Сөйлеу дамуының ЖТСД III деңгейі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 42 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі

Павлодар мемлекеттік педагогикалық университеті

4 деңгейдегі ЖСТД балалармен логопедиялық жұмыстардың ерекшелігі

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

6В01910 - «Дефектология» мамандығы

Павлодар 2020 ж.

МАЗМҰНЫ

АНЫҚТАМАЛАР . . .

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР . . .

КІРІСПЕ . . . 3

1. Жалпы сөйлеу тілі дамымауы мәселелерінің теориялық негіздері

1. 1. IV деңгейдегі жалпы тіл кемістігі түсінігі . . .

1. 2. IV деңгейдегі жалпы тіл кемістігі бар мектепке дейінгі жастағы балалардың психологиялық-педагогикалық сипаттамасы . . .

1. 3. IV деңгейдегі жалпы тіл кемістігі бар мектепке дейінгі жастағы балалармен жүргізілетін логопедиялық түзете - дамыту жұмыстарының ерекшелігі . . .

2. ЖСТД IV деңгейі бар мектеп жасына дейінгі балалардың тіл кемістігін зерттеуде жүргізілетін логопедиялық жұмыстың мазмұны

2. 1. ЖТСД IV деңгейі бар балалармен жүргізілетін логопедиялық жұмыстың ерекшеліктері . . .

2. 2. ЖТСД IV деңгейі бар балалардың тіл кемістіктерін экпериментальды зерттеу жұмысы . . .

2. 3. ЖСТД IV деңгейі бар балалармен логопедиялық жұмыстардың ерекшеліктерін анықтауда жүргізілген жұмыстардың эксперименттік нәтижесі

. . .

ҚОРЫТЫНДЫ . . .

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . .

ҚОСЫМШАЛАР . . .

Анықтамалар

Жалпы сөйлеу тілінің дамымауы (немесе жалпы тіл кемістігі) сөйлеу тілі жүйесінің дыбыс шығару және мағына жағына қарасып, барлық бөліктерінің компоненттерінің (бұзылуынан болатын әртүрлі тіл кемістіктері.

Логопед - балалар мен ересектердің сөйлеу тіліндегі бұзылыстарды анықтаумен, жоюмен және алдын алумен айналысатын түзетуші педагог.

Логопедиялық пункт - бұл баланы басқа (мамандандырылған) топқа, балабақшаға ауыстырусыз сөйлеу бұзылыстары бар балаларға көмек көрсетілетін орын.

Артикуляциялық жаттығу - бұл бұлшық ет пен сөйлеу аппаратын нығайтуға, сөйлеуге қатысатын ағзалардың күш, қимыл-қозғалыс және іс-әрекеттің дифференциациясын нығайтуға арналған жаттығулар жиыны.

Қысқартылған сөздер

ЖСТД - жалпы сөйлеу тілінің дамымауы.

Логопункт - логопедиялық пункт.

ОЖЖ- орталық жүйке жүйесі.

ПМПК - психологиялық-медициналық-педагогикалық кеңес

КІРІСПЕ

Зерттеудің өзектілігі: «Тіл сөйлеу-сөйлесу, оқу-үйрену, жазу-сызу арқылы өседі. Бұл үшеудің біріне көңіл аудармау - үлкен қылмыс. Этика, эстетика дегендердің тым нәзік сырларын әр халық өз тілінде ғана еркін түсінсе керек. »

