Ақша қаражаты операцияларының есебі
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
НАРХОЗ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ КОЛЛЕДЖ
0516000 - ҚАРЖЫ МАМАНДЫҒЫ
(САЛАЛАР БОЙЫНША)
ОҚУ ТӘЖІРИБЕСІ БОЙЫНША
ЕСЕП
Орындаған:
Тохтасунова Гулинур Гожахметовна
АЛМАТЫ, 2020
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 5
1-ТАРАУ. ҰЙЫМ ҚАРЖЫСЫ 7
1.1.Ұйымның құрылтай құжаттарын оқып білу және дайындау 7
1.2. Ұйымның шаруашылық қызметін жоспарлау 9
1.3. Негізгі және айналым капиталы 10
1.4. Қызметкерлердің жұмысын ұйымдастыру және еңбекақы 13
1.5. Ұйымның шығындарын және оның қаржылық нәтижелерін анықтау. Өзіндік құнды калькуляциялау 15
1.6. Өндірістің жалпы тиімділігін анықтау 16
1.7. Қорытынды сабақ және сынақ салу 20
2-ТАРАУ. ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП 23
2.1. Ұйымның есеп саясатын құру 23
2.2. Кассалық операциялар есебі 26
2.3. Ағымдағы шоттағы ақша қаражаты есебі 28
2.4. Есеп беретін тұлғалардың есебі 30
2.6. Негізгі қорлар есебі 33
2.7. Тауарлы-материалдық қорлар есебі 35
2.8. Еңбекақысы бойынша қызметкерлермен есеп айырысу 36
2.9. Ұйымның қаржылық есеп беруі 38
2.10. Қорытынды сабақ және сынақ алу 41
ТАРАУ 3. МЕКЕМЕДЕГІ БЮДЖЕТТІК ЕСЕП 44
3.1. Мемлекеттік мекемелердегі есеп саясатының негізгі ережелері 44
3.2. Ақша операцияларының есебі 46
3.3. Дебиторлық және кредиторлық берешек есебі 48
3.4. Қызметкерлермен есеп айырысу есебі 50
3.5. Қорлар есебі 52
3.6. Негізгі қорлар есебі 54
3.7. Материалдық емес активтердің есебі 56
3.8. Кірістер мен шығындар есебі 57
3.9. Мемлекеттік мекемелердің қаржылық есеп беру 59
4-ТАРАУ.1С: БУХГАЛТЕРИЯ 61
4.1. 1С: Бухгалтерия бағдарламасымен таныстыру. Еңбекті қорғау және техника қауіпсіздігі бойынша нұсқау 61
4.2. Есептің жүргізуін дұрыс жолға қою 62
4.3. Есеп жүргізудің жалпы принциптері 63
4.4. Ақша қаражаты операцияларының есебі 65
4.5. Сауда операцияларының есебі 66
4.6. Негізгі қорлар мен материалдық емес активтердің есебі 68
4.7. Еңбекақы және кадрлық есеп 70
4.8. Өндіріс есебі 72
4.9. Стандарттық есептер 74
ТАРАУ-5. САЛЫҚ САЛУ ЖӘНЕ ЗАҢДЫ ТҰЛҒАЛАРДЫҢ САЛЫҚТЫҚ ЕСЕБІ 76
5.1. Корпоративтік табыс салығын есептеу 76
5.2. Қосымша құн салығын есептеу 78
5.3. Мүлік салығын есептеу 79
5.4. Жер салығын есептеу 81
5.5. Әлеуметтік салықты есептеу 83
5.6. Арнайы салық режимдерін қолданылатын кіші бизнес субьектілерінің салығын есептеу 86
5.7. Қорытынды сабақ және салық салу 88
ТАРАУ 6. ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАЛДАУ ЖӘНЕ ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕПТІ ТАЛДАУ 91
6.1. Негізгі қор жағдайын және пайдалануына талдау жасау 91
6.2. Айналым қаражаттарын талдау 92
6.3. Еңбек ресурстарын талдау 93
6.4. Өнімнің өзіндік құнын талдау 97
6.5. Өндіріс көлемін және өнімді өткізуді талдау 98
6.6. ORION-GROUP LTD ЖШС-нің қызметіне операциялық талдау жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..100
6.7. ORION-GROUP LTD ЖШС-нің инвестициялық қызметіне экономикалық талдау жасау 102
6.8. ORION-GROUP LTD ЖШС-нің қаржылық тұрақтылығына, іскерлік белсенділігіне талдау жасау 103
6.9. ORION-GROUP LTD ЖШС-нің қаржы нәтижелерін талдау 108
6.10. ORION-GROUP LTD ЖШС-нің қаржылық жағдайын талдау 110
6.11. Қорытынды сабақ және сынақ алу 115
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 120
КІРІСПЕ
Мен, Тохтасунова Гулинур, оқу тәжірибесін ORION-GROUP LTD жауапкершілігі шектеулі серіктестігін мысалға ала отырып өттім және ол 2020 жылдың 3 ақпаны мен 2020 жылдың 17 сәуір аралығын қамтыды.
Оқу тәжірибесінің мақсаты - теориялық біліммен тәжірибеден алған машықты нығайтудан тұрады, сонымен кәсіпорынның атқаратын операцияларына кеңірек тоқталу.
ORION-GROUP LTD ЖШС Қазақстан Республикасының 1998 жылдың 22 сәуіріндегі Шектеулі және қосымша жауапкершілікті серіктестіктер туралы, 2006 жылдың 31 қаңтарындағы Жеке кәсіпкерлік жөнінде белгісіз уақытта құрылған ұйымның коммерциалық қызметі. Коммерциалық ұйым қызметкерлерінің орташа жылдық саны 50 адамнан аспайтын және активтерінің жалпы құны орта есеппен бір жыл ішінде алпыс мың еселенген айлық есептік көрсеткіштен аспайтын шағын кәсіпкерліктің субъектісі болып табылады. Оқу тәжірибесінің негізгі мақсаттары мен міндеттері төмендегідей:
а) студенттердің өндірісті басқару мен оның басты функцияларын, әдістері мен қағидаларын тәжірибеде қолдануға үйренуі;
б) кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық қызметін экономикалық талдау мен нарыққа талдау әдістемесін игеру;
в) экономикалық басқару әдістерін (коммерциялық есеп, баға белгілеу, жоспарлау, бағдарламалық-мақсаттық әдістер, қаржы саясаты және т.б.) тәжірибеде қолдану;
г) практика барысында есеп беруге қажетті материалдарды таңдау мен өңдеу;
д) кәсіпорынның құқықтық жағдайы мен ұйымдық құрылымын зерттеу, персоналдың қалыптасуы мен даму процесін басқару;
е) алдыңғы қатарлы талдау мен жоспарлау әдістерін қолдануға негізделген өзіндік есептеулер жүргізу, лауазымдық нұсқаны дайындау, бөлімдер қызметін белгілеу;
ж) іскерлік кездесулер тәжірибесіне үйрену, келісімдер мен шарт жасауға қатысу.
Тәжірибе нәтижесінде мен білуге міндеттімін:
- бухгалтерлік есептің нысандарын, әдістерін және техникасын;
- бухгалтерлік есеп мәліметтерімен келісілген бюджетке төленетін салық төлемдері бойынша тұжырым жасай білу
- көрсеткіштерді есептеу, талдау мәліметтердің қорытындысы бойынша тұжырым жасай білу.
Оқу тәжірибесінің міндеттері:
- кәсіптік қызметпен танысу және таңдау алынған мамандық бойынша алғашқы тәжірибелік біліктіліктері мен дағдыларын қалыптастыру;
- таңдап алыгған мамандыққа қызығушылықтарын тәрбиелеу және теориялық білімдерін саналы түрде игеруге талпындыру;
- студенттердің өндірісті басқару мен оның басты функцияларын, әдістері мен қағидаларын тәжірибеде қолдануға үйренуі;
- кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық қызметін экономикалық талдау мен нарыққа талдау әдістемесін игеру;
- экономикалық басқару әдістерін (коммерциялық есеп, баға белгілеу, жоспарлау, бағдарламалық-мақсаттық әдістер, қаржы саясаты және т.б.) тәжірибеде қолдану;
- практика барысында есеп беруге қажетті материалдарды таңдау мен өңдеу;
- кәсіпорынның құқықтық жағдайы мен ұйымдық құрылымын зерттеу, персоналдың қалыптасуы мен даму процесін басқару;
- алдыңғы қатарлы талдау мен жоспарлау әдістерін қолдануға негізделген өзіндік есептеулер жүргізу, лауазымдық нұсқаны дайындау, бөлімдер қызметін белгілеу;
- іскерлік кездесулер тәжірибесіне үйрену, келісімдер мен шарт жасауға қатысу.
Тәжірибенің мақсаты - тиісті пәндерді зерделеуден алынған теориялық білімдерді нығайту және болашақ мамандарды клерлік жұмыстарды ұйымдастыру мен басқаруда қажетті дағдылар мен дағдыларды қалыптастыру.
Оқу тәжірибесінің мақсаты мен теориялық білімдерімді бекіту және таңдаған мамандығым бойыша тәжірибелік дағдыларын қалыптастыру болып табылады.
Оқу тәжірибесін өту барысында мен теориялық білімімнің бекітілуін тексеруім қажет, шоттар корреспонденциясын құрастыруда алғашқы құжаттарды, есеп тіркегіштерін толтыруда, жылдық қаржылық есеп беруді құруда, салық төлемдерін есептеуде қажетті дағдыларды алуым керекОқу тәжірибе есебінде мен ORION-GROUP LTD ЖШС-нің ұйым экономикасын, қаржылық есептілігін, кәсіпорын көрсеткіштері және бюджетпен есеп айырысу бөлімін қарастырдым,
ORION-GROUP LTD ЖШС-нің қызметінде атқарылатын жұмыстармен, бөлімдердің жұмыс жоспарларымен және кәсіптік сала бойынша қандай қызмет көрсетілетіндігі жайлы мағлұматтар алып, сол бағыттағы жұмыстарға араласып, біліктілігімді арттырдым.
Бұл тәжірибелік жұмыста мен әртүрлі экономикалық басқарушылық дайындығы бар, экономикалық заңдардағы, заңдылықтар мен олардың әрекет ету механизмдеріне еркін бейімделе алуды, болжау және жоспарлау жасауды, күрделі экономикалық өзара байланыстарды зерттеуді, алған теориялық білімімді практика жүзінде қолданып кәсіби мәселелерді іс жүзінде шығармашылықпен шешуді үйрендім.
Тәжірибе бойынша есеп кіріспеден, 6 тараудан, қорытынды мен қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1-ТАРАУ. ҰЙЫМ ҚАРЖЫСЫ
Ұйымның құрылтай құжаттарын оқып білу және дайындау
Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу тәртібі:
Заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу туралы өтінішке қол қойылады және "Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеу туралы" Қазақстан Республикасы Заңының (бұдан әрі - Заң) 6-бабында қарастырылған тәртіпте тіркеуші органға ұсынылады.
Қазақстан Республикасы аумағында тіркелген, өзінің құрылымдық бөлімшелерін (филиалдар мен өкілдіктерін) Қазақстан Республикасынан тыс жерде ашатын заңды тұлғалар үшін тіркеуші органға Ұлттық тізілімнен үзіндісі ұсынылады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің құрылтай құжаттары, сондай-ақ, өз қызметін Үлгі жарғы негізінде жүзеге асыратын жеке кәсіпкерлік субъектісін (шағын кәсіпкерлік субъектілерінен басқа) тіркеу туралы өтініш қазақ және орыс тілдерінде тігілген және нөмірленген түрде үш данада ұсынылады және нотариалды куәландырылады.
Жеке кәсіпкерлік субъектілеріне жатпайтын заңды тұлғалардың құрылтай құжаттары қазақ және орыс тілдерінде тігілген және нөмірленген түрде үш данада ұсынылады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғыларын, олардың филиалдары мен өкілдіктерінің ережелерін қоспағанда, жеке кәсіпкерлік субъектілеріне жататын заңды тұлғалардың жарғылары, олардың филиалдары мен өкілдіктерінің ережелері мемлекеттік тіркеуге ұсынылмайды.
Қызмет мәні қаржылық қызмет көрсету болып табылатын заңды тұлғаны тіркеу үшін, Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тәртіпте, қосымша Ұлттық Банкінің рұқсаты талап етіледі.
Тиісті тауар нарығында монополиялық жағдайға ие нарық субъектілерін, сондай-ақ мемлекеттік кәсіпорындарды, акцияларының (үлестерінің) елу пайызынан астамы мемлекетке тиесілі заңды тұлғаларды және өз қызметін Қазақстан Республикасының аумағында жүзеге асыратын олармен үлестес тұлғаларды, мұндай құру Қазақстан Республикасының заңдарында тікелей көзделген жағдайларды қоспағанда, мемлекеттік тіркеуді тіркеуші орган монополияға қарсы органның алдын ала келісімімен жүзеге асырады.
Заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу туралы өтініш тіркеуші органға Интернет желісі арқылы берілген электрондық құжат түрінде берілуі мүмкін.
Заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу туралы өтініш "электрондық үкіметтің" (www.egov.kz) веб-порталында толтырылады және ұсынылады, электрондық цифрлық қолтаңба қойылады.Тіркеу алымын төлеу "электрондық үкіметтің" төлем шлюзі арқылы жүзеге асырылады.
Жарғы дегеніміз - заңды тұлғалардың қызметін реттейтін нормативтік құжат. Заңды тұлғалардың Жарғысын құрылтайшы белгілейді. Белгіленген Жарғы міндетті түрде Әділет министірінің тиісті басқармаларында тіркеліп, заңды тұлғаның қызмет істеуіне рұқсат етілгендігі туралы куәлік беріледі. Жарғы заңды тұлғаның құқықтық жағдайын, ішкі басқарылуын, құрылымын, қаржыландырылуын, лауазымды тұлғалардың өкілеттіктерін және өзге заңды тұлғалармен, мемлекеттік органдармен қарым-қатынасын айқындайды. Жарғыда мекеменің нақты атауы, тұрған орны, атқаратын қызметінің түрлері, т.б. қажетті мәліметтер көрсетіледі.
ORION-GROUP LTD ЖШС-нің жарғысы Шағын, орта және ірі кәсіпкерлік субъектілеріне жататын заңды тұлғалардың үлгілік жарғыларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 2015 жылғы 24 ақпандағы № 106 бұйрығына сәйкес бекітілген. Ол ережеде көрсетілгендей ORION-GROUP LTD ЖШС-і:
1. ORION-GROUP LTD Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің осы жарғысы оның атауын, тұрғылықты орнын, оның органдарының құрылу тәртібі мен құзыретін, қайта құрылу және қызметін тоқтату жағдайын және Қазақстан Республикасының заңнамаларына қайшы келмейтін басқа да ережелерін айқындайды.
2. ORION-GROUP LTD ЖШС-і Қазақстан Республикасының заңнамаларына сәйкес заңды тұлға болып табылады, жеке балансы, банкте есеп-шоты болады, өз атынан мүліктік және мүліктік емес құқықтарды іске асыруға, міндеттер алуға, сотта талапкер және жауапкер болуға құқылы.
