ГАЖ мүмкіншіліктері

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны:

1) Кіріспе

2) Негізгі бөлім:

Геоақпараттық жүйелердің даму тарихы.
ГАЖ мүмкіншіліктері
ГАЖ-ды пайдалану салалары

3) Қорытынды

4) Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

КІРІСПЕ

Географиялық ақпараттық жүйе (ГАЖ), кеңістік базасының құрастырушысы және әр келкі мәліметтер мен ақпараттарды біріктірудің негізі ретінде аумақтық басқармалардағы шешімдерді қабылдаудың басты элементі балып саналады. Әлемдік тәжірибе табиғи ресурстарды, инфрақұрылымдарды, қоршаған ортаның ахуалын, жалпы аумақты тиімді басқару ГАЖ-дың ықпалына қатысты екенін көрсетіп отыр. ГАЖ өз бағытын дамыта отырып, ақпараттық технологиялармен шешілетін көптұрғыдағы мәселелерді шешуде қолданылуда. Бұл технология негізгі үш рөлді атқарады геоақпараттық қосымшалар үшін қолданбалы технологиялық тұғыр ретінде, геокеңістіктік мәліметтерді ақпараттық жүйеде басқару және кеңістіктік мәліметтер базасындаға әр түрлі ақпараттарды біріктіру ортасы ГАЖдың технологиялық ортасы басқару шешімдеріне ықпал ете отырып, жан-жақтан тоғысқан талдауларға қолдау көрсетеді.

1. Геоақпараттық жүйелердің даму тарихы.

Географиялық ақпараттарды автоматты түрде өңдеу үшін мэліметтерді компьютерлік өндеуден өткізу жүйесін қүру керек. Ол үшін геоақпараттық жүйелер (ГАЖ) - автоматты жинақтау жүйелерін сақтау, өзгерту жэне геогра- фиялық ақпараттарды ЭЕМ жэне автоматиканың түрлерінде беру мақсаты қойылады. Географиядағы ақпараттық жүйелер тарихы ЭЕМ- да өңделетін басқа ғылым салаларымен көбінде ұқсас болып келеді. Информатикада барлық жинақгалу жүйелері мен ақпараттарды өңдеуді ақпараттық жүйелер (АЖ) немесе автоматтандырылған ақпараттық жүйелер (ААЖ) деп айту келісілген.

ГАЖ-ды құрудың бірінші жұмыстары 60-жылдардың ортасында Канада мен Швецияда басталған. Канадалық ГАЖ (КОІ8) Р. Томлинсонның (1963-1971 жж. ) библиографиялық жэне қоршаған ортаның табиғи қорларын тиімді пайдалануға арналып жасалған жұмыстарынан бастау алады. Ал Швецияда О. Саломонссон, Т. Германсеннің (1976) жер кадастріне қажетті ГАЖ құру жұмыстарынан бастау алады. ГАЖ-ды құруға әртүрлі ұйымдар мен ғылыми ұжымдар қатысты. ГАЖ кешенді көп мақсатты ақпараттық жүйе ретінде кұрылды.

Канаданың СGIS ақпараттық жүйесі ең үлкен атақка ие болды. 1976 жьшы істелінген жұмыстың тэжірибесі Р. Томлинсонньщ анықгама монографиясында қорытьшып шықты /15/.

70-жылдардың басында ГАЖ-дың дамуы Жер жайлы ғылымның көптеген салаларында дами бастады. Сонымен 1976 жьшы АҚШ-тың Геологиялық қызметінде жинақтайтын жэне картографиялық мәлімет- терді өңдейтін 50-ден аса автоматтандырьшған жүйелер пайда болды. Осы кезенде бірінші ақпараттық жүйелер (АЖ) бұрынғы Кеңес Одағында да құрыла бастады.

1981 жылы ағылшын тілінде сөйлейтін мемлекеттерде ГАЖ-дың жэне географиялық ақпараттарды өңцеудің тольщ анықтамасы дайьш болды. Оларда математикалық үлгілеу және жүйелік талдау топтары дайындалды. 70-жылдары қоршаған ортаның қорларын аймақты басқару мақсаттарын шешуге арналған ГАЖ-дар толық даму алды. Осы ақпараттық жүйелердің мақсатгары әртүрлі, бірақ олардьщ арасыңда көбіне аймақгардың экологиялық-экономиялық даму жоспарларын жасауда шешім қабылдау басым болып табылады. Осыңдай жүйеяердің дәстүрлік ГАЖ-дан (018) айырмашылықтары бар, оларды LRIS (LAND RESOURCES INFORMATION SYSTEM) деп атайды.

Егер шет мемлекеттерде ГАЖ-дар мемлекеттік қүрылымның қызметінде (геологиялық, эскери-топографияльщ және басқа) ңемесе аумақтық басқарма органдарыньщ қастарыңда көбірек жасальшса, ал бүрынғы Кеңес Одағыңда ақпаратгарды жинақгау жеке ведомстволарда ұйымдастырылған. Сонымен, бүрынғы КСРО Мемлекеттік комитетінің қүрамында гидро-метеорология жэне табиғатты бақылау. жөнінде 20 түрлі (банк тораптары), мысалы «Агрометеоролошя», «Атмосфераньщ ластануы», «Топырақтың ластануы» жэне басқаларды қамгитын банк тораптары қүрылады. Орман өңдеу картасын шығаратын «Лесожоба» деген Бүкілодақтық аэрофотоорман өңдеу бірлестігінде автоматтьщ өңцеудің аяқгалған жүйесі жасалынды.

Тездетіп жасалынған карталарды ауыл шаруашылығында пайда- ланудың негізгі жүмыстары Бүкілодақгық ғылыми-зерттеу орталығыңда автоматты-ақпараттық басқару «Агроресурстар» жүйесінде жүріп жатгы. Бүрынғы КСРО ҒА-ның Тынық мұхит аймақгық геоірафиялық институтында ГАЖ құру жүмысы басталды жэне басқа оқу орта- лықтарының арасындағы картографияны автоматтаңдыруды дамыту жэне ГАЖ-ды құру үшін ММУ-дың картография жэне информатика кафедрасының көмегі керек болды.

Аймақтық табиғатты қорғауды жоспарлау үшін АҚШ-тың Теннеси штатында құрылған ГАЖ-ды мынадай мысадда қарастырамыз: ОАК RIDGE REGIONAL MODELLING INFORMATION SYSTEM (ORRMIS) .

Аталмыш ГАЖ бағдарламалардың жиынтығының, картографиялық акпаратын сандық акпаратқа аудару, тақырыптық ақпаратты геодинамикалық торабына байланысты және бағдарлама мәліметтерін бөлек қөрсету жэне керек массивтерін жасау қарастырылып отырған ГАЖ-ға кіреді. Ақпараттардың шамамен 80 пайызы картографиялық мәлімет- тер негізінде, ал қалғандары әлеуметтік-экономикалық жоспардьщ негізгі статистикалық мәліметтері негізінде алынған. ОRRMIS - арнайы мамандандырылған ГАЖ-дың үлгісі. ГАЖ есептерді үлгілеуге тікелей арналған, былайша айқанда, оның қүрылымы экологиялық- экономикалық үлгілеу лобараториясында өнделген ақпарат жиьштығы міндетіне байланысты анықгалғандығын көрсетуге болады. Сондықган банкідегі ақпаратты өңцеудің соңғы қорытындысы аймақгың экономикалық даму үлгісі үшін есептелген коэффициент түрінде көрінеді.

Әлемде кеңінен пайдалануға арналған аймақгың ГАЖ үлпсі - «TEXAS RESOURCES INFORMATION SYSTEM», оның ішінде келесі акпараттар сақталады:

-метеорологиялық, оның ішінде ауа алабының ластануы

-гидрологиялық, сондай-ақ су қүрылысы және су шаруашылығы мәселелері

-топырақ қорлары және жерді пайдалану құрылымы

-биологиялық қорлар: жануарлар, өсімдіктер, микро-организмдер және тірі организмдерге адамның эсері

-әлеуметтік-экономикалық, әлеуметтік жағдайлар, экономика, сауда, басқару орындары

-белгілі бір аудан бойынша картографиялық жэне геодезиялық аэрофотосуреттер, карталар.

Ресейде және ТМД елдерінде тереңірек зерттеулер 80-жылдары басталған. Ресейлік ГАЖ-дар С. Н. Сербенюк (1989), А. М. Трофимов (1989), А. В. Кошкарев, В. С. Тикунов (1991), В. И. Семенов, О. И. Солнцев, В. С. Тикунов (1991) жұмыстарына сүйенеді. Грузиндік ГАЖ Тбилиси университетінің профессоры Н. Л. Беручашвилимен байланысты. Эстониядағы ГАЖ-дар П. Х. Каринг (1980) жүмыстарынан белгілі. Латвиядағы ГАЖ-ды жасаған А. А. Калниня, М. Я. Лайвинын (1983) . Литвада ГАЖ-ды жасаған И. Ю. Пакутинскас (1985) . Молдавия- да А. В. Симонов (1987) жүмыстарынан белгілі, Украинада Н. И. Василев жұмыстарынан белгілі. Қазақстанда алғашқы ГАЖ-ды қүру А. А. Тұрсынов, Г. В. Гельдыевалардың Арал мәселесін зертгеуге арнал ған жұмыстарынан және Е. А. Закарин, Л. Ф. Спивак жұмыстарынан бастап белгілі болды.

2. ГАЖ мүмкіншіліктері

ГАЖ кеңістіктік сұраныстар жасап, оның анализін талдап шығарады. ГАЖ-дың мәліметтер базасында іздеулер салып, кеңістіктік сұраныстар жасауы көптеген шығындардың мөлшерн азайтады.

