Лизинг операциясы техникасы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 39 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстанның әлемнің 50 бәсекелестік елдерінің қатарына кіруі Стратегиясы туралы ҚР Президентінің жолдауындағы негізгі міндеттердің бірі - Қазақстан экономикасын әрі қарай жаңарту және диверсификациялаудың тұрақты экономикалық өсудің негізгі ірге тасы ретінде көзделуі де жай емес.
Қазақстан экономикасының шикізаттық бағытта дамып отырғандығын ескеріп, ҚР Үкіметі оның бағытын өзгерту жолында республикамыздың 2003-2015 жылдарға арналған индустриалды-инновациялық стратегиясында еліміздің өндірістік секторындағы қызмет ететін негізгі құралдарды жаңарту міндетін белгілеген болатын[1].
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев ұлттық экономиканы көтерудің басымды шаралардың біріне инвестицияларды пайдалану жатады және бұл орайда экономиканы құрылымды өзгертуде сонымен қатар көп жылдық дағдарыстан шығуда лизинг алдыңғы қатарлы және тиімді қаржыландыру түріне айналады деген болатын.
Қазақстандағы лизингтік қызметтер нарығы 2000 жылдан бастап қана белсенді дами бастады. Бұл жерде лизингтік мәмілелердің басым бөлігі Қазақстандағы ауылдағы әлеуметтік мәселелерді шешуге арналған агроазық-түлік бағдарламасы төңірегінде үкіметтің бастамасымен 100 пайыз мемлекеттің қатысуымен құрылған лизингтік компанияларға тиесілі. Қазіргі кезде Қазақстанда қаржылық лизинг сияқты қаржы нарығының бір секторы қалыптасып дамып отыр десе болады.
Қазақстан мемлекеті бүгінгі күні лизингтің дамуына үлкен көңіл бөлуде. Ең бастысы лизингтік қатынастардың дамуына қажетті заңдылықтар базасы жетілдіріліп, салық салуға байланысты жеңілдіктер жасалды.
Коммерциялық банктерде бүгінгі күні өздерінің лизингтік компанияларын құру арқылы және лизингтік операцияларды жүзеге асыру арқылы мұндай үрдістің дамуына біршама өз үлестерін қосуда. Қазіргі кездегі Қазақстандағы жұмыс жасайтын 20-дан астам лизингтік компаниялардың 8-і отандық коммерциялық банктердің еншілес компаниялары болып саналады.
Лизинг - шетелден елімізге жоғарғы технологияларға ие құрал-жабдықтардың келуіне жол ашатын және кәсіпорынға қаржылық өтімділігін сақтай отырып, негізгі капиталға инвестиция жұмсаудың балама көзі.
Отандық банктердің лизингтік компаниялары арқылы лизингті қаржыландырумен қатар банктер өздерінің де лизингтік операцияларын дамытуға көңіл аудару қажет.
Мұндай мәселелерді шешуде қазақстандық коммерциялық банктердің лизингтік қызметін дамыту және жетілдірудің маңыздылығы теориялық және тәжірибелік тұрғыдан арта түседі.
Курстық жұмыстың мақсаты - лизингтік қызмет көрсету нарығында нарықтық қатынастарға сай қызмет ететін коммерциялық банктердің лизингтік операцияларын дамытудың қажеттігі мен маңыздылығын теориялық және әдістемелік тұрғыдан негіздей отырып, ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктердің лизингтік қызмет көрсету нарығындағы тәжірибелеріне талдау жасау, сондай-ақ коммерциялық банктердің лизингтік операцияларын дамыту және жетілдіру жолдарын іздестіру болып табылады.
Көзделген мақсатқа жетуде мынадай міндеттерді шешуді қажет етеді:
oo банктердің лизингтік операциялары ұғымын нақтылау;
oo банктердің лизингтік қызмет көрсетулердің ерекшеліктерін көрсету;
oo шетел тәжірибесіндегі коммерциялық банктердің лизингтік операцияларын зерделеу;
oo ҚР-ғы лизингтік қызметтер нарығындағы коммерциялық банктер қызметтерінің жағдайына талдау жасау және проблемаларды айқындау;
oo коммерциялық банктердің лизингтік операцияларын дамытуы арқылы экономиканың шағын және орта бизнестің дамуын қаржыландыру әдістерін жетілдіру жолдарын қарастыру;
oo коммерциялық банктер қызметіндегі лизингтік тәуекелді басқару әдістерін қарастыру.
Зерттеу объектісіне Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі банктердің лизингтік қызмет көрсету нарығындағы қызметі жатады.
Зерттеу жұмысының әдістемелік және теориялық негізіне қазіргі кездегі отандық және шетелдік экономистердің коммерциялық банктердің лизингтік операцияларын дамытудағы орын алатын мәселелері туралы және оның тиімді қызмет етуінің экономиканы модернизациялау мен диверсификациялаудағы рөлін сипаттайтын зерттеулері пайдаланылды.
Статистикалық және ақпараттар базасы ретінде ҚР Ұлттық банктің ақпараттық бөлімшелерінің статистикалық және есептік деректері, нормативтік құжаттары, ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктерінің және ҚР Қаржылық қадағалау агенттігінің жылдық есеп деректері, түрлі деңгейдегі ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары, сондай-ақ коммерциялық банктердің лизингтік операцияларының дамуы жайлы сұрақтарды қамтитын жергілікті және шетелдік басылымдардағы мақалалар және т.с.с. пайдаланылды.
Коммерциялық банктердің лизингтік операцияларының дамуының теориясы мен тәжірибесіне қатысты мәселелер осы күнге дейін шетелдік ғалымдардың еңбектерінде басты орын алуда, атап айтсақ, Т.Кларк, В. Хойер, М. Гордон, В.Д. Газман, В.М. Джуха, Е. Кабатов, Е.Н. Чекмарев, В. А Перов, П.А. Анреев, О.И.Лаврушин, К.Р. Тагирбеков, Г.Г. Коробовой, В.И.Колесников, О.М.Марков, В.М.Усоскин, Е.Ф.Жуков, Е.Б.Ширинская және өзгелер. Отандық ғалымдардан С.Б. Мақыш, А.С.Сабитов, А. Сайденов, Б.Т. Исабеков, Л. Айманова, Ж. Оралбаева, К. Сагадиев, Р. Абраимов, С. Туменбаев, Алтынғазин [2,5б].
1 БАНКТІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖӘНЕ ОПЕРАТИВТІ ЛИЗИНГТІК ОПЕРАЦИЯЛАРЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1.1 Лизингтің экономикалық мәні