3. Серіктестіктің өз атауы бар бланкілері өз қызметін атқару үшін қажетті басқа да реквизиттері болады.
4. ORION-GROUP LTD ЖШС өз қызметінде ҚР-ның Конституциясын , Азаматтық кодексін, басқа да Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерін және де осы Жарғыны басшылыққа алады.
5. Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Қазақстан Республикасының заңнамаларымен белгіленген тәртіппен заңды тұлғалардың жарғылық капиталына қатысуға құқылы.
6. Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерімен белгіленген тәртіпте ORION-GROUP LTD ЖШС заңды тұлға болып табылмайтын филиалдар (өкілдіктер) құруға құқылы болып табылады.
Мемлекеттік тіркеу маңыздылығы мынада-тіркеуші органның заңи тұлғалардың немесе шетелдік кәсіпорындардың құрылу фактісін, меншік құқықтары мен басқа да құқықтарды, шарттарды, т. б. есепке алу рәсімі. Қазақстанда меншік құқығы, шаруашылықты жүргізу құқығы, жедел басқару құқығы, жерді жылдан астам мерзімге пайдалану құқығы, кепілзаттар, ипотекалар, ренталар, жылжымайтын мүлікке құқықтар міндетті түрде тіркеуден өткізіледі. Тіркеу тәртібі, рәсімі, ақысы әрбір жағдайда заңдармен белгіленеді.
1.2. Ұйымның шаруашылық қызметін жоспарлау
ORION-GROUP LTD ЖШС-нің алға қойған мақсаттың орындалуында жоспарлау мен болжау келесідей жолдармен жүзеге асырылады:
- Экономиканың даму бағытын анықтау;
- Мақсатқа жету үшін ұтымды жолдар мен шешімдер табу;
- Нәтежиеге қажетті ресурстарды анықтау;
Жоспар жасауда ең бірінші айналысатын саладағы тиімді және ұтымды шешімдерді қарастыру керек. Бұл болашақта әр кәсіпорынның, әр саланың, шаруашылықтың дұрыс дамуына мүмкіндік жасайды.
Жоспарлауда қолданылатын нормалар мен нормативтерді келесідей топтарға бөлеміз:
- Қоғамдық еңбек өнімділігінің нормасы
- Еңбек ресурстарының нормасы
- Өнімділік қарқынының нормасы
- Инвестиция және капитал салымдарының нормасы
- Қаржылық нормалар
Қызмет сапасы мен сұрыпталуын талдау үшін жоспардың орындалу деңгейі мен оның өзгеру коэффициентіне аса назар аударуымыз керек. Біз қарастырып отырған мекеменің қызметінің сапасын біз төмендегідей көрсеткіштер арқылы талдауымызға болады:
1. жоспарды орындау деңгейін және қызмет көрсету динамикасын бағалау.
2. осы көрсеткіштердің өзгеруіне әсер етуші факторларды анықтау.
3. қызмет көрсету мақсатында ішкі мүмкіндіктерді пайдалану.
ORION-GROUP LTD ЖШС басқармасының маркетинг қызметін ұйымдастыру:
Басқарудың жүйесі ретінде және де ерекше қызмет ретінде макетинг келесілерді қамтамасыз ету керек:
- нарық туралы нақтылы және сенімді ақпараттармен, қажеттілік пен сұраныстың құрылымымен, тұтынушылардың қалауымен, яғни кәсіпорын қызметінің сыртқы жағдайлары туралы ақпаратпен қамтамасыз ету;
- тұтынушы проблемасын шешетін, сұранысты қанағаттандыратын, бәсекелестер көрсететін қызметтен жақсы, нарық стандарттарына сай келетін қызмет көрсетуді қамтамасыз ету;
- өндіріс сферасына максималды мүмкін болатын бақылау жасауды қамтамасыз ететін, нарыққа, сұранысқа және тұтынушыға қажетті түрде ықпал жасау;
Сонымен қатар, өндірістік тұтынушыны қанағаттандыру мақсатында келесі жағдайларды ескеріп, оны дамыта түсу қажеттілігі:
Сапа - өндірістік процеске және қолданылатын технологияларға жарамды болуы;
Жеткізу сенімділігі - нақты ұйымдастырылған өткізу жүйесі;
Компаниядағы тәуекелдерді басқару құрылымдық бөлімшелердің (тәуекелдер иелерінің) сәйкестендіру, бағалау мақсатында тәуекелге талдау жасалады. Несиелік, нарықтық, операциялық тәуекелдер, бизнес-тәуекелдер, жылжымайтын мүлік тәуекелдерін бағалау және мониторинг жасау тұрақты негіз болып табылады. Тәуекелдер бойынша ақпарат тоқсан сайын компания басқармасының қарауына ұсынылады.
2019 жылда Қазақстан нарығында компанияға қойылатын ағымдық талаптарды ескере отырып, біз компанияның тиімділігін арттыру саласында негізгі 4 бағытты белгілейміз, атап айтқанда:
Мақсатты операциялық модель дайындау және диагностикасы;
Бизнес-процестерді оңтайландыру;
Ұйымдық құрылымды дайындауоңтайландыру;
Шығындарды оңтайландыру.
Компаниядағы тәуекелдерді анықтауға, бағалауға және бақылауға, сондай-ақ тәуекелдерді азайту бойынша шаралар қабылдауға бағытталған іс-шаралар өткізіледі. 2019 жылы компанияның бизнес-процестеріне тәуекелдер аудиті жүргізілді және абаттандыру бағыттары және анықталған тәуекелдерді жою бойынша іс-шаралар жоспары жасалды.
1.3. Негізгі және айналым капиталы
Негізгі қорлар - дегеніміз ұзақ уақыт жұмыс істейтін материалдық-заттық құндылықтар (ғимараттар, өткізгіш тетіктер машиналар, жабдықтар, көлік құралдары, құрал-саймандар, өндірістік және шаруашылық мүлкі, жұмысқа пайдаланылатын және өнім беретін мал және басқалар). Шаруашылық қызметте пайдалануға арналған негізгі құралдарды қайта сатуға немесе ақшаға айналдыруға болмайды. Оларға жер, құрылыстар мен ғимараттар, транспорт құралдары, жабдықтар мен берілгіш құрылғылар және басқалар жатады. ORION-GROUP LTD ЖШС-нің негізгі қорлары жайлы ақпарат 1-кестеде көрсетілген:
Кесте - 1. Пайда мен шығыстар және өзге жиынтық кіріс туралы шоғырландырылған есеп
Көрсеткіштер
2018 ж.
Үлесі %
2019ж.
Үлесі %
Жер
3,034,492
1,2
3,003,433
1,09
Ғимарат және құрылыс
50,917,029
20,2
50,849,785
18,5
Машина және құрал-жабдық
185,916,885
73,9
188,884,848
68
Тасымалдау құралдары
3,321,865
1,3
3,667,397
1,3
Басқа да негізгі құралдар
847,537
0,3
935,709
0,3
Аяқталмаған құрылыс
7,258,321
2,8
27,207,320
9,9
Жиыны
251,296,129
100
274,548,492
100
Ескерту - ORION-GROUP LTD ЖШС мәліметтері негізінде құрастырылған.
2018-2019 ж. 31 желтоқсанда аяқталған жыл үшін ORION-GROUP LTD ЖСШ-нің негізгі құралдарының жиналған тозу және құнсыздану соммасы. (мың. теңгемен) төмендегі кестеде көрсетілген.
Кесте - 2. Тозу және құнсыздану соммасы
Тозу және құнсыздану көрсеткіштері
2018 ж.
2019 ж.
Жер
-
-
Ғимараттар мен құрылыстар
-9,014,837
-10,681,488
Машиналар мен жабдықтар
-36,578,691
-46,558,107
Көлік құралдары
-1,675,596
-1,935,856
Басқалары (прочее)
-200,131
-293,902
Аяқталмаған құрылыс
-75,005
-75,005
Жиыны
-47,544,260
-59,544,358
Ескерту - ORION-GROUP LTD ЖШС мәліметтері негізінде құрастырылған.
Осы 2 жылдар аралығында ORION-GROUP LTD ЖСШ-дегі осындай соммаларға ие болды. 2019 жылы кестеде көрсетілгендей тозу және құнсыздану құны(соммасы) -59,544,358 мың теңгені құрады.
2018-2019 ж. 31 желтоқсанында аяқталған жылдағы ағымдағы активтердің соммасы (мың. теңгемен) төмендегі кестеде көрсетілген.
Кесте - 3. Ағымдағы активтер соммасы
Көрсетіштер
2018 ж.
Үлесі %
2019 ж.
Үлесі %
Саудалық дебиторлық берешек
9,958,231
42
10,082,632
43,3
Тауарлық-материалдық қор
3,786,086
16,2
4,194,232
18
Аванстық төлемдер
780,574
3,3
1,103,116
4,7
Корпоративтік табыс салығын алдын-ала төлеу
443,120
1,8
527,282
2,2
Басқа да ағымдағы активтер
2,916,460
12,5
1,896,114
8,1
Ақша қаражаттары және олардың баламалары
6,444,524
27,6
5,458,604
23,4
Жиыны
23,328,995
103,4
23,261,980
99,7
Ескерту - ORION-GROUP LTD ЖШС мәліметтері негізінде құрастырылған.
2018 жылғы көрсеткіштерді 2019 жылғы көрсеткіштермен салыстырғанда саудалық дебиторлық берешектің үлес пайызыды 1,3 пайызға өскенін көріп отырмыз. Және де екі жылдағы жиын сомассын салысырғанды 2019 жылғы сомма біршама азайды.
Айналым қаражаттарына қажеттілікті анықтауға арналған бастапқы деректер және ORION-GROUP LTD ЖСШ-ң айналым көрсеткіштерін есептеуін төмендегі кестеде көруге болады.
Кесте - 4. Айналым көрсеткіштері
Көрсеткіштер
Өлшем бірлігі
Бірлік мәні
4-тоқсандағы өндіріс шығындарының сметасына сәйкес өндірістік шығындар, соның ішінде:
шикізат пен негізгі материалдарға арналған
Мың,теңге
5850
4500
4-тоқсандағы өнімді өндіруге нақты шығындар, соның ішінде:
шикізат пен негізгі материалдарға арналған
Мың,теңге
5400
4320
Іргелес шикізат пен негізгі материалдарды жеткізудің орташа аралығы
Күндер
14
Жөнелту станциясынан жеткізу станцияға транзит кезінде шикізат пен негізгі материалдардың болі уақыты
Күндер
5
Шикізат пен негізгі материалдарға есеп айрысу құжаттарының жол жүру уақыты, оларды өңдеу және төлеу уақыты
Күндер
3
Жүктерді түсіру, жеткізу, қабылау, сұрыптау, қоймаға орналастыру және шикізат пен негізгі материалдарды зертханалық талдау уақыты
Күндер
0,5
Өндіріс циклдің ұзақтығы
Күндер
12
Дайын өнімнің партиясын жинау және жинау, өнімді жөнелту және тағайындалған станцияға тасымалдау уақыты
Күндер
4
Айналым қаражатына қажеттілік:
а) көмекші материалдарға
б)отын-жанармайға
в)контейнерлер мен қосалқы бөлшектерге
г)келер жылдың шығындарына
Мың,теңге
30
240
188
67
Жоспарлы сату
Мың,теңге
25200
Нақты сатылым көлемінің жоспарымен салыстырғанда өсу қарқыны
%
110
Айналым қаражаттарының бір айналымының жоспарлы айналыммен салыстырғанда нақты ұзақтығының төмендеуі мыналарға байланысты:
А)шикізат пен негізгі материалдарды жеткізу арасындағы аралықты азайту
Б)қысқартылған өндірістік цикл
В)тиеу-түсіру механизациясы
Күндер
3
2
1
Өндіріс циклдің бірінші күнінде болған шығындардың үлесі
%
40
Ескерту - ORION-GROUP LTD ЖШС мәліметтері негізінде құрастырылған.
Осы кестеде көрсетілген ORION-GROUP LTD ЖШС-нің айналым капиталының қажеттілігі келесідей формулалармен анықталады:
Шикізат пен негізгі материалдарға айналым қаражатына жоспарланған қажеттілікті (Ппз) формула бойынша анықтаймыз:
Ппз = Рдн*Нз = 50мың*32 = 1600 мың теңге.
Мұндағы,
Рдн - шығындар тұрғысынан шикізатты бір күндік тұтыну;
Нз - қордағы шикізат қорының нормасы.
Аяқталмаған жұмыс үшін айналым қаражатына жоспарланған қажеттілікті (Пнзп) формула бойынша есептейміз:
Пнзп = Здн*Д*Кнз = 65 мың.*12*0,7 = 546 мың.теңге.
Мұндағы,
Здн - бір күндік өнімнің құндық көріністе;
Д - өндірістік циклдың ұзақтығы;
Кнз - шығындардың өсі коэффициенті.
Дайын өнім қорларының қажеттілігі. Формуласы:
Пгп = Здн*Нгп = 65 мың.*4 = 260 мың.теңге.
Мұндағы,
Нгп - қоймадағы дайын өнім нормасы;
Жалпы қажеттілік. Формуласы:
Побщ = 1600 мың.+ 546 мың.+ 260 мың.+ 30 мың.+ 240 мың.+ 188 мың.+ 67 мың. = 2931 мың.теңге.
1.4. Қызметкерлердің жұмысын ұйымдастыру және еңбекақы
Кадрлар құрамын және еңбек ресурстарымен қамтылуын зерттеу жалпы жұмысшылар санының және бекітілген лимитпен жұмысшылардың жекелеген санаттарындағы санымен сәйкестігін анықтауға, сондай-ақ өткен (базалық) жылмен салыстырғанда оның нақты өзгерісін анықтауға мүмкіндік береді. Тұтас және қызметкерлер санаты бойынша жасақталмағандық немесе жұмысшылар санының артық болуы анықталады.
Кәсіпорындарда еңбек ресурстарына деген сұранысты анықтау үшін әртүрлі әдістер қолданылады, атап айтқанда, кәсіпорынның кадрларына деген жалпы қажеттілік пен жұмысшыларға деген қажеттілік. Жұмысшыларға деген қажеттілікті келесі әдістермен анықтауға болады:
1) өнім өндірісінің күрделілігі бойынша;
2) өндіріс стандарттарына сәйкес;
3) қызмет көрсету стандарттарына сәйкес
ORION-GROUP LTD ЖШС-нің қызметкерлерінің саны 2019 жылғы 31 желтоқсан бойынша 8 575 адамды құрады. Бұны төмендегі кестеден байқауға болады.
Кесте - 5. Қызметкерлердің санаты және жынысы бойынша құрылым
Қызметкелер санаты
Барлығы
ерлер
әйелдер
адам
%
адам
%
адам
%
Тізімдік саны
8575
100
6493
76
2082
24
басшылар
649
7,6
556
86
93
14
мамандар
1924
22,4
1186
62
738
38
жұмысшылар
6002
70,0
4751
80
1251
20
Ескерту - ORION-GROUP LTD ЖШС мәліметтері негізінде құрастырылған.