Геоақпараттық жүйе-бұл шешімдерді шығаратын арнайыы құрал емес, оны қабылдауды жылдамдататын, тиімділігін арттыратын жүйе. Ол әр түрлі кретирийлер бойынша жоспарлау органдарының сұраныстары, территориялық мәселелер шешу, нысандарды оптимальды түрде орналастыру бойынша сұраныстарға жауап береді. ГАЖ-да карталарға ерекше мән берген ГАЖ-да карталар жасау бқрыннан келе жатқан дәстүрлі қолдық немесе автоматтық картографиялаудан гөрі қарапайым келеді. Ол мәліметтер базасын құрудан басталады. Бастапқы мәліметтер көзі ретінде кәдімгі қағаз карталардың оцифровкасын қолдануға болады.

ГАЖ-да жасалатын карталар үздіксіз болуы және белгілі бір масштабпен байланыстырылмауы мүмкін. Мұндай мәліметтер базасы негізінде кез келген территориядағы, масштабтағы керекті символды белгілеу арқылы, тағы басқа карталарды жасап шығаруға болады.

Бұл технология негізгі үш рөлді атқарады - геоақпараттық қосымшалар үшін қолданбалы технологиялық тұғыр ретінде, геокеңістіктік мәліметтерді ақпараттық жүйеде басқару және кеңістіктік мәліметтер базасындаға әр түрлі ақпараттарды біріктіру ортасы ГАЖ-дың технологиялық ортасы басқару шешімдеріне ықпал ете отырып, жан-жақтан тоғысқан талдауларға қолдау көрсетеді.

3. ГАЖ-ды пайдалану салалары. Геоақпараттық жүйелердің мүмкіндіктері әртүрлі қызмет салалары мен түрлі тапсырмаларды шешу үшін қолданылуы мүмкін. ГАЖ-ды пайдаланудың кейбір мысалдары:

Маркшейдерлік іс:

1. пайдалы қазбаларды игеретін кәсіпорындарды жобалау, салу және қайта құру жұмыстары үшін инженерлік іздеу мен топографиялық-геодезиялық жұмыстар;

2. мұнай-газ және рудалы кенорындарын өңдеу кезінде пайдалы қазба қорларын тиімді алу үшін олардың сандық модельдерін құру және пайдалану;

3. минералды ресурстарды тиімді пайдалануды, жер қойнауы мен пайдалы қазбалардың қоршаған ортасын қорғауды қамтамасыз ету бойынша мониторингті зерттеу жұмыстары;

4. кенорындарын жерасты және ашық тәсілдермен игеру кезіндегі технологиялық процестердің маркшейдерлік қамтамасыздан- дырылуы;

5. әртүрлі жол магистральдарының құрылысы кезіндегі барлық жұмыс түрлерінің геодезиялық қамтамасыздандырылуы;

6. тау-кен және мұнай-газ өндірістерінде геодинамикалық мониторинг жүргізу.

Геодезия және картография:

§ далада түсірілген геодезиялық деректер негізінде топографиялық пландарды құру;
§ геодезиялық өлшеу деректерін алғаш рет енгізу;
§ жердің сандық моделін өңдеу және құру;
§ векторлау жолымен әртүрлі бағыттағы карталарды құру;
§ карталарды жаңарту;
§ оперативті картаға түсіру;
§ карталарды редакциялау, жинақтау және басып шығару;
§ тақырыптық карталар мен атластарды жинау, т. б.

Әкімшілік-аумақтық басқару:
§ аумақтық және салалық жоспарлау;
§ қаланың жоспарлануы мен объектілерді жобалау;
§ инженерлік коммуникацияның, жер, қала құрылысының, ағаш отырғызу кадастрларын енгізу;
§ техногенді-экологиялық, т. б. төтенше жағдайларға болжам жасау;
§ көлік ағындары мен қалалық көлік маршруттарын басқару;
§ экономикалық мониторинг желісін құру;
§ қаланың инженерлік-геологиялық аудандастырылуы. Телекоммуникациялар:
§ транкті және ұялы байланыс, дәстүрлі желілер;
§ телекоммуникациянық желілерді қарқынды жоспарлау;
§ антенналардың, ретранслятордың, т. б. тиімді орналасуын таңдау;
§ кабельдерді төсеу маршруттарын (бағыттарын) анықтау;
§ оперативті диспетчерлік басқару.
Мұнай-газ кешені:
1. геологиялық барлау және далалық ізденіс жұмыстары;
2. мұнай мен газ қүбырларының технологиялық жұмыс істеу режимдерінің мониторингі;
3. магистральді құбырларды жобалау;
апатты жағдайлардың салдарын талдау, модельдеу.
Экология:
4. экологиялық жағдайлар мен қауіпті табиғат құбылыстарын бағалау және мониторингі, техногенді әсерлер және олардың салдарын бағалау;
5. экологиялық экспертиза;
6. экологиялық апаттарды модельдеу және олардың салдарын талдау;
7. табиғатты қорғау шараларын жоспарлау.
Орман шаруашылығы:
8. орман шаруашылығын стратегиялық басқару;
9. ағаш дайындауды басқару, орманға деген тәсілдерді жоспарлау және жолдарды жобалау;
10. орман кадастрларын енгізу.