Мәліметтер қорының классификациясы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 48 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ
Кіріспе - 5 -
1-БӨЛІМ. МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫ - 7 -
1.1. Мәлімпеттер қоры туралы түсінік - 7 -
1.2. Мәліметтер қорының классификациясы - 9 -
1.3. МҚ Архитектурасы - 11 -
1.5. Мәлiметтер қорының басқару жүйесi - 13 -
2-БӨЛІМ. ИНСТРУМЕНТАЛЬДЫ ҚҰРАЛ - 17 -
2.1. Delphi-де қолданылатын мәліметтер қорының түрлері - 17 -
2.2. Delphi-де МҚ байланысты ұйымдастыру - 21 -
2.3. TQuery компонентімен жұмыс - 26 -
2.4. TDBGrid компонентін қолдану - 33 -
2.5. SQL тілі туралы түсінік - 41 -
3-ТАРАУ. еңбек биржасы МҚ-н СИПАТТАУ - 48 -
3.1. Бағдарламаның негізгі сипаты - 48 -
3.2. Адамдарды іздеу - 50 -
3.3. Мәліметтерді қосу, өзгерту және өшіру - 52 -
3.4. Жұмысқа орналастыру - 55 -
3.5. Жұмысқа орналасқандар кестесі - 55 -
3.6. Сұрау бойынша есеп - 56 -
ҚОРЫТЫНДЫ - 58 -
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР - 59 -
ҚОСЫМША - 60 -
Кіріспе
Қазіргі уақытта қоғамдық өмірде ақпараттың таралу қарқыны өте жылдам дамып келеді. Ақпараттық процесстер - адамдар арасында, тірі организмдерде, техникалық құрылғыларда, қоғамдық өмірде ақпарат тасымалдау, жинақтау мен түрлендіру процесстері.
Ақпаратты басқару компюьтерлерді қолданудың негізгі саласы болып табылады және де, болашақта үлкен роль атқарады.
Мәліметтер қоры - қоғамның қандай да бір саласындағы немесе оның бөлігіндегі нақты объектілер туралы мәліметтер жиынтығы. Мәліметтер қорын басқару жүйесі компьютерлік техниканың даму жолдарына байланысты жетілдіріліп тұрды, пайдаланушының қойған барлық күрделі деңгейдегі талаптарын орындауға бейімделді.
Қазіргі қоғамның талаптарына сәйкес жаңа техналогиялардың даму барысында ақпаратты-іздестіру жүйесі негізгі мәселелердің бірі. Өнеркәсіптерде, мемлекеттік және жеке шаруашылық мекемелерде, оқу орындарында және басқа да салаларда ақпараттандыру жүйесін кеңейту және ақпаратты-іздестіру жүйесі мәселелері алға қойылып отыр. Автоматтандыру үшін көптеген автоматтандырылған бағдарламалық жүйелер мен құрылғылар қолданылады, олардың ішінде бухгалтерлік есептеулер жүйесі, электронды деканат, оқу жүктемесін есептеу, қызметкерлер, студенттер туралы электронды мәліметтер қоры және тағы да басқалар бар.
Дипломдық жұмыс Delphi обьектілі бағытталған тілінде жазылған және мәліметтер қорын басқару жүйесі ретінде Paradox қосымшасы қолданылады. Қазіргі уақытта Delphi корпоративтік пайдалану үшін қолданылатын мәліметтер қоры қосымшасын құруда бірден-бір кеңінен таралған құрылғы болып есептелінеді. Delphi-де МҚ қосымшаларын өңдеуші бизнес-логика және программа интерфейсі реализациясы әдістерін таңдай алу мүмкіндігі ғана емес, МҚ-мен өзара іс-әрекет архитектурасы және мәліметтерге ену мүмкіндігі да бар. Бұл тіл визуалды бағдарламалау ортасы, бағдарламалауға тиімді және қолайлы болып табылады.
Сонымен дипломдық жұмысқа қысқаша тоқталып өтер болсақ:
Тақырыбы: Еңбек биржасы. Бұл дипломдық жұмыстың мақсаты, еңбек биржасында жұмыс жасайтын қызметкерлердің жұмысын жеңілдету.
1-БӨЛІМ. МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫ
1.1. Мәлімпеттер қоры туралы түсінік
Күнбе-күн ақпарат көлемі көбейіп отыр. Ал, оларды өңдеу адамның қолынан келмейді. Сол себепті мәліметтерді тез өңдеу үшін дербес компьютерлер пайдаланылады. Компьютердегі ақпарат негізінен кесте түрінде сақталады. Осы кестелер (бірігіп) МҚ-на бірігеді.
Қазіргі заманғы ақпараттық жүйелер (АЖ) - мәліметтер банкі болып табылады. Олардың құрамына мыналар енеді:
1) Есептеуіш жүйе;
2) Бір немесе бірнеше МҚ;
3) Мәліметтер қорын басқару жүйесі (МҚБЖ);
4) Қолданбалы программалар жиыны.
МҚ - бұл үлкен көлемді өзара байланысқан ақпаратты сақтауға, өзгертуге және өңдеуге арналған бір немесе бірнеше мәліметтер файлы.
МҚБЖ - бұл МҚ құруға, жүргізуге және қолдануға арналған тілдік және программалық құралдар жиынтығы. Қолдану сипатына қарай МҚБЖ дербес ( персональді) және көпқолданушы болып бөлінеді:
Дербес МҚБЖ бір компьютерде жұмыс жасайтын локальді МҚ-н құруды қамтамасыз етеді. Дербес МҚБЖ-не Parafox, dBase, FoxPro, Access және т.б. жатады.
Көпқолданушы МҚБЖ клиент-сервер архитектурасында жұмыс жасайтын ақпараттық жүйе құруға мүмкіндік береді. Оларға Oracle, Inter Base, SyBase, Microsoft SQL Server, Informix және т.б. жатады.
Қолданбалы программалар, немесе қосымшалар МҚ-нда орналасқан мәліметтерді өңдеуге арналады. Қолданушы МҚ осы қосымшалар ар басқарады.
МҚ-ң негізгі нақты бір объект тобы туралы мәлімет болып табылады. Жалпы МҚ қандай да бір мекеме (ұйым) үшін арналады; Ақпаратты мекеменің әртүрлі бөлімдері пайдаланылады. Осы мекеме бөлімдері МҚ-н құру негізінде концептуальді талаптар қояды. Концептуалды модельді бейнелеу нәтижесінде мәліметтердің логикалық моделі алынады.
Логикалық модель - бұл мәліметтерді ұйымдастыру түрі. Негізгі логикалық модельдерге мыналар жатады:
1. Иерархиялық модель - ағаш құрылымды болады. Модель ішіндегі объектілер өзара қатаң түрде байланысқан. Мұнда бір басты объект болады. Екінші деңгейдегілер соған бағынады. Ал екінші деңгейге өз негізінде 3-ші деңгей бағынады. 1-ші деңгей 3-ші деңгейді тікелей басқара алмайды. Сондықтан бір деңгейде байланыс жасауға болмайды.
1
2-1
2-2
2-3
3-1
3-2
3-3
3-4
3-5
3-6
1
2-1
2-2
2-3
3-1
3-2
3-3
3-4
3-5
3-6