Кестеде көрсетілгендей кәсіпорында 40 жасқа дейінгі қызметкерлердің үлесі жалпы саннан 7,12 %-ды құрайды. 60 жастан жоғары жас санатындағы
қызметкерлердің үлесі 0,51 %-ды құрайды.
Қызметкерлердің тұрақсыздығы. Компаниялар тобында 2019 жыл үшін қызметкерлердің тұрақсыздығы 13,88 %-ды құрады. Қызметкерлердің тұрақсыздығы көрсеткішін азайту және ұжым тұрақтылығын қолдау мақсатында бірқатар іс-шаралар атқарылады, атап айтқанда:
білікті жұмыскерлерді материалдық және материалдық емес ынталандыру;
ұжымдық шартқа сәйкес әлеуметтік кепілдіктерді жақсарту;
Топтағы тұрақты экономикалық ахуал;
сау психологиялық атмосфера;
мансаптық өсу мүмкіндігі.
Топ бойынша жұмысқа қабылданған қызметкерлердің жалпы саны 1 547 адамды құрады, олардың ішінде 1 290 - жұмысшылар, 229 - мамандар, 28 - басшылар.
Еңбек Өнімділігі = ТүсімЕңбек бойынша шығындар
2018-дің еңбек өнімділігі = 97,337,0357,237,019 = 13.4
2019-дің еңбек өнімділігі = 128,639,0089,347,806 = 13.7
ORION-GROUP LTD ЖШС-ның 2018 жылғы еңбек өнімділігі 13.4 пайыз болды, ал 2019 жылғы көрсеткіштерге қарасақ еңбек өнімділігі 13.7 пайызды құрайды.
1.5. Ұйымның шығындарын және оның қаржылық нәтижелерін анықтау. Өзіндік құнды калькуляциялау
Шығындарды кіргізудің толықтығына карай толық шығын мен өзгермелі (тікелей) шығын есебі тәсілдерін ажыратады. Толық шығынның ерекшелігі, тікелей шығыстар жасалған және қолданылатын нормаларға сәйкес өнімнің бірлігіне немесе басқа өлшеуішіне тура жаткызылуында. Мұндайда жанама шығыстар қосымша шығыстар коэффициентінің көмегімен қайсыбір базада өнім бірлігіне сайма-сай әсер етеді. Калькуляциялауда шығын есебі бірнеше кезеңмен жасалады:
Барлык шығындарды пайда болған жерлері мен бөлімшелер арасындағы жанама шығыстарды бөлу бойынша шоғырландыру;
Негізгі (түпкілікті) өнімді шығармайтын бөлімшенің шығындарын негізгі (түпкілікті) өнім шығаратын бөлімшеге қайсыбір базаға сайма-сай етіп қайта бөлу;
Негізгі (түпкілікті өнім) шығаратын бөлімшенің қосымша шығыстарын (өзіндік және қайта бөлінген) қайсыбір базада шығарылатын өнімге сайма-сай, үйлесімді етіп қайта бөлу.
Төмендегі кестеде ORION-GROUP LTD ЖШС-ң өзіндік сату құнының шығындары көрсетілген.
Кесте - 6. ORION-GROUP LTD ЖШС-нің өзіндік сату құны
Көрсеткіштер
2019
2018
Сомасы мың.тг
Үлесі %
Сомасы мың.тг
Үлесі %
Материалдар
40,596,421
44,1
25,527,647
38,6
Электр, жылу және химиялық тазартылған суды беру қызметтері
15,571,156
16,9
12,889,922
19,5
Тозу
11,950,568
12,9
10,255,599
15,5
Жалақы және соған байланысты салықтар
9,347,806
10,1
7,237,019
10,9
Технологиялық шығындар
5,687,271
6,1
3,224,432
4,8
Ремонт
2,583,302
2,8
1,467,036
2,2
Басқалар
6,192,106
6,7
5,486,015
8,3
Жиыны
91,928,630
100
66,087,670
100
Ескерту - ORION-GROUP LTD ЖШС мәліметтері негізінде құрастырылған.
Осы 2 жыл ішінде ORION-GROUP LTD ЖШС-дегі осындай көрсеткіштерге ие болды. 2019 жылдың шығындары 2018 жылдың шығындарына қарағанда біршама асып кетті, осыған сүйене отырып шығындар 6% өсті деп айтуға болады.
Соңғы жылдары неоинституционалистік трансакциондық шығындар теориясы пайда болды. Бұған көбінесе айналыс шығындары жатады - тауарды өткізу шығындары (жарнамаға, нарықтық жағдайды ұстап тұру үшін). Трансакциондық шығындар деген түсінікті американдық экономист Р.Коуз енгізді. Төмендегі кестеде ORION-GROUP LTD ЖШС-нің жалпы және әкімшілік шығыстары көрсетілген.
Кесте - 7. ORION-GROUP LTD ЖШС-нің жалпы және әкімшілік шығыстары
Көрсеткіштер
2019
2018
Сомасы мың.тг
Үлесі %
Сомасы мың.тг
Үлесі %
Жалақы және соған байланысты салықтар
3,122,677
36,5
2,864,029
44,8
Салықтар,табыс салығын қоспағанда
2,187,734
25,6
1,433,793
22,4
Жалдау(аренда) шығындары
421,812
4,9
230,560
3,6
Күтілетін несиелік шығындар бойынша резервті есептеу (қалпына келтіру)
305,907
3,5
128,026
2
Банк комиссиясы
293,375
3,4
60,383
0,9
Тозу және амортизация
280,507
3,2
220,497
3,4
Пайдаланылмаған демалыс резерві
118,671
1,3
74,776
1,1
Көлік шығындары
112,050
1,3
27,175
0,4
Қайырымдылық көмек
110,023
1,2
76,969
1,2
Басқалар
1,063,685
12,4
1,211,611
18,9
Жиыны
8,537,171
100
6,388,741
100
Ескерту - ORION-GROUP LTD ЖШС мәліметтері негізінде құрастырылған.
Жетінші кестеге сүйене келіп отырып, біз ORION-GROUP LTD ЖШС-ң жалпы және әкімшілік шығындарын талдадық. Біз жыл басындағы мен жыл соңындағы көрсеткіштерді салыстырдық, және де осы бір жыл ішінде жиыны қанша болғанын есептедік және үлесін таптық,қаншаға зиян шеккенімізді зерттеп есептедік.
1.6. Өндірістің жалпы тиімділігін анықтау
Кәсіпорын тұрақтылығы ең алдымен өндірістің шығындарымен үзіліссіз байланыстағы шығарылатын өнім мен көрсетілетін қызмет құрамы мен құрылымына байланысты. Сонымен қатар тұрақты мен ауыспалы шығындар ара-қатынасы да маңызды. Өндірістің экономикалық тиімділік өлшемінің мағынасы кәсіпорынның алдында қойылған даму мақсаттарына сәйкес алынатын нәтижелері барынша көбейту немесе жұмсалған шығындарды мүмкіндігінше аз жұмсау қажеттілігінен шығады. Мұндай мақсаттар ретінде өмір сүруді және тұрақты өсуді қамтамасыз ету, құрылымдық қайта құру, әлеуметтік стратегия және т.с.с. түрлері болуы мүмкін. Өндіріс тиімділігінің негізгі сандық өлшемі жұмсалған шаққандағы пайданың жылдық мөлшері болып табылады:
Е=П*100К=(Ө-ӨҚ)*100К,
Мұнда, Е- жұмсалған капиталға шаққандағы пайда мөлшері,%;
П-жылдық пайда, теңге; К-пайда алуды қамтамасыз ететін күрделі қаржылар, теңге; Ө- өнім өндірісінің жылдық көлемі, теңге; ӨҚ- бір жылда шығарылған өнімнің толық өзіндік құны, теңге.
Рентабельділік дегеніміз - бұл кәсіпорынның табыстылық деңгейінің қатынастық көрсеткіші, ол қызметтердің түрлі бағыттарының (өндірістік, коммерциялық, инвестициялық және т.б.) табыстылығын, толықтай алғанда кәсіпорын жұмысының тиімділігін сипаттайды. Біздің кәсіпорын өнімнің бірнеше түрін өндіреді. Жеке өнімдердің рентабельділігінің өнімнің жалпы рентабельділігіне ықпалын анықтау үшін:
1)сату көлеміндегі әрбір өнім түрінің үлес салмағын;
2)рентабельділіктің жеке көрсеткіштерін;
3)жеке өнімдердің рентабельділігінің оның орташа шамасына ықпал ету шамасын анықтау қажетболады.
Рентабелділіктің пайдадан айырмашылығы шаруашылық етудің нақты нәтижелерінен көрінеді, яғни тұтынылған ресурстардың тиімділік қатынасын көрсетеді. Пайданың абсолютті соммасының көрсеткіші кәсіпорынның жақсы немесе нашар жұмыс атқарды ма, яғни орындалған жұмыстардың көлемі белгісіз болып қалады. Пайданың орындалған жұмыстар көлеміне қатынасы тек есепті кезеңдегі нәтижелерді салыстыра отырып, есепті жылдағы кәсіпорынның өндірістік - шаруашылық қызметін бағалауға, рентабелділік деңгейін сипаттайды сонымен қатар басқа салалар кәсіпорынның ішінен талдау жасалынып жатқан кәсіпорын орынын анықтайды. Рентабельділік көрсеткішін кәсіпорын қызметін бағалау және инвестициялық саясаттағы және баға белгілеудегі құрал ретінде пайдаланады. Толықтай, рентабельділік - бұл ресурстарды пайдалану дәрежесі мен шығындар деңгейін сипаттайтын өндіріс тиімділігінің қатынастық көрсеткіші. 8-ші кестеде ORION-GROUP LTD ЖШС-нің табысты өнім рентабельділігін %-дық көрсеткішпен анықталған есебі көрсетілген.
Кесте - 8. ORION-GROUP LTD ЖШС-нің табысты өнім рентабельділігін анықтау (% көрсеткішпен)
№
Көрсеткіштер
Мазмұны
2018
2019
Факт (мың тг)
өсу қарқыны (%)
факт
(мың тг)
өсу қарқыны (%)
1
Өзіндік капиталдың рентабельділігі
Жеке капиталдың бір ақша бірлігіндегі пайданы бағалау
21000
10,6
21168
10,08
2
Активтердің рентабельділігі
Активтер құнының бірлігіне пайда
11995
10,75
11468
10,07
3
Өнімдердің рентабельділігі
Шығындардың бір ақшалай бірлігімен пайда болатын пайданы бағалау
14556
20,09
14988
10,08
4
Сатылым рентабельділігі
Табыс сатудың бір ақша бірлігімен пайданы бағалау
10476
10,98
10995
10,05
Ескерту - ORION-GROUP LTD ЖШС мәліметтері негізінде құрастырылған.
8-ші кестеде ORION-GROUP LTD ЖШС-нің жыл ішіндегі өзіндік капиталдың рентабельділігі 2019 жылы 10,08 %-ға артқан. Активтердің рентабельділігі 10,07%, Өнімдердің рентабельділігі - 10,08%, Сатылым рентабельділігі - 10,05% құраған.
Іскерлік белсенділігі көрсеткіштерін есептеу
ORION-GROUP LTD ЖШС-нің кәсіпорынының іскерлік белсенділігі қаржылық жағдайында ең алдымен оның қаражат айналымының жылдамдығымен көрінеді. Іскерлік белсенділікті талдау, кәсіпорынның өз қаражатын қаншалықты тиімді пайдаланғанын анықтауға мүмкіндік беретін, әртүрлі қаржылық айналымдылық коэффициенттердің деңгейі мен қозғалысын зерттейді. Іскерлік белсенділіктің сандық белгілері абсолютті және салыстырмалы көрсеткіштерге жіктеледі. Абсолютті көрсеткіштердің қатарына: өнімді өткізуден түскен табыс, жалпы табыс және барлық активтер шамасын жатқызады. Кәсіпорын қызметінің тиімділігін қамтамасыз ету үшін оның іскерлік белсенділігін дұрыс басқару қажет. Іскерлік белсенділікті басқару дегеніміз қолданылатын ресурстарды үнемдеп және шығындарды азайта отырып, өнім өндіру (көрсетілген қызмет, атқарылған жұмыстар) өндіру көлемін арттыруға байланысты іс-шараларды қолдану. Алайда, шығындардың азаюы шығарылатын өнімнің сапасына әсер етпеуі қажет. Ол өз кезегінде кері нәтижеге алып келуі мүмкін.
Ал салыстырмалы көрсеткіштер кәсіпорын ресурстарын пайдаланудың тиімділігін сипаттайды. Олар кез келген кәсіпорын үшін үлкен маңызға ие. Іскерлік белсенділікті бағалаудың белгілерін мынадай сызба арқылы анық көрсетуге болады. Кәсіпорынның іскерлік белсенділігіне әсер ететін факторларды талдаудың негізінде инновациялық және инвестициялық белсенділікті біріктіретін дамудың белсенділігі жатыр.
Іскерлік белсенділікті бағалау
Іскерлік белсенділікті бағалау
Сапалық белгілер
Сапалық белгілер
Сандық белгілер
Сандық белгілер
Салыстырмалы көрсеткіштер
Салыстырмалы көрсеткіштер
Сату нарығының кеңдігі (сыртқы және ішкі); кәсіпорын мен оның клиенттердің іскерлік беделі; тауардың бәсекеге қабілеттілігі.
Сату нарығының кеңдігі (сыртқы және ішкі); кәсіпорын мен оның клиенттердің іскерлік беделі; тауардың бәсекеге қабілеттілігі.
Абсолютті көрсеткіштер
Абсолютті көрсеткіштер
Айналымдық көрсеткіштер
Айналымдық көрсеткіштер
Таза табыстың өнімді өткізуден түскен табыстың, активтердің орташа шамасының өсу қарқының қатынасы
Таза табыстың өнімді өткізуден түскен табыстың, активтердің орташа шамасының өсу қарқының қатынасы
Активтер мен капиталдардың өтімділік көрсеткіштері
Активтер мен капиталдардың өтімділік көрсеткіштері
Сурет-1. Іскерлік белсенділікті бағалау белгілері
ORION-GROUP LTD ЖШС-нің кәсіпорынының іскерлік белсенділігіне сыртқы және ішкі ортаның факторлары әсер етеді. Сыртқы және ішкі факторлар іскерлік белсенділіктің барлық аспектілерін қамтымайды, тек оның негізін қалаушы құраушыларды анықтайды. Кәсіпорынның іскерлік белсенділігіне әсер ететін факторларды талдаудың негізінде инновациялық және инвестициялық белсенділікті біріктіретін дамудың белсенділігі жатыр.