Ғабит Мүсірепов

Мектепке дейінгі жастағы балаларды тәрбиелеу мен оқытудың басты міндеттерінің бірі сөйлеу, сөйлеу қарым-қатынасын дамыту болып табылады. Ана тілін білу - бұл тек сөйлемді дұрыс құра білу ғана емес, бала айтуды, яғни затты атауды, оны сипаттауды, қандай да бір оқиға, құбылыс туралы, оқиғалардың реттілігі туралы айтып үйренуі тиіс. Мұндай әңгіме бірнеше сөйлемдерден тұруы және сипатталатын заттың маңызды жақтары мен қасиеттерін сипаттауы тиіс, оқиғалар бір-бірімен дәйекті және логикалық байланысқан болуы тиіс, яғни баланың сөзі байланысты болуы қажет. Байланысқан сөз сөйлеу қызметінің ең күрделі нысаны болып табылады. Ол жүйелі түрде толық баяндау сипатында болады. Байланысты сөйлеуді қалыптастыруда балалардың сөйлеу және ақыл - ойы дамуы, олардың ойлау, қабылдау, бақылау дамуы өзара тығыз байланысты. Бір нәрсе туралы айту үшін, әңгіме объектісін (затты, оқиғаны) анық елестету, талдау жасай білу, негізгі қасиеттері мен сапасын таңдай білу, заттар мен құбылыстар арасындағы себеп-салдарлық, уақытша және басқа да қатынастарды орнату қажет. Байланысқан сөйлеуге қол жеткізу үшін интонацияны, логикалық (фразалық) екпінді шебер қолдану, осы ойды білдіру үшін қолайлы сөздерді таңдау, күрделі сөйлемдерді құра білу, сөйлемдердің байланысы үшін тілдік құралдарды пайдалану қажет. Мектепке дейінгі ересек жастағы тілдік даму нормасы бар балаларда байланыстырып сөйлеу өте жоғары деңгейде болуы тиіс. Бұл баланың тұлғасын жан-жақты дамыту үшін, мектепте әрі қарай табысты білім алу үшін өте маңызды.

Түзету педагогикасындағы психологиялық-педагогикалық зерттеулер қазіргі уақытта сөйлеу дамуының күрделі бұзылыстары бар балалар санының өсуінің тұрақты үрдісі байқалатынын көрсетеді. Сөйлеудің жалпы дамымаған жағдайында балаларда дыбыстық және мағыналық жағына жататын сөйлеу жүйесінің барлық компоненттерінің қалыптасуы бұзылған әртүрлі күрделі бұзылулар байқалады. Сонымен қатар, балалардың мектепке дайындығының маңызды көрсеткіштерінің бірі байланыс тілінің қалыптасу деңгейі болып табылады. Сонымен қатар, балалардың мектепке дайындығының маңызды көрсеткіштерінің бірі байланыс тілінің қалыптасу деңгейі болып табылады. Бұл ең тиімді түзету жұмысын құру үшін мектепке дейінгі ересек жастағы балаларда байланыстырып сөйлеудің ерекшеліктерін (сөйлеу дамуының IV деңгейі) анықтау проблемасының өзектілігін тудырады. Байланыс тілін қалыптастыру мәселелерін Е. И. Тихеева, А. М. Бородич, Ф. А. Сохин, Л. С. Выготский, А. А. Леонтьев және т. б. зерттеді.

Сонымен, IV деңгейдегі жалпы тіл кемістігі бар мектепке дейінгі жастағы балалардың мәселесінің өзектілігі мен маңыздылығы, оның теориялық және тәжірибелік өңделуінің жетіліксіздігі зерттеу жұмысының тақырыбын: IV деңгейдегі ЖСТД бар балалармен жүргізілетін логопедиялық жұмыстыі ерекшелігі деп алуға негіз болды.

Зepттey мaқcaты: IV деңгейдегі жалпы сөйлеу тілінің кемістігі бар мектеп жасына дейінгі балалармен жүргізілетін логопедиялық жұмыстың ерекшеліктерін талдау.

Зepттey міндeттepі:

Зерттеу тақырыбы бойынша мектепке дейінгі жастағы балалардың сөйлеу тілі дамуының мәселелері бойынша арнайы әдебиеттерге шолу жасау және әдістемелік әдебиеттерді зерттеу.
Мектеп жасына дейінгі жалпы сөйлеу кемістігі бар балалардың психологиялық-педагогикалық жағын анықтау.
Жалпы сөйлеу кемістігі бар мектеп жасына дейінгі балалардың сөйлеу тілін дамытуға бағытталған логопедиялық әдіс-тәсілдердің ерекшеліктерін теориялық және тәжірибелік деңгейде зерттеу.

Зepттey oбъeктіcі: Мектепке дейінгі жастағы балалардың сөйлеу тілі болып табылады.

Зepттey пәні: Жалпы сөйлеу кемістігі бар мектепке дейінгі балалармен жүргізілетін логопедиялық жұмыстың ерекшелігі.

Зepттey бoлжaмы: егер мектепке дейінгі жастағы жалпы тіл кемістіктері бар балалардың сөйлеу бұзылыстарының ерекшеліктерін анықтап, логопедиялық жұмыстарды ұтымды жүргізсек, онда осы топтағы балалардың сөйлеу тілінің даму деңгейін жоғарлатуға болады.

Зepттey әдіcтepі:

Теориялық әдістер:ғылыми және арнайы әдебиеттерді талдау - зерттеу мәселесі бойынша педагогикалық, әдістемелік, дидактикалық және психологиялық-педагогикалық білімдерді талдау, салыстыру, қорытындылау, болжамдау;
Эмпирикалық әдістер:анықтау, түзету, дамыту әдістері, бақылау, экспериметтік бағалау, педагогикалық зерттеу, өлшеу;
Зерттеу материалдарын математикалық өңдеу әдісі:нәтижелердің сандық көрсеткіштерін таблица, гистограммаларға енгізу.
Зерттеу базасы: «Детки-Конфетки» логопедиялық білім беру орталығы
Зерттеудің теориялық маңызы:Сөйлеуінде IV деңгейдегі жалпы тіл кемістігі бар балалармен жүргізілетін логопедиялық жұмыстың ерекшеліктерін талдауда, оларды ескере отырып тиімді пайдалану жолдарын талдауда.
Тәжірибелік маңызы:Ұсынылған мәліметтерді пайдалану арқылы тіл кемістіктері бар мектепке дейінгі жастағы баланың сөйлеу ерекшеліктеріне сәйкес тиімді логопедиялық жұмыс жүргізе аламыз, сонымен қатар баланың барлық танымдық процестерінің жас ерекшеліктеріне сай дамуын қамти отырып мектепте оқуға даярлық деңгейін арттыра аламыз.
Зерттеу көздері:Қазақстан Республикасының мүмкіндігі шектеулі тұлғаларға арналған заңдар, педагог-дефектологтардың ғылыми еңбектері, әдіснамалық нұсқаулар.

1. Жалпы сөйлеу тілі дамымауы мәселелерінің теориялық негіздері.

1. 1. IV деңгейдегі жалпы тіл кемістігі түсінігі.

Кез келген мемлекеттің өркендеуі онда өмір сүретін халықтың білім деңгейімен және денсаулығымен бағаланады. Қазақстан Республикасының президенті Н. Ә. Назарбаев «Қазақстан-2050 Стратегиясында-қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» жолдауында даму мүмкіндігі шектеулі азаматтарды қоғамдық ортаға кіріктіру мәселелеріне зор көңіл бөлу қажет екені көрсетілген. [1]

Бала өмірінің алғашқы алты жыл ішінде алған білімі барлық басқа жылдарға қарағанда көбірек маңызды рөл атқарады. Жаңа туған сәби тек бірнеше туа біткен рефлекстерге ие болады, біртіндеп отыруға, жүзуге және жүруге үйреніп, бөтен тілді түсінуге және өз бетінше сөйлеуге және басқа да маңызды іскерліктерге ие болады. Баланың туған тілін түсіну және жаңғырту ұзақ уақыт бойы қалыптасады.

Бүгінгі таңда мектеп жасына дейінгі балалардың сөйлеу дамуының мәселелері өзекті тақырып болып табылады. Әр түрлі сөйлеу бұзылыстары бар балалардың пайызы тұрақты түрде жоғары болып саналады. 1-ден 5 жасқа дейінгі балаларда сөйлеу дамуының қарқынды кідірістерімен жиі кездеседі. Олардың себептері әртүрлі: экологиялық фактор, генетикалық өзгерістер, тамақтанудың нашарлауы, жүйке жүйесін шамадан тыс жүктейтін ақпараттық технологиялардың өсуі, гиподинамия. Қазіргі уақытта сөйлеу дамуында кемістігі бар мектепке дейінгі балалар - даму кемістігі бар балалардың ең көп тобының бірін құрайды. Балалардың сөйлеуінің жалпы дамымауы бұрыннан зерттеліп келе жатқан дүние және логопедияның ең өзекті мәселелерінің бірі. Жалпы сөйлеу тілінің дамымауы - мамандандырылған балабақшалардың тәрбиеленушілері арасында ғана емес, сонымен қатар мектепке дейінгі жаппай білім беру мекемелеріне баратын балалар арасында да таралған және тәрбиелеу мен оқытудың барлық процесіне, баланың психикалық және сөйлеу дамуына теріс әсер етеді. ЖТСД құрылымын бөліп қарастыру, оның негізінде жатқан себептерді, бастапқы және екінші бұзылыстардың әртүрлі арақатынасын дұрыс түсіну, балаларды арнайы мекемелерге іріктеу үшін, түзетудің неғұрлым тиімді тәсілдерін таңдау үшін және мектепте оқытудағы ықтимал асқынулардың алдын алу үшін қажет.

Жалпы сөйлеу тілінің дамымауы - балаларда сөйлеу жүйесінің барлық компоненттерінің қалыптасуы бұзылған, оның дыбыстық және мағыналық жағына қатысты, қалыпты есту және интеллект кезінде әртүрлі күрделі сөйлеу бұзылыстары. [2]

"Сөйлеудің жалпы дамымауы" ұғымы сөйлеу жүйесінің барлық компоненттерінің (фонетикалық-фонематикалық жақтары, лексикалық құрамы, грамматикалық құрылысы) қалыптаспауы (немесе дамуының кідіруі) симптомдарының болуын болжайды. Сөйлеудің жалпы дамымауы әртүрлі механизм және ақаудың әртүрлі құрылымы болуы мүмкін. Ол алалия, дизартрия және т. б. байқалуы мүмкін.

Осылайша, "сөйлеудің жалпы дамымауы" термині сөйлеу қызметінің бұзылуының симптомологиялық деңгейін ғана сипаттайды. Көптеген жағдайларда бұл бұзылыстар сөйлеудің жүйелі бұзылуы сияқты дамымауы мүмкін. [3]

ЖТСД терминін алғаш рет 20 ғасырдың 50-60 жылдары Ресейде мектепке дейінгі логопедияның негізін қалаушы Р. Е. Левина енгізді. Сөйлеу тілінің жалпы дамымауы туралы түсінік қазіргі уақытта мектепке дейінгі мекемелер жанындағы балалардың логопедтік топтарын қалыптастыру үшін белсенді қолданылады. Сөйлеу тілінің жалпы дамымауы балалардың сөйлеу патологиясының күрделі формаларында байқалуы мүмкін: алалия, афазия (әрқашан), сонымен қатар ринолалия, дизартрия (кейде) . Ақаудың әртүрлі табиғатына қарамастан, ЖТСД бар балаларда сөйлеу қызметінің жүйелі бұзылыстарын көрсететін типтік көріністері бар:

кеш сөйлеудің басы: алғашқы сөздер 3-4, ал кейде 5 жаста пайда болады;
сөз аграммативті және фонетикалық түрде жеткілікті түрде ресімделмеген;
экспрессивті сөйлеу импрессивті сөйлеуден қалады, яғни бала өзінің айтқан сөзін түсіне отырып, өз ойын дұрыс жеткізе алмайды;
балалардың жалпы сөйлеу тілі түсініксіз.

Бала тілі ересек адамдардың сөйлеуі әсерінен қалыптасады және үлкен дәрежеде бала өмірінің алғашқы күнінен бастап сөйлеу тәжірибесінің жеткілікті болуына, қоршағандардың қалыпты сөйлеуіне және тәрбиелеу мен оқытуға тәуелді. [4] .

Сөйлеу тілінің дамымауы әртүрлі деңгейде кездеседі. Алғашында Р. Е. Левина жалпы сөйлеу тілі дамымауын үш деңгейге бөледі. Кейіннен Т. Б. Филичева 4-деңгейді сипаттап қосады. Түзету жұмытары да әр деңгейге сай жүргізіледі. [5] .

Жалпы сөйлеу тілі дамымауының бірінші деңгейінде тілдің мүлде қалыптаспауы байқалады. Ондайларды мылқау балалар дейді. Бұл деңгейдегі балалардың кісімен тілдескенде анық байқалатын тіл кемістіктері мынандай болып келеді: былдырлап сөйлейді, жеке дыбыстарға еліктейді, жекелеген зат есімдік сөздермен, күнделікті тұрмыста айтылып жүрген етістік сөздерді пайдаланады, сөйлемді былдырлап мүлде түсініксіз етіп үзіп-үзіп айтады, сөйлемде дыбыстар анық айтылмайды, әрі тұрақсыз, құбылмалы келеді. Олар айтайын деген ойын қолдарын ербеңдету арқылы ым-ишара қолданып, ымдап түсіндіруге тырысады. Сөйлеу тілінің бұндай кемістіктері зияты бұзылған балаларда да болуы мүмкін. Бірақ та сөйлеу тілі дамымаған есі дұрыс балаларды ақылына қарап-ақ сөйлеу тілі дамыған (олигофрен) зияты бұзылған балалардан оңай ажыратуға болады. Біріншіден, сөйлегенде пайдаланатын сөздік қорына қарағанда енжар сөздік қорының артықшылығы. Жалпы сөйлеу тілі дамымаған есі дұрыс балалардың зияты бұзылған балалардан өзгешелігі, ойларын тындаушысына жеткізу үшін дене мүшелерінің қимылын және мәнерлі ымды пайдаланады. Оларға өзінің сөйлеу тілінің кемшілігіне сын көзімен қарап, оны қалайда түзетуге тырысуы тән. Сонымен, сөйлеу тілінің ұқсастық жақтарына қарамастан ой-өрісі сөйлеу тілінің дамуы жағынан бір-біріне ұқсамайды. Сөздік қоры шамадан тыс шектелген бұндай балалар заттардың және қимыл-әрекеттердің сыртқы түрлеріне немесе олардан шығатын дыбыстардың ұқсастығына қарап, өздерінің былдырлаған тілімен барлығына бір сөзбен ат қойып алып түсіндіреді. Мысалы: «дөдөт» - машина, машинамен кетті, кетіпті және т. б. Сонымен бірге қимыл-іс әрекеттерді білдіретін сөздерді заттың атымен орнын алмастыра беретін жағдайларда байқалады. Мысалы: «адас» - қарындаш, жазу, сурет салу; «тәй» - шай, тамақ ішу.

Жалпы сөйлеу тілі дамуының екінші деңгейіндегі балалар төмендегідей сипатталады:

1. Балалардың белсенді сөз қоры зат есім, етістік, сын есім, үстеу сөздерімен толықтырылады.

2. Сәтсіз болса да бұл деңгейдегі балалар септік жалғаулар мен жұрнақтарды пайдалана бастағаны байқалады.

3. Бұл деңгейде балалар сөзді байланыстырып сөйлей бастайды.

4. Сөзді түсінуі жетіледі, белсенді және енжар сөз қорлары толығады.

5. Әлі де көп дыбыстарды және кейбір сөздерді дұрыс айта алмайды. Дыбыстық талдау, жинақтау әдістерін игеруге дайын еместігі байқалады.

Жалпы сөйлеу тілі дамуының үшінші деңгейі сөйлем құрамындағы лексикалық-грамматикалық және фонетикалық-фонематикалық элементтердің жетілмеуімен сипатталады. Осындай дәрежедегі, әсіресе мектеп жасына дейінгі балалар айналасындағылармен тілдесіп, сөйлесе алады, бірақ қанша дегенмен де өзінің айтайын деген ойын анықтап түсіндіре алмайды. Тіпті, бала дұрыс айта алады-ай деген кейбір дыбыстардың өзі де өз бетімен сөйлегенде жеткілікті түрде айқын шықпайды.

Тап осы фонематикалық топтағы екі немесе бірнеше дыбыстарды бір дыбыспен немесе бірнеше дыбыстарды бір мезгілде алмастырған кезде дифференцияланбаған дыбыстардың айтылуы өзгеше болады (негізінде ысқырық және ызың дыбыстар, аффрикат, мұрын жолды дыбыстары) . Мысалы: сәй-шай, сана- шана, қал-қар .

Сонымен бірге балалар барлық сөз таптарын пайдалануды, грамматикалық құрылымның қарапайым түрлерін қолдануды үйренеді, салалас, құрмалас пен бағыныңқы құрмалас сөйлемдерді құрастыруға тырысады. Мысалы: Айдош мектептен келді де, шабағын оқуға отылды .

Сөйлеудің дамымауының төртінші деңгейін Т. Б. Филичева атап өтті. Оған сөйлеу тілінің лексика-грамматикалық және фонетикалық-фонематикалық дамымаған қалдық көріністері бар балалар жатады. Тілдің барлық компоненттерінің елеусіз бұзылуы арнайы таңдалған тапсырмаларды орындау кезінде егжей-тегжейлі тексеру процесінде анықталады.

Балалардың сөздерінде сөздердің буындық құрылымы мен дыбыс толымдылығының жекелеген бұзылулары кездеседі. Элизия басым, негізінен дыбыстардың қысқаруында, тек қана жекелеген жағдайларда - буындардың босатуында. Сондай - ақ парафазиялар, жиі - дыбыстардың орнын ауыстыру, сирек буындар, шамалы пайыз-буындар мен дыбыстарды персеверациялау және қосу. Жеткіліксіз айқындық, мәнерлілік, бірнеше нәзік артикуляция және айқын дикция жалпы майланған сөйлеудің әсерін қалдырады. Дыбыс құрылымын қалыптастырудың аяқталмауы, дыбыстардың араласуы фонмен сараланған қабылдаудың жеткіліксіз деңгейін сипаттайды. Бұл қабыну фонем түзу процесінің соңына дейін аяқталмаған маңызды көрсеткіш болып табылады. [6]

Фонетикалық-фонематикалық сипаттағы кемшіліктермен қатар, бұл балаларда мағыналық сөйлеудің жекелеген бұзылыстары анықталды. Мысалы, әртүрлі пәндік сөздікте кейбір жануарлар мен құстарды (пингвин, түйеқұс), өсімдіктерді (кактус, вьюн), әртүрлі кәсіптегі адамдарды (фотограф, телефоншы, кітапханашы), дене бөліктерін (иек, ғасырлар, аяқ) білдіретін сөздер жоқ. Жауап беру кезінде рулық және түрлік ұғымдар араласады (қарға, қаз - құс, ағаштар-шырша, орман - қайың) .

Заттардың іс-әрекеттері мен белгілерін белгілеу кезінде кейбір балалар типтік атауларды және шамамен мағынадағы атауларды пайдаланады: сопақ - дөңгелек; санақ - жазады. Лексикалық қателердің сипаты жағдай бойынша жақын сөздерді ауыстыруда көрінеді (ағайын щеткамен қоршауға бояйды - "ағайын қылқаламмен қоршауға бояйды; мысық допты айналдырады - "құлпынай" орнына), белгілердің араласуында (биік дуал - ұзын; батыл бала - жылдам; атасы ескі - ересек) .

Әр түрлі мамандықтарды білдіретін белгілі бір сөздер қоры бола отырып, балалар еркек және әйел жынысты тұлғаларды саралап белгілеу кезінде үлкен қиындықтарды бастан кешеді, кейбір балалар оларды бірдей деп атайды (ұшқыш - "ұшқыштың" орнына), басқалары орыс тіліне тән емес өз сөзжасам формасын ұсынады (ұшқыш - "ұшқыштың" орнына, барлау - барлаушы, үйрету-Үйретуші, қоймашы, барабан - барабаншы) . Көбейту жұрнақтары арқылы сөздердің пайда болуы да айтарлықтай қиындық тудырады, балалар немесе логопедпен аталған сөзді қайталайды (етік - үлкен етік), немесе еркін пішін атайды.

Қолдану кезінде мынадай тұрақты қателер жіберіледі:

кішірейтілген зат есімдер;
бірліктік жұрнақтары бар зат;
әртүрлі арақатынас мәндерімен зат есімінен құралған сын есімдер;
объектінің эмоционалдық-ерік және физикалық жағдайын сипаттайтын суффикстермен сын есімдер;
қызықты сын есімдер.

Сөйлеу тәжірибесінде жиі кездесетін көптеген күрделі сөздерді пайдалану аясында (жапырақ, қар жауу, ұшақ, тікұшақ және т. б. ), аз таныс емес күрделі сөздердің пайда болуының тұрақты қиындықтары байқалады (кітапұшты орнына - кітапша; ара өсіруші - аралар, ара арасы, бал арасы; ) . [7] Сөздік қорының шектелу ерекшелігі нормамен салыстырғанда ең айқын көрінеді. Көптеген қателер эмоционалдық бағалау, бірлік, зат есімнің қалыптасуына түседі. Отызыншы сын есімдердің (азық-түлікпен, материалдармен арақатынасының мәндерімен), ауызша, салыстырмалы сын есімдердің ("- дау", "- деу"), сондай-ақ күрделі сөздердің қалыптасуында тұрақты қиындықтар байқалады. Аталған көріністер сөйлеу практикасының шектеулігіне байланысты балалардың тіпті пассивті тұрғыдан аталған санаттарды меңгеруге мүмкіндігі жоқ деп түсіндіріледі деген пайымдауға келсек болады. Бұған қоса, сөздік қорын меңгеруде көрсетілген бос орындарды табу тек көлемді лексикалық материалды пайдалана отырып, кішірейтілген зерттеу кезінде ғана мүмкін болды. Сөйлеудің дамымауын диагностикалаудың практикалық тәжірибесінде зерделеп көрсеткендей, логопедтер, әдетте, 5-6 сөзді ғана ұсынумен шектеледі, олардың көбі жиі қолданылатын және балаларға жақсы таныс сөздермен ғана шектеледі. Бұл көркеткіш қате қорытындыларға әкеліп соқтырады. Тілдің лексикалық құралдарының қалыптасуын бағалау кезінде балалар "лексикалық топтардың ішіндегі жүйелі байланыстар мен қарым-қатынасты" қалай білдіретінін анықтайды.

Сөйлеу дамуының төртінші деңгейі бар балалар пән өлшемін (үлкен - кішкентай), кеңістіктік қарама - қайшылықты (алыс - жақын), бағалау сипаттамасын (нашар-жақсы) көрсететін жалпы қолданылатын антонимдерді іріктеуді оңай игереді. Қиындықтар мынадай сөздердің антонимдік қарым - қатынастарының көріністерінде көрінеді: жүгіру - жүру, жүгіру, ашкөздік - ашкөздік емес, сыпайылық; сыпайылық-зұлымдық, мейірімділік, сыпайылық.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.