен, жазбен салыстыру ( күн мен түннің ұзақтығы, ауа - райы, ағаштардың көрінісі, құстар мен аңдардың мінез - қылығы ); балаларды өсімдіктер мен жануарлар тіршілігіндегі өзгерістердің күн жарығы мен жылуға тәуелділігін түсінуге бағыттау. Балалар ағаштарды қабығы және бұтағы, бөрікбасының пішіні бойынша айыруды, аяз, қар жаууы және жылымық кезіндегі ағаштардың көрінісін атап көрсетуді үйренеді.
Балаларда табиғат мүйісіндегі өсімдіктер мен жануарларды өз бетінше күту дағдыларын қалыптастыруды жалғастыра беру қажет.
Өлі табиғаттағы құбылыстармен таныстыру. Ауа - райы, қысқы аспан, қар жамылғысы туралы түсінікті кеңейту үшін күнделікті серуен кезінде қысқа мерзімдік, бірақ жүйелі бақылау жүргізіп отыру керек. Күн өте қысқа болатын қыста балалармен бірге күннің шығуы мен батуын, айдың тууы мен жұлдыздың шығуын бақылау ыңғайлы. Күні бойы белгілі бір орыннан күннің қозғалысын бақылауда тәрбиеші күн тоқырауының биіктігіне назар аударады.
Қар жаууы кезінде қардың түсуін желдің,аяздың немесе немесе жылымықтың болуымен байланыстыра отырып, түсіп келе жатқан қардың көрінісіне балалардың назарын аудару керек. Қар ұшқынын лупамен қарап, оның әрқайсысында неше сәуледен болатынын есептеген жақсы.
Суық күндері балалар қар үстінде серуендеп, оның аяқ астында қалай сықырлайтынын тыңдайды. Тәрбиеші мұның тек аязды ауа - райында болатынын атап көрсетеді. Бұл дыбыс қатты қар ұшқынының бұзылуынан түзіледі. Мұндай күні балаларға ағаштардың сықырлауын тыңдату керек, сонда оларға сықырлаған аяз ұғымы түсінікті болады. Бұл жағдайда халық мақал - мәтелдерін, жұмбақтарды пайдаланған жақсы, мысалы Сақырлаған аязда сары қамысты сағала, Қылышын сүйретіп қыс келер, Қар бар жерде қаһар бар т.б.
Бұрқасын тоқтаған соң балалар жолды тазартады. Қыстың жылы күнінде балалар қардан түрлі құрылыстар жасаумен айналысады. Нығыздалып қалған қардың бетіне тәрбиеші тор сызады, ал балалар оларды темір күрекшелермен кірпіш етіп ойып алады. Егер кірпіштерге су құятын болса, олардан берік құрылыстар жасауға болады. Құрылыстарды әшекейлеу үшін әр түрлі қалыптарда арнайы қатырылған кішкене кірпіштерді пайдалануға болады.
Бұл ойындар арқылы балалар судың мұзға айналғанын бақылап, мұздың қасиеттерін - тегіс, жылтыр екендігін біледі.
Күнделікті жүргізілетін бақылаулар мен ойындар нәтижесінде ие болған жеке тәжірибелері негізінде балалар қар мен судың қасиеттері арасындағы тәуелділікті анықтайды. Бұл қарды біріктіруге болмайды: аязда ол құрғақ болады да, шашылып қалады немесе Бүгін күн жылы, сондықтан қар түйдегін домалатып біріктіруге болады,- дейді олар.
Қыста өлі табиғат құбылыстарына жүргізілетін барлық бақылаулар балаларда зор қанағаттанарлық пен қуаныш сезімін туғызады, олардың табиғатқа деген қызығушылығы мен сүйіспеншілігін күшейтеді, эстетикалық сезімдерін тәрбтелеуге жәрдемдеседі.
Табиғатта көптеген юақылаулар жүргізуден кейін көркем әдебиеттер мен картиналарды пайдаланып, қыстың соңында әңгіме өткізу керек.
Жаздың басталуы мен аяқталуы.Астрономдар жылдың ең ұзақ күні - жазғы күн тоқырауы - 21 - 22 маусымда жаздың басталуы деп есептейді.
Натуралистер бақтарда алма ағашы мен сирень гулдеп болып,шалғындықта қызыл гулді беде гүлдейтін,егістікте қара бидай масақтана бастайтын кезді жаздың басталуы деп,топырақты алғашқы үсік түсетін кезді - аяқталуы дейді.
Өлі табиғаттағы құбылыстар. Маусымның басында үсікпен ұштасқан суық жие болып тұрады. Әдетте маусымның екінші жартысында жылы болады.
Жаздың жайма - шуақ күндерінде әдемі бұлттарды жиі көруге болады. Олардың пішіні алуан түрлі, тез көшіп, өзгергіш келеді. Жеп-жеңіл мөлдір бұлт біртіндеп ұлғая келе үлкен түйдек бұлтқа айналуы немесе кішірейе келе еріп кетуі мүмкін.
Жаздың екінші кезеңі( шілденің ортасынан тамыздың ортасына дейін) - жылдың ең ыстық мезгілі. Мұндай аптап кезеңнің болуы жер бетінің күндіз қызуы оның түнгі салқындауынан басым түсетіндігіне байланысты. Бұл кезде дауылды, бұршақ пен нөсерлі найзағай жиі болады. СССР-дің европалық бөлігінің орта алқабында басқа айлармен салыстырғанда шілдеде жауын-шашынның ең көп мөлшері түседі.
Тамыздың екінші жартысында топырақ салқындай бастайды. Күн әлі ысып тұрса да, түн суық болады. Тәуліктік орташа температура кеми береді. Күннкң суытуы алғашқы үсікьің түсуімен ұштасады, бұл жоғарыда атап көрметкеніміздей, жаздың аяқталуы және күздің басталуы деп есептеледі.
Өсімдіктердің жаппай гүлдеуі. Жаздың бірінші кезеңі шөптесін өсімдіктердің жаппай гүлдеуімен сипатталады. Шалғындақта күзге дейін гүлдейтін шалғындық қызыл гүлді беде гүлдей бастайды. Оның гүлі гүл шоғыры - шоқпар бас гүлге жиналған. Қуыс гүлдерінің түбінде тәтті шірне болады.
Бедеден кейінірек күлгін көк шашақ гүл шығарып, өзінің мұртшаларымен көршілес орналасқан шөптердің сабағына ілініп өсетін сиыржоңышқа және гүлдері күндіз тік тұратын, ал түнге қарай және ылғалды ауа райында гүл сағағы иілетіндіктен олар төмен қарай салбырап қалатын аумақты қоңыраубас гүлдей бастайды.
Маусымның екінші жартысында егістіктерде қара бидай, одан кейін - бидай, зығыр, картоп гүлдей бастайды. Бұл кезде әр түрлі арам шөптер де: қара бидайда - кекіре, сұлыда - қарамықша гүл дейді. Астық тұқымдастардың сабағына оралып егінжай шырмауығы жарыққа қарай көтеріліп өседі. Егер маңдайында өсімдіктер болмаса, ол жер бауырлай өседі. Оның күндіз ашылатын гүлдердің жақсы иісі болады, ол түнге қарай жіне жауын-шашын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.