2. Желілік МҚ граф түрінде ұйымдастырылады. Мұнда басты және бағынқы объект деген болмайды. Бұл модельдің кемшілігі - ұйымдастыру қйындығында.
3. Реляциялық МҚ өз атын ағылшын тіліндегі relation (қатынас) терминінен алған. Бұл терминді 70 жж. IBМ фирмасының қызметкері Эдгар Код ұсынған. Реляциялық МҚ - бұл қатынас арқылы байланысқан кестелер жиынтығы. Реляциялық модель құрылымы қарапайым, қолдануға ыңғайлы. Дербес компьютерге арналған МҚ- ның көбісі реляциялық болып табылады.
4. Объектілі - бағытталған МҚ желілік және реляциялық моделдердің бірігуі. Оларды күрделі құрылымды МҚ-н құруға қолданады.
1.2. Мәліметтер қорының классификациясы
Мәлiметтер қорын басқару жүйесi (МҚБЖ) мәлiметтер құрылымы типтерiнiң бiрiне бағытталады. Олар: иерархиялық МҚБЖ, желiлiк МҚБЖ, реляциялық МҚБЖ болып үшке бөлiнедi.
МҚБЖ - бағдарламалық жабдық, оның көмегiмен МҚ (мәлiметтер қоры) құрылады, соның негiзiнде ақпаратты iздеу жүйесi (АIЖ) құрылады және жұмыс iстейдi. Ақпаратты iздеу жүйесi дегенiмiз - мәлiметтер қорының жиынтығы және оларға қызмет көрсетушi бағдарламалар.
Кез-келген мәліметтер қоры деректердің реляционды моделіне негізделеді.
Мәліметтердің реляционды моделінің негізінде қатынастар (relation - ағылшын тілінде қатынас) ұғымы жатыр. Егер белгілі шарттарды орындасақ, қатынасты екі өлшемді кесте түрінде берген ыңғайлы болады. Кесте көрнекті, әрі адамға түсінікті бейнелеу болып табылады.
Реляционды мәліметтер қоры - бұл өзара байланысқан қатынастар жиыны. Әрбір қатынас (кесте) компьютерде файл түрінде беріледі.
Қатынастарға қолданылатын негізгі амалдарға:
· Жиындарға қолданылатын амалдар: қиылысу, айырма, декарттық көбейту, бөлу, біріктіру;
· Арнайы реляционды амалдар: проекциялау, біріктіру, таңдау (селекция, шектеулер) жатады.
Мәліметтер қорын басқару жүйесінің деңгейі осы айтылған амалдарды орындауда қолданылатын құралдардың бар болуымен және олардың қолайлылығымен өлшенеді. Қатынастарда, реляционды мәліметтер қорында бұл амалдарды орындауда қолданатын тілдерді екі класқа бөлуге болады:
· Реляционды алгебра тілдері;
· Реляционды есептеулер тілдері.
Реляционды алгебра тілдері реляционды алгебраға негізделген. Қатынастарға қолданылатын амалдарды тізбектей белгілі ретпен жазып, қажетті нәтиже аламыз. Сондықтан реляционды алгебра тілдері процедуралық тіл болып, ал мәліметтер қорын басқару жүйелері тілдерінің көбі процедуралық программалау тілдері болып табылады.
Бұтақ тәрізді объектілердің кестесі иерархиялық құрылым болады. Бұндай құрылым үшін төменгі деңгейдегі объекті жоғарғы деңгейдегі объектіге бағынышты.
Мәліметтер құрылымының үшінші түрі - желілік МҚБЖ.
Керектi ақпараттарды жинау ғана емес, оларды жақсылап құрылымдау да маңызды. Кез-келген ақпараттық құрылым келешекте қажеттi ақпаратты алу үшiн құрылады. Сондықтан да ол мәлiметтердiң құрылымын жасау мына әдiстерге сүйену арқылы жасалады:
1) объектiнiң сипаттамаларын анықтау;
2) осы объектiлердiң атрибуттарын (атрибут - қатынас бағандары) анықтау;
3) объектiлердiң арасындағы байланысты көрсететiн құрылым типтерiн таңдау (кесте, иерархиялық, желiлiк).
ақпараттық құрылымның дәл экземплярын құру.
1.3. МҚ Архитектурасы
МҚ-ның орналасуы мәліметтерді өңдейтін қосымшаны құруға әсер етеді. Орналасуына қарай МҚ:
- локальді;
- қашықтағы
болып екіге бөлінеді:
Delphi қосымшасы МҚ-на BDE (Borland Datеbase Engine - Borland фирмасының МҚ процессоры) арқылы қатынайды.
Қосымша
BDE
МҚ
Қосымша
BDE
МҚ
Локальді МҚ қосымша орналасқан компьютерде МҚ-мен жұмыс бір қолданушы режимінде жүзеге асырылады.
МҚ көпқолданушы режимінде де жұмыс жасауы мүмкін. Ол үшін МҚ-ң файлы мен қосымша желі серверінде орналасады. Әрбір қолданушы сервердегі қосымшаны жүктей алады, бұл кезде қолданушы компьютерінде қосымша көшірмесі ғана жүктеледі. Локальді МҚ-н осылайша қолдану файл - сервер архитектурасына сәйкес келеді:
Қашықтықтағы МҚ желінің компьютер - серверінде орналасады, ол осы МҚ - мен жұмыс жасайтын қосымша қолданушы компьютерінде орналасады. Бұл жағдайда клиент - сервер архитектурасы туралы айтылады.
Ақпараттық жүйе - МҚ сервері мен клиенттен тұрады. Компьютер сервер - қашықтағы сервер деп те аталады.
Клиент - бұл қосымша - клиент деп аталады.
Мәліметтер алу үшін МҚ орналасқан қашықтықтағы серверге сұраным жіберіледі: Сұраным SQL тілінде қалыптастырылады. Сұранымды алған соң қашықтықтағы сервер оны SQL - серверге жібереді: SQL - сервер - бұл қашықтықтағы МҚ басқаратын және сұранымды орындап клиентке оның нәтижесін қайтаратын программа. Сұранымды өңдеу қашықтағы серверде орындалады.
МҚ сервер
МҚ сервер
МҚ
МҚ
SQL-Link
SQL-Link
BDE
BDE
Қосымша
Қосымша

Реляциялық МҚ өзара байланысқан кестелерден тұрады. Кестелер файлдарда сақталады. Олар жеке құжаттарға немесе электрондық кестелерге ұқсас. Оларды кәдімгідей көшіруге, жылжытуға болады. Құжаттардан өзгешелігі МҚ кестелері көпқолданушы режимін қолдайды, яғни олармен бір уақытта бірнеше қосымша жұмыс жасай алады.
Бір кесте үшін мәліметтерден, индекстер мен кілттерден тұратын бірнеше файл құрылады. Кестені басты файл аты - кесте аты болып табылады. Ол кесте құру кезінде беріледі. МҚ кестесі жолдар мен бағандардан тұрады.
Кесте жолдары - жазба, бағаны- өріс деп аталады. Кестеде жүйеленген бір типті объектілер туралы ақпарат сақталады.
Әрбір өрістің уникалды аты болады. Өрісте тек бір типті мәліметтер орналасады. Мыс: Бүтін сан немесе дата. Қолданушы кесте өрісіне мән енгізгенде автоматты түрде типке сәйкестігі тексеріледі. Кестелерде кілттер мен индекстер анықталуы мүмкін.
Кілт - бұл кестедегі әрбір жазбаны бір мәнді анықталатын мәліметтерден тұратын өрістер комбинациясы. Қарапайым кілт - бір өрістен, құрама - бірнеше өрістен құралады.
Индекс - бұл да кілт сияқты кесте өрістері бойынша құрылады, бірақ өрістегі мәндер қайталануы мүмкін. Индекстер кестелерді индекстік өрістер бойынша сұрыптау үшін қажет. Сондықтан индекстеуді пайдалану мәліметтерді іздеу жылдамдығын арттырады. Сонымен кілттер мен индекстерді пайдалану мыналарды жүзеге асыруға мүмкіндік береді:
1) Жазбаларды бірмәнді идентификациялауға;
2) Кілттік өрістерде мәндерді қайталануын болдырмауға;
3) Кестелерді сұрыптауға;
4) Кестеде мәліметтер іздеу жылдамдығын жоғарылатуға;
5) МҚ - ң жеке кестелері арасында байланыс ұйымдастыруға.
1.5. Мәлiметтер қорының басқару жүйесi
МҚБЖ - мәліметтер қорын құру, жүргізу және қолдануға арналған тілдік және бағдарламалық құралдардың жиынтығы. Қолданылу түріне байланысты МҚБЖ дербес және көпшiлiк қолданушы деп бөлінеді. Дербес МҚБЖ бір компьютерде жұмыс істейтін желiлiк мәліметтер қорын құруды қамтамасыз етеді. Дербес МҚБЖ-не Paradox, dBase, FoxPro, Access т.б. жатады. Көпшiлiк қолданушы МҚБЖ клиент-сервер архитектурасында жұмыс істейтін ақпараттық жүйелерді құруға мүмкіндік береді. Көпқолданылушы МҚБЖ-не Oracle, InterBase, Microsoft SQL, Server, Informix және т.б жатады. МҚБЖ-ң негізгі үш функциясын бөліп көрсетуге болады.
· Мәліметтерді анықтау (Data definition) - сіз өзіңіздің мәліметтер қорыңызда қандай ақпараттар сақталатынын анықтай аласыз, мәліметтер құрылымын және типін, сонымен қатар бұл мәліметтер бір-бірімен қалай байланысқанын көрсете аласыз. Кейбір жағдайларда сіз, сонымен қатар, мәліметтерді тексеру форматы мен критерийін бере аласыз;
· Мәліметтерді өңдеу - мәліметтерді әр түрлі тәсілдермен өңдеуге болады. Мәліметтерді онымен байланысқан басқа бір ақпаратпен байланыстырып, нәтиже мәнін есептеуге болады;
Мәліметтерді басқаруда - сiз мәліметтермен кім танысуына болатынын көрсетіп, оларды өшіріп немесе жаңа ақпарат қоса аласыз. Сонымен қатар, мәліметтерді ұжымдық қолдану ережелерін анықтауға болады.