Сыртқы факторларға: нарық конъюктурасы; жабдықтаушылардың бәсекелестігі; ҒТП; бәсекелес салалардың даму динамикасы; ұлтаралық экономикалық байланыстар; салалық ерекшеліктер; ұйының қызмет ету саласы және ауқымы; инфляциялық үдерістердің ықпалы; серіктестермен шаруашылық байланыстардың сипаты. Ішкі факторларға: активтерді басқару стратегиясының тиімділігі; ұйымның баға саясаты; тауарлы-материалдық құндылықтар мен қорларды бағалау әдістемесі; кәсіпорынның ағымдағы қызметін қамтамасыз етуші: маркетингтік, өндірістік, сыртқы экономикалық қызмет; кәсіпорынның стратегиялық қызметін қамтамасыз етуші инновациялық және инвеститциялық қызметі; қызметкерлердің жұмыс істеу белсенділігін арттыратын әлеуметтік психологиялық факторлар.
Іскерлік белсенділікті басқару дегеніміз қолданылатын ресурстарды үнемдеп және шығындарды азайта отырып, өнім өндіру (көрсетілген қызмет, атқарылған жұмыстар) өндіру көлемін арттыруға байланысты іс-шараларды қолдану. Алайда, шығындардың азаюы шығарылатын өнімнің сапасына әсер етпеуі қажет. Ол өз кезегінде кері нәтижеге алып келуі мүмкін.
Қаржылық тұрақтылық - бұл қызмет үрдісінің жеткілікті қаржылық қамтамасыз етілуі. Кәсіпорынның жалпы қаржылық тұрақтылығы, ол ең алдымен әрдайым табыстың шығыннан артуын қамтамасыз ететін ақша ағымының қозғалысын көрсетеді. Нарық жағдайында ол ең бірінші өнімді өткізуден түсетін табыстың тұрақтылығын талап етеді және оның мөлшері мемлекетпен, жабдықтаушылармен, несие берушілермен, жұмысшылармен және тағы басқалармен есеп айырысу үшін жеткілікті дәрежеде болуы тиіс. Ал ORION-GROUP LTD ЖШС-нің қаржылық тұрақтылығы бойынша ақпарат 9-шы кестеде көрсетілген.
Кесте - 9. ORION-GROUP LTD ЖШС-нің 2019 және 2018 жылдардағы негізгі шоғырландырылған қаржылық көрсеткіштері (мың теңгемен)
Көрсеткіші
01.07.19 жылға
01.04.18 жылға
Жарғылық капиталы
1 146 250
1 146 250
Меншікті капиталы
1 095 841
4 525 221
Жиынтық активтері
4 868 290
7 606 806
Сатылым көлемі
4 222 022
1 695 919
Жалпы табыс
1 168 290
589 917
Таза пайда
279 607
109 383
Ескерту ORION-GROUP LTD ЖШС мәліметтері негізінде құрастырылған.
Тоғызыншы кестеде ORION-GROUP LTD ЖШС-нің 2019 және 2018 жылдардағы негізгі шоғырландырылған қаржы нәтижелері көрсетілген кесте бойынша барлық таза пайда 279 607 мың теңгеге өскен. Бұл көрсеткіштерден компанияның қаржылық тұрақтылығы жақсы деңгейде екенін байқауға болады.
1.7. Қорытынды сабақ және сынақ салу
Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу үшін ұсынылатын құжаттар тізімі:
Бекітілген үлгідегі өтініш;
Заңды тұлғаларды мемлекеттік тiркеу және филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеу үшiн бюджетке алым төленгенiн растайтын түбiртек немесе құжат.
Орта және iрi кәсiпкерлiк субъектiсiне жататын заңды тұлғаны мемлекеттiк тiркеу кезiнде өтiнiшке құрылтайшы немесе құрылтайшылардың бiреуi не шетелдiк немесе шетелдiк заңды тұлға, Қазақстан Республикасының Үкiметi немесе мемлекеттiк органдар не Ұлттық Банк жалғыз құрылтайшы болып табылатын жағдайларда, құрылтайшының уәкiлеттiк берген адамы қол қояды және Қазақстан Республикасының заңнамалық актiлерiнде көзделген жағдайларда нотариаттық тәртiппен куәландырылған құрылтай құжаттарын қоса отырып, оны тiркеушi органға бередi.
Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарда өзгеше белгіленбесе, қосымша:
Құрылтайшы - шетелдік заңды тұлғаның шет мемлекеттің заңнамасы бойынша заңды тұлға болып табылатынын куәландыратын, нотариат куәландырған қазақ және орыс тілдеріндегі аудармасымен бірге сауда тізілімінің заңдастырылған үзінді көшірмесі немесе басқа да заңдастырылған құжат;
Нотариат куәландырған қазақ және орыс тілдеріндегі аудармасымен бірге шетелдік құрылтайшының паспортының көшірмесі немесе жеке басын куәландыратын басқа да құжат ұсынылуға тиіс.
Еңбек сыйымдылығы материалдық өндіріс саласында жұмсалған еңбек санын, шығарылған өнімнің жалпы көлеміне бақылау арқылы анықталады:
Есый = Т Q
Мұндағы:
Есый - еңбек сыйымдылығы;
Т - еңбек саны;
Q - шығарылған өнімнің жалпы көлемі.
Қоғамдық еңбектің материал сыйымдылығы шикізат, материал , отын, энергия және т.б. шығындардының көлемін, шығарылған өнімнің жалпы көлеміне бөлу арқылы анықталады:
Мсый= Ш Q
Мұндағы:
М сый - материал сыйымдылығы деңгейі;
Ш - шикізат, материал , отын , энергия және т.б. шығындары.
Капитал сыйымдылығы халық шаруашылығындағы капитал салымдарының көлемін, шығарылған өнімнің жалпы көлемінің өсіміне бөлу арқылы анықталады:
Ксый = K Q
Мұндағы:
Ксый - өнімнің капитал сыйымдылығы;
К - капиталдық салымдардың жалпы көлемі;
Q - шығарылған өнімнің жалпы көлемі.
Жалпы тиімділік - шығындарды атқару арқылы пайда болған әсердің жалпы көлемін көрсетеді және оны инвестициялардың әрбір объектілері бойынша есептеуге болады.
Кесте - 10. ORION-GROUP LTD ЖШС-нің өндірісінің тиімділігін анықтау
№
Көрсеткіштер
2018 ж.
2019 ж.
1
Жұмысшы саны
7428
8575
2
Шығарылған өнімнің жалпы көлемі
5426
6713
3
Шикізат және материал
6314
7944
4
Капиталдық салымдардың жалпы көлемі
68 550 000
70 740 000
5
Еңбек сыйымдылығы
1,36
1,27
6
Материал сыйымдылығы
1,16
1,18
7
Өнімнің капитал сыйымдылығы
12 633
10 537
Ескертy мәліметтер ORION-GROUP LTD ЖШС-нің есептілігі негізінде автормен құрастырылған
Шешуі: Еңбек сый. = 74285426= 1,36 (2018 жыл бойынша)
Материал сый. = 63145426= 1,16 (2018 жыл бойынша)
Капитал сый. = 68 550 0005426= 12 633 (2018 жыл бойынша)
Үстідегі кестеде көрсетілгендей мынандай шешімге келіге болады. ORION-GROUP LTD ЖШС-нің өндірісінің тиімді қолданатыны айқын көрсетілген, оған себеп: 2019 жылы 2018 жылмен салыстырғандағы барлық көрсеткіштер бойынша жоғарғы нәтижелерді көрсетуінде. Тек өнім капитал сыйымдылығы бойынша және еңбек сыйымдылығы бойынша азайғаны байқалды.
2-ТАРАУ. ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП
2.1. Ұйымның есеп саясатын құру
Ұйымның бухгалтерлік қызметінің құрылу қагидадалары, есеп ақпараттырын жөндеу технологиясы мен құжат айналымын жүргізу жүйесі: Қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттарында және ол бойынша жасалған әдістемелік нұсқауларында басқарушылық және қаржылық есебін жүргізудің қоғамдық тұрғысынан танылған тәсілдері мен әдістері, ережелері мен қағидалары белгіленген, онда әрбір кәсіпорындардың техникалық базасына, олардың шешетін міндеттемелерінің күрделілігіне, басқарушы қызметкерлердің біліктілігіне қарап нақтыланған.Ұйымдар өздерінің есеп саясатын қалыптастыру барысында тәжірибедегі есеп әдістері мен қорытынды есеп жасаудағы ережелердің ішіндегі ең тиімділерін таңдап алуына құқылы
"Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы" Қазақстан Республикасының заңы мен Бухгалтерлік есеп принциптерінде кәсіпорын өзінің есеп саясатын құруы барысында бұйрық немесе жарлық бойынша қажетті құжаттар тізімін бекітуі керек екендігі көрсетілген. Ақша мен шығыстарды есептен шығару жөніндегі кассалық операциялар мүмкіндігінше тексерілуге жататын барлық кезең ішіндегі кассалық есептерге тіркелетін құжаттар бойынша тексеріледі. Тексерілуде кассалық операциялар бойынша есептік құжаттаманың мынандай пішіндері қолданылады: КО-1 Кірістік ордер, КО-2 Шығыстық кассалық ордер, КО-3 және КО-3а Кірістік және шығыстық құжаттарды тіркеу журналы. Ақша қабылдау мен берудің ордерсіз рәсімделетін құжаттары, КО-4 Кассалық кітап, КО-5 Кассир қабылдаған және берген ақша кітабы формалары, есептік регистрлер. Бас кітап, тиісті ай, күн, жылға баланстар және т.б қолданылады Бұл бекітілетін құжаттардың қатарына мыналар жатады:
бухгалтерлік есептің уақтылы және есеп берудің толық тиісті талаптарына сәйкес жүргізілуі;
бухгалтерлік есеп жұмысын жұргізуде қолданылатын синтетикалық және аналитикалық шоттарының жұмыс жоспары;
алғашқы есеп құжаттарының типтік нысандары;
ұйымның ішкі бухгалтерлік қорытынды есеп құрудағы құжат нысандары;
актив пен міндеттемелер түгендеуін (инвентаризациясын) өткізу тәртібі (реті);
актив пен міндеттемелерді бағалау әдістері;
құжат айналымы ережелері мен есеп ақпараттарын өндеу технологиясы;
шаруашылық операцияларды бақылау тәртібі;
бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға қажетті басқа шешімдер.
Кәсіпорынның қабылдаған есеп саясаты сол ұйымдағы бухгалтерлік есептің маңызды мәселелерінің бірі.
Ұйымның есеп саясатын таңдауы мен негіздеуіне келесі негізгі факторлар әсер етеді:
меншік нысаны мен құқықтық-ұйымдастырушылық нысаны (жауапкершілігі шектеулі серіктестік, ашық акционерлік қоғам, жабық акционерлік қоғам, өндірістік кооператив және тағы басқа);
2.2. Кассалық операциялар есебі
Кассалық операцияларды жүргізудің жалпы принципі кассирдің құндылықтар мен қолма-қол ақшаны қабылдау және беру операцияларын кіріс және шығыс кассалық құжаттарға сәйкес рәсімделген бухгалтерлік бөлім қызметкерлерінің үкімі негізінде жүзеге асыруына бағытталады. Әрбір кассирді жұмыска қабылдау кезінде толық материалдық жауапкершілік туралы келісім-шарт жасалады. Жұмыс күнінің басында операциялық кассадағы кассирлері меңгерушілінен аванс ретінде белгілі бір қолма-қол (акты бойынша) сомасын алады және жұмыс күні сонында оны пайдаланғандығы туралы есеп береді. Кассалық операциялар - бұл банк клиенттерінің ақшалары мен құндылықтарын қабылдап-өткізу бойынша банктік операциялар.
2-деңгейдегі банктердің кассалық операцияларды жетілдіру тәртібі 1999 жылғы 15 карашадағы № 394 ҚР 2- деңгейдегі банктернің кассалық операцияларын жүргізу ережелеріне сәйкес жүргізіледі.Олар бойынша келесілер карастырылған: кассалық операцияларды жүргізудің жалпы тәртібі; ақшаны жеткізу және сақтау тәртібі; ақшаның төлем кабілеттілігін аңықтау тәртібі; зақымданған банкноттар мен ақаулы тиындарды айырбатсау және жою тәртібі. Бір күн ішіндегі барлық кассалық операциялар аякталғаннан кейін кассирлер бухгалтерия қызметкерлерінің мәліметтері мен өзі жүргізген операцияларының жалпы сомасын салыстырып, одан кейіп құндылықтар мен қолма-қол ақшаларды ақша қоймасына өткізеді. Кассалық операциялар бойынша Барлық құжаттар банк мекемесінің бухгалтериясында алдыя ала тексерілгеннен кейін кассирлерге түседі.
Кесте-11. Кассаға түскен ақшалар (1010 шоты)
Операциялар мазмұны
Шоттар корреспонден-циясы
Сатылған тауарлардан (орындалған жұмыстан, қызметтен) түскен ақшалар:
-ҚҚС бағасына қосылмаған
-ҚҚС сомасы
1010
1010
6010
3130
Сол сияқты, сатылған активтер үшін (негізгі құралдар, материалдық емес активтер, қорлар, қаржылық активтер):
-ҚҚС бағасына қосылмаған
-ҚҚС сомасына
1010
1010
6210
3130
Сатып алушылар мен тапсырысшылардың қысқа мерзімді дебиторлық берешектерін жабу үшін ақшалар келіп түсті
1010
1210
Сол сияқты, сатып алушылар мен тапсырысшылардың ұзақ мерзімді дебиторлық берешектерін жабу
1010
2110
Сатып алушылар мен тапсырысшылардан қысқа мерзімді аванстық төлемдер келіп түсті
1010
3510
Сол сияқты, ұзақ мерзімді аванстық төлемдер
1010
4410
Ерікті қайырымдылық, демеушілік көмек түрінде және басқа да себептермен кассаға келіп түскен ақша қаражаты.
1010
6160
Пайдаланылмаған подотчеттық сомалар келіп түсті
1010
1251
Банктегі есеп шоттан келіп түскен ақша
-банктегі шот есебі бөлімінің операцияларын көрсеті
-касса есебі бөлімінің операцияларын көрсеті
1020
1010
1030
1020
Кассаны түгендеу кезінде артық шыққан ақша қаражатын кірістеу
1010
6160
Қызметкерлердің қайтарған қарызы
-қысқа мерзімді
-ұзақ мерзімді
1010
1010
1253
2153
Басқа да дебиторлық берешектерді қолма қол ақшамен кассаға қайтару
1010
1260
Валюталық кассадан айырбасталған валюта сомасын кірістеу
-кассадағы валюталық қаржы қалдығын
Қолма қол ақшаларды қабылдау, сақтау және жұмсау үшін шаруашылық жүргізүші субьектілерде касса болады. Касса -- бұл қолма қол ақшалар мен өзге құндылықтарды қабылдауға, беруге және уақытша сақтауға арналған, арнайы жабдықталған, яғни едені мен түбесінен ешқандай адам кіре алмайтындай етіп жабылған, терезесі мен есігіне темірден тор қойылған және дыбыстық белгі беретін қондырғылар орнатылған, үрттен сақталатындай түрлі материалдармен қалталып жасалған бөлмеде орналастыруды қажет ететін оқшауланған үй-жай. Касса операцияларын орындау кассирге жүктеледі. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
НАРХОЗ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ КОЛЛЕДЖ
0516000 - ҚАРЖЫ МАМАНДЫҒЫ
(САЛАЛАР БОЙЫНША)
ОҚУ ТӘЖІРИБЕСІ БОЙЫНША
ЕСЕП
Орындаған:
Тохтасунова Гулинур Гожахметовна
АЛМАТЫ, 2020
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 5
1-ТАРАУ. ҰЙЫМ ҚАРЖЫСЫ 7
1.1.Ұйымның құрылтай құжаттарын оқып білу және дайындау 7
1.2. Ұйымның шаруашылық қызметін жоспарлау 9
1.3. Негізгі және айналым капиталы 10
1.4. Қызметкерлердің жұмысын ұйымдастыру және еңбекақы 13
1.5. Ұйымның шығындарын және оның қаржылық нәтижелерін анықтау. Өзіндік құнды калькуляциялау 15
1.6. Өндірістің жалпы тиімділігін анықтау 16
1.7. Қорытынды сабақ және сынақ салу 20
2-ТАРАУ. ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП 23
2.1. Ұйымның есеп саясатын құру 23
2.2. Кассалық операциялар есебі 26
2.3. Ағымдағы шоттағы ақша қаражаты есебі 28
2.4. Есеп беретін тұлғалардың есебі 30
2.6. Негізгі қорлар есебі 33
2.7. Тауарлы-материалдық қорлар есебі 35
2.8. Еңбекақысы бойынша қызметкерлермен есеп айырысу 36
2.9. Ұйымның қаржылық есеп беруі 38
2.10. Қорытынды сабақ және сынақ алу 41
ТАРАУ 3. МЕКЕМЕДЕГІ БЮДЖЕТТІК ЕСЕП 44
3.1. Мемлекеттік мекемелердегі есеп саясатының негізгі ережелері 44
3.2. Ақша операцияларының есебі 46
3.3. Дебиторлық және кредиторлық берешек есебі 48
3.4. Қызметкерлермен есеп айырысу есебі 50
3.5. Қорлар есебі 52
3.6. Негізгі қорлар есебі 54
3.7. Материалдық емес активтердің есебі 56
3.8. Кірістер мен шығындар есебі 57
3.9. Мемлекеттік мекемелердің қаржылық есеп беру 59
4-ТАРАУ.1С: БУХГАЛТЕРИЯ 61
4.1. 1С: Бухгалтерия бағдарламасымен таныстыру. Еңбекті қорғау және техника қауіпсіздігі бойынша нұсқау 61
4.2. Есептің жүргізуін дұрыс жолға қою 62
4.3. Есеп жүргізудің жалпы принциптері 63
4.4. Ақша қаражаты операцияларының есебі 65
4.5. Сауда операцияларының есебі 66
4.6. Негізгі қорлар мен материалдық емес активтердің есебі 68
4.7. Еңбекақы және кадрлық есеп 70
4.8. Өндіріс есебі 72
4.9. Стандарттық есептер 74
ТАРАУ-5. САЛЫҚ САЛУ ЖӘНЕ ЗАҢДЫ ТҰЛҒАЛАРДЫҢ САЛЫҚТЫҚ ЕСЕБІ 76
5.1. Корпоративтік табыс салығын есептеу 76
5.2. Қосымша құн салығын есептеу 78
5.3. Мүлік салығын есептеу 79
5.4. Жер салығын есептеу 81
5.5. Әлеуметтік салықты есептеу 83
5.6. Арнайы салық режимдерін қолданылатын кіші бизнес субьектілерінің салығын есептеу 86
5.7. Қорытынды сабақ және салық салу 88
ТАРАУ 6. ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАЛДАУ ЖӘНЕ ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕПТІ ТАЛДАУ 91
6.1. Негізгі қор жағдайын және пайдалануына талдау жасау 91
6.2. Айналым қаражаттарын талдау 92
6.3. Еңбек ресурстарын талдау 93
6.4. Өнімнің өзіндік құнын талдау 97
6.5. Өндіріс көлемін және өнімді өткізуді талдау 98
6.6. ORION-GROUP LTD ЖШС-нің қызметіне операциялық талдау жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..100
6.7. ORION-GROUP LTD ЖШС-нің инвестициялық қызметіне экономикалық талдау жасау 102
6.8. ORION-GROUP LTD ЖШС-нің қаржылық тұрақтылығына, іскерлік белсенділігіне талдау жасау 103
6.9. ORION-GROUP LTD ЖШС-нің қаржы нәтижелерін талдау 108
6.10. ORION-GROUP LTD ЖШС-нің қаржылық жағдайын талдау 110
6.11. Қорытынды сабақ және сынақ алу 115
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 120
КІРІСПЕ
Мен, Тохтасунова Гулинур, оқу тәжірибесін ORION-GROUP LTD жауапкершілігі шектеулі серіктестігін мысалға ала отырып өттім және ол 2020 жылдың 3 ақпаны мен 2020 жылдың 17 сәуір аралығын қамтыды.
Оқу тәжірибесінің мақсаты - теориялық біліммен тәжірибеден алған машықты нығайтудан тұрады, сонымен кәсіпорынның атқаратын операцияларына кеңірек тоқталу.
ORION-GROUP LTD ЖШС Қазақстан Республикасының 1998 жылдың 22 сәуіріндегі Шектеулі және қосымша жауапкершілікті серіктестіктер туралы, 2006 жылдың 31 қаңтарындағы Жеке кәсіпкерлік жөнінде белгісіз уақытта құрылған ұйымның коммерциалық қызметі. Коммерциалық ұйым қызметкерлерінің орташа жылдық саны 50 адамнан аспайтын және активтерінің жалпы құны орта есеппен бір жыл ішінде алпыс мың еселенген айлық есептік көрсеткіштен аспайтын шағын кәсіпкерліктің субъектісі болып табылады. Оқу тәжірибесінің негізгі мақсаттары мен міндеттері төмендегідей:
а) студенттердің өндірісті басқару мен оның басты функцияларын, әдістері мен қағидаларын тәжірибеде қолдануға үйренуі;
б) кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық қызметін экономикалық талдау мен нарыққа талдау әдістемесін игеру;
в) экономикалық басқару әдістерін (коммерциялық есеп, баға белгілеу, жоспарлау, бағдарламалық-мақсаттық әдістер, қаржы саясаты және т.б.) тәжірибеде қолдану;
г) практика барысында есеп беруге қажетті материалдарды таңдау мен өңдеу;
д) кәсіпорынның құқықтық жағдайы мен ұйымдық құрылымын зерттеу, персоналдың қалыптасуы мен даму процесін басқару;
е) алдыңғы қатарлы талдау мен жоспарлау әдістерін қолдануға негізделген өзіндік есептеулер жүргізу, лауазымдық нұсқаны дайындау, бөлімдер қызметін белгілеу;
ж) іскерлік кездесулер тәжірибесіне үйрену, келісімдер мен шарт жасауға қатысу.
Тәжірибе нәтижесінде мен білуге міндеттімін:
- бухгалтерлік есептің нысандарын, әдістерін және техникасын;
- бухгалтерлік есеп мәліметтерімен келісілген бюджетке төленетін салық төлемдері бойынша тұжырым жасай білу
- көрсеткіштерді есептеу, талдау мәліметтердің қорытындысы бойынша тұжырым жасай білу.
Оқу тәжірибесінің міндеттері:
- кәсіптік қызметпен танысу және таңдау алынған мамандық бойынша алғашқы тәжірибелік біліктіліктері мен дағдыларын қалыптастыру;
- таңдап алыгған мамандыққа қызығушылықтарын тәрбиелеу және теориялық білімдерін саналы түрде игеруге талпындыру;
- студенттердің өндірісті басқару мен оның басты функцияларын, әдістері мен қағидаларын тәжірибеде қолдануға үйренуі;
- кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық қызметін экономикалық талдау мен нарыққа талдау әдістемесін игеру;
- экономикалық басқару әдістерін (коммерциялық есеп, баға белгілеу, жоспарлау, бағдарламалық-мақсаттық әдістер, қаржы саясаты және т.б.) тәжірибеде қолдану;
- практика барысында есеп беруге қажетті материалдарды таңдау мен өңдеу;
- кәсіпорынның құқықтық жағдайы мен ұйымдық құрылымын зерттеу, персоналдың қалыптасуы мен даму процесін басқару;
- алдыңғы қатарлы талдау мен жоспарлау әдістерін қолдануға негізделген өзіндік есептеулер жүргізу, лауазымдық нұсқаны дайындау, бөлімдер қызметін белгілеу;
- іскерлік кездесулер тәжірибесіне үйрену, келісімдер мен шарт жасауға қатысу.
Тәжірибенің мақсаты - тиісті пәндерді зерделеуден алынған теориялық білімдерді нығайту және болашақ мамандарды клерлік жұмыстарды ұйымдастыру мен басқаруда қажетті дағдылар мен дағдыларды қалыптастыру.
Оқу тәжірибесінің мақсаты мен теориялық білімдерімді бекіту және таңдаған мамандығым бойыша тәжірибелік дағдыларын қалыптастыру болып табылады.
Оқу тәжірибесін өту барысында мен теориялық білімімнің бекітілуін тексеруім қажет, шоттар корреспонденциясын құрастыруда алғашқы құжаттарды, есеп тіркегіштерін толтыруда, жылдық қаржылық есеп беруді құруда, салық төлемдерін есептеуде қажетті дағдыларды алуым керекОқу тәжірибе есебінде мен ORION-GROUP LTD ЖШС-нің ұйым экономикасын, қаржылық есептілігін, кәсіпорын көрсеткіштері және бюджетпен есеп айырысу бөлімін қарастырдым,
ORION-GROUP LTD ЖШС-нің қызметінде атқарылатын жұмыстармен, бөлімдердің жұмыс жоспарларымен және кәсіптік сала бойынша қандай қызмет көрсетілетіндігі жайлы мағлұматтар алып, сол бағыттағы жұмыстарға араласып, біліктілігімді арттырдым.
Бұл тәжірибелік жұмыста мен әртүрлі экономикалық басқарушылық дайындығы бар, экономикалық заңдардағы, заңдылықтар мен олардың әрекет ету механизмдеріне еркін бейімделе алуды, болжау және жоспарлау жасауды, күрделі экономикалық өзара байланыстарды зерттеуді, алған теориялық білімімді практика жүзінде қолданып кәсіби мәселелерді іс жүзінде шығармашылықпен шешуді үйрендім.
Тәжірибе бойынша есеп кіріспеден, 6 тараудан, қорытынды мен қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1-ТАРАУ. ҰЙЫМ ҚАРЖЫСЫ
Ұйымның құрылтай құжаттарын оқып білу және дайындау
Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу тәртібі:
Заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу туралы өтінішке қол қойылады және "Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеу туралы" Қазақстан Республикасы Заңының (бұдан әрі - Заң) 6-бабында қарастырылған тәртіпте тіркеуші органға ұсынылады.
Қазақстан Республикасы аумағында тіркелген, өзінің құрылымдық бөлімшелерін (филиалдар мен өкілдіктерін) Қазақстан Республикасынан тыс жерде ашатын заңды тұлғалар үшін тіркеуші органға Ұлттық тізілімнен үзіндісі ұсынылады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің құрылтай құжаттары, сондай-ақ, өз қызметін Үлгі жарғы негізінде жүзеге асыратын жеке кәсіпкерлік субъектісін (шағын кәсіпкерлік субъектілерінен басқа) тіркеу туралы өтініш қазақ және орыс тілдерінде тігілген және нөмірленген түрде үш данада ұсынылады және нотариалды куәландырылады.
Жеке кәсіпкерлік субъектілеріне жатпайтын заңды тұлғалардың құрылтай құжаттары қазақ және орыс тілдерінде тігілген және нөмірленген түрде үш данада ұсынылады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғыларын, олардың филиалдары мен өкілдіктерінің ережелерін қоспағанда, жеке кәсіпкерлік субъектілеріне жататын заңды тұлғалардың жарғылары, олардың филиалдары мен өкілдіктерінің ережелері мемлекеттік тіркеуге ұсынылмайды.
Қызмет мәні қаржылық қызмет көрсету болып табылатын заңды тұлғаны тіркеу үшін, Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тәртіпте, қосымша Ұлттық Банкінің рұқсаты талап етіледі.
Тиісті тауар нарығында монополиялық жағдайға ие нарық субъектілерін, сондай-ақ мемлекеттік кәсіпорындарды, акцияларының (үлестерінің) елу пайызынан астамы мемлекетке тиесілі заңды тұлғаларды және өз қызметін Қазақстан Республикасының аумағында жүзеге асыратын олармен үлестес тұлғаларды, мұндай құру Қазақстан Республикасының заңдарында тікелей көзделген жағдайларды қоспағанда, мемлекеттік тіркеуді тіркеуші орган монополияға қарсы органның алдын ала келісімімен жүзеге асырады.
Заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу туралы өтініш тіркеуші органға Интернет желісі арқылы берілген электрондық құжат түрінде берілуі мүмкін.
Заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу туралы өтініш "электрондық үкіметтің" (www.egov.kz) веб-порталында толтырылады және ұсынылады, электрондық цифрлық қолтаңба қойылады.Тіркеу алымын төлеу "электрондық үкіметтің" төлем шлюзі арқылы жүзеге асырылады.
Жарғы дегеніміз - заңды тұлғалардың қызметін реттейтін нормативтік құжат. Заңды тұлғалардың Жарғысын құрылтайшы белгілейді. Белгіленген Жарғы міндетті түрде Әділет министірінің тиісті басқармаларында тіркеліп, заңды тұлғаның қызмет істеуіне рұқсат етілгендігі туралы куәлік беріледі. Жарғы заңды тұлғаның құқықтық жағдайын, ішкі басқарылуын, құрылымын, қаржыландырылуын, лауазымды тұлғалардың өкілеттіктерін және өзге заңды тұлғалармен, мемлекеттік органдармен қарым-қатынасын айқындайды. Жарғыда мекеменің нақты атауы, тұрған орны, атқаратын қызметінің түрлері, т.б. қажетті мәліметтер көрсетіледі.
ORION-GROUP LTD ЖШС-нің жарғысы Шағын, орта және ірі кәсіпкерлік субъектілеріне жататын заңды тұлғалардың үлгілік жарғыларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 2015 жылғы 24 ақпандағы № 106 бұйрығына сәйкес бекітілген. Ол ережеде көрсетілгендей ORION-GROUP LTD ЖШС-і:
1. ORION-GROUP LTD Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің осы жарғысы оның атауын, тұрғылықты орнын, оның органдарының құрылу тәртібі мен құзыретін, қайта құрылу және қызметін тоқтату жағдайын және Қазақстан Республикасының заңнамаларына қайшы келмейтін басқа да ережелерін айқындайды.
2. ORION-GROUP LTD ЖШС-і Қазақстан Республикасының заңнамаларына сәйкес заңды тұлға болып табылады, жеке балансы, банкте есеп-шоты болады, өз атынан мүліктік және мүліктік емес құқықтарды іске асыруға, міндеттер алуға, сотта талапкер және жауапкер болуға құқылы.
3. Серіктестіктің өз атауы бар бланкілері өз қызметін атқару үшін қажетті басқа да реквизиттері болады.
4. ORION-GROUP LTD ЖШС өз қызметінде ҚР-ның Конституциясын , Азаматтық кодексін, басқа да Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерін және де осы Жарғыны басшылыққа алады.
5. Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Қазақстан Республикасының заңнамаларымен белгіленген тәртіппен заңды тұлғалардың жарғылық капиталына қатысуға құқылы.
6. Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерімен белгіленген тәртіпте ORION-GROUP LTD ЖШС заңды тұлға болып табылмайтын филиалдар (өкілдіктер) құруға құқылы болып табылады.
Мемлекеттік тіркеу маңыздылығы мынада-тіркеуші органның заңи тұлғалардың немесе шетелдік кәсіпорындардың құрылу фактісін, меншік құқықтары мен басқа да құқықтарды, шарттарды, т. б. есепке алу рәсімі. Қазақстанда меншік құқығы, шаруашылықты жүргізу құқығы, жедел басқару құқығы, жерді жылдан астам мерзімге пайдалану құқығы, кепілзаттар, ипотекалар, ренталар, жылжымайтын мүлікке құқықтар міндетті түрде тіркеуден өткізіледі. Тіркеу тәртібі, рәсімі, ақысы әрбір жағдайда заңдармен белгіленеді.
1.2. Ұйымның шаруашылық қызметін жоспарлау
ORION-GROUP LTD ЖШС-нің алға қойған мақсаттың орындалуында жоспарлау мен болжау келесідей жолдармен жүзеге асырылады:
- Экономиканың даму бағытын анықтау;
- Мақсатқа жету үшін ұтымды жолдар мен шешімдер табу;
- Нәтежиеге қажетті ресурстарды анықтау;
Жоспар жасауда ең бірінші айналысатын саладағы тиімді және ұтымды шешімдерді қарастыру керек. Бұл болашақта әр кәсіпорынның, әр саланың, шаруашылықтың дұрыс дамуына мүмкіндік жасайды.
Жоспарлауда қолданылатын нормалар мен нормативтерді келесідей топтарға бөлеміз:
- Қоғамдық еңбек өнімділігінің нормасы
- Еңбек ресурстарының нормасы
- Өнімділік қарқынының нормасы
- Инвестиция және капитал салымдарының нормасы
- Қаржылық нормалар
Қызмет сапасы мен сұрыпталуын талдау үшін жоспардың орындалу деңгейі мен оның өзгеру коэффициентіне аса назар аударуымыз керек. Біз қарастырып отырған мекеменің қызметінің сапасын біз төмендегідей көрсеткіштер арқылы талдауымызға болады:
1. жоспарды орындау деңгейін және қызмет көрсету динамикасын бағалау.
2. осы көрсеткіштердің өзгеруіне әсер етуші факторларды анықтау.
3. қызмет көрсету мақсатында ішкі мүмкіндіктерді пайдалану.
ORION-GROUP LTD ЖШС басқармасының маркетинг қызметін ұйымдастыру:
Басқарудың жүйесі ретінде және де ерекше қызмет ретінде макетинг келесілерді қамтамасыз ету керек:
- нарық туралы нақтылы және сенімді ақпараттармен, қажеттілік пен сұраныстың құрылымымен, тұтынушылардың қалауымен, яғни кәсіпорын қызметінің сыртқы жағдайлары туралы ақпаратпен қамтамасыз ету;
- тұтынушы проблемасын шешетін, сұранысты қанағаттандыратын, бәсекелестер көрсететін қызметтен жақсы, нарық стандарттарына сай келетін қызмет көрсетуді қамтамасыз ету;
- өндіріс сферасына максималды мүмкін болатын бақылау жасауды қамтамасыз ететін, нарыққа, сұранысқа және тұтынушыға қажетті түрде ықпал жасау;
Сонымен қатар, өндірістік тұтынушыны қанағаттандыру мақсатында келесі жағдайларды ескеріп, оны дамыта түсу қажеттілігі:
Сапа - өндірістік процеске және қолданылатын технологияларға жарамды болуы;
Жеткізу сенімділігі - нақты ұйымдастырылған өткізу жүйесі;
Компаниядағы тәуекелдерді басқару құрылымдық бөлімшелердің (тәуекелдер иелерінің) сәйкестендіру, бағалау мақсатында тәуекелге талдау жасалады. Несиелік, нарықтық, операциялық тәуекелдер, бизнес-тәуекелдер, жылжымайтын мүлік тәуекелдерін бағалау және мониторинг жасау тұрақты негіз болып табылады. Тәуекелдер бойынша ақпарат тоқсан сайын компания басқармасының қарауына ұсынылады.
2019 жылда Қазақстан нарығында компанияға қойылатын ағымдық талаптарды ескере отырып, біз компанияның тиімділігін арттыру саласында негізгі 4 бағытты белгілейміз, атап айтқанда:
Мақсатты операциялық модель дайындау және диагностикасы;
Бизнес-процестерді оңтайландыру;
Ұйымдық құрылымды дайындауоңтайландыру;
Шығындарды оңтайландыру.
Компаниядағы тәуекелдерді анықтауға, бағалауға және бақылауға, сондай-ақ тәуекелдерді азайту бойынша шаралар қабылдауға бағытталған іс-шаралар өткізіледі. 2019 жылы компанияның бизнес-процестеріне тәуекелдер аудиті жүргізілді және абаттандыру бағыттары және анықталған тәуекелдерді жою бойынша іс-шаралар жоспары жасалды.
1.3. Негізгі және айналым капиталы
Негізгі қорлар - дегеніміз ұзақ уақыт жұмыс істейтін материалдық-заттық құндылықтар (ғимараттар, өткізгіш тетіктер машиналар, жабдықтар, көлік құралдары, құрал-саймандар, өндірістік және шаруашылық мүлкі, жұмысқа пайдаланылатын және өнім беретін мал және басқалар). Шаруашылық қызметте пайдалануға арналған негізгі құралдарды қайта сатуға немесе ақшаға айналдыруға болмайды. Оларға жер, құрылыстар мен ғимараттар, транспорт құралдары, жабдықтар мен берілгіш құрылғылар және басқалар жатады. ORION-GROUP LTD ЖШС-нің негізгі қорлары жайлы ақпарат 1-кестеде көрсетілген:
Кесте - 1. Пайда мен шығыстар және өзге жиынтық кіріс туралы шоғырландырылған есеп
Көрсеткіштер
2018 ж.
Үлесі %
2019ж.
Үлесі %
Жер
3,034,492
1,2
3,003,433
1,09
Ғимарат және құрылыс
50,917,029
20,2
50,849,785
18,5
Машина және құрал-жабдық
185,916,885
73,9
188,884,848
68
Тасымалдау құралдары
3,321,865
1,3
3,667,397
1,3
Басқа да негізгі құралдар
847,537
0,3
935,709
0,3
Аяқталмаған құрылыс
7,258,321
2,8
27,207,320
9,9
Жиыны
251,296,129
100
274,548,492
100
Ескерту - ORION-GROUP LTD ЖШС мәліметтері негізінде құрастырылған.
2018-2019 ж. 31 желтоқсанда аяқталған жыл үшін ORION-GROUP LTD ЖСШ-нің негізгі құралдарының жиналған тозу және құнсыздану соммасы. (мың. теңгемен) төмендегі кестеде көрсетілген.
Кесте - 2. Тозу және құнсыздану соммасы
Тозу және құнсыздану көрсеткіштері
2018 ж.
2019 ж.
Жер
-
-
Ғимараттар мен құрылыстар
-9,014,837
-10,681,488
Машиналар мен жабдықтар
-36,578,691
-46,558,107
Көлік құралдары
-1,675,596
-1,935,856
Басқалары (прочее)
-200,131
-293,902
Аяқталмаған құрылыс
-75,005
-75,005
Жиыны
-47,544,260
-59,544,358
Ескерту - ORION-GROUP LTD ЖШС мәліметтері негізінде құрастырылған.
Осы 2 жылдар аралығында ORION-GROUP LTD ЖСШ-дегі осындай соммаларға ие болды. 2019 жылы кестеде көрсетілгендей тозу және құнсыздану құны(соммасы) -59,544,358 мың теңгені құрады.
2018-2019 ж. 31 желтоқсанында аяқталған жылдағы ағымдағы активтердің соммасы (мың. теңгемен) төмендегі кестеде көрсетілген.
Кесте - 3. Ағымдағы активтер соммасы
Көрсетіштер
2018 ж.
Үлесі %
2019 ж.
Үлесі %
Саудалық дебиторлық берешек
9,958,231
42
10,082,632
43,3
Тауарлық-материалдық қор
3,786,086
16,2
4,194,232
18
Аванстық төлемдер
780,574
3,3
1,103,116
4,7
Корпоративтік табыс салығын алдын-ала төлеу
443,120
1,8
527,282
2,2
Басқа да ағымдағы активтер
2,916,460
12,5
1,896,114
8,1
Ақша қаражаттары және олардың баламалары
6,444,524
27,6
5,458,604
23,4
Жиыны
23,328,995
103,4
23,261,980
99,7
Ескерту - ORION-GROUP LTD ЖШС мәліметтері негізінде құрастырылған.
2018 жылғы көрсеткіштерді 2019 жылғы көрсеткіштермен салыстырғанда саудалық дебиторлық берешектің үлес пайызыды 1,3 пайызға өскенін көріп отырмыз. Және де екі жылдағы жиын сомассын салысырғанды 2019 жылғы сомма біршама азайды.
Айналым қаражаттарына қажеттілікті анықтауға арналған бастапқы деректер және ORION-GROUP LTD ЖСШ-ң айналым көрсеткіштерін есептеуін төмендегі кестеде көруге болады.
Кесте - 4. Айналым көрсеткіштері
Көрсеткіштер
Өлшем бірлігі
Бірлік мәні
4-тоқсандағы өндіріс шығындарының сметасына сәйкес өндірістік шығындар, соның ішінде:
шикізат пен негізгі материалдарға арналған
Мың,теңге
5850
4500
4-тоқсандағы өнімді өндіруге нақты шығындар, соның ішінде:
шикізат пен негізгі материалдарға арналған
Мың,теңге
5400
4320
Іргелес шикізат пен негізгі материалдарды жеткізудің орташа аралығы
Күндер
14
Жөнелту станциясынан жеткізу станцияға транзит кезінде шикізат пен негізгі материалдардың болі уақыты
Күндер
5
Шикізат пен негізгі материалдарға есеп айрысу құжаттарының жол жүру уақыты, оларды өңдеу және төлеу уақыты
Күндер
3
Жүктерді түсіру, жеткізу, қабылау, сұрыптау, қоймаға орналастыру және шикізат пен негізгі материалдарды зертханалық талдау уақыты
Күндер
0,5
Өндіріс циклдің ұзақтығы
Күндер
12
Дайын өнімнің партиясын жинау және жинау, өнімді жөнелту және тағайындалған станцияға тасымалдау уақыты
Күндер
4
Айналым қаражатына қажеттілік:
а) көмекші материалдарға
б)отын-жанармайға
в)контейнерлер мен қосалқы бөлшектерге
г)келер жылдың шығындарына
Мың,теңге
30
240
188
67
Жоспарлы сату
Мың,теңге
25200
Нақты сатылым көлемінің жоспарымен салыстырғанда өсу қарқыны
%
110
Айналым қаражаттарының бір айналымының жоспарлы айналыммен салыстырғанда нақты ұзақтығының төмендеуі мыналарға байланысты:
А)шикізат пен негізгі материалдарды жеткізу арасындағы аралықты азайту
Б)қысқартылған өндірістік цикл
В)тиеу-түсіру механизациясы
Күндер
3
2
1
Өндіріс циклдің бірінші күнінде болған шығындардың үлесі
%
40
Ескерту - ORION-GROUP LTD ЖШС мәліметтері негізінде құрастырылған.
Осы кестеде көрсетілген ORION-GROUP LTD ЖШС-нің айналым капиталының қажеттілігі келесідей формулалармен анықталады:
Шикізат пен негізгі материалдарға айналым қаражатына жоспарланған қажеттілікті (Ппз) формула бойынша анықтаймыз:
Ппз = Рдн*Нз = 50мың*32 = 1600 мың теңге.
Мұндағы,
Рдн - шығындар тұрғысынан шикізатты бір күндік тұтыну;
Нз - қордағы шикізат қорының нормасы.
Аяқталмаған жұмыс үшін айналым қаражатына жоспарланған қажеттілікті (Пнзп) формула бойынша есептейміз:
Пнзп = Здн*Д*Кнз = 65 мың.*12*0,7 = 546 мың.теңге.
Мұндағы,
Здн - бір күндік өнімнің құндық көріністе;
Д - өндірістік циклдың ұзақтығы;
Кнз - шығындардың өсі коэффициенті.
Дайын өнім қорларының қажеттілігі. Формуласы:
Пгп = Здн*Нгп = 65 мың.*4 = 260 мың.теңге.
Мұндағы,
Нгп - қоймадағы дайын өнім нормасы;
Жалпы қажеттілік. Формуласы:
Побщ = 1600 мың.+ 546 мың.+ 260 мың.+ 30 мың.+ 240 мың.+ 188 мың.+ 67 мың. = 2931 мың.теңге.
1.4. Қызметкерлердің жұмысын ұйымдастыру және еңбекақы
Кадрлар құрамын және еңбек ресурстарымен қамтылуын зерттеу жалпы жұмысшылар санының және бекітілген лимитпен жұмысшылардың жекелеген санаттарындағы санымен сәйкестігін анықтауға, сондай-ақ өткен (базалық) жылмен салыстырғанда оның нақты өзгерісін анықтауға мүмкіндік береді. Тұтас және қызметкерлер санаты бойынша жасақталмағандық немесе жұмысшылар санының артық болуы анықталады.
Кәсіпорындарда еңбек ресурстарына деген сұранысты анықтау үшін әртүрлі әдістер қолданылады, атап айтқанда, кәсіпорынның кадрларына деген жалпы қажеттілік пен жұмысшыларға деген қажеттілік. Жұмысшыларға деген қажеттілікті келесі әдістермен анықтауға болады:
1) өнім өндірісінің күрделілігі бойынша;
2) өндіріс стандарттарына сәйкес;
3) қызмет көрсету стандарттарына сәйкес
ORION-GROUP LTD ЖШС-нің қызметкерлерінің саны 2019 жылғы 31 желтоқсан бойынша 8 575 адамды құрады. Бұны төмендегі кестеден байқауға болады.
Кесте - 5. Қызметкерлердің санаты және жынысы бойынша құрылым
Қызметкелер санаты
Барлығы
ерлер
әйелдер
адам
%
адам
%
адам
%
Тізімдік саны
8575
100
6493
76
2082
24
басшылар
649
7,6
556
86
93
14
мамандар
1924
22,4
1186
62
738
38
жұмысшылар
6002
70,0
4751
80
1251
20
Ескерту - ORION-GROUP LTD ЖШС мәліметтері негізінде құрастырылған.
Кестеде көрсетілгендей кәсіпорында 40 жасқа дейінгі қызметкерлердің үлесі жалпы саннан 7,12 %-ды құрайды. 60 жастан жоғары жас санатындағы
қызметкерлердің үлесі 0,51 %-ды құрайды.
Қызметкерлердің тұрақсыздығы. Компаниялар тобында 2019 жыл үшін қызметкерлердің тұрақсыздығы 13,88 %-ды құрады. Қызметкерлердің тұрақсыздығы көрсеткішін азайту және ұжым тұрақтылығын қолдау мақсатында бірқатар іс-шаралар атқарылады, атап айтқанда:
білікті жұмыскерлерді материалдық және материалдық емес ынталандыру;
ұжымдық шартқа сәйкес әлеуметтік кепілдіктерді жақсарту;
Топтағы тұрақты экономикалық ахуал;
сау психологиялық атмосфера;
мансаптық өсу мүмкіндігі.
Топ бойынша жұмысқа қабылданған қызметкерлердің жалпы саны 1 547 адамды құрады, олардың ішінде 1 290 - жұмысшылар, 229 - мамандар, 28 - басшылар.
Еңбек Өнімділігі = ТүсімЕңбек бойынша шығындар
2018-дің еңбек өнімділігі = 97,337,0357,237,019 = 13.4
2019-дің еңбек өнімділігі = 128,639,0089,347,806 = 13.7
ORION-GROUP LTD ЖШС-ның 2018 жылғы еңбек өнімділігі 13.4 пайыз болды, ал 2019 жылғы көрсеткіштерге қарасақ еңбек өнімділігі 13.7 пайызды құрайды.
1.5. Ұйымның шығындарын және оның қаржылық нәтижелерін анықтау. Өзіндік құнды калькуляциялау
Шығындарды кіргізудің толықтығына карай толық шығын мен өзгермелі (тікелей) шығын есебі тәсілдерін ажыратады. Толық шығынның ерекшелігі, тікелей шығыстар жасалған және қолданылатын нормаларға сәйкес өнімнің бірлігіне немесе басқа өлшеуішіне тура жаткызылуында. Мұндайда жанама шығыстар қосымша шығыстар коэффициентінің көмегімен қайсыбір базада өнім бірлігіне сайма-сай әсер етеді. Калькуляциялауда шығын есебі бірнеше кезеңмен жасалады:
Барлык шығындарды пайда болған жерлері мен бөлімшелер арасындағы жанама шығыстарды бөлу бойынша шоғырландыру;
Негізгі (түпкілікті) өнімді шығармайтын бөлімшенің шығындарын негізгі (түпкілікті) өнім шығаратын бөлімшеге қайсыбір базаға сайма-сай етіп қайта бөлу;
Негізгі (түпкілікті өнім) шығаратын бөлімшенің қосымша шығыстарын (өзіндік және қайта бөлінген) қайсыбір базада шығарылатын өнімге сайма-сай, үйлесімді етіп қайта бөлу.
Төмендегі кестеде ORION-GROUP LTD ЖШС-ң өзіндік сату құнының шығындары көрсетілген.
Кесте - 6. ORION-GROUP LTD ЖШС-нің өзіндік сату құны
Көрсеткіштер
2019
2018
Сомасы мың.тг
Үлесі %
Сомасы мың.тг
Үлесі %
Материалдар
40,596,421
44,1
25,527,647
38,6
Электр, жылу және химиялық тазартылған суды беру қызметтері
15,571,156
16,9
12,889,922
19,5
Тозу
11,950,568
12,9
10,255,599
15,5
Жалақы және соған байланысты салықтар
9,347,806
10,1
7,237,019
10,9
Технологиялық шығындар
5,687,271
6,1
3,224,432
4,8
Ремонт
2,583,302
2,8
1,467,036
2,2
Басқалар
6,192,106
6,7
5,486,015
8,3
Жиыны
91,928,630
100
66,087,670
100
Ескерту - ORION-GROUP LTD ЖШС мәліметтері негізінде құрастырылған.
Осы 2 жыл ішінде ORION-GROUP LTD ЖШС-дегі осындай көрсеткіштерге ие болды. 2019 жылдың шығындары 2018 жылдың шығындарына қарағанда біршама асып кетті, осыған сүйене отырып шығындар 6% өсті деп айтуға болады.
Соңғы жылдары неоинституционалистік трансакциондық шығындар теориясы пайда болды. Бұған көбінесе айналыс шығындары жатады - тауарды өткізу шығындары (жарнамаға, нарықтық жағдайды ұстап тұру үшін). Трансакциондық шығындар деген түсінікті американдық экономист Р.Коуз енгізді. Төмендегі кестеде ORION-GROUP LTD ЖШС-нің жалпы және әкімшілік шығыстары көрсетілген.
Кесте - 7. ORION-GROUP LTD ЖШС-нің жалпы және әкімшілік шығыстары
Көрсеткіштер
2019
2018
Сомасы мың.тг
Үлесі %
Сомасы мың.тг
Үлесі %
Жалақы және соған байланысты салықтар
3,122,677
36,5
2,864,029
44,8
Салықтар,табыс салығын қоспағанда
2,187,734
25,6
1,433,793
22,4
Жалдау(аренда) шығындары
421,812
4,9
230,560
3,6
Күтілетін несиелік шығындар бойынша резервті есептеу (қалпына келтіру)
305,907
3,5
128,026
2
Банк комиссиясы
293,375
3,4
60,383
0,9
Тозу және амортизация
280,507
3,2
220,497
3,4
Пайдаланылмаған демалыс резерві
118,671
1,3
74,776
1,1
Көлік шығындары
112,050
1,3
27,175
0,4
Қайырымдылық көмек
110,023
1,2
76,969
1,2
Басқалар
1,063,685
12,4
1,211,611
18,9
Жиыны
8,537,171
100
6,388,741
100
Ескерту - ORION-GROUP LTD ЖШС мәліметтері негізінде құрастырылған.
Жетінші кестеге сүйене келіп отырып, біз ORION-GROUP LTD ЖШС-ң жалпы және әкімшілік шығындарын талдадық. Біз жыл басындағы мен жыл соңындағы көрсеткіштерді салыстырдық, және де осы бір жыл ішінде жиыны қанша болғанын есептедік және үлесін таптық,қаншаға зиян шеккенімізді зерттеп есептедік.
1.6. Өндірістің жалпы тиімділігін анықтау
Кәсіпорын тұрақтылығы ең алдымен өндірістің шығындарымен үзіліссіз байланыстағы шығарылатын өнім мен көрсетілетін қызмет құрамы мен құрылымына байланысты. Сонымен қатар тұрақты мен ауыспалы шығындар ара-қатынасы да маңызды. Өндірістің экономикалық тиімділік өлшемінің мағынасы кәсіпорынның алдында қойылған даму мақсаттарына сәйкес алынатын нәтижелері барынша көбейту немесе жұмсалған шығындарды мүмкіндігінше аз жұмсау қажеттілігінен шығады. Мұндай мақсаттар ретінде өмір сүруді және тұрақты өсуді қамтамасыз ету, құрылымдық қайта құру, әлеуметтік стратегия және т.с.с. түрлері болуы мүмкін. Өндіріс тиімділігінің негізгі сандық өлшемі жұмсалған шаққандағы пайданың жылдық мөлшері болып табылады:
Е=П*100К=(Ө-ӨҚ)*100К,
Мұнда, Е- жұмсалған капиталға шаққандағы пайда мөлшері,%;
П-жылдық пайда, теңге; К-пайда алуды қамтамасыз ететін күрделі қаржылар, теңге; Ө- өнім өндірісінің жылдық көлемі, теңге; ӨҚ- бір жылда шығарылған өнімнің толық өзіндік құны, теңге.
Рентабельділік дегеніміз - бұл кәсіпорынның табыстылық деңгейінің қатынастық көрсеткіші, ол қызметтердің түрлі бағыттарының (өндірістік, коммерциялық, инвестициялық және т.б.) табыстылығын, толықтай алғанда кәсіпорын жұмысының тиімділігін сипаттайды. Біздің кәсіпорын өнімнің бірнеше түрін өндіреді. Жеке өнімдердің рентабельділігінің өнімнің жалпы рентабельділігіне ықпалын анықтау үшін:
1)сату көлеміндегі әрбір өнім түрінің үлес салмағын;
2)рентабельділіктің жеке көрсеткіштерін;
3)жеке өнімдердің рентабельділігінің оның орташа шамасына ықпал ету шамасын анықтау қажетболады.
Рентабелділіктің пайдадан айырмашылығы шаруашылық етудің нақты нәтижелерінен көрінеді, яғни тұтынылған ресурстардың тиімділік қатынасын көрсетеді. Пайданың абсолютті соммасының көрсеткіші кәсіпорынның жақсы немесе нашар жұмыс атқарды ма, яғни орындалған жұмыстардың көлемі белгісіз болып қалады. Пайданың орындалған жұмыстар көлеміне қатынасы тек есепті кезеңдегі нәтижелерді салыстыра отырып, есепті жылдағы кәсіпорынның өндірістік - шаруашылық қызметін бағалауға, рентабелділік деңгейін сипаттайды сонымен қатар басқа салалар кәсіпорынның ішінен талдау жасалынып жатқан кәсіпорын орынын анықтайды. Рентабельділік көрсеткішін кәсіпорын қызметін бағалау және инвестициялық саясаттағы және баға белгілеудегі құрал ретінде пайдаланады. Толықтай, рентабельділік - бұл ресурстарды пайдалану дәрежесі мен шығындар деңгейін сипаттайтын өндіріс тиімділігінің қатынастық көрсеткіші. 8-ші кестеде ORION-GROUP LTD ЖШС-нің табысты өнім рентабельділігін %-дық көрсеткішпен анықталған есебі көрсетілген.
Кесте - 8. ORION-GROUP LTD ЖШС-нің табысты өнім рентабельділігін анықтау (% көрсеткішпен)
№
Көрсеткіштер
Мазмұны
2018
2019
Факт (мың тг)
өсу қарқыны (%)
факт
(мың тг)
өсу қарқыны (%)
1
Өзіндік капиталдың рентабельділігі
Жеке капиталдың бір ақша бірлігіндегі пайданы бағалау
21000
10,6
21168
10,08
2
Активтердің рентабельділігі
Активтер құнының бірлігіне пайда
11995
10,75
11468
10,07
3
Өнімдердің рентабельділігі
Шығындардың бір ақшалай бірлігімен пайда болатын пайданы бағалау
14556
20,09
14988
10,08
4
Сатылым рентабельділігі
Табыс сатудың бір ақша бірлігімен пайданы бағалау
10476
10,98
10995
10,05
Ескерту - ORION-GROUP LTD ЖШС мәліметтері негізінде құрастырылған.
8-ші кестеде ORION-GROUP LTD ЖШС-нің жыл ішіндегі өзіндік капиталдың рентабельділігі 2019 жылы 10,08 %-ға артқан. Активтердің рентабельділігі 10,07%, Өнімдердің рентабельділігі - 10,08%, Сатылым рентабельділігі - 10,05% құраған.
Іскерлік белсенділігі көрсеткіштерін есептеу
ORION-GROUP LTD ЖШС-нің кәсіпорынының іскерлік белсенділігі қаржылық жағдайында ең алдымен оның қаражат айналымының жылдамдығымен көрінеді. Іскерлік белсенділікті талдау, кәсіпорынның өз қаражатын қаншалықты тиімді пайдаланғанын анықтауға мүмкіндік беретін, әртүрлі қаржылық айналымдылық коэффициенттердің деңгейі мен қозғалысын зерттейді. Іскерлік белсенділіктің сандық белгілері абсолютті және салыстырмалы көрсеткіштерге жіктеледі. Абсолютті көрсеткіштердің қатарына: өнімді өткізуден түскен табыс, жалпы табыс және барлық активтер шамасын жатқызады. Кәсіпорын қызметінің тиімділігін қамтамасыз ету үшін оның іскерлік белсенділігін дұрыс басқару қажет. Іскерлік белсенділікті басқару дегеніміз қолданылатын ресурстарды үнемдеп және шығындарды азайта отырып, өнім өндіру (көрсетілген қызмет, атқарылған жұмыстар) өндіру көлемін арттыруға байланысты іс-шараларды қолдану. Алайда, шығындардың азаюы шығарылатын өнімнің сапасына әсер етпеуі қажет. Ол өз кезегінде кері нәтижеге алып келуі мүмкін.
Ал салыстырмалы көрсеткіштер кәсіпорын ресурстарын пайдаланудың тиімділігін сипаттайды. Олар кез келген кәсіпорын үшін үлкен маңызға ие. Іскерлік белсенділікті бағалаудың белгілерін мынадай сызба арқылы анық көрсетуге болады. Кәсіпорынның іскерлік белсенділігіне әсер ететін факторларды талдаудың негізінде инновациялық және инвестициялық белсенділікті біріктіретін дамудың белсенділігі жатыр.
Іскерлік белсенділікті бағалау
Іскерлік белсенділікті бағалау
Сапалық белгілер
Сапалық белгілер
Сандық белгілер
Сандық белгілер
Салыстырмалы көрсеткіштер
Салыстырмалы көрсеткіштер
Сату нарығының кеңдігі (сыртқы және ішкі); кәсіпорын мен оның клиенттердің іскерлік беделі; тауардың бәсекеге қабілеттілігі.
Сату нарығының кеңдігі (сыртқы және ішкі); кәсіпорын мен оның клиенттердің іскерлік беделі; тауардың бәсекеге қабілеттілігі.
Абсолютті көрсеткіштер
Абсолютті көрсеткіштер
Айналымдық көрсеткіштер
Айналымдық көрсеткіштер
Таза табыстың өнімді өткізуден түскен табыстың, активтердің орташа шамасының өсу қарқының қатынасы
Таза табыстың өнімді өткізуден түскен табыстың, активтердің орташа шамасының өсу қарқының қатынасы
Активтер мен капиталдардың өтімділік көрсеткіштері
Активтер мен капиталдардың өтімділік көрсеткіштері
Сурет-1. Іскерлік белсенділікті бағалау белгілері
ORION-GROUP LTD ЖШС-нің кәсіпорынының іскерлік белсенділігіне сыртқы және ішкі ортаның факторлары әсер етеді. Сыртқы және ішкі факторлар іскерлік белсенділіктің барлық аспектілерін қамтымайды, тек оның негізін қалаушы құраушыларды анықтайды. Кәсіпорынның іскерлік белсенділігіне әсер ететін факторларды талдаудың негізінде инновациялық және инвестициялық белсенділікті біріктіретін дамудың белсенділігі жатыр.
Сыртқы факторларға: нарық конъюктурасы; жабдықтаушылардың бәсекелестігі; ҒТП; бәсекелес салалардың даму динамикасы; ұлтаралық экономикалық байланыстар; салалық ерекшеліктер; ұйының қызмет ету саласы және ауқымы; инфляциялық үдерістердің ықпалы; серіктестермен шаруашылық байланыстардың сипаты. Ішкі факторларға: активтерді басқару стратегиясының тиімділігі; ұйымның баға саясаты; тауарлы-материалдық құндылықтар мен қорларды бағалау әдістемесі; кәсіпорынның ағымдағы қызметін қамтамасыз етуші: маркетингтік, өндірістік, сыртқы экономикалық қызмет; кәсіпорынның стратегиялық қызметін қамтамасыз етуші инновациялық және инвеститциялық қызметі; қызметкерлердің жұмыс істеу белсенділігін арттыратын әлеуметтік психологиялық факторлар.
Іскерлік белсенділікті басқару дегеніміз қолданылатын ресурстарды үнемдеп және шығындарды азайта отырып, өнім өндіру (көрсетілген қызмет, атқарылған жұмыстар) өндіру көлемін арттыруға байланысты іс-шараларды қолдану. Алайда, шығындардың азаюы шығарылатын өнімнің сапасына әсер етпеуі қажет. Ол өз кезегінде кері нәтижеге алып келуі мүмкін.
Қаржылық тұрақтылық - бұл қызмет үрдісінің жеткілікті қаржылық қамтамасыз етілуі. Кәсіпорынның жалпы қаржылық тұрақтылығы, ол ең алдымен әрдайым табыстың шығыннан артуын қамтамасыз ететін ақша ағымының қозғалысын көрсетеді. Нарық жағдайында ол ең бірінші өнімді өткізуден түсетін табыстың тұрақтылығын талап етеді және оның мөлшері мемлекетпен, жабдықтаушылармен, несие берушілермен, жұмысшылармен және тағы басқалармен есеп айырысу үшін жеткілікті дәрежеде болуы тиіс. Ал ORION-GROUP LTD ЖШС-нің қаржылық тұрақтылығы бойынша ақпарат 9-шы кестеде көрсетілген.
Кесте - 9. ORION-GROUP LTD ЖШС-нің 2019 және 2018 жылдардағы негізгі шоғырландырылған қаржылық көрсеткіштері (мың теңгемен)
Көрсеткіші
01.07.19 жылға
01.04.18 жылға
Жарғылық капиталы
1 146 250
1 146 250
Меншікті капиталы
1 095 841
4 525 221
Жиынтық активтері
4 868 290
7 606 806
Сатылым көлемі
4 222 022
1 695 919
Жалпы табыс
1 168 290
589 917
Таза пайда
279 607
109 383
Ескерту ORION-GROUP LTD ЖШС мәліметтері негізінде құрастырылған.
Тоғызыншы кестеде ORION-GROUP LTD ЖШС-нің 2019 және 2018 жылдардағы негізгі шоғырландырылған қаржы нәтижелері көрсетілген кесте бойынша барлық таза пайда 279 607 мың теңгеге өскен. Бұл көрсеткіштерден компанияның қаржылық тұрақтылығы жақсы деңгейде екенін байқауға болады.
1.7. Қорытынды сабақ және сынақ салу
Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу үшін ұсынылатын құжаттар тізімі:
Бекітілген үлгідегі өтініш;
Заңды тұлғаларды мемлекеттік тiркеу және филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеу үшiн бюджетке алым төленгенiн растайтын түбiртек немесе құжат.
Орта және iрi кәсiпкерлiк субъектiсiне жататын заңды тұлғаны мемлекеттiк тiркеу кезiнде өтiнiшке құрылтайшы немесе құрылтайшылардың бiреуi не шетелдiк немесе шетелдiк заңды тұлға, Қазақстан Республикасының Үкiметi немесе мемлекеттiк органдар не Ұлттық Банк жалғыз құрылтайшы болып табылатын жағдайларда, құрылтайшының уәкiлеттiк берген адамы қол қояды және Қазақстан Республикасының заңнамалық актiлерiнде көзделген жағдайларда нотариаттық тәртiппен куәландырылған құрылтай құжаттарын қоса отырып, оны тiркеушi органға бередi.
Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарда өзгеше белгіленбесе, қосымша:
Құрылтайшы - шетелдік заңды тұлғаның шет мемлекеттің заңнамасы бойынша заңды тұлға болып табылатынын куәландыратын, нотариат куәландырған қазақ және орыс тілдеріндегі аудармасымен бірге сауда тізілімінің заңдастырылған үзінді көшірмесі немесе басқа да заңдастырылған құжат;
Нотариат куәландырған қазақ және орыс тілдеріндегі аудармасымен бірге шетелдік құрылтайшының паспортының көшірмесі немесе жеке басын куәландыратын басқа да құжат ұсынылуға тиіс.
Еңбек сыйымдылығы материалдық өндіріс саласында жұмсалған еңбек санын, шығарылған өнімнің жалпы көлеміне бақылау арқылы анықталады:
Есый = Т Q
Мұндағы:
Есый - еңбек сыйымдылығы;
Т - еңбек саны;
Q - шығарылған өнімнің жалпы көлемі.
Қоғамдық еңбектің материал сыйымдылығы шикізат, материал , отын, энергия және т.б. шығындардының көлемін, шығарылған өнімнің жалпы көлеміне бөлу арқылы анықталады:
Мсый= Ш Q
Мұндағы:
М сый - материал сыйымдылығы деңгейі;
Ш - шикізат, материал , отын , энергия және т.б. шығындары.
Капитал сыйымдылығы халық шаруашылығындағы капитал салымдарының көлемін, шығарылған өнімнің жалпы көлемінің өсіміне бөлу арқылы анықталады:
Ксый = K Q
Мұндағы:
Ксый - өнімнің капитал сыйымдылығы;
К - капиталдық салымдардың жалпы көлемі;
Q - шығарылған өнімнің жалпы көлемі.
Жалпы тиімділік - шығындарды атқару арқылы пайда болған әсердің жалпы көлемін көрсетеді және оны инвестициялардың әрбір объектілері бойынша есептеуге болады.
Кесте - 10. ORION-GROUP LTD ЖШС-нің өндірісінің тиімділігін анықтау
№
Көрсеткіштер
2018 ж.
2019 ж.
1
Жұмысшы саны
7428
8575
2
Шығарылған өнімнің жалпы көлемі
5426
6713
3
Шикізат және материал
6314
7944
4
Капиталдық салымдардың жалпы көлемі
68 550 000
70 740 000
5
Еңбек сыйымдылығы
1,36
1,27
6
Материал сыйымдылығы
1,16
1,18
7
Өнімнің капитал сыйымдылығы
12 633
10 537
Ескертy мәліметтер ORION-GROUP LTD ЖШС-нің есептілігі негізінде автормен құрастырылған
Шешуі: Еңбек сый. = 74285426= 1,36 (2018 жыл бойынша)
Материал сый. = 63145426= 1,16 (2018 жыл бойынша)
Капитал сый. = 68 550 0005426= 12 633 (2018 жыл бойынша)
Үстідегі кестеде көрсетілгендей мынандай шешімге келіге болады. ORION-GROUP LTD ЖШС-нің өндірісінің тиімді қолданатыны айқын көрсетілген, оған себеп: 2019 жылы 2018 жылмен салыстырғандағы барлық көрсеткіштер бойынша жоғарғы нәтижелерді көрсетуінде. Тек өнім капитал сыйымдылығы бойынша және еңбек сыйымдылығы бойынша азайғаны байқалды.
2-ТАРАУ. ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП
2.1. Ұйымның есеп саясатын құру
Ұйымның бухгалтерлік қызметінің құрылу қагидадалары, есеп ақпараттырын жөндеу технологиясы мен құжат айналымын жүргізу жүйесі: Қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттарында және ол бойынша жасалған әдістемелік нұсқауларында басқарушылық және қаржылық есебін жүргізудің қоғамдық тұрғысынан танылған тәсілдері мен әдістері, ережелері мен қағидалары белгіленген, онда әрбір кәсіпорындардың техникалық базасына, олардың шешетін міндеттемелерінің күрделілігіне, басқарушы қызметкерлердің біліктілігіне қарап нақтыланған.Ұйымдар өздерінің есеп саясатын қалыптастыру барысында тәжірибедегі есеп әдістері мен қорытынды есеп жасаудағы ережелердің ішіндегі ең тиімділерін таңдап алуына құқылы
"Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы" Қазақстан Республикасының заңы мен Бухгалтерлік есеп принциптерінде кәсіпорын өзінің есеп саясатын құруы барысында бұйрық немесе жарлық бойынша қажетті құжаттар тізімін бекітуі керек екендігі көрсетілген. Ақша мен шығыстарды есептен шығару жөніндегі кассалық операциялар мүмкіндігінше тексерілуге жататын барлық кезең ішіндегі кассалық есептерге тіркелетін құжаттар бойынша тексеріледі. Тексерілуде кассалық операциялар бойынша есептік құжаттаманың мынандай пішіндері қолданылады: КО-1 Кірістік ордер, КО-2 Шығыстық кассалық ордер, КО-3 және КО-3а Кірістік және шығыстық құжаттарды тіркеу журналы. Ақша қабылдау мен берудің ордерсіз рәсімделетін құжаттары, КО-4 Кассалық кітап, КО-5 Кассир қабылдаған және берген ақша кітабы формалары, есептік регистрлер. Бас кітап, тиісті ай, күн, жылға баланстар және т.б қолданылады Бұл бекітілетін құжаттардың қатарына мыналар жатады:
бухгалтерлік есептің уақтылы және есеп берудің толық тиісті талаптарына сәйкес жүргізілуі;
бухгалтерлік есеп жұмысын жұргізуде қолданылатын синтетикалық және аналитикалық шоттарының жұмыс жоспары;
алғашқы есеп құжаттарының типтік нысандары;
ұйымның ішкі бухгалтерлік қорытынды есеп құрудағы құжат нысандары;
актив пен міндеттемелер түгендеуін (инвентаризациясын) өткізу тәртібі (реті);
актив пен міндеттемелерді бағалау әдістері;
құжат айналымы ережелері мен есеп ақпараттарын өндеу технологиясы;
шаруашылық операцияларды бақылау тәртібі;
бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға қажетті басқа шешімдер.
Кәсіпорынның қабылдаған есеп саясаты сол ұйымдағы бухгалтерлік есептің маңызды мәселелерінің бірі.
Ұйымның есеп саясатын таңдауы мен негіздеуіне келесі негізгі факторлар әсер етеді:
меншік нысаны мен құқықтық-ұйымдастырушылық нысаны (жауапкершілігі шектеулі серіктестік, ашық акционерлік қоғам, жабық акционерлік қоғам, өндірістік кооператив және тағы басқа);
2.2. Кассалық операциялар есебі
Кассалық операцияларды жүргізудің жалпы принципі кассирдің құндылықтар мен қолма-қол ақшаны қабылдау және беру операцияларын кіріс және шығыс кассалық құжаттарға сәйкес рәсімделген бухгалтерлік бөлім қызметкерлерінің үкімі негізінде жүзеге асыруына бағытталады. Әрбір кассирді жұмыска қабылдау кезінде толық материалдық жауапкершілік туралы келісім-шарт жасалады. Жұмыс күнінің басында операциялық кассадағы кассирлері меңгерушілінен аванс ретінде белгілі бір қолма-қол (акты бойынша) сомасын алады және жұмыс күні сонында оны пайдаланғандығы туралы есеп береді. Кассалық операциялар - бұл банк клиенттерінің ақшалары мен құндылықтарын қабылдап-өткізу бойынша банктік операциялар.
2-деңгейдегі банктердің кассалық операцияларды жетілдіру тәртібі 1999 жылғы 15 карашадағы № 394 ҚР 2- деңгейдегі банктернің кассалық операцияларын жүргізу ережелеріне сәйкес жүргізіледі.Олар бойынша келесілер карастырылған: кассалық операцияларды жүргізудің жалпы тәртібі; ақшаны жеткізу және сақтау тәртібі; ақшаның төлем кабілеттілігін аңықтау тәртібі; зақымданған банкноттар мен ақаулы тиындарды айырбатсау және жою тәртібі. Бір күн ішіндегі барлық кассалық операциялар аякталғаннан кейін кассирлер бухгалтерия қызметкерлерінің мәліметтері мен өзі жүргізген операцияларының жалпы сомасын салыстырып, одан кейіп құндылықтар мен қолма-қол ақшаларды ақша қоймасына өткізеді. Кассалық операциялар бойынша Барлық құжаттар банк мекемесінің бухгалтериясында алдыя ала тексерілгеннен кейін кассирлерге түседі.
Кесте-11. Кассаға түскен ақшалар (1010 шоты)
Операциялар мазмұны
Шоттар корреспонден-циясы
Сатылған тауарлардан (орындалған жұмыстан, қызметтен) түскен ақшалар:
-ҚҚС бағасына қосылмаған
-ҚҚС сомасы
1010
1010
6010
3130
Сол сияқты, сатылған активтер үшін (негізгі құралдар, материалдық емес активтер, қорлар, қаржылық активтер):
-ҚҚС бағасына қосылмаған
-ҚҚС сомасына
1010
1010
6210
3130
Сатып алушылар мен тапсырысшылардың қысқа мерзімді дебиторлық берешектерін жабу үшін ақшалар келіп түсті
1010
1210
Сол сияқты, сатып алушылар мен тапсырысшылардың ұзақ мерзімді дебиторлық берешектерін жабу
1010
2110
Сатып алушылар мен тапсырысшылардан қысқа мерзімді аванстық төлемдер келіп түсті
1010
3510
Сол сияқты, ұзақ мерзімді аванстық төлемдер
1010
4410
Ерікті қайырымдылық, демеушілік көмек түрінде және басқа да себептермен кассаға келіп түскен ақша қаражаты.
1010
6160
Пайдаланылмаған подотчеттық сомалар келіп түсті
1010
1251
Банктегі есеп шоттан келіп түскен ақша
-банктегі шот есебі бөлімінің операцияларын көрсеті
-касса есебі бөлімінің операцияларын көрсеті
1020
1010
1030
1020
Кассаны түгендеу кезінде артық шыққан ақша қаражатын кірістеу
1010
6160
Қызметкерлердің қайтарған қарызы
-қысқа мерзімді
-ұзақ мерзімді
1010
1010
1253
2153
Басқа да дебиторлық берешектерді қолма қол ақшамен кассаға қайтару
1010
1260
Валюталық кассадан айырбасталған валюта сомасын кірістеу
-кассадағы валюталық қаржы қалдығын
Қолма қол ақшаларды қабылдау, сақтау және жұмсау үшін шаруашылық жүргізүші субьектілерде касса болады. Касса -- бұл қолма қол ақшалар мен өзге құндылықтарды қабылдауға, беруге және уақытша сақтауға арналған, арнайы жабдықталған, яғни едені мен түбесінен ешқандай адам кіре алмайтындай етіп жабылған, терезесі мен есігіне темірден тор қойылған және дыбыстық белгі беретін қондырғылар орнатылған, үрттен сақталатындай түрлі материалдармен қалталып жасалған бөлмеде орналастыруды қажет ететін оқшауланған үй-жай. Касса операцияларын орындау кассирге жүктеледі. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz