Балалардың еңбек әрекетін жоспарлау
Мазмұны
Кіріспе
3
1
Қазақ халық педагогикасы арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын дамытудың педагогикалық-психологиялық әдебиеттерде ғылыми-теориялық тұрғыда зерттелінуі
7
1.1
Мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуды ұйымдастыру жолдары
7
1.2
Мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын дамытудың педагогикалық-психологиялық сипаты
16
1.3
Мектеп жасына дейінгі балалардың қазақ халық педагогикасы арқылы ақыл-ойын дамытудың ерекшеліктері
24
2
Қазақ халық педагогикасы арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын дамытудың әдістемелік негіздері
34
2.1
Қазақ халық педагогикасы арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың оқу-тәрбие үрдісінде ақыл-ойын дамытудың жолдары
34
2.2
Қазақ халық педагогикасы арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын дамытудың өлшемдері мен көрсеткіштері
52
2.3
Тәжірибелік зерттеу нәтижелері
63
Қорытынды
70
Әдебиеттер тізімі
72
Кіріспе
Мектепалды балалардың шығармашылық әрекетін этнопедагогика материалдары негізінде қалыптастырудың маңызы ерекше. Қай заманда болмасын адамзаттың басты міндеттерінің бірі - өсіп келе жатқан жас ұрпақты ақылды да саналы, тәртіпті де еңбексүйгіш, өзінің ұлттық салт-дәстүрін құрмет ететін ұрпақ тәрбиелеу екені көпке мәлім.
Ұрпақ тәрбиесінде этнопедагогика материалдары баланы шығармашылыққа тәрбиелеу құралы екені сөзсіз. Этнопедагогика материалдарын мектепалды дайындығының оқу-тәрбие үдерісінде пайдалану және этнопедагогика материалдары негізінде балаларды тәрбиелеу мәселесі бірнеше ғылыми-педагогикалық еңбектерде зерттелген.
Тәлім-тәрбие тұжырымдамасында тәрбиедегі ең басты бағыт: Әрбір адам ең алдымен өз халқының перзенті, өз Отанының азаматы болуы керек екенін, ұлттың болашағы тек өзіне байланысты болатынын есте ұстауға тиіс. Оның осындай тұжырымға тоқталуына ұлттық әдет-ғұрыптар мен дәстүрлер көптеп көмектеседі, солар арқылы ол жалпы азаматтық әлемге аяқ басып, өз халқының мәдени игілігін басқа халықтарға жақын да түсінікті ете алады. Сондықтан әрбір ұрпақ өз кезі мен өткеннің талаптары, объективті факторлары негізінде жас ұрпақты өмірге даярлап, оны жинақталған бай тәжірибе арқылы тәрбиелей отырып, өзінің ата-бабаларының рухани мұрасын игере түсуі керек.
Этнопедагогикалық білім беру - этнопедагогика материалдарын мектепке дейінгі балалардың меңгеруі, қазіргі жағдайда халықтың аса бай тәрбие беру тәжірибесін шығармашылықпен пайдалану шеберліктері мен дағдыларына ие болу және халықтың рухани мәдениетіне бағалы көзқарас жүйсі мен нәтижесі болып табылады.
Мектепке дейінгі балаларды шығармашылыққа тәрбиелелуде этнопедагогикалық білім берудің мақсаты ұлттық сана-сезімді, өз халқының тарихына, мәдениеті мен дәстүрлеріне біртұтас көзқарас қалыптастыруға тиіс [3,1б].
Көптеген ғылыми-зерттеу әдебиеттерін қарастыра келе, біз мектеп жасына дейінгі балалардың қазақ халық педагогикасы арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын дамытудың кейбір қырлары тамырын терең жібіріп көне заманнан бастау алады. Сократтың өзі-ақ оқыту барысында шәкірттердің танымдық белсенділігімен ізденімпаздығын арнайы басқарудың маңыздылығын атап көрсеткенді.
Оқу үрдісінің әдістері мен түрлерін жетілдіру жаңашыл педагогтардың озық дидактикалық идеяларында көрініс табады: В.Ф. Шаталовтың тірек сигналдары, Р. Штейнердің еркін таңдау идеясы, С.Н. Лысенкованың оза оқыту, П. Эрдниевтің ірі блоктар идеясы, Л.В. Занковтың дамыта оқыту, Л.С. Выготскийдің жарқын даму аймағы [5].
Ойлау механизмдерінде білім екі түрлі қызмет атқарады: жаңа білім алу мақсатымен ойша өңделетін материал және ойлау әрекеттерін реттеуші.
Білімнің реттеушілік қызметі заттардың, құбылыстардың, идеялардың немесе олардың қасиеттерінің арасындағы қарым-қатынастарды, себеп-салдар, уақыт-кеңістік қатынастарын, тағы басқа зерттеуде байқалады. Оқу үрдісінде білімнің реттеуші қызметі қалыптаспаған, өйткені қазіргі біріңғай жауаптар алуға бағытталған. Бұдан шығатын қорытынды қоғамда жобалық педагогика - тұлғаның бойында шығармашылық пен ақыл-ой стилін қалыптастыратын тұрақты құрылымдар жүйесі қажет. Мұндай ақыл-ой стилінің негізгі ерекшелігі кез-келген мәселені талдай білу, жүйелі байланыстарды, қайшылықтарды анықтау, олардың дұрыс шешімін табу, осындай шешімдерді дамытудың мүмкін болатын жолдарын болжау. Ойлау стилі осылай қалыптасқан тұлға технологиялардың үздіксіз өзгерістеріне әрқашан дайын болумен қоса, өмірде кездесетін проблемалық мәселелерді парасаттылықпен шешуге моральдық қанағат алады [36].
Қазіргі білім беру жүйесі оқыту үрдісінің екі аспектісін қарастырады. Оқытудың мазмұнды аспектісі - балаларды терең жан-жақты, ғылым мен практика талаптарына сай келетін біліммен қаруландыру мақсатын көздейді. Оқытудың формальды аспектісі - мектеп жасына дейінгі балалардың бойында білімді игеру дағдыларын қалыптастыру, соның негізінде өздігінен жаңа білімді алуға ашу және оқу материалын түсіну жолдарын жаңарту мәселелерін қарастырады. Сондықтан мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын дамыту, олардың бойында ақыл-ой операцияларын қалыптастыру және тиімді жолдарын іздестіру мәселесі қазіргі таңда ұстаз алдында тұрған негізгі міндеттің бірі. Әлемдік педагогикалық практикада бұл мәселені шешудің кейбір тенденциялары пайда болуда. Олардың бірі - оқыту үрдісінде формальды аспектіге назар аудару. Білім беру жүйесі осы бағытта дамып келе жатқан елдер Жапония, Оңтүстік Корея, Сингапур т.б. өздерінің дамуында елеулі жетістіктерге жетіп, соңғы 10 жыл ішінде әлемдік прогрестің алғылар қатарына қосылды.
Әлемдік психолого-педагогикалық әдебиеттерде адамның ақыл-ойын дамыту мәселесін А.Н. Леонтьев, С.П. Рубинштейн, М.Л. Гуров, Е.Н. Кабанова-Миллер, Г.С. Костюк, Е.О. Зейленгер-Рубинштейн, М.В. Занков т.б. атақты ғалымдар теориялық тұрғыда қарастырған. Нәтижесінде ойлау, ақыл-ой ұғымы бір-бірінің орнына қолдана беретінін ұқтық. Кейбір авторлар атап айтқанда Н.Н. Поспелов, Ю.А. Петров, А.Н. Леонтьев, И.А. Гибиш ақыл-ой ұғымына нақты анықтама берген.
Ақыл-ой дегеніміз - логика заңдылықтарын пайдалана отырып, ұғымдарды, ой-пікірлерді, тұжырымдамаларды қолдануға негізделген ойлаудың бір түрі [37]. Философия ғылымының докторы, профессор В.Е. Кемеров Қазіргі заманғы философиялық сөздік еңбегінде: Ақыл-ой - адамның ойлау қабілетінің байланысымен сабақтастығы туралы оқу. Ақыл-ой - өмірдегі қарым-қатынас, ойлау, сөйлеу. қорытындылау, шешімге келу туралы сұрақтарды қарастырады.
Кеңінен алып қарағанда логика тек ойлау емес өмірмен байланысты қарау деген түсініктеме берілген [44]
Қазіргі білім деңгейі балалардан өзіндік таланты мен табиғи қабілетін жетілдіріп қана қоймай, оларды жаңашыл болуын, ізденістерін ұштауын талап етеді. Сондықтан мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын дамыту, олардың бойында ақыл-ой операцияларын қалыптастыру және тиімді жолдарын іздестіру мәселесі қазіргі таңда ұстаз алдында тұрған негізгі міндет.
Ол жалпы білім беретін мектептің мектепке дейінгі кезеңнен бастап қалыптастыру қажетті болып қаралғандықтан жұмысымызға мақсат қойылды.
Зерттеу мақсаты: Қазақ халық педагогикасы арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын дамыту үрдісінің педагогикалық шарттарын теориялық әдістемелік тұрғыда қамтамасыз ету.
Зерттеу объектісі: Қазақ халық педагогикасы арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын оқу-тәрбие үрдісінде дамыту.
Зерттеу пәні: Қазақ халық педагогикасы элементтерін пайдалана отырып, мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын дамыту үрдісі.
Зерттеу болжамы: халық педагогикасы элементтерін пайдалана отырып, мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ой қабілетін дамытып, жетілдіруге болады егер, жетекші пәндерді ақыл-ой қабілетін дамыту саласындағы білім мен іскерліктің мазмұнын толықтырса топтың бүкіл оқу үрдісін мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ой қабілетін дамытуға бағыттаса және оларды терең де жүйелі меңгерту мақсатында арнайы ойындар ұйымдастырса: тәрбиешілерге арнап мектеп жасына дейінгі балалардың дамыта оқыту элементтерін пайдалан отырып, ақыл-ой қабілетін оқу-тәрбие үрдісінде пайдалануға болады.
Зерттеу міндеттері:
мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ой қабілетінің педагогикалық-психологиялық әдебиеттерде теориялық зерттелуін анықтау;
халық педагогикасы элементтерін пайдалана отырып, мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ой қабілетін дамыту ұғымының мәнін ашу, оны қалыптастырудың критерийлерін, көрсеткіштері мен деңгейін анықтау.
Зерттеу әдістері: зерттеу мәселесі бойынша философиялық, психологиялық, педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерді сұрыптап, талдап-жинақтау.
Зерттеудің жетекші идеясы: Мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын дамыту үрдісінде қазақ халық педагогикасының тәжірибесін және прогрессивті идеяларын мақсатты және жүйелі түрде бағыттап енгізу окушылардың дүниетанымын кеңейтіп, интеллектуалдық іскерліктерін дамытумен қатар, олардың жеке құрылымдық компоненттерін (қажеттіліктен, қызығушылықтан туындайтын жеке тұлғаның бағыттылығы, қабілеті, дарындылығы, жігері, адамгершілік қасиеттері) жетілдіруге мүмкіндік береді.
Зерттеудің негізгі кезендері:
Бірінші кезеңде зертгеу мәселесі бойынша отандық және шетелдік философиялық, психологиялық, педагогикалық әдебиеттерге шолу жасалынып, материалдар жинақталып, жүйеге келтірілді; ғылыми аппараты айқындалды, проблеманың қазіргі жағдайы талданып, қорытындыланды; оларды қазақ халық педагогикасын мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын дамыту мақсатында пайдалану жолдары қарастырылды. Эксперимент жұмысының бағдарламасы дайындалды.
Екінші кезеңде қазақ халық педагогикасы арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын дамытуға бағытталған Математика пәнінің типтік бағдарламасына қосымша дайындалып, Зерек бала және Біз мектепке барамыз бағдарламасы негізінде пайдалануға қажетті қазақ халық педагогикасының үлгілері сұрыпталды. Қазақ халық педагогикасы арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын дамытудың әдістемесі жасалып, тәжірибелік-эксперимент жүзінде тексеруден өткізілді.
Үішінші кезеңде тәжірибелік-экспериментгік жұмысқа талдау жасалып, теориялық және эксперименттік зерттеуде алынған нәтижелер қорытындыланды; теориялық қағидапар мен онан туындайтын әдістемелік нұсқаулар өндеуден өткізілді.
Зерттеу жұмысының құрылымы: кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен және тіркемелерден тұрады.
1. Қазақ халық педагогикасы арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын дамытудың педагогикалық-психологиялық әдебиеттерде ғылыми-теориялық тұрғыда зерттелінуі
1.1 Мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуды ұйымдастыру жолдары
Балаларды тәрбиелу мектеп жасына дейіні оқыту мен ойын еңбек тену іс-әрекеттері барысындағы істе көрінеді. Баланың іс-әрекеті неғұрлым сан алуан болған сайын, қоршаған ортаны танып, танымдық қабілетінің дамуы жан-жақты болып арта түседі. Іс- әрееттің барлық түрінде де бала ісерліті үйренеді, қарым-қатынасқа түсіп, тіл үйренеді. Дұрыс бағытта жасалған басшылық баланың тіл дамыту міндеттерін шешуге үшін бағытталған педагогиалық ықпалдың тиімділіін арттыра түседі.