Мәлiметтердiң әр түрлi типтерi болады. Ендi информациялық жүйелердегi мәлiметтердiң, яғни өрiс мәндерiнiң типтерiне тоқталайық.
Негiзгi типтер:
· Текстiк мәлiметтер (TEXT). Текстiк мәлiметтердiң мәндерi алфавиттi- цифрлi символдардан тұрады және ұзындығы 255-тен аспауы керек;
· Сандық мәлiметтер (NUMBER). Бұл типтегi атрибуттардың мәндерiмен арифметикалық амалдар орындауға болады. Сандық мәлiметтер ұзындығы бүтiн сан болса 2 байт, бөлшек сан болса жылжымалы нүктелi сан форматында 4 байт орын алады. Бүтiн және бөлшек бөлiктерi санда нүктемен ажыратылады.
· Дата немесе уақыт типi (DATETIME). Дата типi белгiлi бiр форматта берiледi, мысалы: кк.аа.жж (күн, ай, жыл). Алғашқыда бұл текстiк мәлiметтiң бiр жағдайы сияқты көрiнедi. Алайда, информациялық жүйеде дата типтi қолданудың ерекшелiктерi бар.
· Жүйе қатты бақылау жүргiзу мүмкiндiгiн алады;
· Автоматты түрде датаны әр елдiң дәстүрiне байланысты бейнелеу мүмкiндiгi туады;
· Программалау барысында даталарға арифметикалық амалдарды орындау жеңiлдейдi.
· Логикалық мәлiметтер (YESNO). Бұл типтiң мәлiметтерiн булевтiк деп атайды және мәндерi TRUE немесе FALSE (шартты түрде 1 немесе 0) болады және мұндай мәлiметтер "иә", "жоқ" болып интерпретацияланады.
· OLE обьектiсiнiң алаңы. Бұл ең бiр қызықты типтердiң бiрi болып табылады. Бұл типтiң мәнi ретiнде OLE объектiсiнiң кез-келгенi болуы мүмкiн (егер компьютерде болса) - графика, дыбыс, видео.
· Қолданушының типi. Көптеген жүйелер қолданушыларға өздерiнiң типiн жасауға мүмкiндiк бередi. Мысалы: "апта күнi" (дүйсенбi, сейсенбi және т.б), "адрес" (почта индексi-қала-және т.б).
Сұрау (запрос) - белгiлi бiр ақпараттарды алуға талап болып табылады. Сұрау бiр немесе бiрнеше кестелерден құрылады. Сұраудың нәтижесi таңдау (выборка) деп аталады. Мәлiметтер қорында таңдау сақталмайды; ол әрбiр рет сұрауды орындағанда жаңадан құрылады да оны жапқанда жоғалады. Сонымен, ақпараттарды таңдау үшiн бiрiншiден, қандай ақпарат керек болып тұрғандығын; одан кейiн ол ақпарат қай кестеде сақталғандығын бiлу керек.
Сұраныстың негiзгi типтерi:
· Стандартты таңдаулар;
· Орындау үшін әрекеттер;
· Қосу үшін сұраныс. Кестедегі іріктелген жазбаларды немесе ағымдағы мәліметтер қорындағы сұранысты басқа кесте соңына қосуға болады;
· Жою үшін сұраныс;
· Жаңарту үшін сұраныс. Берілген жазбаларды шартты қанағаттандыратын ыңғайлы жағдайға өзгертуге болады;
· Жаңа кесте құру үшін сұраныс;
· Параметрлік сұраныс. Көбіне пайдаланушыға құрылған сұраныс бойынша іс жүргізуге (жұмыс жасауға) тура келеді бірақ кей жағдайларда таңдау кезінде біршама өзгешеліктер болады. Ондай жағдайда, қайта-қайта жаңадан сұранысты баса бермес үшін, сұранысты параметрімен құру керек.
· Сұраныстың тоғысуы берілгендерді көрнекті, кросс - кестені компактілі пішінде көрсетеді. Берілгендерді өңдеуде түрлі топтағы жазбалар мен топтық есептеулерді жүзеге асырады.

2-БӨЛІМ. ИНСТРУМЕНТАЛЬДЫ ҚҰРАЛ
2.1. Delphi-де қолданылатын мәліметтер қорының түрлері
Локалдік вариантта мәліметтермен жұмыс істеу бір пайдаланушы режимінде болады. Бұл вариант корпоративтік жұмыста іс жүзінде кездеспейді, себебі бір мезгілде мәліметтермен жұмыс істеп отырған пайдаланушы саны мен мәліметтер қоры қөшірмесінің саны тең болатындай бірнеше мәліметтер қор қөшірмесінің құрамын синхрондау қиын.
Файл-Сервер
Локальдік машина МҚ
МҚ
Желі
BDE

Бағдарлама BDE BDE
... ... ...
Бағдарлама Бағдарлама

Клиент

Файл - сервер мәліметтер қорында мәліметтер желілік файл - серверде орналасады, ол бір мезгілде бірнеше пайдаланушы жұмыс істей алады, сондықтан мұндай мәліметтер қорында қөп пайдаланушы режимінде пайдалануы мүмкін. Мәліметтер қорында ғы мәліметтердің жалғыз ғана сақталады, әрбір клиент әр уақыт мезетінде осы мәліметтердің локалдік қөшірмесімен жұмыс істейді, мәліметтерді басқару түгелімен клиент бағдарламасына жүктеледі.Олар әрбір клиент орнындағы мәліметтердің локалдік қөшірмесін негізгі мәліметтер қоры құрамымен синхрондауды жүргізуі тиіс.
Екеуінде де BDE клиент машинасында болады, және бағдарламамен бірігіп локалдік мәліметтер қорын басқару жүйесін құрады, мұнда қөшірме саны мен пайдаланушы саны тең болады.Бұл жүйеде қашықтағы орналасқан компьютерлермен INTERNET желісіне шығуға болады. BDE локалдік және клиент - серверлік мәліметтер қорын төмендегідей пайдалануды қамтамасыз ететін PLL- библиотека жиынын білдіреді. Ол Delphi - де жазылған мәліметтер қорымен жұмыс істеу үшін қолданылатын қосымшаларды пайдаланатын әрбір компьютерге қондырылады.
Клиент - серверлік мәліметтер қоры.
Клиент - сервер архитектурасында BDE мен мәліметтер қоры арасында мәліметтер қор сервері (арнайы бағдарлама, мәліметтер қоры басқарады) - деген маңызды аралық звено пайда болады.
Клиент - серверге реляциялық мәліметтер қоры (бір - бірімен байланысы бар кестелерден тұратын мәліметтер қоры) үшін өндірістін стандарт болатын SQL(Structured Query Language - құрылымдық сұраныс тілі) сұраныс тілінде сұраныс құрады. SQL сервер сұраныс интерпретациясын қамтамасыз етеді, оны орындайды, нәтижесін құрады және оны клиентке жібереді. Мұнда клиент компьютері сұранысты физикалық орындауға қатыспайды, ол тек қана сұранысты мәліметтер қоры серверіне жібереді және нәтижені алады, содан кейін оны керекті түрге келтіреді және пайдаланушыға береді. Клиенттің қосымшасына тек қана сұранысты орындау нәтижесі жіберіледі, ал желімен тек қана клиентке қажет мәліметтер беріледі. Қорытындысында желіге жүктеме азаяды. Сондай- ақ SQL-сервер алынған сұранысты тез арада орындау үшін тиімді жағдайларды қарастырады. Мұның бәрі жүйенің орындалу әрекетін күшейтеді және сұраныс нәтижесін күту уақытын азайтады.
SQL сервердің қолдануымен транзакцияның қуатты аппараты бір мезгілде бірнеше пайдаланушының бір мәліметті өзгертуіне мүмкіндік бермейді және өзгеріс енгізудұрыс аяқталмаса бастапқы мәніне қайтып келуге мүмкіндік жасайды.
Машина сервері

МҚ

МҚ сервері

Желі

BDE BDE BDE
... ... ... ..
Бағдарлама Бағдарлама Бағдарлама

Клиент Клиент Клиент
Мәліметтер қоры серверінде мәліметтер физикалық тұрғыдан бір үлкен файл түрінде дискіде сақталады, жұмыс істеу үшін әрбір пайдаланушыға пароль беріледі, бұл әдейі бұзу мен ұрлаудан қорғауды күшейтеді.
Сервер қосымшасымен біріккен архитектура.
Клиент - сервер архитектурасын дамыту идеясы (ойы) мәліметтер қорын ашық пайдаланудың үш звенолы архитектурасының пайда болуына әкелді.(N-tier немесе multi-tier архитектурасы)
Клиент - сервер архитектурасы екі звенолы: бірінші звено клиент бағдараламасы, ал мәліметтер қор сервері мен мәліметтер қоры екінші звено болады.
Үш звенолы архитектурада қосымша бағдарлама құрылады, онда бұрын клиент қосымшасының меншігі болып есептелетін барлық мәліметті теру компонеттері, сондай - ақ қосымша компонеттер TDatabase және TSession кіреді. Содан кейін бағдарлама COM немесе CORBA сервері ретінде тіркеледі, ары қарай сервер қосымшасы болады. Клиент машинасында BDE болмауы мүмкін. Серверлік мәліметті пайдалану үшін олар сервер қосымшасына жүгінеді, ол қажетті мәлімет алмасуды өткізеді.

Сервер машинасы Файл-Сервер машинасы
МҚ МҚ

МҚ сервері BDE

BDE
Сервер машинасы
Сервер қосымшасы

Желі

Бағдарлама

Клиент қосымшасы BDE - мен жабдықталған кез келген желілік машинада болуы мүмкін.Бұл кезде ол орналасқан каталогке басқа желілік машиналар онымен ашық пайдалануға мүмкімдік жасалуы тиіс, ал машина сервер қосымшасы тұрған мәлімет серверімен жұмыс істеу периоды кезінде қосылуы тиіс.
Сондай - ақ мұнда мәліметті орналастырудың файл - сервер вариантын қолдануға болады (суретте оң жағында) Мұнда дұрыс емес мәліметтерді сервер қосымшасы кері қайтарады, мәліметтер қоры серверіне жіберілмейді.
Клиент бағдараламасында мәліметтер қорының мәліметтер бөлігінің көшірмесін білдіретін клиенттік мәліметтер теру орналасады. Барлық өзгерістер осы көшірмені өзгертеді, қажет уақытқа дейін мәліметтер қорына жіберілмейді. Сондай - ақ үлкен кестелермен жұмыс істегенде сервер қосымшасынан бір мезгілде клиент экранында орналаса алатындай порциямен локалді теруді алуға талап қоюға болады. Бұның бәрі желі жүктемесін азайтады, сұраныс нәтижесін күту уақытын азайтады.
2.2. Delphi-де МҚ байланысты ұйымдастыру
Delphi-де мәліметтер қорымен жұмыс істеуінің негізі Borland Database Engine (BDE)-Borlandфирмасы мәліметтер қорының процессоры болып табылады.BDE мәліметтер қоры мен қосымша арасында делдал қызметін атқарады.Ол мәліметтер қорын реализациялауда қолданушыға мүмкіндік береді.Осыған байланысты мәліметтер қоры реализациясын ауыстырғанда қосымшаны өзгертуге болады.Delphi қосымшасы ешқашан да мәліметтер қорымен тікелей жұмыс істемей, BDE арқылы ғана жұмыс істейді.
Delphi қосымшасы мәліметтер қорымен байланысар кезде BDE-ге барады да, мәліметтер қорының псевдонимін және ондағы қажет кестені хабарлайды.BDE динамикалық тіркестірілген кітапханалар Dle түрінде ұйымдастырылған.Олар, басқа кітапханалар сияқты IDAPI (Integerated Database Application Program Interface) деп аталатын API-мен Application Program Interface-қолданбалы программалар интерфейсімен қамтамасыз етілген.Бұл қосымша пайдаланатын мәліметтер қорымен жұмыс істеу процедуралар мен функциялар тізімі.

Delphi қосымшасы

Borland Database Engine(BDE)

Paradox Paradox ODBC ODBC- ті
Драйвері Драйвері Драйвері интерфейс

Мәліметтер Мәліметтер Мәліметтер SQL
Қоры қоры қоры сервері

Кесте Кесте кесте кесте Мәліметтер қоры
кесте кесте

BDE псевдоним арқылы көрсетілген мәліметтер қорына сәйкес драйвер табады.Драйвер - бұл қандай да бір анықталған типті мәліметтер қорымен қалай хабарласу керек екенін көрсететін көмекші программа.Егер BDE-ның мәліметтер қорын басқару жүйесіне сәйкес келетін өзінің драйвері бар болса, онда BDE мәліметтер қорымен және ондағы қажет кестемен байланысады, қолданушы сұранысын өңдейді және қосымшаға өңдеу нәтижесін хабарлайды.BDE Microsoft Access, Fox Pro, Paradox, dBase сияқты мәліметтер қорына өздігінен ене алады.
Егер BDE-нің өзінде қажет мәліметтер қорын басқару жүйесінің драйвері болмаса, онда ODBC драйвері қолданылады.ODBC (Open Database Connectivity)- бұл BDE функцияларына аналогты DLL, бірақ Microsoft өзінің офистік өнімдеріне ODBC қолдануын қосқан соң және ODBC үшін барлық мәліметтер қорын басқару жүйесі драйверлер қосылғандықтан, Borland фирмасы ODBC-ты қолдануға мүмкіндік беретін BDE қосты.Шындығында ODBC арқылы жұмыс жасау BDE-ге қосылған мәліметтер қорын басқару жүйесінің өз драйверіне қарағанда жәй жүргізіледі.Бірақ ODBC-пен қатынасқа байланысты Delphi масштабы үлкейіп, қазір Delphi кез-келген мәліметтер қорын басқару жүйесімен жұмыс жасай алады.
BDE SQL- сұраныстардың стандарт тілін қолдайды, ол Sybase, Microsoft SQL, Oracle, InterBase сияқты SQL- серверімен мәліметтер алмасуға мүмкіндік береді.Бұл мүмкіндік клиентсервер платформасында жұмыс кезінде кеңінен қолданылады.
Database Desctop программасы
Database Desctop BDE Administrator сияқты Delphi қойылымына кіреді. Ол жаңа мәліметтер қорын құруға және бар мәліметтер қоры кестелерін редакциялауға, сонымен қатар визуальды және SQL сұраныстарымен және мәліметтер қоры псевданимімен жұмыс жасауға арналған.
Мәліметтер қорының жаңа кестесін құруды қарастыру. Database Desctop программасы қосылады. Енді оның басты менюінен мына пункттерді таңдаймыз: FileNewTable (ФайлҚұруКесте). Осыдан кейін құрылатын кесте типін таңдайтын (1-суреттегі) диалогты терезе пайда болады. Келісім бойынша программа Paradox 7 типін ұсынады.Егер dBase IV типі таңдалып, ОК батырмасы басылса, кесте құрылымын құратын жаңа терезе (2-сурет) ашылады.
1-сурет. Жаңа кестені құру терезесі.

2-сурет Кесте құрылымын құру терезесі.

Бұл терезенің мынадай мүмкіндіктері бар:
* Өрістерді құру және сипаттау;
* Кілттік өрістерді беру;
* Индекстерді беру;
* Өрістер мәніне шектеулер қою;
* Параллельдер беру (егер олар қолданылса);
* Қолданылатын тілдік драйверді көрсету;
* Мәнді таңдау үшін кестені беру.
Реляциялық кестеде ең болмағанда бір өріс болуы керек.Кесте құрылымында өрісті анықтау үшін кесте құрылымын құру терезесіндегі Field Name (өріс аты) мәтіндік өрісіне кесте өрістерінің атын енгіземіз. Содан соң Type (Tun) өрісінде мәліметтердің типін көрсетеміз. Ең соңында Size (өлшемі) мәтіндік өрісінде өріс өлшемін береміз.
Құрылымы анықталған соң индекстік өріс беріледі. Ол үшін кесте құрылымын құру терезесінің оң жағындағы Table Properties (кесте қасиеттері) төгілмелі тізімінде Indexes (индекстер) пункті таңдалады ашылған тізім астындағы Define (анықтау) батырмасы басылады.
Индекстік өрісті таңдап, ондағы мәннің қайталанбауын Unique (уникальды)-ге жалауша қою арқылы қамтамасыз етіледі.ОК басылады.Енді құрылған таблицаны сақтауға болады, әзірше онда мәліметтер жоқ.Сақтау үшін Save As... батырмасы басылады.
Бұл құрылған кестені енді программада қолдануға болады.Оны ашып, ішін қарауды Database Desctop арқылы жасауға болады.Ол үшін Database Desctop программасының басты менюінен таңдалады. FileOpenTable...
(Файл Ашу Кесте)
Тікелей жаңа кесте құрылымын құрумен қатар, бар кесте құрылымын пайдаланып, оны жаңа кестеге көшіріп алуға болады. Ол үшін кесте құрылымын беру терезесіндегі Boorrow... (меншіктеп алу) батырмасы қолданылады.
Өріс құрылымы туралы мәліметтерді көшіріп алғаннан бөтен, қосымша информацияны да көшіруге болады.
2.3. TQuery компонентімен жұмыс
TQuery компоненті қасиетінің ерекшелігі реляциялық мәліметтер қорымен жұмыс істеуге арналған арнайы тіл SQL-ді пайдалану болып табылады. Бұл тіл көмегімен программа SQL-сұраныстарды құрады, оны TQuery мәліметтер қоры машинасы BDE-ге береді.Машинада SQL құрылған интерпретаторы болады, ол сұраныста сипатталған іс-әрекеттерді орындайды.
Егер сұраныс BDE көмегімен құрылған қажет мәліметтерді мәліметтер қорынан алуды талап етсе, мәліметтер программаны іске қосу каталогінің уақытша файлы түрінде желілік кестеге салынады да, TQuery осы кестенің үстінен қарайтын болады.Уақытша кестедегі мәліметтер TDataSource делдал-компанент арқылы визуальді компаненттерге беріледі де, оларды TTable компанентінен алынған сияқты көрсетіледі.Бірақ TTable-ден айырмашылығы қолданушы оларды өзгерте алады, себебі олар анық мәліметтердің тек көшірмесі болады. Мәліметтер қорында сақталып тұрған информацияларды өзгерту үшін TQuery BDE-ге беретін арнайы сұраныстар қалыптасады. Бұл жағдайда BDE жаңаларын қалыптастырмайды, және алдында құрылған уақытша кестелерді пайдаланбайды да, тек сұраныста орындап, программаға оның нәтижесін хабарлайды. Демек мәліметтер жүйесінің модификациясы жағдайында сұраныстың программалық өзгеруін талап ету TQuery-дің TTable-ден өзгешілігін көрсетеді.
SQL-сұранысқа кейбір шектеулер қойғанда TQuery "тірі" мәліметтер жүйесін құруы мүмкін, яғни оған енгізілген BDE өзгертулері мәліметтер қоры кестесінде TTable компоненті жасайтындай көрсетіледі.
Желілік немесе файл-серверлік мәліметтер қорымен жұмыс кезінде TQuery-дің мәліметтерге ену жылдамдығы жалпы жағдайда, TTable-ге қарағанда аз болады, себебі TQuery өзімен жұмыс кезінде уақытша кестелер құрады. Бір жағынан SQL-дің қуатты мүмкіндіктері TQuery көмегімен TTable көмегімен алынбайтын мәліметтер жүйесін қамтамасыз етеді (мысалға, мәліметтер жүйесінде мәліметтер қорының бірнеше кестелерін біріктіру). Серверлі мәліметтер қорымен жұмыс кезінде TTable-дің қажеттілігі төмендейді, себебі бұл жағдайда ол төменгі мәліметтер қорының барлық серверлердің желілік көшірмесі болатын уақытша кесте құрады, содан соң барып одан қажет мәліметтер қорын құрады. Үлкен жергілікті кестелерді құруда уақыттың көп кетуі мен күрделі мәліметтер қорын алуға қатысты TTable-дің аз мүмкіндіктері оның клиент-сервер қосымшаларымен жұмыс істеуін алып тастайды.
Статикалық сұраныстарды орындау
Статикалық сұраныстар программаның қалыптасу кезінде құрылады (ал Select сұраныстары орындалуы да мүмкін). Статикалық сұраныстардың ерекшеліктері өрістер редакторы арқылы компонент-өрістерді пайдалану мен құру мүмкіндіктерімен, сонымен қатар, ондай сұраныстың SQL Builder құралы көмегімен автоматты түрде құрылу мүмкіндігімен байланысты.
Статикалық сұранысты қолмен құрастыру үшін обьекттер инспекторындағы SQL жолындағы батырманы басқанда шақырылатын SQL қасиеттер редакторы қолданылады. SQL қасиеттер редакторындағы SQL-сұраныс мәтіні.
TQuery-ді ашу және жабу.
TQuery кампоненті мәліметтер жиынын қайтара алады(егер кампонент Select операторын қолданса, яғни мәліметтер қорының бір немесе бірнеше кестелерін таңдау жүргізілсе) және мәліметтер қорының бір немесе бірнеше кестелеріне әрекет жасай алады.
Select сұранысы жағдайында кампонент программа айдауы кезінде Open әдісімен, ал құрылуы кезінде Active қасиетіне True мәнін қойғанда ашылады.
Егер SQL-сұранымда Insert, Update немесе Delete операторының біреуі қолданылса, мәліметтер жиыны қайтарылмайды. Мұндай сұраныс ExecSQL әдісімен орындалады.
Select операторымен құрылған мәліметтер жиынын жабу Close әдісімен немесе Active қасиетіне false мәнімен жүзеге асырылады. Айта кететін жайт, SQL қасиетінің кез-келген өзгерісі құрылу кезінде де, программа жүруі кезінде де ашық мәліметтер жиынын автоматты түрде жабады. Мәліметтер жиынын қайтармайтын TQuery кампоненті үшін close әдісінің орындалуы ешқандай әсер етпейді, себебі ашық мәліметтер жиыны онымен ешқандай байланыспаған.
Өзгертілетін мәліметтер жиыны.
TQuery кампонентімен қайтарылатын мәліметтер жиыны жазбалары TTable кампоненті жүретін сияқты өзгерте алады. Select операторы орындалғаннан кейін қайтарылатын мәліметтер жиынының өзгеру мүмкіндігі мәні келесі шарттардың орындалуынан тәуелді автоматты түрде қойылатын CanModify қасиетімен анықталады:
* Request Live кампонентінің қасиеті True мәнін қабылдауы қажет;
* Мәліметтер жиыны тек бір ғана физикалық төменгі мәліметтер қорымен(ТМҚ-мен) қатынасты құрылады;
* Мәліметтер жиыны сұрыпталмайды (яғни сұраныста ORDER BY секциясы болмауы қажет);
* Мәліметтер жиынында мәндер SUM, CONT, AVG, MIN, MAX агрегатты функциялары көмегімен құрылмайды;
* Мәліметтер жиыны кэштенбейді (CashedUpDates қасиетінде false мәні болуы қажет);
* Sybase SQL Server серверіне кіргенде төменгі мәліметтер қорында(ТМҚ-да) қайталанбайтын индекс болуы қажет.
Егер мәліметтер жиынына Post, Delete әдістерімен енгізілген өзгертулер мәліметтер жиынында көрсетілмесе, оның құрамын Refresh әдісімен жаңартуға болады. Бірақ бұл жағдайда Select операторы мәліметтер қорының жергілікті кестесі үшін орындалуы қажет және бұл кестеде қайталанбайтын индекс болуы қажет. Жойылған мәліметтер қорына жіберген сұраныс нәтижесінде қайтарылған мәліметтер жиыны үшін Refresh әдісінің орындалуы ешқандай салдар туындатпайды.
TQuery кoмпонентінің Request Live қасиеті еленбейді, егер жоғарыда айтылған шарттардың ең болмағанда біреуі бұзылса. Мұндай мәліметтер жиыны тек мәліметтерді көрсете алады, ал Insert, Edit және Delete әдістерінің біреуін шақыру ерекше жағдай туғызады. Жазбаларды өңдеу, қою және өшіру үшін бұл жағдайда не TUpDateSQL арнайы кампоненттерін, не болмаса SQL-серверге TQuery Exec SQL әдісі көмегімен берілетін Update, Insert, Delete сәйкес сұраныстарын пайдалану керек. Бұл жағдайда да, басқа жағдайда да қолданушы экрандағы мәліметтерді сәйкес жаңартумен байланысты бір үлкен мәселе бар. Мәселе мынада, бұл жағдайда жазбаларды жаңарту олардың кескінделуінен тәуелсіз болады. DBGrid ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.