Лизинг сөзі to lease ағылшын етістігінен аударғанда жалға беру дегенді білдіреді. Лизингтің жалға беруден айырмашылығы - жалға беруде екі жақ қатысса, яғни жалға беруші және жалға алушы болса, ал лизингте үш қатысушы: яғни лизинг беруші, лизинг алушы және жабдықтаушы болады.
Лизинг - бұл лизинг берушінің (жалға берушінің) өзіне тиесілі құрал-жабдықтарды, машиналарды, ұйымдастыру техникаларын өндіріске, сауда-саттыққа және қоймаға арналған құрылғыларды лизинг алушыға (жалгерге) лизингтік төлем төлеу шартымен, белгіленген мерзімге пайдалануға беруін қарастыратын жалға беру шарты.
Банктердің лизингтік операциялары несиелік операциялармен ұқсас болып келеді. Алайда, лизингтің несиеден бір айырмашылығы келісім-шартта келісілген төлемдер төленіп, мерзімі аяқталғаннан кейін де лизинг объектісінің лизинг берушінің меншігінде қала беруінен көруге болады. Ал несиеде банктің меншік объектісі ретінде қарыз алушының берген кепілдігі қалады[3,348б].
Тарихта лизингке ұқсас операцияның б.э. 2000 жылдай бұрын ертедегі Вавилонда жасалғаны белгілі болғанымен, шетелдік зерттеушілер лизинг операциясының жасалғандығы туралы нақты зерттеулер ретінде 1877 жылы Белл Телефон Компани деген американдық компанияның телефондарды сатудың орнына жалға бергендігін айта кетеді. Юнайтед Стейтс лизинг корпорация атты алғашқы лизингтік компания 1952 жылы Сан-Францискода (АҚШ) құрылған. Еуропада 1962 жылы Дойче лизинг ГМбХ деген бірінші лизингтік компания Дюссельдорфа (Германия) пайда болыпты. 1972 жылдан бері еуропа лизинг нарығы дамып келеді[4,6б].
Нарықтық қатынасқа көшу жағдайында кәсіпорынның өндірістік қызметін дамыту және олардың техникалық жабдықталуын жоғарылату үшін несиелік ресурстарды, соның ішінде лизингті пайдалану қажет. Лизинг несиенің бір түрі ретінде кәсіпорындарға қажетті тауарларды және қызметтерді аз мөлшерлі шығынмен өндіруге және жоғалтулардан сақтауға мүмкіндік береді.
Лизингтің көмегімен қозғалатын және қозғалмайтын мүліктерді сатып алуға, күрделі қаржы жұмсамай пайдалануға болады. Яғни ғимарат және құрылысты, машина мен қондырғыны, көлік құралдарын және т.б. сатып алуға болады. Бұл шаруашылық етуші субъектілерге өндіріс шығындарын қысқартуға және олардың кәсіпорындарының тұрақты дамуына қажет ететін едәуір ақша қаражатын үнемдеуге мүмкіндік береді. Сондықтан лизинг өзінің беретін мүмкіндіктері мен әкелетін пайдасы болғандықтан, кәсіпкерлік үшін бұл қызмет саласында кәсіпкерлік қызмет пен бизнестің маңызды түрі болып табылады. Лизингті белсенді енгізуде ұлттық экономиканың интенсивті дамуының және оның құрылымдық қайта құрылуының, елдің сыртқы экономикалық қызметінің дамуының және дүниежүзілік нарықта отандық кәсіпорын өнімдерінің бәсекелес қабілеттілігін арттырудың басты факторының бірі бола алады.
Нарықтық экономика дамыған елдерде лизинг шарттарына өндірістік құралдардың барлық түрлері, әсіресе, машиналар мен қондырғылар, олардың саны мен құны шектеулі сатып алынады. Сонымен бірге лизингілік қызметтер бұл елдерде кең тарауда және басқа елдердің территориясында лизингілік қызметтің дамуына және қалыптасуына әсерлерін тигізіп, ұлттық шекарадан шығуда[5,130б].
Лизинг біздің елде 1989 жылы банкілер лизингілік операцияларды іске асыра бастағанда пайда болған. 1990 жылы бұрынғы Қазақ ССР Госснаб кезінде жасалынған Прокат (ежіре) және лизинг 95 жүйесінде прокатты және лизннгті дамытудың мақсатты бес жылдық бағдарламасын іске асыратын алғашкы лизингілік құрылымдар пайда болды. Бұлар лизингілік операцияларды іске асыратын коммерциялық банктік мекемелерді және машинаны, жабдықты, көліктік құралдарды алдын ала сатып алумен және оларды шаруашылық етуші субъек-тілерге белгілі шарттарға сәйкес пайдалануға берумен айналысатын лизингілік фирмалар болды.
Лизингілік бизнесті қалыптастыру және дамыту, ең алдымен, өндірісті және оның реконструкциясын кеңейтумен айналысатын қызмет етуші кәсіпорын үшін маңызды орынға ие. Әсіресе, моральды және физикалық жағынан ескірген негізгі қорларды пайдаланатын, сонымен ресурс сыйымдылықты технологияны қолданатын кәсіпорындар үшін маңызды. Оларды лизингтің осы мақсатта пайдалану іс-әрекетін қондырғыны модернизациялауды іске асыруға, өндірістің техникалық деңгейін көтеруге, машиналар паркін және басқа да өнімді тасымалдау үшін жылжитын құралдарды лизингілік мәміленің негізінде қолдану кезінде лизингілік операциялардың элементтері мен мазмұны ашылады.
Лизинг түрлерінің классификациясында және лизингілік үрдісті ұйымдастыру схемасында лизингілік келісімшарттың мазмұны және лизингілік мәмілені рәсімдеу тәртібі қарастырылады. Лизинг субъектілерінің құқықтық жағдайына және оның келісімшарттарында көрсетілу жағдайына сипаттама беріледі. Негізгі қорлардың және ұзақ мерзімді салымдардың, бухгалтерлік есептің халықаралық стандарттарға сәйкес бухгалтерлік жазулар беріледі[6].
Шаруашылықтың инновациялық түрлерінің бірі саналатын лизинг жүйесі шетелдік техникалық потенциалды қолдану және оны жергілікті өндіріске енгізу мүмкіндігін қамтамасыз етеді. Бұл жағдай елімізде қалыптасып келе жатқан инновациялық потенциалды қалыптастыру мен дамытуға жаңа мүмкіншіліктер ашады. Қазіргі таңда ел экономикасын иниовациялық даму жолына өткізу мәселесі технология мен еңбек қатынастарын үйлестіру және басқару саласына жаңалықтар енгізу арқылы тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз етудің қажетті шарты болып табылады. Сол себептен, отандық өндірісті дамытудағы инновациялық фактордың рөлін күшейту үшін кәсіпорындарды түбегейлі жаңартуға және бәсекеге қабілетті өнімдерді шығаруға мүмкіндік беретін лизингті қайта құру тетігі қолданылу қажет[7,61б].
Лизинг операция банк құрылымының іскерлік ортамен өндірісті қаржыландыру бойынша ынтымақтастық құруына және өзара әрекеттесуіне өз ықпалын тигізетіндіктен бүгінгі қазақстандық экономикаға қажетті операция болып табылады.
Лизингілік мәміленің мәні. Әлемдік іс-тәжірибеде лизинг термині ұзақ пайдалануға жарайтын тауарларды жалдауға негізделген әр түрлі мәмлелерді белгілеуде пайдаланылады. Жалдау келісім-шартты бекітілген мерзімге қарай жалгерлік операцияның үш түрі бөліп көрсетіледі:
1. Қысқа мерзімді жалдау (рейтинг) - 1 күннен 1 жылға дейін;
2. Орта мерзімді жалдау (хайринг) - 1 жылдан 3 жылға дейін;
3. Ұзақ мерзімді жалдау (лизинг) - 3 жылдан 20 жылға дейін және одан да ұзақ уақытқа.
Өзінің заңды формасында лизингілік мәміле инвестициялық құндылықтарды ұзақ мерзімді жалға алудың өзінше өзгешелігі бар түріне жатады.
Лизингілік операцияны дәл анықтаудың іс-тәжірибеде маңызы жоғары, өйткені оны рәсімдеудің заңмен белгіленген ережесі сақталмайтын болса, ол лизингілік мәміле ретінде танылмайды. Бұл операция қатысушылары үшін бірқатар жағымсыз қаржылық салдарды тудырады[5,132б].

1.2 Лизингтің түрлері: қаржылық және оперативті

Лизингтік мәмілелердің бірнеше түрлері бар. Барлық лизингтік операциялар екі түрге бөлінеді: шұғыл және қаржылық лизингтер.
1. Шұғыл лизинг - бұл мүліктің қызмет ету мерзіміне қарағанда, оның пайдалану мерзімінің қысқалығын және мүліктің құнын толық өтемеуін сипаттайды.
2. Қаржы лизингі - бұл уақытша пайдалануға берген лизинг затының мерзімі ішінде өзінің толық амортизациялық құнын төлеп шығуымен немесе өзін-өзі өтеуімен байланысты сипатталады[3,349б].
Лизинг түрлері және лизингтік операцияларды жіктеу шетелдік және отандық теория мен іс-тәжірибеде маңызды мәнге ие. Лизинг түрлері оның белгілеріне қарай бөлініп көрсетіледі. Жіктелуіне қарай:
1. Жалға берілетін мүлікке қатынасы бойынша;
2. Лизингтік операцияларды қаржыландыру түрі бойынша;
3. Лизингтік келісім-шартқа қатысушылардың құрамы бойынша;
4. Лизингке берілген мүліктің түрі бойынша;
5. Лизингтік мүліктің өтелу деңгейі бойынша;
6. Лизингтік мүліктің өтелу көрсеткіштеріне сәйкес;
7. Лизингтік операция өтетін рынок секторы бойынша;
8. Салықтық және амортизациялық жеңілдіктерге қатынасы бойынша.
1.Жалға берілетін мүлікке қатынасы бойынша лизинг келесідей түрлерге бөлінеді:
oo Таза, яғни мұнда мүлікке қызмет көрсетуге жұмсалған шығындардың барлығын лизинг алушы өзіне алады;
oo Толық, мұнда мүлікке қызмет көрсетуге жұмсалған шығындардың барлығын лизинг беруші өзіне алады;
oo Бөлшектеп (частичный), мұнда мүлікке қызмет көрсетуге жұмсалған шығындардың бір бөлігі ғана лизинг берушіге тиеді.
2. Лизингтік операцияларды қаржыландыру түрі бойынша лизинг келесідей түрге бөлінеді:
oo Жедел, яғни мұнда мүлікті жалға бір-ақ рет беру орын алады;
oo Қайта бастау, яғни мұнда лизингтік келісім-шарттың бірінші мерзімі аяқталған соң келесі кезеңге ұзартылатын жағдай орын алады. Ол үшін белгілі-бір уақыттан соң лизинг объектілері лизинг алушының талабы бойынша жаңа түрлерге өзгереді. Құрал-жабдықтарды өзгертуге жұмсалған барлық шығындарды лизинг алушы өз мойнына алады. Қайта бастау лизингі бойынша лизинг объектілерінің саны және оларды пайдалану мерзімдері екі жақпен алдын-ала келісілмейді.
3. Лизингтік келісім-шартқа қатысушылардың құрамы бойынша лизинг келесідей түрлерге бөлінеді:
oo Тікелей лизинг, мұнда мүліктің меншік иесі (жеткізуші) лизингке объектіні дербес береді (екі жақты келісім-шарт). Негізінен бұл келісім-шартқа лизингтік компания қатыспайтындықтан классикалық лизингтік келісім-шарт деп атауға болмайды;
oo Жанама лизинг, яғни мұнда мүлік делдал арқылы беріледі. Бұл жағдайда келісім-шартқа жабдықтаушы, лизинг беруші және лизинг алушы қатысатындықтан классикалық лизингтік операция деп атауға болады;
oo Бөлінген лизинг, бұл лизинг күрделі, ірі масштабтағы обьектілерді қаржыландыру тәсілі ретінде болады. Мұндай лизинг жабдықтаушылардың, лизинг берушілердің және банктерден несиелік қаражаттарды тартатын, сонымен қатар лизингтік мүшелерді сақтандыратын бірнеше компаниялардың қатысуымен топтық немесе акционерлік деп аталынады. Бұл лизинг түріне көп арналық қаржыландырулар қатысатындықтан күрделі болып саналынады[7,62б].
4. Лизингке берілген мүліктің түрі бойынша лизинг келесідей түрлерге бөлінеді:
Жылжымалы лизинг (құрал-жабдық, техника, автомобильдер, самолеттер және тағы басқа);
Жылжымайтын лизинг (ғимараттар, сооружения).
5.Лизингтік мүліктің өтелу деңгейі бойынша лизинг келесідей түрлерге бөлінеді:
Толық өтелетін лизинг, мұнда бір келісім-шарттың әрекет ету мерзімі ішінде лизинг берушіге жалға алынған мүліктің құны толық төленеді;
Толық өтелмейтін лизинг, мұнда бір келісім-шарттың әрекет ету мерзімі ішінде жалға алынған мүлік құнының тек бір бөлігі ғана өтеледі.
6.Лизингтік мүліктің өтелу көрсеткіштеріне сәйкес лизинг келесідей түрлерге бөлінеді:
oo Қаржылық лизинг (капиталдық, тікелей) - бұл өзінің әрекет ету мерзімі ішінде құрал-жабдық амортизациясының толық құнын немесе оның бір бөлігін, лизинг берушінің қосымша шығынын немесе пайдасын өтеуді қарастыратын келісім;
oo Оперативті лизинг - бұл мүліктің қызмет ету мерзіміне қарағанда, оның пайдалану мерзімінің қысқалығын және мүліктің құнын толық өтемеуін сипаттайды.
7.Лизингтік операция өтетін рынок секторы бойынша лизинг келесідей түрлерге бөлінеді:
oo Ішкі лизинг - бұл келісім-шарттың барлық қатысушыларының бір елден келуімен байланысты сипатталады;
oo Сыртқы лизинг (Халықаралық лизинг) - бұл бір тарап немесе барлық тараптардың әр елден болып келуін сипаттайды. Сыртқы лизинг өз кезегінде экспорттық және импорттық болып бөлінеді. Экспорттық лизингте шетел лизинг алушы болса, импорттық лизингте шетел лизинг беруші болып танылады.
8.Салықтық және амортизациялық жеңілдіктерге қатынасы бойынша лизинг келесідей түрлерге бөлінеді:
oo Мүлікке, табысқа, ҚҚС, әр түрлі ағымдарға, жеделдетілген амортизация және тағы басқаларға салық салу бойынша жеңілдіктерді қолдану;
oo Жеңілдіктерді пайдаланусыз.
Лизинг операцияларының техникасы 1, 2- суреттерде әр түрлі сызба түрінде берілген.
Кейде лизингтік компанияның лизинг операцияларын жүзеге асыру үшін қаражаты жетпей қалған жағдай да болуы мүмкін, онда ол ссуда алады. Мұндай операцияны қосымша қаражат тартатын лизингтік операция деп атайды[3,350б].
Тәжірибе көрсеткендей, лизинг бойынша жасалатын мәмілелердің 85%-ға жуығы қаражат тарту лизингі операцияларының үлесіне тиеді. Лизингке беруші лизингке беретін активтер құнының 80%-дай мөлшерінде бір немесе бірнеше несие берушілерден ұзақ мерзімді несие алады. Мұнда лизингтік төлемдер мен құрал-жабдықтың өзі ссуданы қамтамасыз ету құралы болып табылады.[3,350б]

Лизинг беруші
( Лизинг компаниясы)

Жабдықтаушы
( Өндіруші )

Лизинг алушы
(Өндірістік кәсіпорын)

2

1
4 3

Сурет 1- Лизинг операциясы техникасы
Ескерту- С.Макыш Банк ісі негізінде

1) құрал-жабдыққа тапсырыс беру;
2) құрал-жабдық үшін төлем;
3) құрал-жабдықты жеткізу;
4) лизингтік төлемдер.

Лизингілік келісімшартты ұйымдастыру және оны іске асыру әр елдің заңдылық ерекшеліктеріне байланысты.
Лизингілік келісімнің жанама және тікелей қатысушыларына байланысты лизингілік үрдістің 3 жақты немесе көп жақты сипаты болады. Лизингілік үрдістің схемасының жалпы түрі төмендегідей:
oo сақтандырушы - қайтарым негізінде өзіне лизингілік
келісіммен байланысты болатын тәуекелді өзіне алатын жақ;
oo кредитор лизингберушінің келесіде лизингке беретін мүлікті сатып алуды қаржыландыратын тұлға-банк;
oo делдал - осы мәміленің тараптары болып саналатын
тұлғаларға лизингілік келісіммен байланысты қызмет көрсетуші тұлға[7,63б].
Лизингілік үрдісте шартты түрде 3 этапты айыруға болады. Бірінші этапта (1-4) заңды келісімшарт қатарларын жасау үшін барлық дайындалған жұмыстар жүзеге асырылады және мынадай құжаттарды рәсімдейді:
Лизинг объектісін алу үшін лизингалушының лизингберушіге тапсырысы;
Лизинг алушының төлем қабілеттілігі және лизингілік
жобаның тиімділігі жөнінде қорытындысы;
Лизинг объектісін жеткізіп беру жөніндегі лизингберушінің
жабдықтаушыға жіберетін заказ-нарядты алғанын растау;
a) 2 данадағы шот;
b) лизингалушының қол қойған жабдықты қабылдау хаттамасы;
c) техникалық құжаттама;
d) кепілдеме талоны.
Лизингалушы мен жабдықтаушы арасындағы келісімнің жалпы шарттары:
а) лизингберушінің жабдықтаушыға лизингілік объектінің құнын төлеу шарты;
б) жеткізіп берудегі жабдықтаушының жауапкершілігі[8,126б].
Лизингілік компания мен банктың лизингілік келісімдер
жүргізу үшін несие алу жөнінде жасасқан несиелік келісім-
шарт. Екінші кезеңде (3-9) лизингілік келісім бекітіледі және
ол бойынша келесі кұжаттар рәсімделеді:
Лизингке берілетін мүлікті сату-сатып алу келісімшарты.
Лизингілік келісімшарт. Мұнда мыналар
көрсетілуі қажет:
oo лизинг объектісін қажетті орнына жеткізіп беру мерзімі, қаржыландыру сомасы және лизингілік келісімнің заты;
oo келісімшарттың іс-әрекет ету мерзімі;
oo лизингберушінің меншікке деген құқығы;
oo тәуекелдер, жауапкершілік, техникалық кепілдеме;
oo жабдықты пайдалану;
oo жөндеу, модификация және күтіп ұстау;
oo кездейсоқ жағдайлар, шығындар;
oo таңдау құқы;
oo төлемдерді төлеу әдістері (ай сайын, квартал сайын немесе лизингілік төлемдердің алдын алатындар);
oo ставкалар (жабдықтың нақты немесе шартталған құны-мен) және шарттар (клиент есебінен ұсыныстарды дайындау бойынша шығындар);
oo салық салу және баждар;
oo мәміле объектісін сақтандыру;
oo лизингалушы мен лизингберушінің құқықтары және міндеттері;
oo лизингілік келісімшартты бұзу тәртібі;
oo арбитраж және дауларды шешу;
oo кешіктірілген жағдайлар (келісімшарт тек кепілдеме ал-ғаннан кейін күшіне енеді;
oo қосымша мәліметтерді алу міндеттері (баланс);
oo жақтардың және қабылдау құқығын алатындардың қол-дары мен реквизиттері;
oo қосымшалар (материалдарды сипаттау);
oo қалдық құнының кепілдемесі;
oo банктың кепілдемесі.
7. Эксплуатациялауға лизинг объектісін қабылдау актісі. Ол мынадан тұрады:
лизингілік келісімнің объектісін нақты жеткізіп беру, оны құру және мүлтіксіз жұмыс істеу жөніндегі куәлік (жабдықтаушыға талап қойылатын куәлік);
мәміле объектісінің жұмыс істеуіне зиян келтірмейтін және лизингалушының лизингілік төлемдерді төлеудегі міндеттеріне әсер етпейтін белгілі кемшіліктер туралы мәліметтер болуы мүмкін. Бұл жағдайда жабдықтаушы қабылдау хаттамасында көрсетілген кемшіліктерді жоюға міндеттенетін мерзімді көрсетеді;
алғашқы лизингілік жарнаны төлеу күні көрсетіледі. Осылай қабылдау хаттамасының датасы лизингілік мәміленің іс-әрекет етуінің алғашқы мерзімімен сәйкес келеді;
лизингалушы рәсімдейді, лизингберуші, лизингалушы және жабдықтаушы қол қояды.
8.Лизингке берілетін мүліктің техникалық қызмет көрсетуінің келісімшарты.
Лизинг объектісін сақтандыру келісімшарты. Үшінші
кезеңде (10-12) лизинг объектісін өзіндік пайдалану
басталғаннан кейін, келесі процедуралар орындалады.
Лизингілік төлемдерді төлеу.
11. Мүлікті келешекте пайдалану бойынша қатынастарды
рәсімдеу (не лизинг объектісін қайтару, не лизинг объектісін
ары қарай пайдалануға жаңа лизингілік келісімшарт жасау, не сатып алу аукционы бойынша лизинг объектісін сату-сатып алу келісімшартын жасау (6-қосымша);
12. Лизингберушінің кредиторға сауданы қайтаруы және пайыздарды төлеуі.
Лизингілік келісімде коммерциялық банктың мәміле объектісін мақсатты пайдалануы және жалға алушының оны дұрыс эксплуатациялауына тексеру жүргізуді іске асыру құқығы да бекітіледі[7,63б].

Сурет 2- Банктік лизингтік операциясы
Ескерту- С.Макыш Банк ісі негізінде

1) Банк пен лизинг компаниясы арасында несиелік келісімшарт жасалып, несие беріледі;
2) Лизинг компаниясы алған несиені құрал-жабдық үшін жабдықтаушыға төлейді;
3) Жабдықтаушы лизинг компаниясына құрал-жабдығын сатады.
4) Лизинг компаниясы мен лизинг алушы кәсіпорын арасында лизингтік келісімшарт жасалады;
5) Жабдықтаушы құрал-жабдықпен жабдықтайды;
6) Лизингті алушы кәсіпорын пайдаланғаны үшін лизингтік төлемдер жүргізеді;
7) Лизинг компаниясы несие беруші банкке несие үшін төлемдерін төлейді.
Мұндағы лизингтік төлемдердің жалпы сомасының есебі төмендегідей формуламен есептеледі:

ЛТ=АА + НТ + КТ + ҚТ + ҚҚС (1)

Мұндағы,
ЛТ - лизингтік төлемдердің жалпы сомасы;
АА - ағымдағы жылдағы амортизациялық аударымдар сомасы;
НТ - лизинг берушінің несиелік ресурсты пайдаланғаны үшін төлем;
КТ - лизингтік келісімшарт бойынша мүлікті бергені үшін лизинг берушіге комиссиондық төлем;
ҚТ - көрсеткен қызмет үшін қосымша төлем;
ҚҚС - лизинг берушінің көрсеткен қызметі үшін лизингті алушының төлейтін қосылған құнға салынатын салық.
Амортизациялық аударымдар (АА) сомасының формуласы:

БҚ * На
АА (2)
100
Мұндағы,
БҚ - мүліктің баланстық құны;
На - амортизациялау нормасы (%);
Несиелік ресурс үшін төлем (НТ) формуласы:

НР * НС
НТ (3)
100
Мұндағы,
НР - лизинг берушінің пайдаланған несиелік ресурсының шамасы;
НС - несие үшін сыйақы мөлшері.
Несие ресурс (НР) шамасының анықталу формасы:

Қб - Қа
НР (4)
2
Мұндағы,
Қб - мүліктің жыл басындағы құны;
Қа - мүліктің жыл аяғындағы құны.
Комиссиондық төлемнің (КТ) мөлшерінің формуласы:

НР * Кс
КТ (5)
100
Мұндағы,
Кс - комиссиондық сыйақы мөлшері.

Банктің қосымша көрсеткен қызметтері үшін төлемдер (ҚТ) есебі:

ҚТ Ші + Шқ + Шж + Шб (6)

Мұндағы,
Ші - банк жұмыскерлерінің іссапар шығыстары;
Шқ - көрсетілген қызмет үшін шығыстар;
Шж - банктің жарнамасына кеткен шығыстар;
Шб - басқа да шығыстар[3,351б].

Лизингтік операцияның негізгі элементтері:
oo келісім-шарт объектісі;
oo келісім-шарт субъектісі;
oo лизингтік келісім-шарттың мерзімі (лизинг кезеңі);
oo Лизингтік төлемдер;
oo Лизинг бойынша көрсететін қызметтер.

1.3 Қаржылық және оперативті лизингтік операция мазмұны

Лизингтік компанияның өзін қаржыландыратын банктік мекемелерге тәуелділігінің нәтижесінде банктік капиталдың лизингтік бизнеске қатысуының жанама әдісі пайда болады.
Лизинг пен несие арасында айырмашылық бар. Несие беру саласында инвестиция кез келген кәсіпкерлік іс-әрекетке бағытталады, ал лизингте өндіріс іс-әрекетін дамытуға бағытталады. Несиелік келісімді жасау барысында мақсатталған қаражат шығынын бақылау қиындық туғызады, ал лизингте жалға нақты бір мүлік беріледі.
Сонымен қатар, бірінші жағдайда несиені қайтаруға және оны пайдаланғаны үшін пайыздық мөлшерлемені қайтаруға жүз пайыздық кепілдеме қажет, ал екінші жағдайда сол объектінің өзі кепілдеме болып саналатындықтан кепілдеме мөлшері лизингке сатылатын мүлік құнынан төмендетіледі[2,7б].
Несиелік келісім жасау барысында иемденетін мүлік кәсіпорын балансында тіркеледі, ал лизингтік келісім жасау барысында иемденетін мүлік лизинг алушының немесе лизинг берушінің балансында тіркеледі.
Соңында несие төлемі кәсіпорын пайдасынан алынған салық төлемінен кейін қалған кірістен төленеді. Лизингтік төлемдер өнімнің өзіндік құнына енеді және ол салық төлемін азайтады. Қаржы лизингі кезінде лизингтік төлемді төлеу келісім-шарт соңына дейін жүзеге асады, тіпті ғылыми-техникалық прогрестің жетістігі лизингке алынған мүлікті моральды тозуға ұшыратады.
Қаржы лизингі несиенің бір нысаны ретінде қарастырылады. Халықаралық тәжірибеде қаржы лизингі - капиталды лизинг немесе лизингке берілетін активтің толық өзін-өзі өтейтін лизинг ретінде сипатталды. Қаржы лизингі жалгерлік, саудалық, несиелік және өзге де экономикалық қатынастар жиынтығын білдіреді. Бұл жерде қаржы лизингін несиенің нысаны ретінде, яғни оның қызмет етуімен және басқарылу ерекшелігімен байланысты несиелік қатынастар жиынтығы ретінде қарастырамыз[7,127б].
Қаржы лизингінің несиелік қатынастары көп аспектілі және кең мағыналы болып келеді. Мұндай қаржылық лизингтің несиелік аспектілері мыналармен сипатталады (3-сурет):

5. Қаржы лизингі
қарызға қызмет етумен
байланысты кең көлемді
төлемдерді қамтамасыз
етеді

6. Қаржы лизингі қарызға
қызмет етумен байланысты
төлем мерзімдерінде үлкен
икемділікке ие

7. Қаржы лизингі
банктік несиеге
қарағанда несиенің
оңайлатылған рәсімделу
процедурасын
сипаттайды

8. Қаржылық лизинг
лизингтелетін активтің
жойылу құны есебінен
несиенің құнын
төмендетуді
қамтамасыз етеді

Қаржылық
лизингтің
несиелік
аспектілері
9. Қаржылық лизинг
бойынша кәсіпорын
лизингке алатын
активтің біртіндеп
аммортизациясын
жасайтындықтан да
ондай актив бойынша
негізгі қарызды
қайтару қорын құру
қажет етілмейді

1. Қаржылық лизинг -
бұл ұзақ мерзімді несие
түріндегі заемдық
капиталға деген
қажеттілікті
қанағаттандырады

2. Қаржылық лизинг
кәсіпорындардың заемдық
қаражаттарға деген нақты да
мақсатты қажеттіліктерін
толық көлемде
қанағаттандырады

4. Қаржылық лизинг
бойынша тартылатын
несиенің барлық көлемі
салықтық жеңілдіктерге
ие болады

3. Қаржылық лизинг
автоматты түрде
несиені толық
қамтамасыз етеді және
шығынды азайтады

Сурет 3 − Қаржылық лизингтің несиелік аспектілерінің сипаты
Ескерту - автормен құрастырылған.

1. Қаржылық лизинг бұл ұзақ мерзімді несие түріндегі заемдық капиталға деген қажеттілікті қанағаттандырады. Қазақстанның бүгінгі экономикалық даму жағдайында кәсіпорындарды ұзақ мерзімді банктік несиелеу мәселесі орын алып отырғаны белгілі. Бұл өз кезегінде кәсіпорындардың айналымнан тыс активтерін жаңартуға және олардың құрамын кеңейтуге байланысты инвестициялық қызметті жүзеге асыруды тежеуде. Сондықтан да осындай мақсаттарға қаржы лизингін пайдалану кәсіпорындардың ұзақ мерзімді несиеге деген қажеттіліктерін біршама қанағаттандыруға тиіс.
2. Қаржылық лизинг кәсіпорындардың заемдық қаражаттарға деген нақты да мақсатты қажеттіліктерін толық көлемде қанағаттандырады. Қаржы лизингін кәсіпорындардың айналымнан тыс активтерін жаңартуға және олардың құрамын кеңейтуге байланысты пайдалану, кәсіпорынға меншікті және қарыздық қаражаттар есебінен аталған үдерісті қаржылдандыру мәселесін толығымен шеше отырып, кәсіпорынның банктік несиелеуге деген тәуелділігін азайтады.
3. Қаржылық лизинг автоматты түрде несиені толық қамтамасыз етеді және шығынды азайтады. Ондай қамтамасыз ету нысанына лизингке берілетін актив жатады және оны кәсіпорын банкротқа қаржылық тұрақсыздыққа ұшырай қалған жағдайда несие беруші төленбеген лизингтік төлемдердің бір бөлігін және мәміле бойынша тұрақсыздық ақысын өндіріп алу мақсатында сатып жібере алады. Сонымен қатар мұндай қамтамасыз етудің қосымша нысанына лизинге берілген активтің лизингке алушының тарапынан міндетті түрде сақтандырылуы жатады. Мұндай мәмілеге сәйкес несиелік тәуекелдің төмендеуі тәуекел үшін алынатын сыйақыны төмендетіп, банктен алынатын несиеге қарағанда аталған несие формасын тарту құны азаяды.
4. Қаржылық лизинг бойынша тартылатын несиенің барлық көлемі салықтық жеңілдіктерге ие болады. Лизингтік төлемдер тартылатын несие бойынша негізгі қарыздың барлық сомасы аммортизацияны сипаттайтындықтан, олар кәсіпорынның салық салынатын пайда көлемін азайтады. Сонымен бірге лизингтік мәміледе лизинг берушіге қатысты салықтық жеңілдіктер де қолданылады.
5. Қаржы лизингі қарызға қызмет етумен байланысты кең көлемді төлемдерді қамтамасыз етеді. Банктік несиеде негізгі қарыз ақшалай нысанда жүзеге асатын болса, ал қаржы лизингінде ақшалай төлемдермен қатар, өзге де нысандарда, айталық лизингтік активтік қатысумен алынған өніммен жабдықтау нысанында да жүзеге асуы мүмкін.
6. Қаржы лизингі қарызға қызмет етумен байланысты төлем мерзімдерінде үлкен икемділке ие. Банктік несиеге қызмет ету және қарызды өтеу тәжірибесімен салыстырғанда қаржылық лизинг кәсіпорынға лизингтік төлемдерді лизингтелетін активтің қызмет ету мерзімінен байланысты кең көлемді диапазонды пайдалану мүмкіндігін береді. Осындай сипатына қарай қаржы лизингі кәсіпорын үшін ең жақсы несиелік құрал ретінде саналады.
7. Қаржы лизингі банктік несиеге қарағанда несиенің оңайлатылған рәсімделу процедурасын сипаттайды. Отандық және шетелдік тәжірибе көрсеткендей, лизингтік келісімшарт бойынша шығын және қажетті қаржылық құжаттар тізімі банктік несиелеуге қарағанда біршама аз болып келеді. Оған алынған несиенің көзделген мақсатқа қатаң пайдалану мен сенімді қамтамасыз етуінің болуы ықпал етеді.
8. Қаржылық лизинг лизингтелетін активтің жойылу құны есебінен несиенің құнын төмендетуді қамтамасыз етеді. Себебі, қаржылық лизинг бойынша лизингтің мерзімі аяқталғаннан кейін лизингтік актив толығымен лизинг алушының меншігіне өтетіндіктен, және оның толық амортизациясы жасалғаннан кейін лизинг алушы ол активті жойылу құны бойынша сатып жіберу мүмкіндігіне ие болады. Сөйтіп, лизингтік келісім-шарттағы несие бағасынан жойылу құнының сомасы шегеріледі.
9. Қаржылық лизинг бойынша кәсіпорын лизингке алатын активтің біртіндеп аммортизациясын жасайтындықтан да ондай актив бойынша негізгі қарызды қайтару қорын құру қажет етілмейді. Өйткені қаржы лизингінде негізгі қарызға қызмет ету және оның амортизациясын жасау бірқатар жүзеге асырылатындықтан да лизингтік мерзім аяқталған кезде лизингтік актив бойынша негізгі қарыздың сомасы нолге тең болады. Бұл кәсіпорынның меншікті қаражаты есебінен қарызды қайтару қорын құру мәселесінен толық босатады[9,295б].
Қаржы лизингінің жоғарыда аталған несиелік аспектілері кәсіпорынның экономикалық дамуын қамтамасыз етуге арналған заемдық капиталды тарту үдерісінде біршама тартымды несиелік құралы ретінде анықтайды.

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРІНІҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖӘНЕ ОПЕРАТИВТІ ЛИЗИНТІК ОПЕРАЦИЯЛАРЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫ

2.1 Қазақстандағы лизингтік нарықтың даму кезеңдері

Біздің мемлекетте лизингтің дамуы 90 - жылдардан бастау алады. Ресейде алғашқы лизингтік компаниялар пайда болғаннан кейін, олар Қазақстанда да пайда бола бастады және коммерциялық банктер алғашқы лизингтік операцияларды жүзеге асыра бастады. Бірақ, ол кезде нормативтік база да, ондай мәмілелерді жүргізудің тәжірибесі де болмаған.
Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін және халықаралық экономикалық жүйеге кіргеннен бері лизинг термині директивті және мемлекеттік құжаттардың қатарында жиі кездесе бастады. Қазақстандағы лизингтің дамуы көп қырымен Еуропадағы лизингтің қалыптасуына ұқсас. Қазақстандағы алғашқы лизингтік компаниялар да Еуропадағы секілді қаржыландыру жобасы бар банк қарамағында пайда болды. Лизингтік компаниялардың негізгі клиенттері даму сатысында банктің корпоративтік клиенттері болды[2,10б].
Смагулов А.С байқағандай , Қазақстанда лизингтің дамуы 4 канал бойынша жүреді :
- аймақтық көтерме - делдал фирмалар мен компанияларды жүргізуде болатын техникалық қаражаттардың прокаты бойынша кәсіпорындар мен қызмет істейтін пункттер
- екінші деңгейлі банктердің лизингтік операциялары
- қайтадан құрылып жатқан мамандандырылған лизингтік фирмалар
- республика территориясындағы бірлескен лизингтік компаниялардың және халықаралық - экспорттық, импорттық, компенсациялық лизинг формаларының дамуы.
Осылайша, Қазақстандағы әзірше ұзақ емес лизинг бизнесінің даму тарихын төрт кезеңге бөлуге болады:
1 кезең-1993-1996 жж - лизингтің, 120 банк пен 20 лизингтік компанияның дүниеге келуі және коммерциялық банктердің көлемі бойынша үлкен емес лизингтік операцияларды жүзеге асыруы. (Крамдс - лизинг (1993), Техника - лизинг (1995), Алма - ата лизинг, Туран - лизинг және т.б)
2 кезең-1997-1998 жж - сыртқы және ішкі нарықтағы экономикалық күйзелістің нәтижесінде лизинг бизнесінің күйреуі.
3 кезең-1999-2004жж- инновацияның бір түрі ретінде лизинг механизміне деген қызығушылықтың қайта жандануы немесе аграрлық кезең.
4 кезең-2005ж бүгінгі күнге дейін-лизингті ынталандыруға және мемлекеттік қолдауға бағыт, лизингтің нормативті-құқықтық базаны қабылдауы, коммерциялық лизингтің құрылу кезеңі[9,296б].
Бірінші кезең қаржылық жалмен байланысты, екінші кезең - оперативті лизингтің дамуы, үшінші кезең - лизинг бизнес субьектілері арасындағы бәсекелестіктің күшеюі, төртіншісі - нарықтың лизингтік қызмет көрсетулермен толығуы.
Қазақстандағы лизинг секторына бөлінген қаржы жалпы инвестициялардың 3% -ын құрайды, лизингке берілген мүліктердің құны 2012 жылы 1,3 млрд долларды құраған, лизингтік келісімдер саны - 4200, соның ішінде ауыл шаруашылық техникаға - 32 % құрады[11].
Лизингке берілетін мүліктің басым бөлігі, яғни 52% ауыл шаруашылығына берілетін мүлік, транспорт, байланыс 18%, өндіріске - 9%, құрылысқа - 11% - ды құрайды.
Төрт лизингтік компания (Астана - Финанс, Зерновая Лизингтік компания, Казагрофинанс және Агромашлизинг) Астана қаласында, бір лизингтік компания Қарағандыда (Қарағанды Лизингтік компаниясы) және 10 лизингтік компания Алматыда орналасқан. Сегіз лизингтік компания Альфа - Лизинг, Альянс Лизинг, АТФ Лизинг, БТАЛизинг, Темирлизинг, Халық Лизинг, Нұр - Инвест Лизинг, Ценр - Лизинг банктерінің еншіліес компаниялары болып саналады. Олардың үлесіне елдегі жалпы көлемнің 51%-ы келеді, 26%-ы Казагрофинанс компаниясына тиесілі. Бүгінгі күні елде 180 шамасында жеке лизингтік компаниялар тіркелген. Олардың аймақтық орналасуы бірдей емес, лизингтік операциялардың көбі (46%) Алматы қаласы мен Алматы облысында орналасқан[2,11б].
Егер мемлекеттік емес компанияларды қарастыратын болсақ, лизингке өткізілетін мүлік ретінде көлік 50%-ды құрайды, одан кейінгі орында 11%-ды жол құрылғылары техникасы құрайды. Ол соңғы 5 жылғы Қазақстандағы құрылыстың болуы, Астана - жаңа қала және т.б. Жалпы барлық лизингтік компаниялардан сұралатын заңнамалық құжаттардың тізімі бірдей, тек кейбіреуінен аз ғана айырмашылықтары бар, яғни лизингтегі обьектінің минималды және максималды құны, пайыздық ставкасы[10].

Кесте 1- Қазақстанның алдыңғы қатарлы лизингтік компаниялары

Орын
Лизингтік компания
Лизингтік портфель 2012ж. мың $
Пайыз, %
1
Казагрофинанс
423 245
34,0
2
ЛК Астана- Финанс
212 329
17,1
3
БРК Лизинг
182729
14,7
4
Раффайзен Лизинг
82086
6,6
5
Халық-Лизинг
50 549
4,1
6
Вираж-Лизинг
50 399
4,1

Жалпы
1 243 857
100,0

ҚазАгроҚаржы АҚ қызметінің негізгі мақсаттарының бірі ірі жер иеленушілерге лизингке ауыл шаруашылығы техникалары мен жабдықтар беру арқылы Қазақстан Республикасының машина-трактор паркін жаңарту болып табылады. Сөйтіп, өзінің бүкіл қызмет атқарып келе жатқан уақыты ішінде Қоғам жалпы құны 187 млрд. теңгеге 27,5 мың бірліктен астам әр түрлі ауыл шаруашылығы техникалары мен қайта өңдеу жабдықтарын сатып алуды қаржыландырды.
Лизингтік қаржылық несиелік саясатына байланысты базалық шарттары:
- келісім - шарттың орташа сомасы - еш шектеу жоқ;
- максималды сомасы - еш шектеу жоқ;
- лизингтік келісім - шарттың орташа мөлшері - 36,6 мың АҚШ доллары;
- лизингтің минималды мерзімі 5 жыл;
- максималды мерзімі - 7 жыл;
- лизингте берілетін мүлік - ауыл шаруашылық техникасы;
Сыйақы ставкасы: жылдық 12,8% (субсидиялауды есепке алғанда, жылдық 5,8%)
Жылдық тиімді ставка: жылдық 13,4% бастап (субсидиялауды есепке алғанда, жылдық 6,4% бастап)
Лизингтік операциялардың географиялық іске асуы - Ақмола, Ақтөбе, Алматы, ШҚО, Жамбыл, БҚО, Қарағанды, Қостанай, Қызылорда, Павлодар, СҚО, ОҚО облыстары және т.б.
Бүгінгі күнде компаниямен лизингке 10 мыңнан астам түрлі техниканың бірліктері, 1700 түрлі ұйымдар лизинг алушы ретінде тіркелген. ҚР- дың қолдауымен дамудың жоғары деңгейіне шығып, 2009 жылғы активі 35,4 млрд. теңгені, ал жарғылық капиталы 21,8 млрд. теңгені құрады[11].
ЖШС Агромашлизинг 2003 жылы ресейлік өндірушілердің ауыл шаруашылық техникасының Қазақстандағы қызметін қарастыру мақсатымен құрылған. Компанияның мамандануы: ауыл шаруашылығына арналған техниканы лизингке беруге негізделген, 90% астам лизингке берілетін мүлікті дәнді алуға арналған комбайндар, тракторлар құрайды[2,12б].
Қазіргі таңда еліміздегі барлық лизингтік компаниялар көбінесе, нақты өндірістік базасы бар, бірақ өндіріс көлемін ұлғайтуға, сол арқылы өндірілетін өнімдер мен көрсетілетін қызметтер сапасын жақсартуға мүмкіндіктер беретін құрылғыларды, көлік құралдарын немесе арнайы техникаларды алуды қалайтын кәсіпорындардың жобаларына көбірек мән береді. Ал, жаңадан басталатын бизнес үшін лизингке құрылғылар алу өте күрделі мәселелердің бірі болып саналады. Бұндай жағдайды лизингтік компанияның тәуекелділігінің бірнеше есе жоғарылайтындығымен түсіндіруге болады[12,2б].
Лизинг ұғымы туралы отандық және шетелдік ғалымдардың зерттеулерін сараптау негізінде лизингтік қатынастар ерекшеліктері мен оған тән бірқатар теориялық- әдістемелік аспектілері толыққанды қарастырылды. Өзіндік тұжырымдамаға сәйкес, лизингтік қатынастар - бұл лизинг объектілерін пайдаланушыларды ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.