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту үздіксіз білім беру жүйесі ретінде ең алғашқы деңгейі болып, қазіргі күн сайын тұрақты өзгеріп тұрған әлемде табысты бейімделуге қабілеті жететін бала тұлғасы қалыптасуы мен дамуы үшін жағдайлар жасайды.Жетекші ғалымдар мен практиктер жүргізген көптеген психологиялық-педагогикалық зерттеулер нақты мектепке дейінгі жасты зияткерлік, тұлғалық әлеуметтік және эмоционалдық дамуын стратегиясымен үздіксіз байланысты екендігін және мемлекеттік саясаттың ажырамас бөлігі болып табылатындығын ескере отырып, Қазақстан Республикасының мектепке дейінгі білім беру жүйесін жаңғырту дамыту ісіне ерекше көңіл бөлді.
Мектепке дейінгі ұйымдарда баланың жеке басын дамыту, білім беру мазмұнының жаңарту, болашақ ұрпақ тәрбиесін жаңа сапалық деңгейге көтеру, балаларды шамадан тыс жүктемеден сақтайтын және білім мазмұнына міндетті миниумы мен бала дайындығына қойылатын талаптар деңгейін белгілейтін мелекеттік құжат - жаңа стандарт дүниеге келді. Мектеп жасына дейінгі балаларды дамыту мәселесі ұлттық даму стратегиясына байланысты және мемлекет саясатының бір бөлшегі.
Қазақстан Республикасының мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мемелекеттік жалпыға міндетті стандартының жаңа нұсқасы 2009 жылы қолданысқа берілді.Осы жаңа стандартта педагогикалық процестерді ұйымдастыру негізгі үш принципті: кіріктіру, жіктеу және жекешелендіруді іске асыруды болжайды.
ҚР МДТО МЖМБС-ына сүйеніп жасалған жаңа бағдарламалар (Алғашқы қадам, Зерек бала, Біз мектепке барамыз) кешенінің мазмұнын іске асыру әрқайсысының жеке бөлімдері мен мақсатты бағыттары бар негізгі білім беру салаларымен тығыз байланысты жұмыстарды қарастырады.
Білім беру салаларының арасындағы байланыстарға негізделген және
олардың нақты саласы білім жүйесінің біртұтастығын көрсетіп беретіндей етіп материалдың кіріктірілуі бағдарламалардың өзгеше белгісі болып табылады. Кіріктіру педагогқа балалардың жеке дара ерекшеліктерін, олардың жақын даму аймағын ескере отырып, бір және бірнеше білім саласы шеңберінде мазмұнды үйлестіруге және материалды түрліше түйдектеуге құқық және мүмкіндік береді.
Егер базалық білім мазмұны тұлғалық-бағдарлылық және жеке-даралық тұрғыдан түзілсе, оқытудың белсенді құралы ретінде ойын пайдаланылса, ал ата-аналар бала бақшадағы білім беру процесіне араласып, ат салысса, онда баланың құзыреттілік дамуының жоғары деңгейіне жетуге болады. Сонымен бірге білім беретін материалды кіріктіру жастық кезеңің бірінен екіншісіне өткенде базалық мазмұнның шоғырлану және бірізділік ұстанымдарын жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Жаңа стандарт бойынша мектепке дейінгі білім беру мазмұны және мектепке дейінгі салада педагогикалық процесті ұйымдастыру мына бағыттар негізінде өзгертілді.
- мектепке дейінгі жастағы балаларды оқыту және тәрбиелеу нәтижесі ретінде баланың құзыреттілігін қалыптастыру;
- бес білім беру саласынан (Денсаулық, Қатынас, Таным, Шығармашылық, Әлеуметтік орта) ұйымдастырылатын танымдық іс-әрекеттердің кіріктірілуі;
- құзыреттіліктің даму индикаторларына, яғни мектепке дейінгі жастағы баланың біртұтас даму деңгейін зерттеу және қадағалаудың қолданыс құралына сүйеніп, әр баланың жетістігін диагностикалауды іске асыру.
Жаңа стандарттың және бағдарламалар кешенінің құрамына орай қазіргі технологиялық тұрғыдан педагогикалық процестер ұйымдастырылады. Сонда:
- мектепке дейінгі білім беру сапасын бағалауды іске асырғанда, мектепке дейінгі балалардың құзыреттілік дамуының ҚР МДТО МЖМБС-ында көрсетіп берілген деңгейіне сәйкестігін анықтау қажет;
- күтілетін нәтиже ретіндегі мектепке дейінгінің - баланың түйінді құзыреттіліктері баланың жеке-дара ерекшеліктеріне және қоршаған әлеуметтік ортасына тәуелді де, негізінен оның қабілетін, бастамасын, қарым-қатынастағы және іс-әрекеттегі белсенділігін, өмір тіршілігіндегі және оқудағы түсінерлік әр алуан мәселелерді шешудің оңтайлы нұсқасын таба алуын сипаттайды;
- мектепке дейінгі баланың біртұтас дамуын қадағалаудың аспабы (инструментарий) қызметін баланың құзыреттілік дамуының Индикаторы атқарады да, мектепкФе дейінгі ұйымдардың педагогтарына және ата-аналарға қатаң емес диагностика жүргізуге мүмкіндік береді және баланың білім алу траекториясын түзудің негізіне алынады;
- баланың жас және жеке-дара ерекшеліктерін ескеріп, оның құзыреттілік даму деңгейін қамтамасыз ету, балаларға білім беру қызметін көрсететін әр түрлі типті мектепке дейінгі ұйымдар іс-әрекетінің сапалы диагностикасын және мониторингін жүргізу арқылы тиімді бағалау үшін жағдай туғызу, мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың қажетті деңгейіне және мектепке дейінгі жастағы балаларға білім беру саласындағы дүниежүзілік тәжірибеге сәйкес келуіне қол жеткізу сияқты индикатордың қызметін айшықтап көрсетуге болады;
- баланың әр құзыреттілігінің дамуын үш деңгей (бірінші деңгей - бала қандай да бір әрекетті қайта жаңғырықтырады, екінші деңгей - бала не істегенін түсінеді, үшінші деңгей - бала нені білсе, соны қолданады) бойынша қадағалауға арналған білім беру салалары мазмұнынан туындайтын индикатордың жасалған жүйесін пайдалануға болады;
- мектепке дейінгі тәрбие мен оқытуға арналған бағдарламалар кешенінде келтірілген әр түрлі жастық топтағы балалардың мүмкіндіктері мен тұлғалық сапаларының сипаттамаларын ескеру керек болады.
Әр білім саласы бойынша мектепке дейінгілерді тәрбиелеу және оқыту бағдарламалары мазмұнды ғана емес, сонымен бірге құралдарды, түрлері, әдістерді, тәсілдерді, балалардың іс-әрекетін ұйымдастыру және басқару технологиясын, яғни педагогикалық процесті анықтайды, сонда:
- педагогикалық процесс білім беру салалары мазмұны арқылы іске асырылады;
- педагогикалық процесс ұйымдастырудың жеке-дара, кіші топтық және топтық формаларының үйлесімді байланыстарына сүйеніп құрылады;
- педагогикалық процесс қарым-қатынасқа, ойынға, ізденуші-эксперименттік іс-әрекетке, ересектермен және құрдастарымен ынтымақтасуға негізделіп ұйымдастырылады;
- педагогикалық процесс пәнаралық, іс-әрекет аралық өзара әрекеттестік сипатта болады, өздігінен іске асыру және өзін таныту үшін оған қатысушылардың әрқайсысына оңтайлы мүмкіндік туғызады;
- педагогикалық процесс тәрбиешінің жетекшілік рөлін ескереді және ғылым мен практиканың өзара байланысын, педагогикалық процесті болжауды, жобалауды және түзуді, педагогикалық іс-әрекет нәтижесінің объективті диагностикасын көздейді;
- педагогикалық процесс диагностиканың нәтижесіне сүйеніп құрылады;
бала дамуының жеке-дара траекториясын іске асыруды қамтамасыз етеді.
Жаңа ҚР МДТО МЖМБС-ын және бағдарламаларды мектепке дейінгі ұйымдарда іске асыру:
- базитік тақырыптық-перспективтік жоспарға сұйеніп жасаған, білім беру салаларын кіріктіретін жұмыс оқу жоспарын пайдаланып күн тәртібін, ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің бөлінуін (оқу іс-әрекетінің кестесін), күні бойғы педагог пен балалардың іс-әрекетін айқындайтын педагогикалық процестің циклограммасын жасауды;
- жұмыс және перспективтік жоспарға, циклограммаға негізделіп әзіренетін оқу конспектісін жасауды қажет етеді.
Жасалған жоспарға сәйкес тәрбиеші балаларды оқыту мен тәрбиелеуді күнделікті өмірде жүзеге асырып отырады: күні бойы олардың білімін толықтырады, әр түрлі: мәдени-гигиеналық, мінез-құлық мәдениеті, сөйлеу тілі, есептеу, қимыл және т.б. іскерлік пен дағдысын қалыптастырады. Оқытудағы басты роль оқу әрекетіне беріледі.
Ф.Н.Жұмабекова Мектепке дейінгі педагогика оқу құралында оқытудың негізгі формасы - сабақ деп бере отырып, сабақ барлық балалар үшін міндетті, мұнда білім, білік, дағдыны игерумен қатар балалар тобын құруға, онда өмір сүріп, іс-әрекетпен шұғылдануға, бір-бірімен дұрыс қарым-қатынас жасап, адамгершілік қасиеттерін, мінез-құлқын қалыптастыруға үйрететініне тоқталған. Сабақ сөзі қазіргі таңда яғни жаңа стандарт бойынша ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті деп қолданылып жүр. Ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті тәрбиешінің басшылығымен өтеді. Ол ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің мазмұнын, әдіс-тәсілдерін таңдап алып, балалардың білімді, іскерлікті, дағдыны меңгеру әрекетін басқарады. Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетін өткізуге ең қолайлы кезең күннің бірінші жартысы. Себебі балаларға іс-әрекетпен шұғылдану тәңертеңгі тамақтан кейін, шаршамай, ойынға кіріспей тұрғанда ыңғайлы екені көптеген ғалымдардың зерттеу еңбектерінде дәлелденген.
Ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті - бұл балалар бақшасында оқытуды ұйымдастырудың негізгі формасы. Ол барлық мектепке дейінгі балалар үшін міндетті, олар үшін ұйымдастырылған оқу іс - әрекетінің бағдарламалық мазмұны белгіленген, күн тәртібінде оны өткізуге тұрақты уақыт бөлінген, белгілі бір ұзақтығы көрсетілген. Ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті тәрбиешінің басшылығымен өтеді, ол балаларға жаңа білім береді, білетіндерін дәлдеп, бір жүйеге салады, практикалық іс-әрекеттерді ұйымдастырады, оның барысында балалар алған жаңа білімді нығайтып алуан түрлі іскерлікке, дағдыға үйретіледі. Оқу материалдары бірте-бірте күрделене түседі.
Балалар бақшасындағы оқудың балаларды мектепке дайындауда үлкен маңызы бар. Ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті үстінде балалар оқу іс-әрекеті дағдыларына, жинақы, ұйымшыл болуға үйренеді. Оларда тұрақты зейін, назарын бір нәрсеге аудару, ерік-күш қабілеті өсіп жетіледі. Жүйелі оқыту үстінде таным құштарлығы қалыптасады.
Балаларды ұжымда оқытудың белгілі артықшылықтары бар: бірігіп жұмыс жүргізуде олар біріне-бірі үлкен әсер етеді, белсенділік, өткірлік көрсетеді. Балалардың алдына бірігіп шешетін міндеттер қойылғанда, бірлесіп қам жеу пайда болады, ұжымдық сезімі қалыптасады.
Экскурсиялар, сурет салу, мүсін жасау, құрастыру жөніндегі жұмыстарды бірігіп орындау, қимыл дамыту және музыка оқуларында жалпы ойындар мен би билеуге біріктіру, көркем әдебиетті оқудан алған әсері бойынша бірлесіп қайғыру - осының бәрі тату балалар ұжымын құруға көмектеседі және ол ұжымда өмір сүріп, жұмыс істеуге қалыптастыру.
Тұтас алғанда мектепке дейінгі мекеменің және әрбір жас топтарының жұмысын жоспарлаудың тікелей негізі Балалар бақшасындағы тәрбие бағдарламасы болып табылады. Оның мазмұны қайсыбір белгілі уақытқа арналған білім-тәрбие жұмысының жоспарларында одан әрі нақтылана түседі.
Оқытуды жоспарлау. Балалар бақшасында оқытуды ұйымдастыруды негізгі формасы оқу сағаттары болып табылады. Қандайда бір әдістеме арқылы ұсынылған оқу сағаттарының жүйесі (балаларды айналадағымен таныстыру, қарапайым математикалық ұғымдар т.б. қалыптастыру) жоспарда нақты жайларды, балалардың даму дәрежесі мен қарқынын ескере отырып бейнеленеді. Мәселен, табиғаттың маусымдық өзгерістерімен таныстыру жөніндегі оқу сағаттары қала іргесіндегі немесе селолық жерде орналасқан балалар бақшасы мен үлкен қаланың орталығында орналасқан балалар бақшасында түрліше болады. Негізгі қимыл түрлерінің бірін орындаудың дұрыс тәсілдерін игеруге дене тәрбиесінің телриясы мен методикасында 2-3 оқу сағаты бөлінеді.
Оқу сағаттарын жоспарлаған кезде меңгерудің негізгі кезеңдері (бастапқы қабылдау, білімі мен ісккерлігін кеңейту және жинақтау,оларды өмірде пайдалану-жаңа жағдайларға көшіру) ескеріледі, материалды қайталау және оны бірте-бірте күрделендіру сипаты көзделеді.
Оқудың әрбір бөліміндегі оқу сағаттары басқа бөлімдегі оқу сағаттары мен үйлестіріледі. Программа бөлімдерінің арасындағы байланыстар қайсыбір құбылысты әртүрлі жағынан көрсетуге, ол жөніндегі ұғымды тереңдетіп, бекіте түсуге, білім мен іскерлікті әртүрлі жағдайда пайдалана білуге үйртеуге мүмкіндік береді.
Оқыту сабақтарында күнделікті өмір процесінде, ойында, еңбекке жалғастырылады. Күннің әр түрлі мезгілінде балалардың айналасындағылар жөнінде, табиғат туралы білімдері мен ұғымдарын байыту үшін бақылаулар жүргізу жоспарланады. Жоспарда бұл бақылаулардың программалық міндеттері мен негізгі тәсілдері көрсетіледі.Бақылаулар бүкіл балалар тобымен, шағын топтармен немесе жекелеген балалармен жүргізіледі.
Тәрбиеші мектеп жасына дейінгі балаларға білім беру жұмысын дидактикалық ойындар, дидактикалық материалдар мен жаттығулар формасында да жоспарлайды және ұйымдастырады (мысалы, сөйлеудің дыбыстық мәдениетін дамыту, математикалық ұғымдар қалыптастыру мақсатында).
Сонымен, жоспарда оқытудың мазмұны, оны ұйымдастыру формалары, негізгі әдістері мен тәсілдері бейнеленеді.
Мінез-құлық пен мәдени-гигиеналық дағдылар тәрбиелеу жөніндегі жұмысты жоспарлау. Жеке баланың адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру балалармен жүргізілетін бүкіл білім-тәрбие жұмысы процесінде: оқу сағаттарында, күнделікті қарым-қатынаста, ойында, еңбекте т.т. жүзеге асырылады. Сондықтан адамгершілік тәрбиесі өз алдына дербес бөлім ретінде жоспарланбайды.
Алайда мінез-құлық дағдыларын (маңайындағы адамдарға ізетпен және қамқорлықпен қарау заттарға ұқыпты және сақ қарау, мәдени-гигиеналық дағдылар т.т.) қалыптастыру балалардың белгілі іс-әрекет тәсілдерін меңгеруін талап етеді. Сондықтан мінез-құлық пен мәдени-гигиеналық дағдылар тәрбиелеуді жоспарлау қажет(дағдылардың көлемі, оларды қалыптастырудың бірізділігі, сондай-ақ тәрбиешілер пайдаланатын тәсілдер). Мысалы, педагог жаңа келгендерді киіну мен шешінудің ретімен таныстыру үшін Қуыршақты киіндірейік деген дидактикалық ойын өткізуді белгілейді.
Дағдыларды қалыптастыру- ұзақ процесс, бұл жұмыстың бір міндеті көп мәрте қайталануы мүмкін. Мәдениетті мінез-құлық дағдыларын меңгеруде балалар едәуір дәрежеде жеке айырмашылықтар танытады, сондықтан жоспарда олармен жеке-жеке жұмыс жүргізу де көзделеді.
Балалар ойындарына басшылықты жоспарлау. Балалар ойындарына басшылықты толық кемелінде жоспарлау тәрбиешіден ойынды жақсы білуді, сондай-ақ өз тобының балалары қандай ойынды өте-мөте жақсы көретіні, оның мазмұны, кімнің кіммен ойнағысы келетіні, ойынды балалардың қаншалық дәрежеде тәуелсіз екені, қандай ойыншықтарды артық көретінін т.т. жөнінде хабардар болуды талап етеді.
Балалар ойындарының жастан жасқа қарай қалай дамитынын: олардың мазмұны қалай өзгеріп, қалай толысатынын, ойында балалардың мінез-құлқы қалай күрделенетінін, олардың тәуелсіздігі қалай өсетінін білу қажет. Осының бәрінің маңызды болатын себебі балалардың ойын әрекеті емес, тәрбиешінің ойындарға басшылық ету жөніндегі педагогикалық әрекеті жоспарланады.
Шығармашылық рольді және құрылыстық-конструкциялық ойындарға басшылықты жоспарлаған кезде педагогтың ойынға ықпалының нақты міндеттері: оның мазмұнын байыту, балалардың қайсыбір ойыншықтармен ойнай білуін қалыптастыру, олардың бір-бірімен дұрыс қарым-қатынасын орнату, оларды жаңа ойын әрекеттеріне, сюжет құра білуге, ойын үшін жағдай туғыза білуге, ойын үшін жағдай туғыза білуге т.т. үйрету міндеттері көрсетіледі. Сонымен бірге балалардың бірлескен, ұжымдық ойындарына ғана емес, жеке ойындарына да назар аударады. Мектепке дейінгі балалардың ойындағы мінез-құлқын тәрбиелеу: бір-біріне ізгі тілектестікпен қарау, басқалардың мүддесімен санаса білу, ойыншықтарын бөлісе білу, туған жанжалды әділ шешу т.т. міндеттері де алға қойылады.
Осы міндеттерді бәрі ұзақ мерзімге белгіленеді және жоспарда бірнеше рет қайталанады.
Балалар ойындарының мазмұнын байыту- оларға басшылық етудің негізгі міндеттерінің бірі. Жұмыс жоспарында ол түрліше бейнеленеді. Мысалы, балалар ойындарының мазмұнын байыту міндеті олардың нақты тақырыбын көрсетпесен-ақ қойылуы мүмкін (Нинаның, Таняның, Вованың ойындарына қатысу. Олардың ойыншықтарды таңдап аллуына көмектесу, олармен қалай қалай ойнайтынын көрсетіп беру). Бұл міндет көбінесе сәби топтарда осылай тұжырымдалады.
Мектепке дейінгі естияр және ересек балалардың топтарында педагог өз шәкірттерінің нені және қалай ойнайтынын білетін болғандықтан, нақты ойындардың мазмұнын байытуды белгілеп алады; мысалы: Балалардың балалар кітапханасы ойынының мазмұнын байытуына көмектесу: кітапхана қызметкерлері балаларға тек кітап беріп қана қоймайды, олар қызықты шығармалар туралы айтып береді, тәртіпке, кітаптардың сақталуына қамқорлық жасайды, жаңа шыққан басылымдарды алып отырады.
Балалардың ойындағы өзара қарым-қатынасы мен мінез-құлқын тәрбиелеу міндетін бөліп көрсете отырып, тәрбиеші олардың белсендлігі мен ойын іскерлігін ескереді. Мысалы, Мектеп ойынын ойнаған кезде балалардың тәрбиеші рлін кезекпен атқаруын қамтамасыз ету. Бұл рольді орындауда Таняға ақыл-кеңеспен көмектесу; Ойынға Борямен бірге қатысу. Оның өзіне тек қана басты роль алғысы келген ниетіне қарсы тұру. Қатардағы рольдерді орындауға ынталандыру.
Жоспарда шығармашылық ойындарға басшылықтың негізгі тәсілдері де, ойнаушыларға ықпал жасаудың жанама тәсілдері де: олардың білімдерін, ұғымдарын кеңейту, жаңа ойын материалын жасап беру т.с.с көзделеді. Тәрбиеші белгілі бір тақырыптағы ойынға өзінің қатысуын жоспарлап, егер ойын туа қалса, сол жоспарын жүзеге асыра алады. Мысалы: Корабльдің жолаушысы ретінде Теңізшілер ойынына қатысып, жаңа рольдердің (кеме дәрігерінің, аспаздың) тууына көмектесу. Қыздардың ер балалардың ойынында осы рольдерді орындауға қатысуына көмектесу.
Балалардың ойынға ықыласын байыта отырып, педагог оқтын-оқтын ойын үшін жаңа тақырыптар жоспарлайды, бұл тұрғыда алуан түрлі тәсілдер пайдаланады (ойын жағдайын немесе оның элементтерін туғызу, жекелеген ойыншықтар енгізу, көрген ойынын айтып беру, ойнаушылардың суреттері бар иллюстрацияларды қарау т.т. арқылы). Жаңа тақырып енгізудің негізгі шарты: балалардың ойын тақырыбына байланысты құбылыстар туралы жеткілікті білімдерінің болуы.
Драматизация ойынға басшылықты жоспарлау шығармашылық рольді және құрылыстық-конструкциялық ойындардан гөрі біршама басқаша жүзеге асырылады. Жоспарға балалардың көркем шығарманы (ертегіні, әңгімені) игеру: онымен танысуы, қайталап оқуы, қаһармандардың атынан айтуы т.т. жөніндегі алдын ала жұмыс енгізіледі. Балалармен бірге күрделі емес ойын атрибуттарын (костюмдердің, декорацияның элементтерін) жасауды, содан соң ойынның өзін өткізуді жоспарлау қажет. Драматизация ойындары көп мәрте қайталанады, ол сауық кештерінің мазмұны болуы, басқа топтардың балаларына көрсетілуі, қайсыбір мерекенің сценарийіне енгізілуі мүмкін. Осының бәрі жоспарда көделеді.
Күн ұзағына тәрбиеші балаларды алуан түрлі қимыл және дидактикалық ойындарға ұйымдастырады, бұларға басшылықты да жоспарлау қажет. Ол дидактикалық ойындарды енгізудің бірізділігін көздейді, олардың мазмұнын, ережелер сипаты мен ақыл-ой міндеттерін ескереді.
Стол үстінде ойнайтын, қағазға басылған ойындар мен дидактикалық ойыншықтар балалардың еркін пайдалануына болады, бірақ ол ойынға балалардың ықыласын туғызу тәсілдерін ойластыруға, олардың ерекше назарын аудару керек ережелер мен ойын әрекеттерін бөліп көрсетуге тиіс. Тәрбиеші балаларды ойынның нұсқасымен таныстыратын немесе жекелеген балалар жөнінде нақты білім-тәрбие міндеттерін қоятын болған реттерде ғана ойын қайталап жоспарланады. Мысалы: Витя мен Мишаның ықыласын, ынта өоюын дамыту үшін екеуін мозаикамен ойнауға тарту.
Жаңа қимыл ойындарын үйрену көбінесе дене шынықтыру сабағында жүргізіледі. Алайда балаларды онымен серуенге жүргенде де, үй ішіндегі ойын сағаттарында да таныстыруға болады. Қимыл ойындарын жоспарлау ойын сағаттарында да таныстыруға болады. Қимыл ойындарын жоспарлау сипаты да дидактикалық ойындарды жоспарлау сияқты.
Балалардың еңбек әрекетін жоспарлау. Балалардың еңбегіне басшылық етуде педагогтың алдында міндеттердің екі тобы тұрады: еңбектің әр алауан түрлері (шаруашылық-тұрмыстық еңбек, табиғаттағы еңбек т.т.) жөнінде дағдылар мен іскерліктер тәрбиелеу; еңбекке оңды көзқарас және адамның еңбек әрекетін ойдағыдай орындауға қажетті: еңбек сүйгіштік, жауапкершілік, тәуелсіздік, өзара көмек т.б. қасиеттерін тәрбиелеу.
Жоспарда балалар еңбегінің әр түрі (өзіне-өзі қызмет көрсету, шаруашылық-тұрмыстық еңбек, балалардың табиғаттағы еңбегі, қол еңбегі) бойынша еңбектің көлемі мен мазмұнын, ұйымдастыру формаларын, басшылықтың негізгі тәсілдерін, жабдықтар мен құрал-саймандардың іріктелуін көрсету қажет.
Балалардың еңбек әрекетін ұйымдастыру формалары бойынша жоспарлауды мейлінше ұтымды түрде жүзеге асыру керек.
Еңбек ұйымдастырудың ең қарапайым формасын-тапсырма беруді жоспарлай отырып, тәрбиеші оның мазмұнын, оны орындауға қатыстыратын балаларды көрсетеді. Әрбір жаңа тапсырманы орындауға балалардың бәрінің де шамасы келетін болғаннан кейін, педагог жоспарда өзінің ерекше назар аударуын керек ететін балалардың фамилияларын ғана көрсетеді.
Жоспарда кезекшілікке басшылық жасау жөніндегі жұмыс ұдайы көрсетіліп отырады. Қайсыбір топта кезекшіліктің жаңа түрін енгізу (көбінесе арнаулы сабақ формасында) міндетті түрде жоспарланады. Жоспарда кезекшілік кезіндегі балалар еңбегінің көлемі мен мазмұны, олардың арасында міндеттер бөлісу, мектеп жасына дейінгі балаларды кезекші міндеттерімен таныстыру үшін пайдаланылатын әдістер мен тәсілдер (ересектер мен құрбылардың еңбегін бақылау, көрсету, түсіндіру т.т.) көрсетіледі. Кезекшілікті жоспарлағанда балалар еңбегінің күрделенуі де (мысалы, табиғат мүйісінде балалар әлі күту дағдысын білмейтін жануарлар орналастырылды), кезекшілікке қамтылған мектеп жасына дейінгі жекелеген балалар тәрбиешінің ерекше көңіл бөлуін керек ететін (бала дағдыларды жеткіліксіз меңгерген, бірлесіп істеуді ұйымдастыра білмейді, өз міндетін басқаларға артып қоюға тырысады) реттер де көрсетіледі. Кезекшілікті бір топтан екінші топқа өткізген кезде тәрбие мақсатында оқтын-оқтын балалармен әңгімелесу жоспарланады (мектепке дейінгі ересек топтарда).
Балалардың ұжымдық еңбегін жоспарлай отырып, тәрбиеші оны өткізетін уақытты, мазмұнын, құрылысын (міндеттерді бөлістіру, еңбек әрекеттерінің бірізділігі) көрсетеді, қажетті жабдықтар мен олардың қалай орналасатынын белгілейді. Жаңа бастаған педагогқа балаларды еңбек дағдыларына үйрететін негізгі тәсілдерді де ойластырып, жоспарға жазып қойған, жұмыс істеушілердің өзара қимылын ұйымдастырған, олардың еңбек нәтижелерін бағалаудың формаларын көздеп қойған пайдалы. Сондай-ақ балалардың жеке-жеке жүргізілетін жұмыс та белгіленеді.
Жоспарда балаларды ересектер еңбегімен таныстыруды: балалар бақшасы қызметкерлерінің жұмысын бақылауды (бұны күнделікті өмірде жасауға болады, бірақ ерте бастан жоспарлап қояды), кеңес адамдарының қоғамға пайдалы еңбегінің басқа да түрлерімен таныстыруды көздеу керек.
Балалар бақшасындағы мерекелерді жоспарлау. Кеңес халқының революциялық және ескерткіш даталарға, еліміздің өміріндегі аса маңызды оқиғаларға байланысты мерекелері- 7 қараша,В.И.Лениннің туған күні, Кеңес Армиясы күні, Халықаралық әйелдер күні, 1 Мамыр, Жеңіс күні- аса маңызды тәрбие құралы болғандықтан мұқият жоспарланады. Жоспарда мекменің бүкіл ұжымы мен балалар қатысатын мерекелерді өткізуге әзірлік бейнеленеді. Тәрбиешінің күнделікті жоспарында түрлі оқу өткізу, оларда балаларға түсінікті формада қайсыбір мерекенің немесе ескерткіш датаның маңызын айтып беру белгіленеді. Балаларды мерекелік ертеңгілікке дайындау (өлеңдер, әндер, билер үйрену, костюмдер мен басқа да атрибуттар т.т. әзірлеу) жоспарланады. Мереке сценарийі жасалып, педагогикалық кеңесте бекітіледі, мерекеге дайындалу процесінде де, оны өткізетін күні де балаларды ұйымдастыру формалары ойластырылады.
Тәрбиеші балалармен тұрмыстық мерекелерді (шырша мерекесі, балаларды мектепке шығарып салу, маусымдық мерекелер, балалардың туған күнін ұжым болып атау, балалар бақшасының ашылу жылдығы т.т.), алуан түрлі сауықтарды (қуыршақ, көлеңке театрын, көңіл аулағыш диа- және кинофильмдерді көрсету, телевизия хабарларын көру, қуыршақ мерекесін өткізу т.т) әзірлеу және өткізу мерзімдерін жоспарлайды.
Ата-аналармен жұмысты жоспарлау. Тәрбиешілер ата-аналар арасында педагогикалық насихат жүргізеді, оларды балалар бақшасына көмек көрсетуге тартады, мектеп жасына дейінгі балаларға отбасы мен балалар мекемесінің тәрбиелік ықпалында өзара байланыс пен сабақтастық орнату мақсатында ата-аналарды бақша жұмысынң мазмұнымен таныстырады, отбасында бала тәрбиелеудің озық тәжірибесін зерттейді, қорытады және таратады. Бұл жұмыстың бәрі ұдайы жүзеге асырылады және оны балалар бақшасының меңгерушісі де (жылдық жоспарда), әр топтың тәрбиешісі де жоспарлайды. Ата-аналармен түрлі бағыттарда жүргізілетін жұмыстың: ата-аналар жиналыстарын, косультациялар өткізу, отбасыларға бару, ашық күн, ашық оқу сағаттарын өткізу, балалар жұмысының көрмелерін ұйымдастыру, ата-аналарға мүйісті жаңғырту жұмыстарының т.т. нақты мазмұны мен формалары жоспарлауға жатады.
Мектепке дейінгі тәрбие жұмысын жоспарлау Мектепке дейінгі тәрбиені ұйымдастыру, оқу-тәрбие жұмысын басқарудың ең маңызды бөлімі - жоспарлау. Жоспар түрлері, оның ерекшеліктері, құрылымы, мазмұны мен құрастырудың тиімді жолдары. Жылдық, айлық, күнделікті жоспар, тәрбиеші-педагогтардың календарлық, тақырыптық, күнделікті жоспарлары.
Оқыту үдерісінде балалардың мектепке, білімге ынтасы тәрбиеленеді, дұрыс мінез-құлық дағдысы, жауапкершілік сезімі, орындаушылық қабілеті, төзімділігі, еңбектену әдеті қалыптасады.
Балалар бақшасында тіл дамыту, көркем әдебиет, сауат ашу және жазу, қоршаған ортамен таныстыру, қарапайым математикалық ұғымдарын қалыптастыру, сурет салу, мүсіндеу, жапсыру, құрастыру, дене шынықтыру, музыка ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттері өткізіледі.
Оқыту балалардың белсенді іс-әрекетімен, өз қимыл нәтижелеріне жетуге ұмтылуымен, ұзақ уақыт ерік назар аударуымен байланысты. Оның дене және ақыл-ой күштерін едәуір жұмылдыруын талап етеді. Осыларды ескере отырып, оқу көлемін, оқу сағатының ұзақтығын күн тәртібіндегі орнын дұрыс белгілеуге бағдарламаның әр түрлі бөлімдерінің жиілігіне, уақытылы жүргізілуіне үлкен сақтықпен қарау керек.
Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетін күннің алғашқы жартысында өткізген дұрыс: бұл кезде балалар ақыл-ойға түскен салмақты жеңіл көтереді, күн жарығы жақсы түседі. Әрбір бөлімдегі оқу сағаты, оның ұзақтығы жас шамасына қарай бөлінген әр топтар балалардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, бағдарламада белгіленген.
1.2 Мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын дамытудың педагогикалық-психологиялық сипаты
Мектеп жасына дейінгі баланың ойлауын дамытуы ақыл-ой әрекетін қалыптастыруымен жүзеге асады. Бұл қалыптасудың басталар жері - материалдық заттармен жасалынатын шынайы әрекеттер. Мұндай әрекеттен балалар материалдық заттарды шынайы елестеткен ішкі ықшамдалған әрекеттерге және ақырында нақты заттар елестермен немесе ұғымдармен ауыстырылған. Бүтіндей нақты жағдайда іске асатын іс-әрекетке ауысады. Ойлауды дамытудың жоғары кезеңдерінде оның логикалық формасында ақыл-ой әрекеттері іштей сөйлеу тұрғысынан жүзеге асырылады. Түрлі таңбалар жүйелері пайдаланылады. Мектеп жасына дейінгі балалардың ойлауы таңбалардан гөрі, бір жағдайларда нақтылы заттарды бейнелеп, басқа заттарды бір шама жалпылама және схемалы болатын бейнелерді көбірек пайдаланады. 2 жас пен 7 жас арасында ақыл-ой тұрғысында міндеттерді шешу нақтылы ақыл-ой эксперименті ретінде өте алатыны Ж. Пиаженің тәжірбиелерінде көрсетілген болатын.
Осындай байланыстардың басты түрінің бірі - себептер мен салдар қатынастары. Баланың ойлануына түсінікті міндеттер аумағының кеңейе түсуі анық. Барған сайын жаңа білімдерді игерумен байланысты білім алу балалар ойлауын дамытудың міндетті шарты болып табылады. Бұл білімнің бірсыпырасын бала тікелей үлкендерден, ал өзгелерін үлкендердің жетекшілігі және бағыттауы арқылы өз бақылаулары мен іс-әрекетінің тәжірбиесінен алады.
Білім қорының біраз артуы әлі ойлаудың дамуын түсіндіре алмайды. Білімді игерудің өзі ойлаудың нәтижесі болып табылатын ойлау міндеттерін шешетін іс. Игерілген жаңа білім ойлаудың одан әрмен дамуына енеді, баланың ойлау іс-әрекеттерінің жаңа міндеттерін шешуге пайдаланылады. Ойлау іс-әрекетінің қалыптасуы мен жетілуі ойлаудың негізін құрайды.
Бейнелі ойлау - мектеп жасына дейінгі бала ойлауының негізгі түрі. Ол қарапайым формалар, сәбилік шақта-ақ, көріне бастайды, баланың заттық іс-әрекетінде қарапайым құралдарды қолданумен байланысты шағын ауқымды мәселелерді тәжірибе барысында шешуде байқалады. Балалар ойлауының схемалығын екінші көрінісі олардың түрлі кейіптері схемашылық бейнелерді өте оңай да, тез түсініп, олардың табысты пайдалануы. Мектеп жасына дейінгі балалар бес жастан бастап бір рет түсіндірген соң бөлменің жоспары деген не екенін ұғына алады және жоспардағы белгіге қарай отырып бөлменің ішінде жасырылған затты тауып алады. Олар заттардың схемалық белгілерін таниды,жолдар жүйесінің тарамдарындағы қажетті бағытты таңдап алу үшін географиалық картаға ұқсас схемаларды т.б.пайдаланады.
Мектеп жасына дейінгі балалар өз көздерінше ермек саз жабыстырылған шар мен дөңгелекшенің қайсысында ермексаз көп екендігі жөніндегі сұраққа да осыған ұқсас сипатта жауап береді. Бала дөңгелекшеде ермексаз көбірек деп сендірмекші болады. Алайда, мектеп жасына дейінгі бала ыдыстағы сұйықтықтың өзі еріп тұрған деңгейін осы заттың жалпы санынан шар мен дөңгелекшенің көрініп тұрған ауданын ажырата білмейді, бұларды бір-бірінен байланыссыз қарастыра алмайды. Бейнелі ойлауда олар бірігіп кеткен секілді болады. Санды көзбен көруге қабылданғанда шамалап бөліп алып көрнекі түрде көзге елестетуге болмайды.
Осыған ұқсас, тапсырмаларды дұрыс шеше білу бейнелер негізінде пайымдаудан белгілерді пайдаланатын пайымдауға яғни, дерексіз логиканың ойлауға көшуді қажет етеді. Нақтылы заттар мен жағдайлардың орнына белгілер түріндегі сөздер, сандар арқылы игерудің алғы шарттары сәбилік шақтың соңында, бала санасының белгілі функциясы қалыптаса бастағанда қаланады. Балаларда бар түсініктер өздігінен ұғымдарға айнала алмайды. Ұғымдарды қалыптастыру үшін түсініктерді пайдалануға болады. Ұйықтардың өзінде және олардың қолдануға негізделген ойлаудың логикалық формаларында балалар да балалар ғылыми білімдер негіздерін игеру барысында меңгереді.
Түйсік пен қабылдау адамға жеке заттар мен құбылыстарды танытады. Бірақ бұл ақпарат жеткіліксіз. Адам қалыпты жағдайда еңбек етіп және өмір сүру үшін өз әрекетінің, кейбір құбылыстардың қорытындыларын көре білуге қабілетті болу керек. Ол үшін жеке заттар мен жәйттерді жалпылау арқылы осы текті басқа жеке заттар мен жәйттерді қорытындылау керек.
Көп баспалдақты - жекеден жалпыға қарай және жалпыдан жекеге қарай өту, ерекше психикалық процесс ойлау арқылы жүзеге асырылады.
Ойлау жоғары таным процесі. Ойлаудың жоғары психикалық процесс ретінде өзінің ерекше сипаттамалары мен белгілері болады.
Ойлау белгілері:
1) ойлау - ақиқатты жалпылау түрінде бейнелеу;
2) ойлау объективті шындықты жанамалау арқылы тануға мүмкіндік береді;
3) ойлау бір мәселелерге байланысты пайда болады.
Сонымен, ойлау - сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының байланыс - қатынастарының жалпылай және жанама түрде сөз арқылы бейнеленуі.
Ойлау процесі бір мәселелі жағдайлар пайда болғанда, сол мәселені шешу керектігінде айқын көрінеді.
Ойлау сұрақтан басталады да, оның жауабы ойлаудың мақсаты болады. Ойлаудың маңызды ерекшелігі - оның сөзбен байланыстылығы.
Сөз - ойлау құралы.
Барлық психикалық процестер сияқты ойлау мидың функциясы болады. Ойлаудың физиологиялық негізі жоғары деңгейлі процестер. Мидың маңдай бөлігі ойлау әрекетін, таным функциясын қамтамасыз етеді.
Сонымен қатар ми қабағының сөйлеу орталығы ойлау процесіне қатысады.
Ойлау - өзінің құрылымдары мен түрлері бар ерекше әрекет.
Теориялық және практикалық ойлау да өз ішінде жіктеледі.
Теориялық ойлау бейнелі ойлау және ұғымдық (сөздік-логикалық) ойлау болып бөлінеді.
Ал практикалық ойлау - көрнекі-бейнелі және көрнекі-әрекетті болып бөлінеді.
Бейнелі ойлау - ойлау процесінің түрі. Бұл жерде бейнелер қолданылады. Бұл бейнелер естен алынады да, қиял арқылы қайта жаңғыртылады.
Ұғымдық ойлау - бұл ойлауда нақты ұғым қолданылады. Адам бір міндеттерді шешу үшін арнайы әдістерге, жаңа ақпараттарға сүйенбейді, басқа адамдардан алынған ұғымдарды, пікірлерді, ой ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
3
1
Қазақ халық педагогикасы арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын дамытудың педагогикалық-психологиялық әдебиеттерде ғылыми-теориялық тұрғыда зерттелінуі
7
1.1
Мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуды ұйымдастыру жолдары
7
1.2
Мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын дамытудың педагогикалық-психологиялық сипаты
16
1.3
Мектеп жасына дейінгі балалардың қазақ халық педагогикасы арқылы ақыл-ойын дамытудың ерекшеліктері
24
2
Қазақ халық педагогикасы арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын дамытудың әдістемелік негіздері
34
2.1
Қазақ халық педагогикасы арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың оқу-тәрбие үрдісінде ақыл-ойын дамытудың жолдары
34
2.2
Қазақ халық педагогикасы арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын дамытудың өлшемдері мен көрсеткіштері
52
2.3
Тәжірибелік зерттеу нәтижелері
63
Қорытынды
70
Әдебиеттер тізімі
72
Кіріспе
Мектепалды балалардың шығармашылық әрекетін этнопедагогика материалдары негізінде қалыптастырудың маңызы ерекше. Қай заманда болмасын адамзаттың басты міндеттерінің бірі - өсіп келе жатқан жас ұрпақты ақылды да саналы, тәртіпті де еңбексүйгіш, өзінің ұлттық салт-дәстүрін құрмет ететін ұрпақ тәрбиелеу екені көпке мәлім.
Ұрпақ тәрбиесінде этнопедагогика материалдары баланы шығармашылыққа тәрбиелеу құралы екені сөзсіз. Этнопедагогика материалдарын мектепалды дайындығының оқу-тәрбие үдерісінде пайдалану және этнопедагогика материалдары негізінде балаларды тәрбиелеу мәселесі бірнеше ғылыми-педагогикалық еңбектерде зерттелген.
Тәлім-тәрбие тұжырымдамасында тәрбиедегі ең басты бағыт: Әрбір адам ең алдымен өз халқының перзенті, өз Отанының азаматы болуы керек екенін, ұлттың болашағы тек өзіне байланысты болатынын есте ұстауға тиіс. Оның осындай тұжырымға тоқталуына ұлттық әдет-ғұрыптар мен дәстүрлер көптеп көмектеседі, солар арқылы ол жалпы азаматтық әлемге аяқ басып, өз халқының мәдени игілігін басқа халықтарға жақын да түсінікті ете алады. Сондықтан әрбір ұрпақ өз кезі мен өткеннің талаптары, объективті факторлары негізінде жас ұрпақты өмірге даярлап, оны жинақталған бай тәжірибе арқылы тәрбиелей отырып, өзінің ата-бабаларының рухани мұрасын игере түсуі керек.
Этнопедагогикалық білім беру - этнопедагогика материалдарын мектепке дейінгі балалардың меңгеруі, қазіргі жағдайда халықтың аса бай тәрбие беру тәжірибесін шығармашылықпен пайдалану шеберліктері мен дағдыларына ие болу және халықтың рухани мәдениетіне бағалы көзқарас жүйсі мен нәтижесі болып табылады.
Мектепке дейінгі балаларды шығармашылыққа тәрбиелелуде этнопедагогикалық білім берудің мақсаты ұлттық сана-сезімді, өз халқының тарихына, мәдениеті мен дәстүрлеріне біртұтас көзқарас қалыптастыруға тиіс [3,1б].
Көптеген ғылыми-зерттеу әдебиеттерін қарастыра келе, біз мектеп жасына дейінгі балалардың қазақ халық педагогикасы арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын дамытудың кейбір қырлары тамырын терең жібіріп көне заманнан бастау алады. Сократтың өзі-ақ оқыту барысында шәкірттердің танымдық белсенділігімен ізденімпаздығын арнайы басқарудың маңыздылығын атап көрсеткенді.
Оқу үрдісінің әдістері мен түрлерін жетілдіру жаңашыл педагогтардың озық дидактикалық идеяларында көрініс табады: В.Ф. Шаталовтың тірек сигналдары, Р. Штейнердің еркін таңдау идеясы, С.Н. Лысенкованың оза оқыту, П. Эрдниевтің ірі блоктар идеясы, Л.В. Занковтың дамыта оқыту, Л.С. Выготскийдің жарқын даму аймағы [5].
Ойлау механизмдерінде білім екі түрлі қызмет атқарады: жаңа білім алу мақсатымен ойша өңделетін материал және ойлау әрекеттерін реттеуші.
Білімнің реттеушілік қызметі заттардың, құбылыстардың, идеялардың немесе олардың қасиеттерінің арасындағы қарым-қатынастарды, себеп-салдар, уақыт-кеңістік қатынастарын, тағы басқа зерттеуде байқалады. Оқу үрдісінде білімнің реттеуші қызметі қалыптаспаған, өйткені қазіргі біріңғай жауаптар алуға бағытталған. Бұдан шығатын қорытынды қоғамда жобалық педагогика - тұлғаның бойында шығармашылық пен ақыл-ой стилін қалыптастыратын тұрақты құрылымдар жүйесі қажет. Мұндай ақыл-ой стилінің негізгі ерекшелігі кез-келген мәселені талдай білу, жүйелі байланыстарды, қайшылықтарды анықтау, олардың дұрыс шешімін табу, осындай шешімдерді дамытудың мүмкін болатын жолдарын болжау. Ойлау стилі осылай қалыптасқан тұлға технологиялардың үздіксіз өзгерістеріне әрқашан дайын болумен қоса, өмірде кездесетін проблемалық мәселелерді парасаттылықпен шешуге моральдық қанағат алады [36].
Қазіргі білім беру жүйесі оқыту үрдісінің екі аспектісін қарастырады. Оқытудың мазмұнды аспектісі - балаларды терең жан-жақты, ғылым мен практика талаптарына сай келетін біліммен қаруландыру мақсатын көздейді. Оқытудың формальды аспектісі - мектеп жасына дейінгі балалардың бойында білімді игеру дағдыларын қалыптастыру, соның негізінде өздігінен жаңа білімді алуға ашу және оқу материалын түсіну жолдарын жаңарту мәселелерін қарастырады. Сондықтан мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын дамыту, олардың бойында ақыл-ой операцияларын қалыптастыру және тиімді жолдарын іздестіру мәселесі қазіргі таңда ұстаз алдында тұрған негізгі міндеттің бірі. Әлемдік педагогикалық практикада бұл мәселені шешудің кейбір тенденциялары пайда болуда. Олардың бірі - оқыту үрдісінде формальды аспектіге назар аудару. Білім беру жүйесі осы бағытта дамып келе жатқан елдер Жапония, Оңтүстік Корея, Сингапур т.б. өздерінің дамуында елеулі жетістіктерге жетіп, соңғы 10 жыл ішінде әлемдік прогрестің алғылар қатарына қосылды.
Әлемдік психолого-педагогикалық әдебиеттерде адамның ақыл-ойын дамыту мәселесін А.Н. Леонтьев, С.П. Рубинштейн, М.Л. Гуров, Е.Н. Кабанова-Миллер, Г.С. Костюк, Е.О. Зейленгер-Рубинштейн, М.В. Занков т.б. атақты ғалымдар теориялық тұрғыда қарастырған. Нәтижесінде ойлау, ақыл-ой ұғымы бір-бірінің орнына қолдана беретінін ұқтық. Кейбір авторлар атап айтқанда Н.Н. Поспелов, Ю.А. Петров, А.Н. Леонтьев, И.А. Гибиш ақыл-ой ұғымына нақты анықтама берген.
Ақыл-ой дегеніміз - логика заңдылықтарын пайдалана отырып, ұғымдарды, ой-пікірлерді, тұжырымдамаларды қолдануға негізделген ойлаудың бір түрі [37]. Философия ғылымының докторы, профессор В.Е. Кемеров Қазіргі заманғы философиялық сөздік еңбегінде: Ақыл-ой - адамның ойлау қабілетінің байланысымен сабақтастығы туралы оқу. Ақыл-ой - өмірдегі қарым-қатынас, ойлау, сөйлеу. қорытындылау, шешімге келу туралы сұрақтарды қарастырады.
Кеңінен алып қарағанда логика тек ойлау емес өмірмен байланысты қарау деген түсініктеме берілген [44]
Қазіргі білім деңгейі балалардан өзіндік таланты мен табиғи қабілетін жетілдіріп қана қоймай, оларды жаңашыл болуын, ізденістерін ұштауын талап етеді. Сондықтан мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын дамыту, олардың бойында ақыл-ой операцияларын қалыптастыру және тиімді жолдарын іздестіру мәселесі қазіргі таңда ұстаз алдында тұрған негізгі міндет.
Ол жалпы білім беретін мектептің мектепке дейінгі кезеңнен бастап қалыптастыру қажетті болып қаралғандықтан жұмысымызға мақсат қойылды.
Зерттеу мақсаты: Қазақ халық педагогикасы арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын дамыту үрдісінің педагогикалық шарттарын теориялық әдістемелік тұрғыда қамтамасыз ету.
Зерттеу объектісі: Қазақ халық педагогикасы арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын оқу-тәрбие үрдісінде дамыту.
Зерттеу пәні: Қазақ халық педагогикасы элементтерін пайдалана отырып, мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын дамыту үрдісі.
Зерттеу болжамы: халық педагогикасы элементтерін пайдалана отырып, мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ой қабілетін дамытып, жетілдіруге болады егер, жетекші пәндерді ақыл-ой қабілетін дамыту саласындағы білім мен іскерліктің мазмұнын толықтырса топтың бүкіл оқу үрдісін мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ой қабілетін дамытуға бағыттаса және оларды терең де жүйелі меңгерту мақсатында арнайы ойындар ұйымдастырса: тәрбиешілерге арнап мектеп жасына дейінгі балалардың дамыта оқыту элементтерін пайдалан отырып, ақыл-ой қабілетін оқу-тәрбие үрдісінде пайдалануға болады.
Зерттеу міндеттері:
мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ой қабілетінің педагогикалық-психологиялық әдебиеттерде теориялық зерттелуін анықтау;
халық педагогикасы элементтерін пайдалана отырып, мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ой қабілетін дамыту ұғымының мәнін ашу, оны қалыптастырудың критерийлерін, көрсеткіштері мен деңгейін анықтау.
Зерттеу әдістері: зерттеу мәселесі бойынша философиялық, психологиялық, педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерді сұрыптап, талдап-жинақтау.
Зерттеудің жетекші идеясы: Мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын дамыту үрдісінде қазақ халық педагогикасының тәжірибесін және прогрессивті идеяларын мақсатты және жүйелі түрде бағыттап енгізу окушылардың дүниетанымын кеңейтіп, интеллектуалдық іскерліктерін дамытумен қатар, олардың жеке құрылымдық компоненттерін (қажеттіліктен, қызығушылықтан туындайтын жеке тұлғаның бағыттылығы, қабілеті, дарындылығы, жігері, адамгершілік қасиеттері) жетілдіруге мүмкіндік береді.
Зерттеудің негізгі кезендері:
Бірінші кезеңде зертгеу мәселесі бойынша отандық және шетелдік философиялық, психологиялық, педагогикалық әдебиеттерге шолу жасалынып, материалдар жинақталып, жүйеге келтірілді; ғылыми аппараты айқындалды, проблеманың қазіргі жағдайы талданып, қорытындыланды; оларды қазақ халық педагогикасын мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын дамыту мақсатында пайдалану жолдары қарастырылды. Эксперимент жұмысының бағдарламасы дайындалды.
Екінші кезеңде қазақ халық педагогикасы арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын дамытуға бағытталған Математика пәнінің типтік бағдарламасына қосымша дайындалып, Зерек бала және Біз мектепке барамыз бағдарламасы негізінде пайдалануға қажетті қазақ халық педагогикасының үлгілері сұрыпталды. Қазақ халық педагогикасы арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын дамытудың әдістемесі жасалып, тәжірибелік-эксперимент жүзінде тексеруден өткізілді.
Үішінші кезеңде тәжірибелік-экспериментгік жұмысқа талдау жасалып, теориялық және эксперименттік зерттеуде алынған нәтижелер қорытындыланды; теориялық қағидапар мен онан туындайтын әдістемелік нұсқаулар өндеуден өткізілді.
Зерттеу жұмысының құрылымы: кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен және тіркемелерден тұрады.
1. Қазақ халық педагогикасы арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын дамытудың педагогикалық-психологиялық әдебиеттерде ғылыми-теориялық тұрғыда зерттелінуі
1.1 Мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуды ұйымдастыру жолдары
Балаларды тәрбиелу мектеп жасына дейіні оқыту мен ойын еңбек тену іс-әрекеттері барысындағы істе көрінеді. Баланың іс-әрекеті неғұрлым сан алуан болған сайын, қоршаған ортаны танып, танымдық қабілетінің дамуы жан-жақты болып арта түседі. Іс- әрееттің барлық түрінде де бала ісерліті үйренеді, қарым-қатынасқа түсіп, тіл үйренеді. Дұрыс бағытта жасалған басшылық баланың тіл дамыту міндеттерін шешуге үшін бағытталған педагогиалық ықпалдың тиімділіін арттыра түседі.
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту үздіксіз білім беру жүйесі ретінде ең алғашқы деңгейі болып, қазіргі күн сайын тұрақты өзгеріп тұрған әлемде табысты бейімделуге қабілеті жететін бала тұлғасы қалыптасуы мен дамуы үшін жағдайлар жасайды.Жетекші ғалымдар мен практиктер жүргізген көптеген психологиялық-педагогикалық зерттеулер нақты мектепке дейінгі жасты зияткерлік, тұлғалық әлеуметтік және эмоционалдық дамуын стратегиясымен үздіксіз байланысты екендігін және мемлекеттік саясаттың ажырамас бөлігі болып табылатындығын ескере отырып, Қазақстан Республикасының мектепке дейінгі білім беру жүйесін жаңғырту дамыту ісіне ерекше көңіл бөлді.
Мектепке дейінгі ұйымдарда баланың жеке басын дамыту, білім беру мазмұнының жаңарту, болашақ ұрпақ тәрбиесін жаңа сапалық деңгейге көтеру, балаларды шамадан тыс жүктемеден сақтайтын және білім мазмұнына міндетті миниумы мен бала дайындығына қойылатын талаптар деңгейін белгілейтін мелекеттік құжат - жаңа стандарт дүниеге келді. Мектеп жасына дейінгі балаларды дамыту мәселесі ұлттық даму стратегиясына байланысты және мемлекет саясатының бір бөлшегі.
Қазақстан Республикасының мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мемелекеттік жалпыға міндетті стандартының жаңа нұсқасы 2009 жылы қолданысқа берілді.Осы жаңа стандартта педагогикалық процестерді ұйымдастыру негізгі үш принципті: кіріктіру, жіктеу және жекешелендіруді іске асыруды болжайды.
ҚР МДТО МЖМБС-ына сүйеніп жасалған жаңа бағдарламалар (Алғашқы қадам, Зерек бала, Біз мектепке барамыз) кешенінің мазмұнын іске асыру әрқайсысының жеке бөлімдері мен мақсатты бағыттары бар негізгі білім беру салаларымен тығыз байланысты жұмыстарды қарастырады.
Білім беру салаларының арасындағы байланыстарға негізделген және
олардың нақты саласы білім жүйесінің біртұтастығын көрсетіп беретіндей етіп материалдың кіріктірілуі бағдарламалардың өзгеше белгісі болып табылады. Кіріктіру педагогқа балалардың жеке дара ерекшеліктерін, олардың жақын даму аймағын ескере отырып, бір және бірнеше білім саласы шеңберінде мазмұнды үйлестіруге және материалды түрліше түйдектеуге құқық және мүмкіндік береді.
Егер базалық білім мазмұны тұлғалық-бағдарлылық және жеке-даралық тұрғыдан түзілсе, оқытудың белсенді құралы ретінде ойын пайдаланылса, ал ата-аналар бала бақшадағы білім беру процесіне араласып, ат салысса, онда баланың құзыреттілік дамуының жоғары деңгейіне жетуге болады. Сонымен бірге білім беретін материалды кіріктіру жастық кезеңің бірінен екіншісіне өткенде базалық мазмұнның шоғырлану және бірізділік ұстанымдарын жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Жаңа стандарт бойынша мектепке дейінгі білім беру мазмұны және мектепке дейінгі салада педагогикалық процесті ұйымдастыру мына бағыттар негізінде өзгертілді.
- мектепке дейінгі жастағы балаларды оқыту және тәрбиелеу нәтижесі ретінде баланың құзыреттілігін қалыптастыру;
- бес білім беру саласынан (Денсаулық, Қатынас, Таным, Шығармашылық, Әлеуметтік орта) ұйымдастырылатын танымдық іс-әрекеттердің кіріктірілуі;
- құзыреттіліктің даму индикаторларына, яғни мектепке дейінгі жастағы баланың біртұтас даму деңгейін зерттеу және қадағалаудың қолданыс құралына сүйеніп, әр баланың жетістігін диагностикалауды іске асыру.
Жаңа стандарттың және бағдарламалар кешенінің құрамына орай қазіргі технологиялық тұрғыдан педагогикалық процестер ұйымдастырылады. Сонда:
- мектепке дейінгі білім беру сапасын бағалауды іске асырғанда, мектепке дейінгі балалардың құзыреттілік дамуының ҚР МДТО МЖМБС-ында көрсетіп берілген деңгейіне сәйкестігін анықтау қажет;
- күтілетін нәтиже ретіндегі мектепке дейінгінің - баланың түйінді құзыреттіліктері баланың жеке-дара ерекшеліктеріне және қоршаған әлеуметтік ортасына тәуелді де, негізінен оның қабілетін, бастамасын, қарым-қатынастағы және іс-әрекеттегі белсенділігін, өмір тіршілігіндегі және оқудағы түсінерлік әр алуан мәселелерді шешудің оңтайлы нұсқасын таба алуын сипаттайды;
- мектепке дейінгі баланың біртұтас дамуын қадағалаудың аспабы (инструментарий) қызметін баланың құзыреттілік дамуының Индикаторы атқарады да, мектепкФе дейінгі ұйымдардың педагогтарына және ата-аналарға қатаң емес диагностика жүргізуге мүмкіндік береді және баланың білім алу траекториясын түзудің негізіне алынады;
- баланың жас және жеке-дара ерекшеліктерін ескеріп, оның құзыреттілік даму деңгейін қамтамасыз ету, балаларға білім беру қызметін көрсететін әр түрлі типті мектепке дейінгі ұйымдар іс-әрекетінің сапалы диагностикасын және мониторингін жүргізу арқылы тиімді бағалау үшін жағдай туғызу, мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың қажетті деңгейіне және мектепке дейінгі жастағы балаларға білім беру саласындағы дүниежүзілік тәжірибеге сәйкес келуіне қол жеткізу сияқты индикатордың қызметін айшықтап көрсетуге болады;
- баланың әр құзыреттілігінің дамуын үш деңгей (бірінші деңгей - бала қандай да бір әрекетті қайта жаңғырықтырады, екінші деңгей - бала не істегенін түсінеді, үшінші деңгей - бала нені білсе, соны қолданады) бойынша қадағалауға арналған білім беру салалары мазмұнынан туындайтын индикатордың жасалған жүйесін пайдалануға болады;
- мектепке дейінгі тәрбие мен оқытуға арналған бағдарламалар кешенінде келтірілген әр түрлі жастық топтағы балалардың мүмкіндіктері мен тұлғалық сапаларының сипаттамаларын ескеру керек болады.
Әр білім саласы бойынша мектепке дейінгілерді тәрбиелеу және оқыту бағдарламалары мазмұнды ғана емес, сонымен бірге құралдарды, түрлері, әдістерді, тәсілдерді, балалардың іс-әрекетін ұйымдастыру және басқару технологиясын, яғни педагогикалық процесті анықтайды, сонда:
- педагогикалық процесс білім беру салалары мазмұны арқылы іске асырылады;
- педагогикалық процесс ұйымдастырудың жеке-дара, кіші топтық және топтық формаларының үйлесімді байланыстарына сүйеніп құрылады;
- педагогикалық процесс қарым-қатынасқа, ойынға, ізденуші-эксперименттік іс-әрекетке, ересектермен және құрдастарымен ынтымақтасуға негізделіп ұйымдастырылады;
- педагогикалық процесс пәнаралық, іс-әрекет аралық өзара әрекеттестік сипатта болады, өздігінен іске асыру және өзін таныту үшін оған қатысушылардың әрқайсысына оңтайлы мүмкіндік туғызады;
- педагогикалық процесс тәрбиешінің жетекшілік рөлін ескереді және ғылым мен практиканың өзара байланысын, педагогикалық процесті болжауды, жобалауды және түзуді, педагогикалық іс-әрекет нәтижесінің объективті диагностикасын көздейді;
- педагогикалық процесс диагностиканың нәтижесіне сүйеніп құрылады;
бала дамуының жеке-дара траекториясын іске асыруды қамтамасыз етеді.
Жаңа ҚР МДТО МЖМБС-ын және бағдарламаларды мектепке дейінгі ұйымдарда іске асыру:
- базитік тақырыптық-перспективтік жоспарға сұйеніп жасаған, білім беру салаларын кіріктіретін жұмыс оқу жоспарын пайдаланып күн тәртібін, ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің бөлінуін (оқу іс-әрекетінің кестесін), күні бойғы педагог пен балалардың іс-әрекетін айқындайтын педагогикалық процестің циклограммасын жасауды;
- жұмыс және перспективтік жоспарға, циклограммаға негізделіп әзіренетін оқу конспектісін жасауды қажет етеді.
Жасалған жоспарға сәйкес тәрбиеші балаларды оқыту мен тәрбиелеуді күнделікті өмірде жүзеге асырып отырады: күні бойы олардың білімін толықтырады, әр түрлі: мәдени-гигиеналық, мінез-құлық мәдениеті, сөйлеу тілі, есептеу, қимыл және т.б. іскерлік пен дағдысын қалыптастырады. Оқытудағы басты роль оқу әрекетіне беріледі.
Ф.Н.Жұмабекова Мектепке дейінгі педагогика оқу құралында оқытудың негізгі формасы - сабақ деп бере отырып, сабақ барлық балалар үшін міндетті, мұнда білім, білік, дағдыны игерумен қатар балалар тобын құруға, онда өмір сүріп, іс-әрекетпен шұғылдануға, бір-бірімен дұрыс қарым-қатынас жасап, адамгершілік қасиеттерін, мінез-құлқын қалыптастыруға үйрететініне тоқталған. Сабақ сөзі қазіргі таңда яғни жаңа стандарт бойынша ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті деп қолданылып жүр. Ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті тәрбиешінің басшылығымен өтеді. Ол ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің мазмұнын, әдіс-тәсілдерін таңдап алып, балалардың білімді, іскерлікті, дағдыны меңгеру әрекетін басқарады. Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетін өткізуге ең қолайлы кезең күннің бірінші жартысы. Себебі балаларға іс-әрекетпен шұғылдану тәңертеңгі тамақтан кейін, шаршамай, ойынға кіріспей тұрғанда ыңғайлы екені көптеген ғалымдардың зерттеу еңбектерінде дәлелденген.
Ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті - бұл балалар бақшасында оқытуды ұйымдастырудың негізгі формасы. Ол барлық мектепке дейінгі балалар үшін міндетті, олар үшін ұйымдастырылған оқу іс - әрекетінің бағдарламалық мазмұны белгіленген, күн тәртібінде оны өткізуге тұрақты уақыт бөлінген, белгілі бір ұзақтығы көрсетілген. Ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті тәрбиешінің басшылығымен өтеді, ол балаларға жаңа білім береді, білетіндерін дәлдеп, бір жүйеге салады, практикалық іс-әрекеттерді ұйымдастырады, оның барысында балалар алған жаңа білімді нығайтып алуан түрлі іскерлікке, дағдыға үйретіледі. Оқу материалдары бірте-бірте күрделене түседі.
Балалар бақшасындағы оқудың балаларды мектепке дайындауда үлкен маңызы бар. Ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті үстінде балалар оқу іс-әрекеті дағдыларына, жинақы, ұйымшыл болуға үйренеді. Оларда тұрақты зейін, назарын бір нәрсеге аудару, ерік-күш қабілеті өсіп жетіледі. Жүйелі оқыту үстінде таным құштарлығы қалыптасады.
Балаларды ұжымда оқытудың белгілі артықшылықтары бар: бірігіп жұмыс жүргізуде олар біріне-бірі үлкен әсер етеді, белсенділік, өткірлік көрсетеді. Балалардың алдына бірігіп шешетін міндеттер қойылғанда, бірлесіп қам жеу пайда болады, ұжымдық сезімі қалыптасады.
Экскурсиялар, сурет салу, мүсін жасау, құрастыру жөніндегі жұмыстарды бірігіп орындау, қимыл дамыту және музыка оқуларында жалпы ойындар мен би билеуге біріктіру, көркем әдебиетті оқудан алған әсері бойынша бірлесіп қайғыру - осының бәрі тату балалар ұжымын құруға көмектеседі және ол ұжымда өмір сүріп, жұмыс істеуге қалыптастыру.
Тұтас алғанда мектепке дейінгі мекеменің және әрбір жас топтарының жұмысын жоспарлаудың тікелей негізі Балалар бақшасындағы тәрбие бағдарламасы болып табылады. Оның мазмұны қайсыбір белгілі уақытқа арналған білім-тәрбие жұмысының жоспарларында одан әрі нақтылана түседі.
Оқытуды жоспарлау. Балалар бақшасында оқытуды ұйымдастыруды негізгі формасы оқу сағаттары болып табылады. Қандайда бір әдістеме арқылы ұсынылған оқу сағаттарының жүйесі (балаларды айналадағымен таныстыру, қарапайым математикалық ұғымдар т.б. қалыптастыру) жоспарда нақты жайларды, балалардың даму дәрежесі мен қарқынын ескере отырып бейнеленеді. Мәселен, табиғаттың маусымдық өзгерістерімен таныстыру жөніндегі оқу сағаттары қала іргесіндегі немесе селолық жерде орналасқан балалар бақшасы мен үлкен қаланың орталығында орналасқан балалар бақшасында түрліше болады. Негізгі қимыл түрлерінің бірін орындаудың дұрыс тәсілдерін игеруге дене тәрбиесінің телриясы мен методикасында 2-3 оқу сағаты бөлінеді.
Оқу сағаттарын жоспарлаған кезде меңгерудің негізгі кезеңдері (бастапқы қабылдау, білімі мен ісккерлігін кеңейту және жинақтау,оларды өмірде пайдалану-жаңа жағдайларға көшіру) ескеріледі, материалды қайталау және оны бірте-бірте күрделендіру сипаты көзделеді.
Оқудың әрбір бөліміндегі оқу сағаттары басқа бөлімдегі оқу сағаттары мен үйлестіріледі. Программа бөлімдерінің арасындағы байланыстар қайсыбір құбылысты әртүрлі жағынан көрсетуге, ол жөніндегі ұғымды тереңдетіп, бекіте түсуге, білім мен іскерлікті әртүрлі жағдайда пайдалана білуге үйртеуге мүмкіндік береді.
Оқыту сабақтарында күнделікті өмір процесінде, ойында, еңбекке жалғастырылады. Күннің әр түрлі мезгілінде балалардың айналасындағылар жөнінде, табиғат туралы білімдері мен ұғымдарын байыту үшін бақылаулар жүргізу жоспарланады. Жоспарда бұл бақылаулардың программалық міндеттері мен негізгі тәсілдері көрсетіледі.Бақылаулар бүкіл балалар тобымен, шағын топтармен немесе жекелеген балалармен жүргізіледі.
Тәрбиеші мектеп жасына дейінгі балаларға білім беру жұмысын дидактикалық ойындар, дидактикалық материалдар мен жаттығулар формасында да жоспарлайды және ұйымдастырады (мысалы, сөйлеудің дыбыстық мәдениетін дамыту, математикалық ұғымдар қалыптастыру мақсатында).
Сонымен, жоспарда оқытудың мазмұны, оны ұйымдастыру формалары, негізгі әдістері мен тәсілдері бейнеленеді.
Мінез-құлық пен мәдени-гигиеналық дағдылар тәрбиелеу жөніндегі жұмысты жоспарлау. Жеке баланың адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру балалармен жүргізілетін бүкіл білім-тәрбие жұмысы процесінде: оқу сағаттарында, күнделікті қарым-қатынаста, ойында, еңбекте т.т. жүзеге асырылады. Сондықтан адамгершілік тәрбиесі өз алдына дербес бөлім ретінде жоспарланбайды.
Алайда мінез-құлық дағдыларын (маңайындағы адамдарға ізетпен және қамқорлықпен қарау заттарға ұқыпты және сақ қарау, мәдени-гигиеналық дағдылар т.т.) қалыптастыру балалардың белгілі іс-әрекет тәсілдерін меңгеруін талап етеді. Сондықтан мінез-құлық пен мәдени-гигиеналық дағдылар тәрбиелеуді жоспарлау қажет(дағдылардың көлемі, оларды қалыптастырудың бірізділігі, сондай-ақ тәрбиешілер пайдаланатын тәсілдер). Мысалы, педагог жаңа келгендерді киіну мен шешінудің ретімен таныстыру үшін Қуыршақты киіндірейік деген дидактикалық ойын өткізуді белгілейді.
Дағдыларды қалыптастыру- ұзақ процесс, бұл жұмыстың бір міндеті көп мәрте қайталануы мүмкін. Мәдениетті мінез-құлық дағдыларын меңгеруде балалар едәуір дәрежеде жеке айырмашылықтар танытады, сондықтан жоспарда олармен жеке-жеке жұмыс жүргізу де көзделеді.
Балалар ойындарына басшылықты жоспарлау. Балалар ойындарына басшылықты толық кемелінде жоспарлау тәрбиешіден ойынды жақсы білуді, сондай-ақ өз тобының балалары қандай ойынды өте-мөте жақсы көретіні, оның мазмұны, кімнің кіммен ойнағысы келетіні, ойынды балалардың қаншалық дәрежеде тәуелсіз екені, қандай ойыншықтарды артық көретінін т.т. жөнінде хабардар болуды талап етеді.
Балалар ойындарының жастан жасқа қарай қалай дамитынын: олардың мазмұны қалай өзгеріп, қалай толысатынын, ойында балалардың мінез-құлқы қалай күрделенетінін, олардың тәуелсіздігі қалай өсетінін білу қажет. Осының бәрінің маңызды болатын себебі балалардың ойын әрекеті емес, тәрбиешінің ойындарға басшылық ету жөніндегі педагогикалық әрекеті жоспарланады.
Шығармашылық рольді және құрылыстық-конструкциялық ойындарға басшылықты жоспарлаған кезде педагогтың ойынға ықпалының нақты міндеттері: оның мазмұнын байыту, балалардың қайсыбір ойыншықтармен ойнай білуін қалыптастыру, олардың бір-бірімен дұрыс қарым-қатынасын орнату, оларды жаңа ойын әрекеттеріне, сюжет құра білуге, ойын үшін жағдай туғыза білуге, ойын үшін жағдай туғыза білуге т.т. үйрету міндеттері көрсетіледі. Сонымен бірге балалардың бірлескен, ұжымдық ойындарына ғана емес, жеке ойындарына да назар аударады. Мектепке дейінгі балалардың ойындағы мінез-құлқын тәрбиелеу: бір-біріне ізгі тілектестікпен қарау, басқалардың мүддесімен санаса білу, ойыншықтарын бөлісе білу, туған жанжалды әділ шешу т.т. міндеттері де алға қойылады.
Осы міндеттерді бәрі ұзақ мерзімге белгіленеді және жоспарда бірнеше рет қайталанады.
Балалар ойындарының мазмұнын байыту- оларға басшылық етудің негізгі міндеттерінің бірі. Жұмыс жоспарында ол түрліше бейнеленеді. Мысалы, балалар ойындарының мазмұнын байыту міндеті олардың нақты тақырыбын көрсетпесен-ақ қойылуы мүмкін (Нинаның, Таняның, Вованың ойындарына қатысу. Олардың ойыншықтарды таңдап аллуына көмектесу, олармен қалай қалай ойнайтынын көрсетіп беру). Бұл міндет көбінесе сәби топтарда осылай тұжырымдалады.
Мектепке дейінгі естияр және ересек балалардың топтарында педагог өз шәкірттерінің нені және қалай ойнайтынын білетін болғандықтан, нақты ойындардың мазмұнын байытуды белгілеп алады; мысалы: Балалардың балалар кітапханасы ойынының мазмұнын байытуына көмектесу: кітапхана қызметкерлері балаларға тек кітап беріп қана қоймайды, олар қызықты шығармалар туралы айтып береді, тәртіпке, кітаптардың сақталуына қамқорлық жасайды, жаңа шыққан басылымдарды алып отырады.
Балалардың ойындағы өзара қарым-қатынасы мен мінез-құлқын тәрбиелеу міндетін бөліп көрсете отырып, тәрбиеші олардың белсендлігі мен ойын іскерлігін ескереді. Мысалы, Мектеп ойынын ойнаған кезде балалардың тәрбиеші рлін кезекпен атқаруын қамтамасыз ету. Бұл рольді орындауда Таняға ақыл-кеңеспен көмектесу; Ойынға Борямен бірге қатысу. Оның өзіне тек қана басты роль алғысы келген ниетіне қарсы тұру. Қатардағы рольдерді орындауға ынталандыру.
Жоспарда шығармашылық ойындарға басшылықтың негізгі тәсілдері де, ойнаушыларға ықпал жасаудың жанама тәсілдері де: олардың білімдерін, ұғымдарын кеңейту, жаңа ойын материалын жасап беру т.с.с көзделеді. Тәрбиеші белгілі бір тақырыптағы ойынға өзінің қатысуын жоспарлап, егер ойын туа қалса, сол жоспарын жүзеге асыра алады. Мысалы: Корабльдің жолаушысы ретінде Теңізшілер ойынына қатысып, жаңа рольдердің (кеме дәрігерінің, аспаздың) тууына көмектесу. Қыздардың ер балалардың ойынында осы рольдерді орындауға қатысуына көмектесу.
Балалардың ойынға ықыласын байыта отырып, педагог оқтын-оқтын ойын үшін жаңа тақырыптар жоспарлайды, бұл тұрғыда алуан түрлі тәсілдер пайдаланады (ойын жағдайын немесе оның элементтерін туғызу, жекелеген ойыншықтар енгізу, көрген ойынын айтып беру, ойнаушылардың суреттері бар иллюстрацияларды қарау т.т. арқылы). Жаңа тақырып енгізудің негізгі шарты: балалардың ойын тақырыбына байланысты құбылыстар туралы жеткілікті білімдерінің болуы.
Драматизация ойынға басшылықты жоспарлау шығармашылық рольді және құрылыстық-конструкциялық ойындардан гөрі біршама басқаша жүзеге асырылады. Жоспарға балалардың көркем шығарманы (ертегіні, әңгімені) игеру: онымен танысуы, қайталап оқуы, қаһармандардың атынан айтуы т.т. жөніндегі алдын ала жұмыс енгізіледі. Балалармен бірге күрделі емес ойын атрибуттарын (костюмдердің, декорацияның элементтерін) жасауды, содан соң ойынның өзін өткізуді жоспарлау қажет. Драматизация ойындары көп мәрте қайталанады, ол сауық кештерінің мазмұны болуы, басқа топтардың балаларына көрсетілуі, қайсыбір мерекенің сценарийіне енгізілуі мүмкін. Осының бәрі жоспарда көделеді.
Күн ұзағына тәрбиеші балаларды алуан түрлі қимыл және дидактикалық ойындарға ұйымдастырады, бұларға басшылықты да жоспарлау қажет. Ол дидактикалық ойындарды енгізудің бірізділігін көздейді, олардың мазмұнын, ережелер сипаты мен ақыл-ой міндеттерін ескереді.
Стол үстінде ойнайтын, қағазға басылған ойындар мен дидактикалық ойыншықтар балалардың еркін пайдалануына болады, бірақ ол ойынға балалардың ықыласын туғызу тәсілдерін ойластыруға, олардың ерекше назарын аудару керек ережелер мен ойын әрекеттерін бөліп көрсетуге тиіс. Тәрбиеші балаларды ойынның нұсқасымен таныстыратын немесе жекелеген балалар жөнінде нақты білім-тәрбие міндеттерін қоятын болған реттерде ғана ойын қайталап жоспарланады. Мысалы: Витя мен Мишаның ықыласын, ынта өоюын дамыту үшін екеуін мозаикамен ойнауға тарту.
Жаңа қимыл ойындарын үйрену көбінесе дене шынықтыру сабағында жүргізіледі. Алайда балаларды онымен серуенге жүргенде де, үй ішіндегі ойын сағаттарында да таныстыруға болады. Қимыл ойындарын жоспарлау ойын сағаттарында да таныстыруға болады. Қимыл ойындарын жоспарлау сипаты да дидактикалық ойындарды жоспарлау сияқты.
Балалардың еңбек әрекетін жоспарлау. Балалардың еңбегіне басшылық етуде педагогтың алдында міндеттердің екі тобы тұрады: еңбектің әр алауан түрлері (шаруашылық-тұрмыстық еңбек, табиғаттағы еңбек т.т.) жөнінде дағдылар мен іскерліктер тәрбиелеу; еңбекке оңды көзқарас және адамның еңбек әрекетін ойдағыдай орындауға қажетті: еңбек сүйгіштік, жауапкершілік, тәуелсіздік, өзара көмек т.б. қасиеттерін тәрбиелеу.
Жоспарда балалар еңбегінің әр түрі (өзіне-өзі қызмет көрсету, шаруашылық-тұрмыстық еңбек, балалардың табиғаттағы еңбегі, қол еңбегі) бойынша еңбектің көлемі мен мазмұнын, ұйымдастыру формаларын, басшылықтың негізгі тәсілдерін, жабдықтар мен құрал-саймандардың іріктелуін көрсету қажет.
Балалардың еңбек әрекетін ұйымдастыру формалары бойынша жоспарлауды мейлінше ұтымды түрде жүзеге асыру керек.
Еңбек ұйымдастырудың ең қарапайым формасын-тапсырма беруді жоспарлай отырып, тәрбиеші оның мазмұнын, оны орындауға қатыстыратын балаларды көрсетеді. Әрбір жаңа тапсырманы орындауға балалардың бәрінің де шамасы келетін болғаннан кейін, педагог жоспарда өзінің ерекше назар аударуын керек ететін балалардың фамилияларын ғана көрсетеді.
Жоспарда кезекшілікке басшылық жасау жөніндегі жұмыс ұдайы көрсетіліп отырады. Қайсыбір топта кезекшіліктің жаңа түрін енгізу (көбінесе арнаулы сабақ формасында) міндетті түрде жоспарланады. Жоспарда кезекшілік кезіндегі балалар еңбегінің көлемі мен мазмұны, олардың арасында міндеттер бөлісу, мектеп жасына дейінгі балаларды кезекші міндеттерімен таныстыру үшін пайдаланылатын әдістер мен тәсілдер (ересектер мен құрбылардың еңбегін бақылау, көрсету, түсіндіру т.т.) көрсетіледі. Кезекшілікті жоспарлағанда балалар еңбегінің күрделенуі де (мысалы, табиғат мүйісінде балалар әлі күту дағдысын білмейтін жануарлар орналастырылды), кезекшілікке қамтылған мектеп жасына дейінгі жекелеген балалар тәрбиешінің ерекше көңіл бөлуін керек ететін (бала дағдыларды жеткіліксіз меңгерген, бірлесіп істеуді ұйымдастыра білмейді, өз міндетін басқаларға артып қоюға тырысады) реттер де көрсетіледі. Кезекшілікті бір топтан екінші топқа өткізген кезде тәрбие мақсатында оқтын-оқтын балалармен әңгімелесу жоспарланады (мектепке дейінгі ересек топтарда).
Балалардың ұжымдық еңбегін жоспарлай отырып, тәрбиеші оны өткізетін уақытты, мазмұнын, құрылысын (міндеттерді бөлістіру, еңбек әрекеттерінің бірізділігі) көрсетеді, қажетті жабдықтар мен олардың қалай орналасатынын белгілейді. Жаңа бастаған педагогқа балаларды еңбек дағдыларына үйрететін негізгі тәсілдерді де ойластырып, жоспарға жазып қойған, жұмыс істеушілердің өзара қимылын ұйымдастырған, олардың еңбек нәтижелерін бағалаудың формаларын көздеп қойған пайдалы. Сондай-ақ балалардың жеке-жеке жүргізілетін жұмыс та белгіленеді.
Жоспарда балаларды ересектер еңбегімен таныстыруды: балалар бақшасы қызметкерлерінің жұмысын бақылауды (бұны күнделікті өмірде жасауға болады, бірақ ерте бастан жоспарлап қояды), кеңес адамдарының қоғамға пайдалы еңбегінің басқа да түрлерімен таныстыруды көздеу керек.
Балалар бақшасындағы мерекелерді жоспарлау. Кеңес халқының революциялық және ескерткіш даталарға, еліміздің өміріндегі аса маңызды оқиғаларға байланысты мерекелері- 7 қараша,В.И.Лениннің туған күні, Кеңес Армиясы күні, Халықаралық әйелдер күні, 1 Мамыр, Жеңіс күні- аса маңызды тәрбие құралы болғандықтан мұқият жоспарланады. Жоспарда мекменің бүкіл ұжымы мен балалар қатысатын мерекелерді өткізуге әзірлік бейнеленеді. Тәрбиешінің күнделікті жоспарында түрлі оқу өткізу, оларда балаларға түсінікті формада қайсыбір мерекенің немесе ескерткіш датаның маңызын айтып беру белгіленеді. Балаларды мерекелік ертеңгілікке дайындау (өлеңдер, әндер, билер үйрену, костюмдер мен басқа да атрибуттар т.т. әзірлеу) жоспарланады. Мереке сценарийі жасалып, педагогикалық кеңесте бекітіледі, мерекеге дайындалу процесінде де, оны өткізетін күні де балаларды ұйымдастыру формалары ойластырылады.
Тәрбиеші балалармен тұрмыстық мерекелерді (шырша мерекесі, балаларды мектепке шығарып салу, маусымдық мерекелер, балалардың туған күнін ұжым болып атау, балалар бақшасының ашылу жылдығы т.т.), алуан түрлі сауықтарды (қуыршақ, көлеңке театрын, көңіл аулағыш диа- және кинофильмдерді көрсету, телевизия хабарларын көру, қуыршақ мерекесін өткізу т.т) әзірлеу және өткізу мерзімдерін жоспарлайды.
Ата-аналармен жұмысты жоспарлау. Тәрбиешілер ата-аналар арасында педагогикалық насихат жүргізеді, оларды балалар бақшасына көмек көрсетуге тартады, мектеп жасына дейінгі балаларға отбасы мен балалар мекемесінің тәрбиелік ықпалында өзара байланыс пен сабақтастық орнату мақсатында ата-аналарды бақша жұмысынң мазмұнымен таныстырады, отбасында бала тәрбиелеудің озық тәжірибесін зерттейді, қорытады және таратады. Бұл жұмыстың бәрі ұдайы жүзеге асырылады және оны балалар бақшасының меңгерушісі де (жылдық жоспарда), әр топтың тәрбиешісі де жоспарлайды. Ата-аналармен түрлі бағыттарда жүргізілетін жұмыстың: ата-аналар жиналыстарын, косультациялар өткізу, отбасыларға бару, ашық күн, ашық оқу сағаттарын өткізу, балалар жұмысының көрмелерін ұйымдастыру, ата-аналарға мүйісті жаңғырту жұмыстарының т.т. нақты мазмұны мен формалары жоспарлауға жатады.
Мектепке дейінгі тәрбие жұмысын жоспарлау Мектепке дейінгі тәрбиені ұйымдастыру, оқу-тәрбие жұмысын басқарудың ең маңызды бөлімі - жоспарлау. Жоспар түрлері, оның ерекшеліктері, құрылымы, мазмұны мен құрастырудың тиімді жолдары. Жылдық, айлық, күнделікті жоспар, тәрбиеші-педагогтардың календарлық, тақырыптық, күнделікті жоспарлары.
Оқыту үдерісінде балалардың мектепке, білімге ынтасы тәрбиеленеді, дұрыс мінез-құлық дағдысы, жауапкершілік сезімі, орындаушылық қабілеті, төзімділігі, еңбектену әдеті қалыптасады.
Балалар бақшасында тіл дамыту, көркем әдебиет, сауат ашу және жазу, қоршаған ортамен таныстыру, қарапайым математикалық ұғымдарын қалыптастыру, сурет салу, мүсіндеу, жапсыру, құрастыру, дене шынықтыру, музыка ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттері өткізіледі.
Оқыту балалардың белсенді іс-әрекетімен, өз қимыл нәтижелеріне жетуге ұмтылуымен, ұзақ уақыт ерік назар аударуымен байланысты. Оның дене және ақыл-ой күштерін едәуір жұмылдыруын талап етеді. Осыларды ескере отырып, оқу көлемін, оқу сағатының ұзақтығын күн тәртібіндегі орнын дұрыс белгілеуге бағдарламаның әр түрлі бөлімдерінің жиілігіне, уақытылы жүргізілуіне үлкен сақтықпен қарау керек.
Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетін күннің алғашқы жартысында өткізген дұрыс: бұл кезде балалар ақыл-ойға түскен салмақты жеңіл көтереді, күн жарығы жақсы түседі. Әрбір бөлімдегі оқу сағаты, оның ұзақтығы жас шамасына қарай бөлінген әр топтар балалардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, бағдарламада белгіленген.
1.2 Мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ойын дамытудың педагогикалық-психологиялық сипаты
Мектеп жасына дейінгі баланың ойлауын дамытуы ақыл-ой әрекетін қалыптастыруымен жүзеге асады. Бұл қалыптасудың басталар жері - материалдық заттармен жасалынатын шынайы әрекеттер. Мұндай әрекеттен балалар материалдық заттарды шынайы елестеткен ішкі ықшамдалған әрекеттерге және ақырында нақты заттар елестермен немесе ұғымдармен ауыстырылған. Бүтіндей нақты жағдайда іске асатын іс-әрекетке ауысады. Ойлауды дамытудың жоғары кезеңдерінде оның логикалық формасында ақыл-ой әрекеттері іштей сөйлеу тұрғысынан жүзеге асырылады. Түрлі таңбалар жүйелері пайдаланылады. Мектеп жасына дейінгі балалардың ойлауы таңбалардан гөрі, бір жағдайларда нақтылы заттарды бейнелеп, басқа заттарды бір шама жалпылама және схемалы болатын бейнелерді көбірек пайдаланады. 2 жас пен 7 жас арасында ақыл-ой тұрғысында міндеттерді шешу нақтылы ақыл-ой эксперименті ретінде өте алатыны Ж. Пиаженің тәжірбиелерінде көрсетілген болатын.
Осындай байланыстардың басты түрінің бірі - себептер мен салдар қатынастары. Баланың ойлануына түсінікті міндеттер аумағының кеңейе түсуі анық. Барған сайын жаңа білімдерді игерумен байланысты білім алу балалар ойлауын дамытудың міндетті шарты болып табылады. Бұл білімнің бірсыпырасын бала тікелей үлкендерден, ал өзгелерін үлкендердің жетекшілігі және бағыттауы арқылы өз бақылаулары мен іс-әрекетінің тәжірбиесінен алады.
Білім қорының біраз артуы әлі ойлаудың дамуын түсіндіре алмайды. Білімді игерудің өзі ойлаудың нәтижесі болып табылатын ойлау міндеттерін шешетін іс. Игерілген жаңа білім ойлаудың одан әрмен дамуына енеді, баланың ойлау іс-әрекеттерінің жаңа міндеттерін шешуге пайдаланылады. Ойлау іс-әрекетінің қалыптасуы мен жетілуі ойлаудың негізін құрайды.
Бейнелі ойлау - мектеп жасына дейінгі бала ойлауының негізгі түрі. Ол қарапайым формалар, сәбилік шақта-ақ, көріне бастайды, баланың заттық іс-әрекетінде қарапайым құралдарды қолданумен байланысты шағын ауқымды мәселелерді тәжірибе барысында шешуде байқалады. Балалар ойлауының схемалығын екінші көрінісі олардың түрлі кейіптері схемашылық бейнелерді өте оңай да, тез түсініп, олардың табысты пайдалануы. Мектеп жасына дейінгі балалар бес жастан бастап бір рет түсіндірген соң бөлменің жоспары деген не екенін ұғына алады және жоспардағы белгіге қарай отырып бөлменің ішінде жасырылған затты тауып алады. Олар заттардың схемалық белгілерін таниды,жолдар жүйесінің тарамдарындағы қажетті бағытты таңдап алу үшін географиалық картаға ұқсас схемаларды т.б.пайдаланады.
Мектеп жасына дейінгі балалар өз көздерінше ермек саз жабыстырылған шар мен дөңгелекшенің қайсысында ермексаз көп екендігі жөніндегі сұраққа да осыған ұқсас сипатта жауап береді. Бала дөңгелекшеде ермексаз көбірек деп сендірмекші болады. Алайда, мектеп жасына дейінгі бала ыдыстағы сұйықтықтың өзі еріп тұрған деңгейін осы заттың жалпы санынан шар мен дөңгелекшенің көрініп тұрған ауданын ажырата білмейді, бұларды бір-бірінен байланыссыз қарастыра алмайды. Бейнелі ойлауда олар бірігіп кеткен секілді болады. Санды көзбен көруге қабылданғанда шамалап бөліп алып көрнекі түрде көзге елестетуге болмайды.
Осыған ұқсас, тапсырмаларды дұрыс шеше білу бейнелер негізінде пайымдаудан белгілерді пайдаланатын пайымдауға яғни, дерексіз логиканың ойлауға көшуді қажет етеді. Нақтылы заттар мен жағдайлардың орнына белгілер түріндегі сөздер, сандар арқылы игерудің алғы шарттары сәбилік шақтың соңында, бала санасының белгілі функциясы қалыптаса бастағанда қаланады. Балаларда бар түсініктер өздігінен ұғымдарға айнала алмайды. Ұғымдарды қалыптастыру үшін түсініктерді пайдалануға болады. Ұйықтардың өзінде және олардың қолдануға негізделген ойлаудың логикалық формаларында балалар да балалар ғылыми білімдер негіздерін игеру барысында меңгереді.
Түйсік пен қабылдау адамға жеке заттар мен құбылыстарды танытады. Бірақ бұл ақпарат жеткіліксіз. Адам қалыпты жағдайда еңбек етіп және өмір сүру үшін өз әрекетінің, кейбір құбылыстардың қорытындыларын көре білуге қабілетті болу керек. Ол үшін жеке заттар мен жәйттерді жалпылау арқылы осы текті басқа жеке заттар мен жәйттерді қорытындылау керек.
Көп баспалдақты - жекеден жалпыға қарай және жалпыдан жекеге қарай өту, ерекше психикалық процесс ойлау арқылы жүзеге асырылады.
Ойлау жоғары таным процесі. Ойлаудың жоғары психикалық процесс ретінде өзінің ерекше сипаттамалары мен белгілері болады.
Ойлау белгілері:
1) ойлау - ақиқатты жалпылау түрінде бейнелеу;
2) ойлау объективті шындықты жанамалау арқылы тануға мүмкіндік береді;
3) ойлау бір мәселелерге байланысты пайда болады.
Сонымен, ойлау - сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының байланыс - қатынастарының жалпылай және жанама түрде сөз арқылы бейнеленуі.
Ойлау процесі бір мәселелі жағдайлар пайда болғанда, сол мәселені шешу керектігінде айқын көрінеді.
Ойлау сұрақтан басталады да, оның жауабы ойлаудың мақсаты болады. Ойлаудың маңызды ерекшелігі - оның сөзбен байланыстылығы.
Сөз - ойлау құралы.
Барлық психикалық процестер сияқты ойлау мидың функциясы болады. Ойлаудың физиологиялық негізі жоғары деңгейлі процестер. Мидың маңдай бөлігі ойлау әрекетін, таным функциясын қамтамасыз етеді.
Сонымен қатар ми қабағының сөйлеу орталығы ойлау процесіне қатысады.
Ойлау - өзінің құрылымдары мен түрлері бар ерекше әрекет.
Теориялық және практикалық ойлау да өз ішінде жіктеледі.
Теориялық ойлау бейнелі ойлау және ұғымдық (сөздік-логикалық) ойлау болып бөлінеді.
Ал практикалық ойлау - көрнекі-бейнелі және көрнекі-әрекетті болып бөлінеді.
Бейнелі ойлау - ойлау процесінің түрі. Бұл жерде бейнелер қолданылады. Бұл бейнелер естен алынады да, қиял арқылы қайта жаңғыртылады.
Ұғымдық ойлау - бұл ойлауда нақты ұғым қолданылады. Адам бір міндеттерді шешу үшін арнайы әдістерге, жаңа ақпараттарға сүйенбейді, басқа адамдардан алынған ұғымдарды, пікірлерді, ой ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz