Қазақстан Республикасында қаржы нарығы
ҚАЗТҰТЫНУОДАҒЫ ҚАРАҒАНДЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Банктік менеджмент және қаржы нарығы кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Банк ісі пәні бойынша
Тақырыбы: Әлемдік қаржы дағдарыс жағдайындағы ҚР-ның банкаралық несие нарығы
Орындаған
Сырттай оқу бөлімінің Ф-18-1 ск тобының студенті Калдыбекова Д.Т.
Ғылыми жетекші
Қарағанды 2020
ЖОСПАР
Кіріспе.
1. Әлемдік қаржы дағдарыс жағдайындағы ҚР-ның банкаралық несие нарығы
1.1. Дағдарыс жағдайындағы ресурстарды пайдалану тиімділігін арттыру мәселелері
1.2. ҚР сақтандыру нарығының қазіргі кездегі жағдайы және даму перспективалары
1.3. Қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының Үкіметімен және қазақстан республикасының ұлттық банкімен өзара іс-әрекет ету
2. Әлемдік қаржы дағдарысы және оның Қ азақстанның қаржы нарығына ықпалы
2.1. Қазақстан Республикасында қаржы нарығы
2.2. Қаржылық дағдарыстың банк жүйесіне əсері
2.3. Дағдарыстан кейін әлемдік жүйенің жағдайы
3. Қаржы нарығының және қаржы ұйымдарының қызметін қадағалау
3.1. Қаржы ұйымдарының қызметін қадағалау нәтижелері
3.2. Қадағалау арқылы ықпал ету
3.3. Қаржылық қызмет көрсетуді тұтынушылардың құқықтарын қорғау
Қорытынды.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4-5
1. Әлемдік қаржы дағдарыс жағдайындағы ҚР-ның банкаралық несие нарығы.
1.1. Дағдарыс жағдайындағы ресурстарды пайдалану тиімділігін арттыру мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6-7
1.2. ҚР сақтандыру нарығының қазіргі кездегі жағдайы және даму перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8-10
1.3. Қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының Үкіметімен және қазақстан республикасының ұлттық банкімен өзара іс-әрекет ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11-13
2. Әлемдік қаржы дағдарысы және оның Қ азақстанның қаржы нарығына ықпалы
2.1. Қазақстан Республикасында қаржы нарығы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .14-23
2.2. Қаржылық дағдарыстың банк жүйесіне əсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..24-28
2.3. Дағдарыстан кейін әлемдік жүйенің жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29-33
3. Қаржы нарығының және қаржы ұйымдарының қызметін қадағалау
3.1. Қаржы ұйымдарының қызметін қадағалау нәтижелері ... ... ... ... ... ... . 34-37
3.2. Қадағалау арқылы ықпал ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38-41
3.3. Қаржылық қызмет көрсетуді тұтынушылардың құқықтарын қорғау..42-46
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...47-48
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49-50
Кіріспе
Курстық жұмысымның тақырыбы Әлемдік қаржы дағдарыс жағдайындағы ҚР-ның банкаралық несие нарығы. Бұл тақырыпта мен Қазақстан Республикасыеның банкаралық несие нарығына және де Әлемдік қаржы дағдарысына тоқталып кетемін.
Қаржы дағдарысы кез келген мемлкеттің экономикалық секторына, оның ішінде қаржы, банк секторына орасон зор нұқсан келтіргені белгілі. Сондықтан, дағдарыстың келтіретін залалдарына тойтарыс бере алатындай қаржы механизмін одан әрі жетілдіру керек. Кез келген қаржы механизмі қоғамдағы, мемлекеттегі қаржылық қатынастардың қалыптасып,дамуының негізі ретінде сыртқы орта факторларына тез жауап бере алатындай икемді болуы керек. Себебі механизм қаржылық ресурстарды жұмылдыру, қаржыландыру, реттеу және ынталандыру функцияларын орындай отырып,өзіне қаржы секторының басты бөліктерін кіріктіреді. Ал сол бөліктердің әрқайсының тиімді әрі дұрым жұмыс істеуінің арқасында ғана дағдарыс жағдайында күйзеліске ұшырамауға болады. Осы мақсаттарда Үкімет тарапынан да көптеген іс-шаралар атқарылуда. Мәселен, Ел Парламенті дағдарыс жағдайында қазақстандық банк жүйесінің орнықтылығын қамтамасыз етуге, экономиканың нақты секторын несиелеу мүмкіндігін кеңейтуге және халықты қолдауға бағытталған құқықтық топтаманы жедел түрде қабылдады, яғни қаржы механизмінің қосалқы жүйесі қаржылық нормалар мен нормативтерді өзгерте отырып, оңтайландыруға тырысуда. Сонымен қатар нормативтердің орындалуын бақылауға негізделген қадағалау тәсілін ғана пайдаланып қоймай, тиімді корпоративті басқаруға, акционерлердің транспаренттілігіне, директорлардың фидуциярлы міндеттеріне және банктердегі тәуекелдерді басқаруға деген қажеттілікке үлкен көңіл бөле отырып, тәуекелдерді есепке алуға негізделген замануи әдістемені де пайдалануы тиіс. Нормативтік базадағы көзделген өзгерістер бұл бағыттағы өте маңызды қадам болып табылады.
2008 жылы қабылданған жаңа Тұрақтандыру бағдарламасы отандық экономиканың ерекшеліктеріне сәйкестендіріле қабылданды. Сондай-ақ аталмыш құжат халықаралық стандарттарға да сәйкестендірілді. 2008 жылдың қараша айында Үкіметтің Қаржы ұйымдары және қаржы нарығын қадағалау агенттігі мен Ұлттық банкпен бірлесе дайындаған 2009-2010 жылдарға арналған жоспары - Бірлескен іс-қимыл жоспарлары тұңғыш рет Ұлттық қор есебінен орындалды.
Бірлескен іс-қимыл жоспары әлеуметтік-экономика кеңістігінде ғаламдық дағдарыстың кері әсерін барынша әлсіретудің механизмдерін белгіледі. Онда мынадай жайттарға басымдық берілді:
- Қаржы нарығындағы ахуалды тұрақтандыру, тұрғын үй нарығындағы жағдайды бақылауға алу, үлескерлердің құқығын қорғап, аяқталмай қалған құрылыс нысандарын аяқтау:
- Қазіргі заманғы экономикалық тиімділік тұрғысынан қарағанда болашағы бар шағын және орта бизнесті қаржыландыру саясатына басымдық беру;
- Инновациялық-индустриалдық, инфра-құрылымды жобаларды қаржыландыру:
- Агроөндірістік кешенді, оның негізгі субъектілерін дамытуға көңіл бөлу. Мұнда негізгі басымдық жаңа экспорттық өндіріске бағытталған, жұмысы жолға қойылған секторларға бірінші кезекте басымдық беріледі.
Яғни, қаржылық жоспарлаудың жаңа бағдарламаларын қабылдау керек. Сонымен бірге Мемлекеттің бюджеттік және салық саясатын заңнамалық тұрғыда қамтамасыз ету арқылы салық-бюджет саясатының тиімді үлгісін әзірлеу керек. Екінші мәселе - мемлекеттік жоспарлау, сатып алу, қаржы бақылау жүйелерін жетілдіру, салық тәртібін сақтау, зейнетақы жинақтарының құнсыздану деңгейін ескере отырып сақталуын қамтамасыз етілуі болды.
Соңғы әдіс ретінде бюджеттен ақша бөлудің жаңа қағидаларын енгізу, макроэкономикалық көрсеткіштерге нақтылау болжамдары, отандық тауар өндірушілерді қолдау шараларын айтуға болады.
Міне, жалпы қаржы механизмін жетілдіру перспективалары осындай. Әрине, әр түрлі ұйымдық-құқықтық нысандағы мекемелер үшін қаржы механизмін жетілдіру тәсілдері басқа болуы мүмкін. Алайда, жалпы еліміздің экономикасындағы қаржы механизмінің жетілдірудің басты бағыттары жоғарыдай.
1. Әлемдік қаржы дағдарыс жағдайындағы ҚР-ның банкаралық несие нарығы
1.1. Дағдарыс жағдайындағы ресурстарды пайдалану тиімділігін арттыру мәселелері
Жаһандық қаржы-экономикалық дағдарыс жағдайында ұлттық экономикалардың, соның ішінде Қазақстанның да қарқыны тежелуде. Даму кезеңінде жинақталған қордың қаражаты мемлекетке әлемдік дағдарыстың ықпалын азайту бағытында тиімді шаралар қабылдауға мүмкіндік береді. Дегенмен, дағдарыстың кері салдарлары халықтың барлық жіктеріне байқала бастады. Экономикада орын алып жатқан бүгінгі тұрақсыздық жағдайында, халықаралық сарапшылардың бағалаулары негізінде әлемдік 2009-2013 жылдардағы макроэкономикалық көрсеткіштердің болжамы нақтыланды. Макроэкономикалық көрсеткіштердің өзгеруі бекітілген республикалық бюджетті нақтылау қажеттілігін туғызды. Үшжылдық бюджетке енгізіліп отырған түзетулер, жалпы алғанда, Үкіметтің дағдарысқа қарсы шаралар пакетін жүзеге асыруға бағытталған.
Парламенттің қарауына енгізілген 2009-2011 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы Қазақстан Республикасының Заңына өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы заң жобасы бұған дейін бекітілген республикалық бюджеттің кірісін 371,1 миллиард теңгеге қысқартуды, яғни 1529,5 миллиард теңгеге дейін азайтуды қарастырып отыр.
Жоғарыда айтып өткендей, әлемдік экономикадағы бүгінгі ахуал тұрақсыз. Халықаралық сарапшылардың бағалауынша, 2009 жылы әлем экономикасы құлдырайды деп күтілуде. Халықаралық валюта қоры 2009 жылғы әлемдік экономиканың өсу көрсеткіші бойынша қаңтар айындағы болжамын рецессияға қарай - минус 1 - минус 0,5 пайызға өзгертті. Мұндай құлдырау соңғы 60 жылда алғаш рет орын алғалы отыр. 2010 жылдан бастап әлемдік экономиканың өсу қарқыны біртіндеп көтеріледі деп күтілуде.
Қазіргі әлемдік қаржылық және экономикалық дағдарыс өзінің ауқымы жағынан күшті болғаны соншалық, әлемнің ең күшті мемлекеттерінің өзін шайқалтты. Осындай жағдайда Қазақстан Үкіметі Ұлттық қордың қақпағын ашуға шешім қабылдады. Дағдарысқа қарсы шараларға 10 млрд. АҚШ доллары бөлінді. Мұндай мүмкіндіктер біздің елде ғана болды, біз халықаралық несиелер мен шетелдік инвестицияларға иек артқан жоқпыз. Ұлттық қордан қаражат бөлу дұрыс әрі пәрменді қадам болды. Елбасы бастамасымен қолға алынған Жол картасы болды. Бұл - жақсы идея. Мемлекет әлеуметтік нысандар құрылысына қаражат салуда. Бұл шаралар бір сәттік тиімділік беретін емес, ұзақмерзімді инвестициялар.
Біз мемлекеттік қаражаттың жұмсалуына бақылауды күшейтуіміз қажет. Нұр Отан ХДП құрылымында партиялық бақылау органдары құрылды, мұндай құрылым ҚР Парламентінің Мәжілісіндегі партия фракциясы жанында да жұмыс істейді. Бұл партия мүшелерінің жақсы бастамасы. Дегенмен олар бұрынғыдан да пәрменді жұмыс жасаулары тиіс. Жұмыстың тиімділігін бұрынғыдан да арттыру үшін олардың өкілдігін кеңейту қажет, - деп атап өтті ғалым.
Дағдарыс жағдайында Үкімет ішкі ресурстарды неғұрлым белсенді пайдалануға тиіс. Ағымдағы жылдың бірінші тоқсанында 105 млрд. теңге көлеміндегі бюджеттік қаражат игерілмей қалды, мұндай жолсыздықтарға тоқтау салу қажет. Бюджеттік тәртіпті арттыру және мемлекеттік шенеуніктер тарапынан жауапкершілікті арттыру жөнінде көп айтылып жүр. Үкімет бұл бағыттағы жұмысты күшейтіп, бұл қаражаттардың дер кезінде игерілуіне бақылауды қатайта түсуі тиіс.
1.2. ҚР сақтандыру нарығының қазіргі кездегі жағдайы және даму перспективалары
Қазіргі кездегі жағдайы:2012 жылдың 1 сәуіріне қалыптасқан жағдай бойынша, берілген лицензияларға сәйкес, республиканың қаржы нарығында 36 сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы әрекет жасап жатыр, бұл ретте өмірді сақтандыру жөніндегі іс-әрекетті жүзеге асыруға 7 ұйымның, көлік құралдарының иегерлерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру бойынша - 24 ұйымның лицензиясы бар. Сондай-ақ сақтандыру қызметтері нарығында өзінің іс-әрекеттерін 13 сақтандыру брокері мен 83 актуарий жүзеге асырып отыр.
Қарастырылып отырған мерзімнің 1 сәуіріне 411,6 млрд. теңге құрай отырып, 2012 жылдың 3 айында сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының жиынтық активтері 6,2%-ға артты. Жиынтық өзіндік капитал 2,6 %-ға артып, 237,2 млрд. теңге құрады. Сақтандыру резеревтерінің сомасы 142,7 млрд. теңге құрады.
Тікелей сақтандыру шарттары бойынша жүргізілген сақтандыру төлемдерінің көлемі 2012 жылдың 3 айында 12,2 млрд. теңге құрады, бұл алдындағы жылдың көрсеткішінен 51,0%-ға көбірек. Оның ішінде, міндетті сақтандыру бойынша сақтандыру төлемдерінің көлемі 3,3 млрд. теңге құрады (өткен жылдың осындай күнімен салыстырғанда 20,4%-ға артқан), ерікті дербес сақтандыру бойынша сақтандыру төлемдерінің көлемі - 6,9 млрд. теңге (өткен жылдың осындай күнімен салыстырғанда 74,4%-ға артқан) және ерікті мүліктік сақтандыру бойынша - 2,0 млрд. теңге (43,8%-ға артқан). Қазіргі таңда сақтандыру төлемдерін кепілдендіру жүйесінде 34 сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы қатысып отыр.
2012 жылдың 1 сәуіріне қалыптасқан жағдай бойынша, мәжбүрлеп тарату процесінде 2 сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы (Алтын Полис СК АҚ және Premier Cақтандыру АҚ), ерікті таратылу процесінде 1 сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы (Темір Ат СК АҚ) тұр.
Көлемі бойынша аса ірі сақтандыру компанияларының бестігі өзгермеді. Евразия СК-ның активтері ай ішінде 74, 44 млрд. теңгеден 73,36 дейін шамалы азайды, ал Виктория СК-да - 58, 1 млрд. теңгеден 57,59 млрд.теңгеге дейін кеміді. Халық-Қазақинсақтандыру СК-ның активтері 1,3 млрд.теңгеге артты. БТА Сақтандыру СК-ның активтері 0,11 млрд. теңгеге; "ҚазЭкспортГарант" активтері - 0,07 млрд. теңгеге артты
Даму перспективалары:Қазақстанның сақтандыру нарығы қарқындап өсуде, мұның өзін сақтандыру сыйлықақылары, активтер жəне меншікті капитал көлемінің өсуі растайды. Бұл ретте сақтандыру секторының сыйымдылығы өз əлуетін жоққа шығармады - жиналған сыйлықақылардың айтарлықтай үлесі корпоративтік сақтандыруға тиесілі (ірі өнеркəсіп, мұнай, авиация жəне мүліктік тəуекелдерді сақтандыру). Бұл ретте бөлшек сақтандыру секторы жиналған сақтандыру сыйлықақыларында аз ғана үлеске ие болады (сақтандыру компаниялары портфелінде 1% аспайды). Сақтандыру операцияларының да жоғары қарқынмен өсуіне байланысты, сақтандыру төлемдерінің көлемі өсуде. Сақтандыру қызметінде зияндылықтың біршама өсуіне қарамастан активтердің жəне капиталдың пайдалылық көрсеткіштері сақтандыру компаниялардың пайдамен қызмет етуі үшін жеткілікті дəрежеде жоғары деңгейде. Қазақстандық сақтандыру компанияларының көбі үшін инвестициялық қызмет аса маңызды емес кіріс көзі болып табылады. Сақтандыру компанияларының инвестициялық портфелінің құрылымы кейбір өзгерістерге ұшырады. Атап айтқанда, мемлекеттік бағалы қағаздардың үлесі тұрақты төмендеу үрдісіне ие, бұл ретте екінші деңгейдегі банктердегі депозиттердің жəне республика эмитенттерінің мемлекеттік емес бағалы қағаздарының үлесі өсу үстінде. Бұл қадағалау органының активтердің белгілі бір бөлігін МБҚ-ға міндетті орналастыру жөніндегі талаптарын, осы арқылы олардың елеулі үлесін қаржы нарығының неғұрлым кірісті құралдарына инвестициялау үшін босата отырып, алып тастауына байланысты. Сонымен қатар сақтандыру компанияларының инвестициялық портфелінің құрылымы банктерге тəуелділіктің өсіп отырғанын көрсетеді. Инвестициялық қызметтен кірістердің аз ғана болуына қарамастан оның жиынтық кірістердегі динамикасының өскені байқалады.
1 кезең - ұйымдық-құқықтық қайта құру (2010 жылға дейін).
Сақтандырудың қорғаныс және инвестицялық қызметтерін ынталандыру:
- қолайлы әлеуметтік-экономикалық ортаны құру;
- сақтанушылардың рыногын қалыптастыру;
- бағалы қағаздар рыногын жетілдіру;
- сақтандыру заңнамасын халықаралық талаптарға сай үйлестіру;
- сақтандырушылардың тұрақтылығын жоғарлату;
- сақтандыру қызметінің инфрақұрылымын қалыптастыруды аяқтау.
2 кезең - инвестициялық мүмкіншіліктерді жоғарлату (2020 жылға дейін)
Инновациялық және инвестициялық қызметтерді жетілдіру:
- сактандырушылардың ннвестициялық мүмкіншіліктерінің аясын кеңейту;
- инновациялық қызмет тәуекелін қорғау бойынша жаңа қызмет көрсетулердің пайда болуы;
- сактандырушылардың капиталдандырылуын ұлғайту;
- таяу шет ее рыногында ұлттық сақтандырушылардың өктемпаздығы;
- заңнамаларды жетілдіру;
- сақтандыру қызметінің инфрақұрылымын дамыту.
3 кезең - дамыған сақтандыру қызметі рыногы
Барлық сақтандыру қызметтерінің толық жүзеге асырылуын қамтамасыз ету:
- әлеуметтік қорғаудың үш денгейлі жүйесінің толыққанды қызмет етуі (сактандыру компанияларының белсенді рөлі жағдайында);
- ЖІӨ-ң 15%-ға дейінгі масштабымен сақтандырушылардың институционалдық қызметін нығайту;
- ұлтаралық сақтандырушылардың пайда болуы;
- таяу шет ел рыноктарында инвестициялық өктемпаздық жүргізу.
1.3. Қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету мәселелері бойынша қазақстан республикасының Үкіметімен және қазақстан республикасының ұлттық банкімен өзара іс-әрекет ету
2008 жылы, дағдарыстың өткен жылы сияқты Қазақстан Республикасы Үкіметінің, Агенттіктің және Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің арасында 2007 жылғы күзде қол қойылған Қаржылық тұрақтылық мәселелері жөніндегі меморандум аясында өзара ісәрекет жасау жөніндегі жұмыстар қарқынды жүргізілді, меморандумда қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттік реттеудің өзге құралдарын қолдану рәсімдерінде және мемлекеттік қолдау көрсету ұстанымдары туралы уағдаластыққа қол жеткізілді. Сонымен, 2007 жылы қабылданған еліміздегі қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз етуге бағытталған бірлескен жедел іс-шараларға толықтыру ретінде Қазақстан Республикасының Үкіметі мен қаржылық реттеушілер Қазақстан Республикасының экономикасын және қаржы секторын тұрақтандыру жөніндегі қосымша шаралар қабылдады, себебі қаржы нарығындағы жүйелі тұрақсыздық жағдайында пруденциалдық сипаттағы шаралар тұрақты, сенімді макроэкономикалық ортаның болуы бойынша тиімді қадағалау шарттарының бірі қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін толыққанды тиімділікті бере алмайды.
Осыған байланысты, осы жағдайлардағы басты роль фискалдық және монетарлық сипаттағы шараларға беріледі. Атап айтқанда, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі өткен жылдың ішінде барынша төмен резервтік талаптардың нормативтерін екі рет төмендетті (ішкі міндеттемелер бойынша ол 6%-дан 5%-ға дейін, өзге міндеттемелер бойынша - 8%-дан 7%-ға дейін төмендетілді, кейіннен жыл соңына қарай ішкі міндеттемелер бойынша 5%-дан 2%-ға дейін және 7%-дан 3%-ға дейін өзге міндеттемелер бойынша төмендетілді), сондай-ақ 2008 жылғы шілдеде қайта қаржыландырудың ресми ставкасы 11%-дан 10,5%-ға дейін азайды. Сондай-ақ, 2008 жылы банк жүйесінің өтімділігін қолдау мақсатында Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің қайта қаржыландыру операциялары бойынша кепілдік қамтамасыз ету тізімі екі рет (ақпан және мамыр айларында) айтарлықтай кеңейтілді. Сонымен, кері РЕПО операцияларын жүргізу барысында кепілді қамтамасыз ету тізбесіне Агенттіктің талаптарына сәйкес ЕДБ-ға сатып алуға рұқсат берілген Қазақстан Республикасы ұлттық компанияларының бағалы қағаздары, шет мемлекеттердің бағалы қағаздары және халықаралық қаржы ұйымдарының бағалы қағаздары енгізілген болатын, сондай-ақ 2008 жылғы 1 мамырдағы жағдай бойынша ЕДБ-ның орналастырылған және айналымда болған бірқатар борыштық облигациялары және Қазақстан ипотекалық компаниясы АҚ-ның агенттік борыштық бағалы қағаздары енгізілді.
2008 жылғы желтоқсанда Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің банктік заемдарын ұсыну мәселелері бойынша Агенттік, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі және ЕДБ арасында ынтымақтастық пен өзара ісәрекет туралы келісім әзірленді, келісімде банктердің Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкіне сыртқы міндеттемелерді және активтерді 2007 жылғы 1 қарашаға қарағанда жоғары деңгейде сақтау жөніндегі міндеттемелерді ЕДБ-ның қабылдауы бойынша бір уақытта ерікті қабылдау барысында қайта қаржыландыру заемдарын беру туралы өтініш жасау құқығын көздеді, консервативті кредиттік және қалыпты депозиттік саясатты қолдау, әрі акционерлік капиталды өсіру бойынша күш-қуат жұмсауды көздейді.
Қазіргі уақытта 7 ЕДБ осыған ұқсас Келісімге қол қойды. 2008 жылғы 25 қарашада Қазақстандағы әлеуметтікэкономикалық жағдайға әсер ететін жаһандық дағдарыстың келеңсіз салдарын жоюға бағытталған іс-шаралар кешенін айқындайтын және сапалы экономикалық өсімге болашақта қажетті негіздерін қамтамасыз етуге бағытталған Қазақстан Республикасы Үкіметінің, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің және Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігінің Экономиканы және қаржы жүйесін тұрақтандыру жөніндегі 20092010 жылдарға арналған бірлескен іс-қимыл жоспары (бұдан әрі -- Жоспар) қабылданды. Қазақстан Республикасы Ұлттық Қорының 10 млрд. АҚШ доллары көлеміндегі қаражаты осы Жоспардың қаржылық қамтамасыз ету көзі болып табылды. Жоспарға 5 қызметтің бағыттары енгізілді: 1) қаржы секторын тұрақтандыру; 2) тұрғын үй секторын дамыту; 3) шағын және орта бизнеске қолдау көрсету; 4) агроөндірістік кешенді дамыту; 5) инфрақұрылымдық және жаңашыл жобаларды іске асыру. Жоғарыда көрсетілген Жоспарда қазақстандық қаржы секторын қолдауға және оны әрі қарай нығайтуға бағытталған шараларға баса назар аударылған. Сонымен, қаржы секторын тұрақтандыру жөніндегі шараларға реттелген борышты ұсыну және артықшылық берілген акцияларды сатып алу, жай дауыс беруші акцияларды сатып алу арқылы банктердің капиталына мемлекеттің қатысу механизмдері енгізіледі. Банктер мемлекет ұсынған қаражатты резервтердің (провизиялардың) тең деңгейін қалыптастыруға және ел ішіндегі заемшыларға кредит беруге бағыттайтын болады.
Бұл ретте, мемлекет осы банктердің ұзақ мерзімді қатысушысы болып қалуды жоспарлап отырған жоқ және әлемдік қаржы нарықтарындағы жағдайдан тәуелді орта мерзімді перспективадағы олардың капиталынан шығуды есептеп отыр. Бұдан өзге, Жоспарға Стресстік активтер қорын құру мәселесі және Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің банк секторының өтімділігі деңгейін қолдау шаралары енгізілді. Жоспар аясында қаржы секторының, әсіресе банк секторының және жинақтаушы зейнетақы жүйесінің мемлекеттік реттеу механизмдері жетілдірілетін болады, толық ақпарат осы Есептің V-тарауында берілген. Агенттік Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкімен бірлесіп, 2008 жылға арналған Қазақстанның қаржылық тұрақтылығы туралы кезекті есебін жасау жұмыстарын жүргізді, осы іс-шараның аясында қаржылық ресурстарды дер кезінде қайта бөлудің тиімділігі мен уақтылылығы, қандай да бір шығынсыз қаржы дағдарысын еңсеруге тәуекелдерді басқару тиімділігі мен қаржы жүйесінің қабілеттілігі бағаланды. Сонымен қатар, Агенттік 2008 жыл ішінде қаржы жүйесі тәуекелдерінің деңгейін төмендету мақсатында пруденциалдық реттеу аясында іс-шаралар кешенін қабылдады, сондай-ақ бірқатар заңнамалық актілерді әзірлеп, қабылдады, оның ішінде Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне қаржы жүйесінің тұрақтылығы мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 23 қазандағы № 72-IV Заңы қабылданды, аталған заң бойынша толық ақпарат осы есептің келесі тарауында берілген.
2. Әлемдік қаржы дағдарысы және оның Қ азақстанның қаржы нарығына ықпалы
2.1. Қазақстан Республикасында қаржы нарығы
Ерекшеліктері қаржы рыногы. Құрылымы Қазақстанның қаржы нарығы:
-- ақша нарығы;
-- депозит нарығы;
-- несие нарығы;
-- валюталық нарық;
-- құнды қағаздар нарығы;
-- зейнетақы нарығы;
-- сақтандыру нарығы.
Ақша нарығы орындайды, бірінші дәрежедегі рөлі қаржы нарығы, өйткені ақшалай қаражат негізі болып табылады кез келген қаржы құралы.
Ақша нарығының қызметтері:
-- төлем функциясы;
-- есепке алу функциясы;
қамтамасыз ету коммерциялық кредит беру және т. б.
Ерекшеліктерін ескере отырып, қазақстандық қаржы нарығын бөлуге болады мынадай сегменттер ақша нарығы:
Нарығы қолма-қол ақша (банкноттар). Айналысқа қолма-қол ақша қаражатын опосредует тауар нарығында. Халық пайдаланады қолма-қол қаражат беру арқылы олардың түрінде банкноттар немесе монеталар, заңды төлем құралы болып табылатын, төлем ретінде тауарлар мен қызметтерді айырбастау кезінде валюта айырбастау пункттерінде, қарыз беру және т. б.
Нарығы чектер. Есеп айырысу чектер көмегімен жүргізіледі жазбаша өкімдерді төлеуші өз банкіне төлеуге оның шотынан белгілі бір сома. Чектер қандай есеп айырысу, ақша, жол; атаулы, предъявительскими және ордерными.
Вексельдер нарығы. Вексельдік операциялар болып табылады қайта бөлу, қысқа мерзімді қолма-қол ақша. Олар түрлі салаларын қамтиды: арасындағы қарым-қатынас банктер мен клиенттер беру кезінде банктік несие; қоғам мен мемлекет арасында; жеке және заңды тұлғалар арасында банктің қатысуынсыз. Вексель болып табылады төлем құралы және несиелеу құралы; кейде жай және аударым.
Рынок банковских акцептов. Акцепт - бұл жазбаша келісімін төлеуге арналған вексельдер. Жалпы кіріс операцияларын акцептирования төмен болмауы тиіс Ұлттық банкінің қайта қаржыландыру ставкасының.
Ретті, төлем карточкаларының нарығы. Мүмкін болды қолдану ақшаға қол жеткізу арқылы электрондық терминалдар немесе өзге де құрылғылар, мүмкіндік беретін операциялар жүргізуге эмитент айқындаған. Төлем карточкасы кейде дебеттік және кредиттік. Тек Ұлттық банк қызметін лицензиялайды байланысты шығарумен карточкалар.
Нарық борыштық қолхаттардың. Пайдаланылады борыштық қолхат, нотариалды расталған кезде халықты қарыздың бір-біріне банктің қатысуынсыз.
Депозит нарығы. Банктер жасайды даму стратегиясын белгілеген стандарттар негізінде халықаралық тәжірибеде - бұл мүмкіндік береді ішкі ресурстарды тарту саясатын, өйткені өсуі банктер міндеттемелерінің, негізінен арқасында жүреді келуіне ақша қаражаттарын, халықтың және кәсіпорындардың депозиттері.
Банк жүйесі әрбір нарықтық экономиканың орындайды төрт негізгі функциялары:
-- жүзеге асыру делдалдық ұстаушылар арасында жинақ және инвесторлар қайта құру жолымен қысқа мерзімді депозиттердің орташа -- және ұзақ мерзімді несиелер;
жасау, несие арқылы ақша тарту қолма-қол ақша және депозиттер, соның арқасында артуы айналымдағы ақша массасын;
-- ықпал ету, ақша ұсынысы экономика;
-- көмек көрсету ақша-кредит саясатын жүргізу.
Банктер орындай алады, жоғарыда аталған функцияларды салдарынан олардың непреложного міндеттемелер алдында дереу аудару талап еткенге дейінгі депозиттер клиенттердің ақшалай қолма-қол ақша олардың бірінші нәтижелер, ал мерзімді және жинақ депозиттері - уақыт өте келе, алдын-ала ескертілген клиентпен. Үшін ақшаны аудару қолма-қол ақша салымшының бірінші талап етуі бойынша өз қаражатын банктер ұстайды түріндегі қолма-қол ақша.
Депозиттер көлемі, банктер тартатын, бірнеше факторларға байланысты:
-- көлемін, халықтың ақшалай табыстарын;
-- халықтың сенім деңгейін банк жүйесі;
-- нақты пайыздық мөлшерлеме;
-- деңгейдегі банк жүйесі.
Кредит нарығы. Жұмыс істеуі несие нарығының мүмкіндік береді:
-- рұқсат қайшылық қажеттігі арасындағы еркін өту капиталдың бір салалардың, өндірістің және басқа да закрепленностью өндірістік капиталдың белгілі бір заттай нысанда;
-- еңсеруге шектеулілігі жеке капитал;
қолдау көрсету, үздіксіз ауыспалы айналымы қорлардың жұмыс істеп тұрған кәсіпорындар;
-- қызмет көрсету жүзеге асыру процесі өндірістік тауарлар.
Қарыз капиталы қайта бөледі салалары арасындағы арнаған сөзінде тиісті жалпыұлттық бағдарламалары сала алуды қамтамасыз ететін жоғары пайда. Бұл - перераспределительная функциясы, тірек қоғамдық сипаты және белсенді қолданылатын мемлекет реттеу, өндіріс және басқару жиынтық ақша капиталы. Несие қабілетті анықтайтын белсенді әсер ақша айналымының жылдамдығы, көлемі және құрылымы ақша массасының, төлем айналымын.
Несие ынталандырады вырабатывание өндірістік күштердің жылдамдығын арттырады қалыптастыру көздері капитал кеңею өсімін молайту негізінде ғылыми-техникалық прогресс жетістіктерін. Ұсына отырып, үкіметтік кепілдіктер мен жеңілдіктер, реттей отырып, қол жеткізу қарыз алушы ссудалық капиталдар нарығы, мемлекет жібереді банктер басым кредит беру кәсіпорындардың және салалардың, қызмет міндеттеріне сәйкес келеді жалпыұлттық экономикалық даму бағдарламалары. Мемлекет қолдануға кредит экспортын ынталандыру үшін тауарларды, игеру артта қалған аймақтардың капитал салымдары, тұрғын үй құрылысы.
Бөлуге болады: бес негізгі функцияларды кредиттік нарық:
-- қызмет көрсету тауар айналымы арқылы несие;
-- сақтау немесе жинақтау ақша жинақ халықтың, кәсіпорындардың, мемлекеттің, шетелдік клиенттер;
-- өзгерту ақша қорларын тікелей несие капиталы және оны пайдалану түріндегі капитал салымдарының қызмет көрсету үшін өндіріс процесін;
-- қызмет көрсету халықтың және мемлекеттің көзі ретінде капиталды толықтыру үшін тұтыну және мемлекеттік шығыстар;
-- убыстрение концентрациясы және орталықтандыру капитал, қолдау көрсету, білім берудегі күшті қаржы-өнеркәсіптік топтар.
Валюта нарығы. Мұнда жасалатын сатып алу-сату шетелдік немесе ұлттық валюталардың бағамы бойынша, определяющемуся негізінде сұраныс пен ұсыныс.
Негізгі сипаттамалары мен ерекшеліктері валюта нарығын жатқызуға болады:
-- ерекшелігі валюталық операцияларды жүргізу валюталық нарықта: техника валюталық операцияларды жеңілдеді, барлық есеп айырысулар жүзеге асырылатын банктердің корреспонденттік шоттары бойынша;
-- ретін валюталық операцияларды жүргізудің негізінде валюталық нарықта валюталық операциялар орын үздіксіз тәулік бойы кез келген нүктесінде жарық;
-- транспаренттілік - нарықтың барлық ақпаратты ұсыну қатысы бар өзгерістерге, валюталық курс, оның барлық қатысушылары;
-- екі жақты рөлі валюталық операциялардың кейбір түрлеріне. Мысалы, фьючерстік және форвардтық мәмілелерді жүзеге асырады рөлі шұғыл валюталық операциялар және сол уақытта білдіреді әдістері сақтандыру валюта тәуекел;
-- ауқымды вырабатывание валюталық алып-сатарлық және төрелік операциялар және олардың шоғырлануы алып-сатарлық қорлар - қорлар хеджирлеу.
Негізгі қатысушылары валюталық нарық болып табылады, мемлекеттік және коммерциялық банктер. 90% -- ға дейін валюталық мәмілелер жүргізіледі банктер. Валюталық мәмілелер жасалатын банктердің бір-бірімен негізделеді банкаралық есеп айырысу жүйесінде қолма-қол ақшасыз арасындағы есеп айырысудың банк мекемелері, қалыптасқан негізінен тікелей аударымдары ақша қаражатын және жүйелі түрдегі талаптар мен міндеттемелерді екі тараптар.
Бағалы қағаздар нарығы.
Бағалы қағаз -- жиынтығы белгілі бір жазбалар мен басқа да белгілердің мүліктік құқықты куәландыратын,. Бағалы қағаздар борыштық және үлестік болуы мүмкін. Борыштық бағалы қағаздар - бағалы қағаздар міндеттемесін куәландыратын эмитенттің (борышкердің) бойынша негізгі қарыз сомасын төлеу шығарылым шарттарында осы бағалы қағаздар. Үлестік бағалы қағаз - бағалы қағаз құқығын растайтын, оның иесінің мүлікке белгіленген үлесіне көзделген жағдайларда мүлік және Қазақстан Республикасының заңнамасында.
Қазақстан Республикасында орын алған мынадай түрлері бағалы қағаздар: акциялар, облигациялар, коносаменттер және басқа да құжаттар бекітілген заң актілерінде бағалы қағаздар туралы немесе өздері белгілеген тәртіппен жатқызылған санына бағалы қағаздар.
Бағалы қағаз болып табылады ақшалай құжаты, указывающим меншік иесінің кейбір ақша сомасын немесе белгілі бір мүліктік құндылықтар. Деректер мүліктік құқықтар бағалы қағаздар бойынша анықталатын сатып алу-сатуға, кепілге мүлікті ұсына отырып, ақша несие және құру үшін әр түрлі кәсіпорындарды және т. б. Сондықтан, бағалы қағаздар құқығын береді олардың иелеріне алуға белгіленген табыс.
Бағалы қағаздар -- бұл ерекше тауар, ол мойынын нарықта көрсетеді мүліктік қатынастар. Бағалы қағаздар сатып алуға болады, өзгертуге, сберегать, жүзеге асыру, сбывать, сыйлай. Олар орындай алады кейбір функциялар ақша ретінде төлем құралы, есеп айырысу, бірақ мүмкін емес жалпыға бірдей эквиваленті. Бағалы қағаздар рыногының қатысушылары болып табылады: инвесторлар, инвестициялық делдалдар, бағалы қағаздар эмитенттері.
Бағалы қағаздар рыногының жұмыс істеуі мүмкіндік береді:
икемді инвестиция, еркін ақша қаражаттары-заңды және жеке тұлғалар;
тиімді жаңғыртып ресурстар өндірісті дамыту үшін және қанағаттандыру басқа да қоғамдық қажеттіліктерді арқылы бағалы қағаздарды орналастыру;
белсенді қатысу, қызмет көрсету, тауар және ақша айналысы;
қадағалауға қалыптастыру курстар бағалы қағаздар. Курстар күрт түсіріледі жылдары дағдарыс және қолайсыз конъюнктура және, керісінше, өседі кезеңдерінде көтеру.
Сақтандыру нарығы.
Байқалады объективті қажеттілік сақтандыру қорғау, бұл әкеледі қалыптастыру, сақтандыру нарығының әлеуметтік-экономикалық жүйесі. Ақшалай қамтамасыз ету нысаны сақтандыру қорғау байланысын анықтайды сақтандыру нарығы қаржы нарығы - қаржы институттарымен іске асырылатын сақтандыру қатынастары: қаржыны кәсіпорындардың, халықтың, банк жүйесі, мемлекеттік бюджет және басқа да. Мұнда тиісті қаржы институттары білдіреді сақтанушылардың және тұтынушылардың сақтандыру өнімдері. Құрылуына байланысты міндетті сақтандыру қалыптастырылады тән арасындағы қарым-қатынас сақтандыру нарығы және мемлекеттік бюджет пен мемлекеттік бюджеттен тыс қорлар.
Жұмыс істеуі сақтандыру нарығын жасалады арналған серіктестік негізде немесе бәсекелестік жағдайында. Бұл бәсекелестік күрес арасындағы әр түрлі қаржы институттары үшін бос ақшалай қаражаттары, тұрғындардың және шаруашылық жүргізуші субъектілердің. Егер сақтандыру нарығы, мысалы, сақтандыру өнімдерін ұсынады өмірді сақтандыру бойынша, онда банктер -- депозиттер, қор нарығы -- бағалы қағаздар және т. б.
Тар мағынасында сақтандыру нарығы түрінде көруге болады өзіндік жүйесі, ол басқарылады ара қатынасы сұраныс сатып алушылардың сақтандыру қызметтеріне ұсыныс сатушылардың сақтандыру қорғау. Кең мағынада сақтандыру нарығы дегеніміз саласы ақша қатынастары, онда сатып алу-сату объектісі болып табылады сақтандыру қорғау, қалыптасады сұраныс пен ұсыныс оған.
Сақтандыру нарығы білдіреді күрделі құруына байланысты жүйесі, онда бар сақтандыру ұйымының сақтанушылар, сақтандырушылар, сақтандыру делдалдары, сақтандыру өнімдері, мамандар бағалаушылар сақтандыру шығындарын және тәуекелдерді және т. б.
Зейнетақы нарығы. Үлесінің жалпы санындағы қарт азаматтар Қазақстан халқының қажеттілігі туды зейнетақы жүйесін жаңғырту. Ең маңызды мақсаты-зейнетақы реформасын жүргізу болды құру қаржылық тұрақты. Жұмыс істеуі зейнетақы нарығының көптеген проблемаларды шешуге мүмкіндік береді:
-- умерить әлеуметтік шиеленісті;
-- қадам босатуға бюджетке ауырлық зейнетақы төлемдерін;
-- пайда болуына ықпал азаматтардың мүдделілігін табуға көп және заңды.
Нәтижесінде зейнетақы реформасының болашақ зейнетақының сақталуы тиіс болды және көбеюі.
Қаржы нарығының дамуы Қазақстанның экономикалық дағдарыс жағдайында
Қазақстан басшылығы шұғыл түрде разрабатывало дағдарысқа қарсы іс-шараларды сақтау бойынша банк секторының, өйткені әлемдік дағдарыстың алғашқы толқыны захлестнула елге қазірдің өзінде 2007 жылдың тамыз айында.
Қазақстан бастан өткерді жаһандық қаржы дағдарысының әсерін 2007-2009 жылдары он кейін, тез өсуін қамтамасыз етілген өндірумен және экспорттаумен көмірсутегі ресурстарын. Дағдарысқа дейін экономика елдің өнерін жақсы макроэкономикалық көрсеткіштер: айтарлықтай профицит шоғырландырылған бюджет жылдам өсуі, алтын-валюта резервтерінің және Ұлттық қорда қаражат, аккумулирующем түсетін мұнай секторы. Мен бәрібір болды байқалатын теріс белгілері дағдарыс: инфляцияның өсуі жұмыссыздықты қысқартуды, жаңа, қарқынды еңбек ақысының өсуі кезінде төмен еңбек өнімділігі.
Екінші өсу қарқыны бойынша кейін мұнай-газ болды банк секторы. Қол жеткізу банктердің арзан несиелік ресурстарға халықаралық капитал деңгейін көтеруге мүмкіндік берді экономиканы кредиттеу (1 қазан 1999 ж. 1 қаңтарға дейін 2009 ж.) 50-ден астам рет, перегружало экономикаға. Адекватты емес тәуекелдерді бағалау және несие портфелінің сапасын келтірді жылжымайтын мүлік секторына және қызмет көрсету саласына өсуіне банктік заемдар. Бұл углубило жүйелі қателіктері құрылымында экономика. -Осы процестердің қазақстан экономикасы болды әлсіз әсер жаһандық дағдарыс.
АҚШ-тағы ипотекалық дағдарыс зародивший әлемдік қаржы нарықтарындағы тұрақсыздық, кері әсерін тигізді қатысты инвесторлардың дамушы нарықтарға шарттары, қарыз алу халықаралық нарықтарда қатаңдатылды, және банк секторы Қазақстанның сезініп әсері дағдарыс 2007 жылдың тамыз айында. Шектеу қарыз капиталдың халықаралық рыноктарында азайтты мүмкіндіктері банктердің қайта қаржыландыру бойынша бұрын қабылданған сыртқы қарыздар және сатып алу жаңа -- бұл тудыратын күшті ағымы капиталдың банк секторы. Негізгі мәселе, банк секторының байланысты, банктер отдалились дәстүрлі қаржылық делдалдық және негізінен полагались тек сыртқы қорландыру: ара-қатынасы қарыз және депозиттер жетті ең жоғары мәні 2007 жылы.
Алайда, қолайлы конъюнктура әлемдік көмірсутегі нарықтарын қорғап, экономикасына және шектеді әсері әлемдік дағдарыс 2007 жылы. Профициті шоғырландырылған бюджет, шағын мөлшері, мемлекеттік борыштың өсуі, алтын-валюта резервтерінің және Ұлттық қорда қаражат қамтамасыз етті, оң бағалау рейтингтік агенттіктердің 2007 жылдың күзіне дейін. Елімізде шаққанда Жоғары ЖІӨ-нің өсу қарқыны (шамамен 6%) І және ІІ тоқсандарында 2008 жылы да болған байланыс рекордтық бағаға көмірсутек қорлары.
Бюджеттік саясат.
Бюджеттік саясат 2007-2008 жылдары қалыптасты тұрақты, бюджет профициті және төмен мемлекеттік борыш. 2008 жылы болды бюджет кірістерінің атқарылуы арқасында мұнайға бағаның жоғары. Маңызды рөл бұл жерде исполнило енгізу 2008 жылдың мамыр айынан бастап кедендік баждарды, мұнай экспортына, нәтижесінде кедендік кірістер 2008 жылы өсті үш есе 2007 жылмен салыстырғанда.
2009 жылы кірді күшіне Салық кодексі, онда көзделген жекелеген жаңашылдықтар:
төмендетілген ставка корпоративтік табыс салығы 30% -- дан 20% -- ға, талаптар жойылды төлеу бойынша аванстық төлемдер үшін шағын және орта бизнес;
азайтылған, ҚҚС 13% -- до12 % -- ға, екі есеге көтерілді көлемі ең төменгі айналым, салық салынатын ҚҚС-мен;
бірыңғай әлеуметтік салық ставкасы -- 11% регрессивті шәкілінің орнына.
Баяулауы іскерлік белсенділіктің құлдырауы, мұнай бағасының төмендеуі, салық ставкаларын атаумен 2009 жылы төмендеуі бюджеттің кіріс. Дегенмен, келіп түскен өткізу көмірсутек ресурстарын, оның үлесі өсті 40% -- дан 60%, экспорттың мүмкіндік берді жыл сайын ұлғайту бюджет шығыстары жылдамдықпен превосходящей экономикалық өсу қарқыны. Рекордтық өсуі 2005 жылы шығыстардың түсіндіріледі жүргізуге сол жылы президенттік сайлау. Осы шығыстардың деңгейі қамтамасыз етілді вливаниями бюджетке Ұлттық қордан және жиынтық шығыстар Ұлттық қордың 2008-2009 жылдарға арналған құрап, 16,3 млрд. ақш долл.
2008 жылы ЖІӨ өсімі азайып, 3,2% -- ға дейін. Жарияланған жаһандық дағдарыстың Қазақстан экономикасына неғұрлым қарқынды мақтаныш 2009 жылы болған оқиға елеулі төмендеуі сауда, құрылыс, қаржылық қызмет, өңдеуші өнеркәсіп, көлік, өндіру және бөлу электр энергиясын, газ және су. Нәтижесінде Қазақстанның жалпы ішкі өнімі 2009 жылы 1,2% құрады, ең төмен деңгейі 1999 жылдан бастап.
Еңбек нарығы және халықтың табысы.
Деректеріне сәйкес, Қазақстан Республикасы статистика Агенттігі, жұмыссыздық 2008 жылы азайды 7,3% -- дан 6,6% -- ға, өткен жылмен салыстырғанда, бірақ 2009 жылдың І тоқсанында ол қайтадан өсті (6,9% -- ға өсті. Қабылдау Жол картасы бағдарламасы предотвратило одан әрі өсуі, жұмыссыздық тоқтатқан деңгейде 6,3% -- ға, сконцентрировавшись құру, уақытша жұмыс орындарын аймақтарда.
Соңғы онжылдықта жұмыспен қамтылған халықтың саны Қазақстанда үздіксіз жоғарылайды экономиканың өсуі арқасында, 2009 жылы олардың саны 7,9 млн. адам, соның ішінде 2,7 млн. білдіреді өз бетінше жұмыспен қамтылған еңбекке жарамды адамдардың жұмыспен өздерін қамтамасыз ететін. Нәтижесінде шығады, бұл ауылда жұмыссыздық кем, өйткені ауыл, жұмысы жоқ, статистика енгізеді қатарына өз бетінше жұмыспен қамтылғандар.
Нақты еңбекақының өсуі 2008 жылы азайды, 16,1% -- дан 2,5% -- ға, 2007 жылмен салыстырғанда. Орташа еңбекақысы экономиканың барлық секторлары бойынша құрады 60734 теңгені құрайды 505 долл. бойынша орташа жылдық бағамы. Оның үстіне өсуде несоразмерности экономика секторлары арасындағы айлық номиналды жалақы. Мысалы, жалақы секторында қаржылық қызметінің 2008 жылғы желтоқсанда дейін ұлғайды 169363 теңге (1408 долл.), сол сәтте білім беру ғана құрады 37547 теңге (312 долл.), ауыл шаруашылығында 37307 (310 ақш долл.). Орташа айлық жалақы 2009 жылы экономиканың барлық секторларында салыстырғанда 11,2% -- ға дейін 67530 теңге, бір мезгілде уменьшившись долларлық көріністе-теңге девальвациясы дейін 458 долл.
Статистикалық деректер бейнелейді дағдарыстың ықпалы халықтың кедей. Төмен халықтың үлесі ең төменгі күнкөріс деңгейінің (12364 теңгеге немесе 103 долл.), III тоқсанда 2008 жылғы көрсеткіш 16,2%, IV тоқсанда күрт төмендеген дейін 8,8% -- ға өсті. Ауыл халқының үлесі ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен III тоқсанда 2008 жылғы көрсеткіш 23,3%, IV тоқсанда -- 10,8% -- ға өсті. Ауыл халқының үлесі ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен, 2009 жылы шамамен 14%.
Сыртқы борыш.
Мемлекеттік және мемлекет кепілдік берген сыртқы борыш Қазақстанның өсіп, 1,5 млрд. долл. 2009 жылы, бірақ елеусіз қалды құрап, 3,4% -- ға ЖІӨ. Үкіметі тартқан қарыз Азия даму банкінің (500 млн. долл.) дағдарысқа қарсы бағдарламасы аясында қолдау 2009 жылы. 2010 жылы билік жоспарлаған көлемін мемлекеттік қарыз алу. Борыштың өсуі, жеке сектордың көмектесті ұлғайту және елдің жалпы сыртқы борышының дейін 79% -- дан 2008 жылы ЖІӨ-100,3% -- дан 2009 жылы ЖІӨ-ге. Өсіп алдындағы борышы Қытай -- 5,7 млрд. долл. тартылған газ құбырының құрылысын қаржыландыруға Қазақстан -- Қытай.
Жаһандық дағдарыс жалғастыруда әсер етуі қаржы нарығы. Жүреді қысқаруы банктердің сыртқы міндеттемелерінің дағдарысқа байланысты өтімділік және күшейуіне, капиталдандыру жөніндегі талаптарды және банктер мен жағдайларды сыртқы қарыз алу, ал заемдар банктік емес сектор әлі де өсуде. Банк секторының сыртқы қарызы 2008 жылдан 2009 жылға азайды 39,2 дейін 30 млрд. долл.
Дағдарысқа қарсы қолдау экономика. Қолданып жатқан дағдарысқа қарсы шараларды Қазақстан үкіметі ұқсас шаралармен жүзеге асырылатын дамыған елдерде:
-- ерекшелік көрінеді құрылымында: елдерінде үлкен жиырмалық төмендетуге салық ставкаларын тудырды білдіреді үштен бірі дағдарысқа қарсы шараларды, ал Қазақстанда -- 11%;
-- басты ерекшелігі-шаралар предпринимавшихся, бұл олардың ақшалай сипаты: 2008-2009 жылдары Ұлттық қордан жұмсалған 16,3 млрд. долл. трансферттер түрінде;
-- дағдарысқа қарсы шаралар, айырмашылығы басқа да дамыған елдердің көп дәрежеде бағытталған қаржы және құрылыс секторларына және аз дәрежеде - үй шаруашылығы;
-- Канада, Германия, Индонезия, Италия, Ұлыбритания, АҚШ ставкалары төмендетілді жеке тұлғалар үшін табыс салығының төмендеуімен қатар ставкаларын корпоративтік салық - ал Қазақстанда төмендеді, корпоративтік табыс салығын, ҚҚС мен әлеуметтік салық.
Ұлттық банк 2007 жылдың екінші жартысынан мәжбүр болды шараларды қабылдасын қолдау бойынша қысқа мерзімді өтімділік банк секторының бірінші болып бастан өзіне өзгертуді конъюнктураның жаһандық нарықтардағы. Болды өзгертіп механизмі ең төменгі резервтік талаптар: пайда болды қысу базасын резервтік міндеттемелерді кеңейту және құрылыстар резервтік активтер дайындығына банктерге мүмкіндігі қосымша босатуға дейін 1,3 млрд. долл. Жағдайында жетіспеушілігі еркін өтімділік қалдырылды қолданысқа енгізу жаңа ең төменгі резервтік талаптардың нормативтерін (5% ішкі міндеттемелер бойынша 10% өзге міндеттемелер). Бірнеше рет пересматривалась қайта қаржыландыру ставкасы. Қолдау үшін қысқа мерзімді өтімділікті қазақстан республикасының Ұлттық Банкі берген банктерге қарыздарды қайта қаржыландыру. Ұстап тұру үшін тұрақтылық теңгенің айырбас бағамы Ұлттық Банк жүргізген валюталық араласу, олардың салдарынан теңге бағамы болды тұрақты дейін 4 ақпан 2009 жылы Ұлттық Банк жүзеге асырды бір жолғы девальвация теңге 22% -- ға.
2007 жылдың қараша айында үкімет төлейтін салықтың мөлшері қандай болмақ Жоспары бірінші кезектегі іс-қимылдар тұрақтылығын қамтамасыз ету жөніндегі әлеуметтік-экономикалық дамуының және Қазақстан Республикасының оған сәйкес 2007 жылдың соңына дейін шешілді устремить 1 млрд. долл. экономиканы қолдауға. 2008 жылдың қараша айында қабылданған бірлескен іс-қимыл Жоспары Үкіметінің, Ұлттық банкінің және Қазақстан Республикасы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Банктік менеджмент және қаржы нарығы кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Банк ісі пәні бойынша
Тақырыбы: Әлемдік қаржы дағдарыс жағдайындағы ҚР-ның банкаралық несие нарығы
Орындаған
Сырттай оқу бөлімінің Ф-18-1 ск тобының студенті Калдыбекова Д.Т.
Ғылыми жетекші
Қарағанды 2020
ЖОСПАР
Кіріспе.
1. Әлемдік қаржы дағдарыс жағдайындағы ҚР-ның банкаралық несие нарығы
1.1. Дағдарыс жағдайындағы ресурстарды пайдалану тиімділігін арттыру мәселелері
1.2. ҚР сақтандыру нарығының қазіргі кездегі жағдайы және даму перспективалары
1.3. Қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының Үкіметімен және қазақстан республикасының ұлттық банкімен өзара іс-әрекет ету
2. Әлемдік қаржы дағдарысы және оның Қ азақстанның қаржы нарығына ықпалы
2.1. Қазақстан Республикасында қаржы нарығы
2.2. Қаржылық дағдарыстың банк жүйесіне əсері
2.3. Дағдарыстан кейін әлемдік жүйенің жағдайы
3. Қаржы нарығының және қаржы ұйымдарының қызметін қадағалау
3.1. Қаржы ұйымдарының қызметін қадағалау нәтижелері
3.2. Қадағалау арқылы ықпал ету
3.3. Қаржылық қызмет көрсетуді тұтынушылардың құқықтарын қорғау
Қорытынды.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4-5
1. Әлемдік қаржы дағдарыс жағдайындағы ҚР-ның банкаралық несие нарығы.
1.1. Дағдарыс жағдайындағы ресурстарды пайдалану тиімділігін арттыру мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6-7
1.2. ҚР сақтандыру нарығының қазіргі кездегі жағдайы және даму перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8-10
1.3. Қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының Үкіметімен және қазақстан республикасының ұлттық банкімен өзара іс-әрекет ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11-13
2. Әлемдік қаржы дағдарысы және оның Қ азақстанның қаржы нарығына ықпалы
2.1. Қазақстан Республикасында қаржы нарығы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .14-23
2.2. Қаржылық дағдарыстың банк жүйесіне əсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..24-28
2.3. Дағдарыстан кейін әлемдік жүйенің жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29-33
3. Қаржы нарығының және қаржы ұйымдарының қызметін қадағалау
3.1. Қаржы ұйымдарының қызметін қадағалау нәтижелері ... ... ... ... ... ... . 34-37
3.2. Қадағалау арқылы ықпал ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38-41
3.3. Қаржылық қызмет көрсетуді тұтынушылардың құқықтарын қорғау..42-46
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...47-48
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49-50
Кіріспе
Курстық жұмысымның тақырыбы Әлемдік қаржы дағдарыс жағдайындағы ҚР-ның банкаралық несие нарығы. Бұл тақырыпта мен Қазақстан Республикасыеның банкаралық несие нарығына және де Әлемдік қаржы дағдарысына тоқталып кетемін.
Қаржы дағдарысы кез келген мемлкеттің экономикалық секторына, оның ішінде қаржы, банк секторына орасон зор нұқсан келтіргені белгілі. Сондықтан, дағдарыстың келтіретін залалдарына тойтарыс бере алатындай қаржы механизмін одан әрі жетілдіру керек. Кез келген қаржы механизмі қоғамдағы, мемлекеттегі қаржылық қатынастардың қалыптасып,дамуының негізі ретінде сыртқы орта факторларына тез жауап бере алатындай икемді болуы керек. Себебі механизм қаржылық ресурстарды жұмылдыру, қаржыландыру, реттеу және ынталандыру функцияларын орындай отырып,өзіне қаржы секторының басты бөліктерін кіріктіреді. Ал сол бөліктердің әрқайсының тиімді әрі дұрым жұмыс істеуінің арқасында ғана дағдарыс жағдайында күйзеліске ұшырамауға болады. Осы мақсаттарда Үкімет тарапынан да көптеген іс-шаралар атқарылуда. Мәселен, Ел Парламенті дағдарыс жағдайында қазақстандық банк жүйесінің орнықтылығын қамтамасыз етуге, экономиканың нақты секторын несиелеу мүмкіндігін кеңейтуге және халықты қолдауға бағытталған құқықтық топтаманы жедел түрде қабылдады, яғни қаржы механизмінің қосалқы жүйесі қаржылық нормалар мен нормативтерді өзгерте отырып, оңтайландыруға тырысуда. Сонымен қатар нормативтердің орындалуын бақылауға негізделген қадағалау тәсілін ғана пайдаланып қоймай, тиімді корпоративті басқаруға, акционерлердің транспаренттілігіне, директорлардың фидуциярлы міндеттеріне және банктердегі тәуекелдерді басқаруға деген қажеттілікке үлкен көңіл бөле отырып, тәуекелдерді есепке алуға негізделген замануи әдістемені де пайдалануы тиіс. Нормативтік базадағы көзделген өзгерістер бұл бағыттағы өте маңызды қадам болып табылады.
2008 жылы қабылданған жаңа Тұрақтандыру бағдарламасы отандық экономиканың ерекшеліктеріне сәйкестендіріле қабылданды. Сондай-ақ аталмыш құжат халықаралық стандарттарға да сәйкестендірілді. 2008 жылдың қараша айында Үкіметтің Қаржы ұйымдары және қаржы нарығын қадағалау агенттігі мен Ұлттық банкпен бірлесе дайындаған 2009-2010 жылдарға арналған жоспары - Бірлескен іс-қимыл жоспарлары тұңғыш рет Ұлттық қор есебінен орындалды.
Бірлескен іс-қимыл жоспары әлеуметтік-экономика кеңістігінде ғаламдық дағдарыстың кері әсерін барынша әлсіретудің механизмдерін белгіледі. Онда мынадай жайттарға басымдық берілді:
- Қаржы нарығындағы ахуалды тұрақтандыру, тұрғын үй нарығындағы жағдайды бақылауға алу, үлескерлердің құқығын қорғап, аяқталмай қалған құрылыс нысандарын аяқтау:
- Қазіргі заманғы экономикалық тиімділік тұрғысынан қарағанда болашағы бар шағын және орта бизнесті қаржыландыру саясатына басымдық беру;
- Инновациялық-индустриалдық, инфра-құрылымды жобаларды қаржыландыру:
- Агроөндірістік кешенді, оның негізгі субъектілерін дамытуға көңіл бөлу. Мұнда негізгі басымдық жаңа экспорттық өндіріске бағытталған, жұмысы жолға қойылған секторларға бірінші кезекте басымдық беріледі.
Яғни, қаржылық жоспарлаудың жаңа бағдарламаларын қабылдау керек. Сонымен бірге Мемлекеттің бюджеттік және салық саясатын заңнамалық тұрғыда қамтамасыз ету арқылы салық-бюджет саясатының тиімді үлгісін әзірлеу керек. Екінші мәселе - мемлекеттік жоспарлау, сатып алу, қаржы бақылау жүйелерін жетілдіру, салық тәртібін сақтау, зейнетақы жинақтарының құнсыздану деңгейін ескере отырып сақталуын қамтамасыз етілуі болды.
Соңғы әдіс ретінде бюджеттен ақша бөлудің жаңа қағидаларын енгізу, макроэкономикалық көрсеткіштерге нақтылау болжамдары, отандық тауар өндірушілерді қолдау шараларын айтуға болады.
Міне, жалпы қаржы механизмін жетілдіру перспективалары осындай. Әрине, әр түрлі ұйымдық-құқықтық нысандағы мекемелер үшін қаржы механизмін жетілдіру тәсілдері басқа болуы мүмкін. Алайда, жалпы еліміздің экономикасындағы қаржы механизмінің жетілдірудің басты бағыттары жоғарыдай.
1. Әлемдік қаржы дағдарыс жағдайындағы ҚР-ның банкаралық несие нарығы
1.1. Дағдарыс жағдайындағы ресурстарды пайдалану тиімділігін арттыру мәселелері
Жаһандық қаржы-экономикалық дағдарыс жағдайында ұлттық экономикалардың, соның ішінде Қазақстанның да қарқыны тежелуде. Даму кезеңінде жинақталған қордың қаражаты мемлекетке әлемдік дағдарыстың ықпалын азайту бағытында тиімді шаралар қабылдауға мүмкіндік береді. Дегенмен, дағдарыстың кері салдарлары халықтың барлық жіктеріне байқала бастады. Экономикада орын алып жатқан бүгінгі тұрақсыздық жағдайында, халықаралық сарапшылардың бағалаулары негізінде әлемдік 2009-2013 жылдардағы макроэкономикалық көрсеткіштердің болжамы нақтыланды. Макроэкономикалық көрсеткіштердің өзгеруі бекітілген республикалық бюджетті нақтылау қажеттілігін туғызды. Үшжылдық бюджетке енгізіліп отырған түзетулер, жалпы алғанда, Үкіметтің дағдарысқа қарсы шаралар пакетін жүзеге асыруға бағытталған.
Парламенттің қарауына енгізілген 2009-2011 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы Қазақстан Республикасының Заңына өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы заң жобасы бұған дейін бекітілген республикалық бюджеттің кірісін 371,1 миллиард теңгеге қысқартуды, яғни 1529,5 миллиард теңгеге дейін азайтуды қарастырып отыр.
Жоғарыда айтып өткендей, әлемдік экономикадағы бүгінгі ахуал тұрақсыз. Халықаралық сарапшылардың бағалауынша, 2009 жылы әлем экономикасы құлдырайды деп күтілуде. Халықаралық валюта қоры 2009 жылғы әлемдік экономиканың өсу көрсеткіші бойынша қаңтар айындағы болжамын рецессияға қарай - минус 1 - минус 0,5 пайызға өзгертті. Мұндай құлдырау соңғы 60 жылда алғаш рет орын алғалы отыр. 2010 жылдан бастап әлемдік экономиканың өсу қарқыны біртіндеп көтеріледі деп күтілуде.
Қазіргі әлемдік қаржылық және экономикалық дағдарыс өзінің ауқымы жағынан күшті болғаны соншалық, әлемнің ең күшті мемлекеттерінің өзін шайқалтты. Осындай жағдайда Қазақстан Үкіметі Ұлттық қордың қақпағын ашуға шешім қабылдады. Дағдарысқа қарсы шараларға 10 млрд. АҚШ доллары бөлінді. Мұндай мүмкіндіктер біздің елде ғана болды, біз халықаралық несиелер мен шетелдік инвестицияларға иек артқан жоқпыз. Ұлттық қордан қаражат бөлу дұрыс әрі пәрменді қадам болды. Елбасы бастамасымен қолға алынған Жол картасы болды. Бұл - жақсы идея. Мемлекет әлеуметтік нысандар құрылысына қаражат салуда. Бұл шаралар бір сәттік тиімділік беретін емес, ұзақмерзімді инвестициялар.
Біз мемлекеттік қаражаттың жұмсалуына бақылауды күшейтуіміз қажет. Нұр Отан ХДП құрылымында партиялық бақылау органдары құрылды, мұндай құрылым ҚР Парламентінің Мәжілісіндегі партия фракциясы жанында да жұмыс істейді. Бұл партия мүшелерінің жақсы бастамасы. Дегенмен олар бұрынғыдан да пәрменді жұмыс жасаулары тиіс. Жұмыстың тиімділігін бұрынғыдан да арттыру үшін олардың өкілдігін кеңейту қажет, - деп атап өтті ғалым.
Дағдарыс жағдайында Үкімет ішкі ресурстарды неғұрлым белсенді пайдалануға тиіс. Ағымдағы жылдың бірінші тоқсанында 105 млрд. теңге көлеміндегі бюджеттік қаражат игерілмей қалды, мұндай жолсыздықтарға тоқтау салу қажет. Бюджеттік тәртіпті арттыру және мемлекеттік шенеуніктер тарапынан жауапкершілікті арттыру жөнінде көп айтылып жүр. Үкімет бұл бағыттағы жұмысты күшейтіп, бұл қаражаттардың дер кезінде игерілуіне бақылауды қатайта түсуі тиіс.
1.2. ҚР сақтандыру нарығының қазіргі кездегі жағдайы және даму перспективалары
Қазіргі кездегі жағдайы:2012 жылдың 1 сәуіріне қалыптасқан жағдай бойынша, берілген лицензияларға сәйкес, республиканың қаржы нарығында 36 сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы әрекет жасап жатыр, бұл ретте өмірді сақтандыру жөніндегі іс-әрекетті жүзеге асыруға 7 ұйымның, көлік құралдарының иегерлерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру бойынша - 24 ұйымның лицензиясы бар. Сондай-ақ сақтандыру қызметтері нарығында өзінің іс-әрекеттерін 13 сақтандыру брокері мен 83 актуарий жүзеге асырып отыр.
Қарастырылып отырған мерзімнің 1 сәуіріне 411,6 млрд. теңге құрай отырып, 2012 жылдың 3 айында сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының жиынтық активтері 6,2%-ға артты. Жиынтық өзіндік капитал 2,6 %-ға артып, 237,2 млрд. теңге құрады. Сақтандыру резеревтерінің сомасы 142,7 млрд. теңге құрады.
Тікелей сақтандыру шарттары бойынша жүргізілген сақтандыру төлемдерінің көлемі 2012 жылдың 3 айында 12,2 млрд. теңге құрады, бұл алдындағы жылдың көрсеткішінен 51,0%-ға көбірек. Оның ішінде, міндетті сақтандыру бойынша сақтандыру төлемдерінің көлемі 3,3 млрд. теңге құрады (өткен жылдың осындай күнімен салыстырғанда 20,4%-ға артқан), ерікті дербес сақтандыру бойынша сақтандыру төлемдерінің көлемі - 6,9 млрд. теңге (өткен жылдың осындай күнімен салыстырғанда 74,4%-ға артқан) және ерікті мүліктік сақтандыру бойынша - 2,0 млрд. теңге (43,8%-ға артқан). Қазіргі таңда сақтандыру төлемдерін кепілдендіру жүйесінде 34 сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы қатысып отыр.
2012 жылдың 1 сәуіріне қалыптасқан жағдай бойынша, мәжбүрлеп тарату процесінде 2 сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы (Алтын Полис СК АҚ және Premier Cақтандыру АҚ), ерікті таратылу процесінде 1 сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы (Темір Ат СК АҚ) тұр.
Көлемі бойынша аса ірі сақтандыру компанияларының бестігі өзгермеді. Евразия СК-ның активтері ай ішінде 74, 44 млрд. теңгеден 73,36 дейін шамалы азайды, ал Виктория СК-да - 58, 1 млрд. теңгеден 57,59 млрд.теңгеге дейін кеміді. Халық-Қазақинсақтандыру СК-ның активтері 1,3 млрд.теңгеге артты. БТА Сақтандыру СК-ның активтері 0,11 млрд. теңгеге; "ҚазЭкспортГарант" активтері - 0,07 млрд. теңгеге артты
Даму перспективалары:Қазақстанның сақтандыру нарығы қарқындап өсуде, мұның өзін сақтандыру сыйлықақылары, активтер жəне меншікті капитал көлемінің өсуі растайды. Бұл ретте сақтандыру секторының сыйымдылығы өз əлуетін жоққа шығармады - жиналған сыйлықақылардың айтарлықтай үлесі корпоративтік сақтандыруға тиесілі (ірі өнеркəсіп, мұнай, авиация жəне мүліктік тəуекелдерді сақтандыру). Бұл ретте бөлшек сақтандыру секторы жиналған сақтандыру сыйлықақыларында аз ғана үлеске ие болады (сақтандыру компаниялары портфелінде 1% аспайды). Сақтандыру операцияларының да жоғары қарқынмен өсуіне байланысты, сақтандыру төлемдерінің көлемі өсуде. Сақтандыру қызметінде зияндылықтың біршама өсуіне қарамастан активтердің жəне капиталдың пайдалылық көрсеткіштері сақтандыру компаниялардың пайдамен қызмет етуі үшін жеткілікті дəрежеде жоғары деңгейде. Қазақстандық сақтандыру компанияларының көбі үшін инвестициялық қызмет аса маңызды емес кіріс көзі болып табылады. Сақтандыру компанияларының инвестициялық портфелінің құрылымы кейбір өзгерістерге ұшырады. Атап айтқанда, мемлекеттік бағалы қағаздардың үлесі тұрақты төмендеу үрдісіне ие, бұл ретте екінші деңгейдегі банктердегі депозиттердің жəне республика эмитенттерінің мемлекеттік емес бағалы қағаздарының үлесі өсу үстінде. Бұл қадағалау органының активтердің белгілі бір бөлігін МБҚ-ға міндетті орналастыру жөніндегі талаптарын, осы арқылы олардың елеулі үлесін қаржы нарығының неғұрлым кірісті құралдарына инвестициялау үшін босата отырып, алып тастауына байланысты. Сонымен қатар сақтандыру компанияларының инвестициялық портфелінің құрылымы банктерге тəуелділіктің өсіп отырғанын көрсетеді. Инвестициялық қызметтен кірістердің аз ғана болуына қарамастан оның жиынтық кірістердегі динамикасының өскені байқалады.
1 кезең - ұйымдық-құқықтық қайта құру (2010 жылға дейін).
Сақтандырудың қорғаныс және инвестицялық қызметтерін ынталандыру:
- қолайлы әлеуметтік-экономикалық ортаны құру;
- сақтанушылардың рыногын қалыптастыру;
- бағалы қағаздар рыногын жетілдіру;
- сақтандыру заңнамасын халықаралық талаптарға сай үйлестіру;
- сақтандырушылардың тұрақтылығын жоғарлату;
- сақтандыру қызметінің инфрақұрылымын қалыптастыруды аяқтау.
2 кезең - инвестициялық мүмкіншіліктерді жоғарлату (2020 жылға дейін)
Инновациялық және инвестициялық қызметтерді жетілдіру:
- сактандырушылардың ннвестициялық мүмкіншіліктерінің аясын кеңейту;
- инновациялық қызмет тәуекелін қорғау бойынша жаңа қызмет көрсетулердің пайда болуы;
- сактандырушылардың капиталдандырылуын ұлғайту;
- таяу шет ее рыногында ұлттық сақтандырушылардың өктемпаздығы;
- заңнамаларды жетілдіру;
- сақтандыру қызметінің инфрақұрылымын дамыту.
3 кезең - дамыған сақтандыру қызметі рыногы
Барлық сақтандыру қызметтерінің толық жүзеге асырылуын қамтамасыз ету:
- әлеуметтік қорғаудың үш денгейлі жүйесінің толыққанды қызмет етуі (сактандыру компанияларының белсенді рөлі жағдайында);
- ЖІӨ-ң 15%-ға дейінгі масштабымен сақтандырушылардың институционалдық қызметін нығайту;
- ұлтаралық сақтандырушылардың пайда болуы;
- таяу шет ел рыноктарында инвестициялық өктемпаздық жүргізу.
1.3. Қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету мәселелері бойынша қазақстан республикасының Үкіметімен және қазақстан республикасының ұлттық банкімен өзара іс-әрекет ету
2008 жылы, дағдарыстың өткен жылы сияқты Қазақстан Республикасы Үкіметінің, Агенттіктің және Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің арасында 2007 жылғы күзде қол қойылған Қаржылық тұрақтылық мәселелері жөніндегі меморандум аясында өзара ісәрекет жасау жөніндегі жұмыстар қарқынды жүргізілді, меморандумда қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттік реттеудің өзге құралдарын қолдану рәсімдерінде және мемлекеттік қолдау көрсету ұстанымдары туралы уағдаластыққа қол жеткізілді. Сонымен, 2007 жылы қабылданған еліміздегі қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз етуге бағытталған бірлескен жедел іс-шараларға толықтыру ретінде Қазақстан Республикасының Үкіметі мен қаржылық реттеушілер Қазақстан Республикасының экономикасын және қаржы секторын тұрақтандыру жөніндегі қосымша шаралар қабылдады, себебі қаржы нарығындағы жүйелі тұрақсыздық жағдайында пруденциалдық сипаттағы шаралар тұрақты, сенімді макроэкономикалық ортаның болуы бойынша тиімді қадағалау шарттарының бірі қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін толыққанды тиімділікті бере алмайды.
Осыған байланысты, осы жағдайлардағы басты роль фискалдық және монетарлық сипаттағы шараларға беріледі. Атап айтқанда, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі өткен жылдың ішінде барынша төмен резервтік талаптардың нормативтерін екі рет төмендетті (ішкі міндеттемелер бойынша ол 6%-дан 5%-ға дейін, өзге міндеттемелер бойынша - 8%-дан 7%-ға дейін төмендетілді, кейіннен жыл соңына қарай ішкі міндеттемелер бойынша 5%-дан 2%-ға дейін және 7%-дан 3%-ға дейін өзге міндеттемелер бойынша төмендетілді), сондай-ақ 2008 жылғы шілдеде қайта қаржыландырудың ресми ставкасы 11%-дан 10,5%-ға дейін азайды. Сондай-ақ, 2008 жылы банк жүйесінің өтімділігін қолдау мақсатында Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің қайта қаржыландыру операциялары бойынша кепілдік қамтамасыз ету тізімі екі рет (ақпан және мамыр айларында) айтарлықтай кеңейтілді. Сонымен, кері РЕПО операцияларын жүргізу барысында кепілді қамтамасыз ету тізбесіне Агенттіктің талаптарына сәйкес ЕДБ-ға сатып алуға рұқсат берілген Қазақстан Республикасы ұлттық компанияларының бағалы қағаздары, шет мемлекеттердің бағалы қағаздары және халықаралық қаржы ұйымдарының бағалы қағаздары енгізілген болатын, сондай-ақ 2008 жылғы 1 мамырдағы жағдай бойынша ЕДБ-ның орналастырылған және айналымда болған бірқатар борыштық облигациялары және Қазақстан ипотекалық компаниясы АҚ-ның агенттік борыштық бағалы қағаздары енгізілді.
2008 жылғы желтоқсанда Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің банктік заемдарын ұсыну мәселелері бойынша Агенттік, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі және ЕДБ арасында ынтымақтастық пен өзара ісәрекет туралы келісім әзірленді, келісімде банктердің Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкіне сыртқы міндеттемелерді және активтерді 2007 жылғы 1 қарашаға қарағанда жоғары деңгейде сақтау жөніндегі міндеттемелерді ЕДБ-ның қабылдауы бойынша бір уақытта ерікті қабылдау барысында қайта қаржыландыру заемдарын беру туралы өтініш жасау құқығын көздеді, консервативті кредиттік және қалыпты депозиттік саясатты қолдау, әрі акционерлік капиталды өсіру бойынша күш-қуат жұмсауды көздейді.
Қазіргі уақытта 7 ЕДБ осыған ұқсас Келісімге қол қойды. 2008 жылғы 25 қарашада Қазақстандағы әлеуметтікэкономикалық жағдайға әсер ететін жаһандық дағдарыстың келеңсіз салдарын жоюға бағытталған іс-шаралар кешенін айқындайтын және сапалы экономикалық өсімге болашақта қажетті негіздерін қамтамасыз етуге бағытталған Қазақстан Республикасы Үкіметінің, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің және Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігінің Экономиканы және қаржы жүйесін тұрақтандыру жөніндегі 20092010 жылдарға арналған бірлескен іс-қимыл жоспары (бұдан әрі -- Жоспар) қабылданды. Қазақстан Республикасы Ұлттық Қорының 10 млрд. АҚШ доллары көлеміндегі қаражаты осы Жоспардың қаржылық қамтамасыз ету көзі болып табылды. Жоспарға 5 қызметтің бағыттары енгізілді: 1) қаржы секторын тұрақтандыру; 2) тұрғын үй секторын дамыту; 3) шағын және орта бизнеске қолдау көрсету; 4) агроөндірістік кешенді дамыту; 5) инфрақұрылымдық және жаңашыл жобаларды іске асыру. Жоғарыда көрсетілген Жоспарда қазақстандық қаржы секторын қолдауға және оны әрі қарай нығайтуға бағытталған шараларға баса назар аударылған. Сонымен, қаржы секторын тұрақтандыру жөніндегі шараларға реттелген борышты ұсыну және артықшылық берілген акцияларды сатып алу, жай дауыс беруші акцияларды сатып алу арқылы банктердің капиталына мемлекеттің қатысу механизмдері енгізіледі. Банктер мемлекет ұсынған қаражатты резервтердің (провизиялардың) тең деңгейін қалыптастыруға және ел ішіндегі заемшыларға кредит беруге бағыттайтын болады.
Бұл ретте, мемлекет осы банктердің ұзақ мерзімді қатысушысы болып қалуды жоспарлап отырған жоқ және әлемдік қаржы нарықтарындағы жағдайдан тәуелді орта мерзімді перспективадағы олардың капиталынан шығуды есептеп отыр. Бұдан өзге, Жоспарға Стресстік активтер қорын құру мәселесі және Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің банк секторының өтімділігі деңгейін қолдау шаралары енгізілді. Жоспар аясында қаржы секторының, әсіресе банк секторының және жинақтаушы зейнетақы жүйесінің мемлекеттік реттеу механизмдері жетілдірілетін болады, толық ақпарат осы Есептің V-тарауында берілген. Агенттік Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкімен бірлесіп, 2008 жылға арналған Қазақстанның қаржылық тұрақтылығы туралы кезекті есебін жасау жұмыстарын жүргізді, осы іс-шараның аясында қаржылық ресурстарды дер кезінде қайта бөлудің тиімділігі мен уақтылылығы, қандай да бір шығынсыз қаржы дағдарысын еңсеруге тәуекелдерді басқару тиімділігі мен қаржы жүйесінің қабілеттілігі бағаланды. Сонымен қатар, Агенттік 2008 жыл ішінде қаржы жүйесі тәуекелдерінің деңгейін төмендету мақсатында пруденциалдық реттеу аясында іс-шаралар кешенін қабылдады, сондай-ақ бірқатар заңнамалық актілерді әзірлеп, қабылдады, оның ішінде Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне қаржы жүйесінің тұрақтылығы мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 23 қазандағы № 72-IV Заңы қабылданды, аталған заң бойынша толық ақпарат осы есептің келесі тарауында берілген.
2. Әлемдік қаржы дағдарысы және оның Қ азақстанның қаржы нарығына ықпалы
2.1. Қазақстан Республикасында қаржы нарығы
Ерекшеліктері қаржы рыногы. Құрылымы Қазақстанның қаржы нарығы:
-- ақша нарығы;
-- депозит нарығы;
-- несие нарығы;
-- валюталық нарық;
-- құнды қағаздар нарығы;
-- зейнетақы нарығы;
-- сақтандыру нарығы.
Ақша нарығы орындайды, бірінші дәрежедегі рөлі қаржы нарығы, өйткені ақшалай қаражат негізі болып табылады кез келген қаржы құралы.
Ақша нарығының қызметтері:
-- төлем функциясы;
-- есепке алу функциясы;
қамтамасыз ету коммерциялық кредит беру және т. б.
Ерекшеліктерін ескере отырып, қазақстандық қаржы нарығын бөлуге болады мынадай сегменттер ақша нарығы:
Нарығы қолма-қол ақша (банкноттар). Айналысқа қолма-қол ақша қаражатын опосредует тауар нарығында. Халық пайдаланады қолма-қол қаражат беру арқылы олардың түрінде банкноттар немесе монеталар, заңды төлем құралы болып табылатын, төлем ретінде тауарлар мен қызметтерді айырбастау кезінде валюта айырбастау пункттерінде, қарыз беру және т. б.
Нарығы чектер. Есеп айырысу чектер көмегімен жүргізіледі жазбаша өкімдерді төлеуші өз банкіне төлеуге оның шотынан белгілі бір сома. Чектер қандай есеп айырысу, ақша, жол; атаулы, предъявительскими және ордерными.
Вексельдер нарығы. Вексельдік операциялар болып табылады қайта бөлу, қысқа мерзімді қолма-қол ақша. Олар түрлі салаларын қамтиды: арасындағы қарым-қатынас банктер мен клиенттер беру кезінде банктік несие; қоғам мен мемлекет арасында; жеке және заңды тұлғалар арасында банктің қатысуынсыз. Вексель болып табылады төлем құралы және несиелеу құралы; кейде жай және аударым.
Рынок банковских акцептов. Акцепт - бұл жазбаша келісімін төлеуге арналған вексельдер. Жалпы кіріс операцияларын акцептирования төмен болмауы тиіс Ұлттық банкінің қайта қаржыландыру ставкасының.
Ретті, төлем карточкаларының нарығы. Мүмкін болды қолдану ақшаға қол жеткізу арқылы электрондық терминалдар немесе өзге де құрылғылар, мүмкіндік беретін операциялар жүргізуге эмитент айқындаған. Төлем карточкасы кейде дебеттік және кредиттік. Тек Ұлттық банк қызметін лицензиялайды байланысты шығарумен карточкалар.
Нарық борыштық қолхаттардың. Пайдаланылады борыштық қолхат, нотариалды расталған кезде халықты қарыздың бір-біріне банктің қатысуынсыз.
Депозит нарығы. Банктер жасайды даму стратегиясын белгілеген стандарттар негізінде халықаралық тәжірибеде - бұл мүмкіндік береді ішкі ресурстарды тарту саясатын, өйткені өсуі банктер міндеттемелерінің, негізінен арқасында жүреді келуіне ақша қаражаттарын, халықтың және кәсіпорындардың депозиттері.
Банк жүйесі әрбір нарықтық экономиканың орындайды төрт негізгі функциялары:
-- жүзеге асыру делдалдық ұстаушылар арасында жинақ және инвесторлар қайта құру жолымен қысқа мерзімді депозиттердің орташа -- және ұзақ мерзімді несиелер;
жасау, несие арқылы ақша тарту қолма-қол ақша және депозиттер, соның арқасында артуы айналымдағы ақша массасын;
-- ықпал ету, ақша ұсынысы экономика;
-- көмек көрсету ақша-кредит саясатын жүргізу.
Банктер орындай алады, жоғарыда аталған функцияларды салдарынан олардың непреложного міндеттемелер алдында дереу аудару талап еткенге дейінгі депозиттер клиенттердің ақшалай қолма-қол ақша олардың бірінші нәтижелер, ал мерзімді және жинақ депозиттері - уақыт өте келе, алдын-ала ескертілген клиентпен. Үшін ақшаны аудару қолма-қол ақша салымшының бірінші талап етуі бойынша өз қаражатын банктер ұстайды түріндегі қолма-қол ақша.
Депозиттер көлемі, банктер тартатын, бірнеше факторларға байланысты:
-- көлемін, халықтың ақшалай табыстарын;
-- халықтың сенім деңгейін банк жүйесі;
-- нақты пайыздық мөлшерлеме;
-- деңгейдегі банк жүйесі.
Кредит нарығы. Жұмыс істеуі несие нарығының мүмкіндік береді:
-- рұқсат қайшылық қажеттігі арасындағы еркін өту капиталдың бір салалардың, өндірістің және басқа да закрепленностью өндірістік капиталдың белгілі бір заттай нысанда;
-- еңсеруге шектеулілігі жеке капитал;
қолдау көрсету, үздіксіз ауыспалы айналымы қорлардың жұмыс істеп тұрған кәсіпорындар;
-- қызмет көрсету жүзеге асыру процесі өндірістік тауарлар.
Қарыз капиталы қайта бөледі салалары арасындағы арнаған сөзінде тиісті жалпыұлттық бағдарламалары сала алуды қамтамасыз ететін жоғары пайда. Бұл - перераспределительная функциясы, тірек қоғамдық сипаты және белсенді қолданылатын мемлекет реттеу, өндіріс және басқару жиынтық ақша капиталы. Несие қабілетті анықтайтын белсенді әсер ақша айналымының жылдамдығы, көлемі және құрылымы ақша массасының, төлем айналымын.
Несие ынталандырады вырабатывание өндірістік күштердің жылдамдығын арттырады қалыптастыру көздері капитал кеңею өсімін молайту негізінде ғылыми-техникалық прогресс жетістіктерін. Ұсына отырып, үкіметтік кепілдіктер мен жеңілдіктер, реттей отырып, қол жеткізу қарыз алушы ссудалық капиталдар нарығы, мемлекет жібереді банктер басым кредит беру кәсіпорындардың және салалардың, қызмет міндеттеріне сәйкес келеді жалпыұлттық экономикалық даму бағдарламалары. Мемлекет қолдануға кредит экспортын ынталандыру үшін тауарларды, игеру артта қалған аймақтардың капитал салымдары, тұрғын үй құрылысы.
Бөлуге болады: бес негізгі функцияларды кредиттік нарық:
-- қызмет көрсету тауар айналымы арқылы несие;
-- сақтау немесе жинақтау ақша жинақ халықтың, кәсіпорындардың, мемлекеттің, шетелдік клиенттер;
-- өзгерту ақша қорларын тікелей несие капиталы және оны пайдалану түріндегі капитал салымдарының қызмет көрсету үшін өндіріс процесін;
-- қызмет көрсету халықтың және мемлекеттің көзі ретінде капиталды толықтыру үшін тұтыну және мемлекеттік шығыстар;
-- убыстрение концентрациясы және орталықтандыру капитал, қолдау көрсету, білім берудегі күшті қаржы-өнеркәсіптік топтар.
Валюта нарығы. Мұнда жасалатын сатып алу-сату шетелдік немесе ұлттық валюталардың бағамы бойынша, определяющемуся негізінде сұраныс пен ұсыныс.
Негізгі сипаттамалары мен ерекшеліктері валюта нарығын жатқызуға болады:
-- ерекшелігі валюталық операцияларды жүргізу валюталық нарықта: техника валюталық операцияларды жеңілдеді, барлық есеп айырысулар жүзеге асырылатын банктердің корреспонденттік шоттары бойынша;
-- ретін валюталық операцияларды жүргізудің негізінде валюталық нарықта валюталық операциялар орын үздіксіз тәулік бойы кез келген нүктесінде жарық;
-- транспаренттілік - нарықтың барлық ақпаратты ұсыну қатысы бар өзгерістерге, валюталық курс, оның барлық қатысушылары;
-- екі жақты рөлі валюталық операциялардың кейбір түрлеріне. Мысалы, фьючерстік және форвардтық мәмілелерді жүзеге асырады рөлі шұғыл валюталық операциялар және сол уақытта білдіреді әдістері сақтандыру валюта тәуекел;
-- ауқымды вырабатывание валюталық алып-сатарлық және төрелік операциялар және олардың шоғырлануы алып-сатарлық қорлар - қорлар хеджирлеу.
Негізгі қатысушылары валюталық нарық болып табылады, мемлекеттік және коммерциялық банктер. 90% -- ға дейін валюталық мәмілелер жүргізіледі банктер. Валюталық мәмілелер жасалатын банктердің бір-бірімен негізделеді банкаралық есеп айырысу жүйесінде қолма-қол ақшасыз арасындағы есеп айырысудың банк мекемелері, қалыптасқан негізінен тікелей аударымдары ақша қаражатын және жүйелі түрдегі талаптар мен міндеттемелерді екі тараптар.
Бағалы қағаздар нарығы.
Бағалы қағаз -- жиынтығы белгілі бір жазбалар мен басқа да белгілердің мүліктік құқықты куәландыратын,. Бағалы қағаздар борыштық және үлестік болуы мүмкін. Борыштық бағалы қағаздар - бағалы қағаздар міндеттемесін куәландыратын эмитенттің (борышкердің) бойынша негізгі қарыз сомасын төлеу шығарылым шарттарында осы бағалы қағаздар. Үлестік бағалы қағаз - бағалы қағаз құқығын растайтын, оның иесінің мүлікке белгіленген үлесіне көзделген жағдайларда мүлік және Қазақстан Республикасының заңнамасында.
Қазақстан Республикасында орын алған мынадай түрлері бағалы қағаздар: акциялар, облигациялар, коносаменттер және басқа да құжаттар бекітілген заң актілерінде бағалы қағаздар туралы немесе өздері белгілеген тәртіппен жатқызылған санына бағалы қағаздар.
Бағалы қағаз болып табылады ақшалай құжаты, указывающим меншік иесінің кейбір ақша сомасын немесе белгілі бір мүліктік құндылықтар. Деректер мүліктік құқықтар бағалы қағаздар бойынша анықталатын сатып алу-сатуға, кепілге мүлікті ұсына отырып, ақша несие және құру үшін әр түрлі кәсіпорындарды және т. б. Сондықтан, бағалы қағаздар құқығын береді олардың иелеріне алуға белгіленген табыс.
Бағалы қағаздар -- бұл ерекше тауар, ол мойынын нарықта көрсетеді мүліктік қатынастар. Бағалы қағаздар сатып алуға болады, өзгертуге, сберегать, жүзеге асыру, сбывать, сыйлай. Олар орындай алады кейбір функциялар ақша ретінде төлем құралы, есеп айырысу, бірақ мүмкін емес жалпыға бірдей эквиваленті. Бағалы қағаздар рыногының қатысушылары болып табылады: инвесторлар, инвестициялық делдалдар, бағалы қағаздар эмитенттері.
Бағалы қағаздар рыногының жұмыс істеуі мүмкіндік береді:
икемді инвестиция, еркін ақша қаражаттары-заңды және жеке тұлғалар;
тиімді жаңғыртып ресурстар өндірісті дамыту үшін және қанағаттандыру басқа да қоғамдық қажеттіліктерді арқылы бағалы қағаздарды орналастыру;
белсенді қатысу, қызмет көрсету, тауар және ақша айналысы;
қадағалауға қалыптастыру курстар бағалы қағаздар. Курстар күрт түсіріледі жылдары дағдарыс және қолайсыз конъюнктура және, керісінше, өседі кезеңдерінде көтеру.
Сақтандыру нарығы.
Байқалады объективті қажеттілік сақтандыру қорғау, бұл әкеледі қалыптастыру, сақтандыру нарығының әлеуметтік-экономикалық жүйесі. Ақшалай қамтамасыз ету нысаны сақтандыру қорғау байланысын анықтайды сақтандыру нарығы қаржы нарығы - қаржы институттарымен іске асырылатын сақтандыру қатынастары: қаржыны кәсіпорындардың, халықтың, банк жүйесі, мемлекеттік бюджет және басқа да. Мұнда тиісті қаржы институттары білдіреді сақтанушылардың және тұтынушылардың сақтандыру өнімдері. Құрылуына байланысты міндетті сақтандыру қалыптастырылады тән арасындағы қарым-қатынас сақтандыру нарығы және мемлекеттік бюджет пен мемлекеттік бюджеттен тыс қорлар.
Жұмыс істеуі сақтандыру нарығын жасалады арналған серіктестік негізде немесе бәсекелестік жағдайында. Бұл бәсекелестік күрес арасындағы әр түрлі қаржы институттары үшін бос ақшалай қаражаттары, тұрғындардың және шаруашылық жүргізуші субъектілердің. Егер сақтандыру нарығы, мысалы, сақтандыру өнімдерін ұсынады өмірді сақтандыру бойынша, онда банктер -- депозиттер, қор нарығы -- бағалы қағаздар және т. б.
Тар мағынасында сақтандыру нарығы түрінде көруге болады өзіндік жүйесі, ол басқарылады ара қатынасы сұраныс сатып алушылардың сақтандыру қызметтеріне ұсыныс сатушылардың сақтандыру қорғау. Кең мағынада сақтандыру нарығы дегеніміз саласы ақша қатынастары, онда сатып алу-сату объектісі болып табылады сақтандыру қорғау, қалыптасады сұраныс пен ұсыныс оған.
Сақтандыру нарығы білдіреді күрделі құруына байланысты жүйесі, онда бар сақтандыру ұйымының сақтанушылар, сақтандырушылар, сақтандыру делдалдары, сақтандыру өнімдері, мамандар бағалаушылар сақтандыру шығындарын және тәуекелдерді және т. б.
Зейнетақы нарығы. Үлесінің жалпы санындағы қарт азаматтар Қазақстан халқының қажеттілігі туды зейнетақы жүйесін жаңғырту. Ең маңызды мақсаты-зейнетақы реформасын жүргізу болды құру қаржылық тұрақты. Жұмыс істеуі зейнетақы нарығының көптеген проблемаларды шешуге мүмкіндік береді:
-- умерить әлеуметтік шиеленісті;
-- қадам босатуға бюджетке ауырлық зейнетақы төлемдерін;
-- пайда болуына ықпал азаматтардың мүдделілігін табуға көп және заңды.
Нәтижесінде зейнетақы реформасының болашақ зейнетақының сақталуы тиіс болды және көбеюі.
Қаржы нарығының дамуы Қазақстанның экономикалық дағдарыс жағдайында
Қазақстан басшылығы шұғыл түрде разрабатывало дағдарысқа қарсы іс-шараларды сақтау бойынша банк секторының, өйткені әлемдік дағдарыстың алғашқы толқыны захлестнула елге қазірдің өзінде 2007 жылдың тамыз айында.
Қазақстан бастан өткерді жаһандық қаржы дағдарысының әсерін 2007-2009 жылдары он кейін, тез өсуін қамтамасыз етілген өндірумен және экспорттаумен көмірсутегі ресурстарын. Дағдарысқа дейін экономика елдің өнерін жақсы макроэкономикалық көрсеткіштер: айтарлықтай профицит шоғырландырылған бюджет жылдам өсуі, алтын-валюта резервтерінің және Ұлттық қорда қаражат, аккумулирующем түсетін мұнай секторы. Мен бәрібір болды байқалатын теріс белгілері дағдарыс: инфляцияның өсуі жұмыссыздықты қысқартуды, жаңа, қарқынды еңбек ақысының өсуі кезінде төмен еңбек өнімділігі.
Екінші өсу қарқыны бойынша кейін мұнай-газ болды банк секторы. Қол жеткізу банктердің арзан несиелік ресурстарға халықаралық капитал деңгейін көтеруге мүмкіндік берді экономиканы кредиттеу (1 қазан 1999 ж. 1 қаңтарға дейін 2009 ж.) 50-ден астам рет, перегружало экономикаға. Адекватты емес тәуекелдерді бағалау және несие портфелінің сапасын келтірді жылжымайтын мүлік секторына және қызмет көрсету саласына өсуіне банктік заемдар. Бұл углубило жүйелі қателіктері құрылымында экономика. -Осы процестердің қазақстан экономикасы болды әлсіз әсер жаһандық дағдарыс.
АҚШ-тағы ипотекалық дағдарыс зародивший әлемдік қаржы нарықтарындағы тұрақсыздық, кері әсерін тигізді қатысты инвесторлардың дамушы нарықтарға шарттары, қарыз алу халықаралық нарықтарда қатаңдатылды, және банк секторы Қазақстанның сезініп әсері дағдарыс 2007 жылдың тамыз айында. Шектеу қарыз капиталдың халықаралық рыноктарында азайтты мүмкіндіктері банктердің қайта қаржыландыру бойынша бұрын қабылданған сыртқы қарыздар және сатып алу жаңа -- бұл тудыратын күшті ағымы капиталдың банк секторы. Негізгі мәселе, банк секторының байланысты, банктер отдалились дәстүрлі қаржылық делдалдық және негізінен полагались тек сыртқы қорландыру: ара-қатынасы қарыз және депозиттер жетті ең жоғары мәні 2007 жылы.
Алайда, қолайлы конъюнктура әлемдік көмірсутегі нарықтарын қорғап, экономикасына және шектеді әсері әлемдік дағдарыс 2007 жылы. Профициті шоғырландырылған бюджет, шағын мөлшері, мемлекеттік борыштың өсуі, алтын-валюта резервтерінің және Ұлттық қорда қаражат қамтамасыз етті, оң бағалау рейтингтік агенттіктердің 2007 жылдың күзіне дейін. Елімізде шаққанда Жоғары ЖІӨ-нің өсу қарқыны (шамамен 6%) І және ІІ тоқсандарында 2008 жылы да болған байланыс рекордтық бағаға көмірсутек қорлары.
Бюджеттік саясат.
Бюджеттік саясат 2007-2008 жылдары қалыптасты тұрақты, бюджет профициті және төмен мемлекеттік борыш. 2008 жылы болды бюджет кірістерінің атқарылуы арқасында мұнайға бағаның жоғары. Маңызды рөл бұл жерде исполнило енгізу 2008 жылдың мамыр айынан бастап кедендік баждарды, мұнай экспортына, нәтижесінде кедендік кірістер 2008 жылы өсті үш есе 2007 жылмен салыстырғанда.
2009 жылы кірді күшіне Салық кодексі, онда көзделген жекелеген жаңашылдықтар:
төмендетілген ставка корпоративтік табыс салығы 30% -- дан 20% -- ға, талаптар жойылды төлеу бойынша аванстық төлемдер үшін шағын және орта бизнес;
азайтылған, ҚҚС 13% -- до12 % -- ға, екі есеге көтерілді көлемі ең төменгі айналым, салық салынатын ҚҚС-мен;
бірыңғай әлеуметтік салық ставкасы -- 11% регрессивті шәкілінің орнына.
Баяулауы іскерлік белсенділіктің құлдырауы, мұнай бағасының төмендеуі, салық ставкаларын атаумен 2009 жылы төмендеуі бюджеттің кіріс. Дегенмен, келіп түскен өткізу көмірсутек ресурстарын, оның үлесі өсті 40% -- дан 60%, экспорттың мүмкіндік берді жыл сайын ұлғайту бюджет шығыстары жылдамдықпен превосходящей экономикалық өсу қарқыны. Рекордтық өсуі 2005 жылы шығыстардың түсіндіріледі жүргізуге сол жылы президенттік сайлау. Осы шығыстардың деңгейі қамтамасыз етілді вливаниями бюджетке Ұлттық қордан және жиынтық шығыстар Ұлттық қордың 2008-2009 жылдарға арналған құрап, 16,3 млрд. ақш долл.
2008 жылы ЖІӨ өсімі азайып, 3,2% -- ға дейін. Жарияланған жаһандық дағдарыстың Қазақстан экономикасына неғұрлым қарқынды мақтаныш 2009 жылы болған оқиға елеулі төмендеуі сауда, құрылыс, қаржылық қызмет, өңдеуші өнеркәсіп, көлік, өндіру және бөлу электр энергиясын, газ және су. Нәтижесінде Қазақстанның жалпы ішкі өнімі 2009 жылы 1,2% құрады, ең төмен деңгейі 1999 жылдан бастап.
Еңбек нарығы және халықтың табысы.
Деректеріне сәйкес, Қазақстан Республикасы статистика Агенттігі, жұмыссыздық 2008 жылы азайды 7,3% -- дан 6,6% -- ға, өткен жылмен салыстырғанда, бірақ 2009 жылдың І тоқсанында ол қайтадан өсті (6,9% -- ға өсті. Қабылдау Жол картасы бағдарламасы предотвратило одан әрі өсуі, жұмыссыздық тоқтатқан деңгейде 6,3% -- ға, сконцентрировавшись құру, уақытша жұмыс орындарын аймақтарда.
Соңғы онжылдықта жұмыспен қамтылған халықтың саны Қазақстанда үздіксіз жоғарылайды экономиканың өсуі арқасында, 2009 жылы олардың саны 7,9 млн. адам, соның ішінде 2,7 млн. білдіреді өз бетінше жұмыспен қамтылған еңбекке жарамды адамдардың жұмыспен өздерін қамтамасыз ететін. Нәтижесінде шығады, бұл ауылда жұмыссыздық кем, өйткені ауыл, жұмысы жоқ, статистика енгізеді қатарына өз бетінше жұмыспен қамтылғандар.
Нақты еңбекақының өсуі 2008 жылы азайды, 16,1% -- дан 2,5% -- ға, 2007 жылмен салыстырғанда. Орташа еңбекақысы экономиканың барлық секторлары бойынша құрады 60734 теңгені құрайды 505 долл. бойынша орташа жылдық бағамы. Оның үстіне өсуде несоразмерности экономика секторлары арасындағы айлық номиналды жалақы. Мысалы, жалақы секторында қаржылық қызметінің 2008 жылғы желтоқсанда дейін ұлғайды 169363 теңге (1408 долл.), сол сәтте білім беру ғана құрады 37547 теңге (312 долл.), ауыл шаруашылығында 37307 (310 ақш долл.). Орташа айлық жалақы 2009 жылы экономиканың барлық секторларында салыстырғанда 11,2% -- ға дейін 67530 теңге, бір мезгілде уменьшившись долларлық көріністе-теңге девальвациясы дейін 458 долл.
Статистикалық деректер бейнелейді дағдарыстың ықпалы халықтың кедей. Төмен халықтың үлесі ең төменгі күнкөріс деңгейінің (12364 теңгеге немесе 103 долл.), III тоқсанда 2008 жылғы көрсеткіш 16,2%, IV тоқсанда күрт төмендеген дейін 8,8% -- ға өсті. Ауыл халқының үлесі ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен III тоқсанда 2008 жылғы көрсеткіш 23,3%, IV тоқсанда -- 10,8% -- ға өсті. Ауыл халқының үлесі ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен, 2009 жылы шамамен 14%.
Сыртқы борыш.
Мемлекеттік және мемлекет кепілдік берген сыртқы борыш Қазақстанның өсіп, 1,5 млрд. долл. 2009 жылы, бірақ елеусіз қалды құрап, 3,4% -- ға ЖІӨ. Үкіметі тартқан қарыз Азия даму банкінің (500 млн. долл.) дағдарысқа қарсы бағдарламасы аясында қолдау 2009 жылы. 2010 жылы билік жоспарлаған көлемін мемлекеттік қарыз алу. Борыштың өсуі, жеке сектордың көмектесті ұлғайту және елдің жалпы сыртқы борышының дейін 79% -- дан 2008 жылы ЖІӨ-100,3% -- дан 2009 жылы ЖІӨ-ге. Өсіп алдындағы борышы Қытай -- 5,7 млрд. долл. тартылған газ құбырының құрылысын қаржыландыруға Қазақстан -- Қытай.
Жаһандық дағдарыс жалғастыруда әсер етуі қаржы нарығы. Жүреді қысқаруы банктердің сыртқы міндеттемелерінің дағдарысқа байланысты өтімділік және күшейуіне, капиталдандыру жөніндегі талаптарды және банктер мен жағдайларды сыртқы қарыз алу, ал заемдар банктік емес сектор әлі де өсуде. Банк секторының сыртқы қарызы 2008 жылдан 2009 жылға азайды 39,2 дейін 30 млрд. долл.
Дағдарысқа қарсы қолдау экономика. Қолданып жатқан дағдарысқа қарсы шараларды Қазақстан үкіметі ұқсас шаралармен жүзеге асырылатын дамыған елдерде:
-- ерекшелік көрінеді құрылымында: елдерінде үлкен жиырмалық төмендетуге салық ставкаларын тудырды білдіреді үштен бірі дағдарысқа қарсы шараларды, ал Қазақстанда -- 11%;
-- басты ерекшелігі-шаралар предпринимавшихся, бұл олардың ақшалай сипаты: 2008-2009 жылдары Ұлттық қордан жұмсалған 16,3 млрд. долл. трансферттер түрінде;
-- дағдарысқа қарсы шаралар, айырмашылығы басқа да дамыған елдердің көп дәрежеде бағытталған қаржы және құрылыс секторларына және аз дәрежеде - үй шаруашылығы;
-- Канада, Германия, Индонезия, Италия, Ұлыбритания, АҚШ ставкалары төмендетілді жеке тұлғалар үшін табыс салығының төмендеуімен қатар ставкаларын корпоративтік салық - ал Қазақстанда төмендеді, корпоративтік табыс салығын, ҚҚС мен әлеуметтік салық.
Ұлттық банк 2007 жылдың екінші жартысынан мәжбүр болды шараларды қабылдасын қолдау бойынша қысқа мерзімді өтімділік банк секторының бірінші болып бастан өзіне өзгертуді конъюнктураның жаһандық нарықтардағы. Болды өзгертіп механизмі ең төменгі резервтік талаптар: пайда болды қысу базасын резервтік міндеттемелерді кеңейту және құрылыстар резервтік активтер дайындығына банктерге мүмкіндігі қосымша босатуға дейін 1,3 млрд. долл. Жағдайында жетіспеушілігі еркін өтімділік қалдырылды қолданысқа енгізу жаңа ең төменгі резервтік талаптардың нормативтерін (5% ішкі міндеттемелер бойынша 10% өзге міндеттемелер). Бірнеше рет пересматривалась қайта қаржыландыру ставкасы. Қолдау үшін қысқа мерзімді өтімділікті қазақстан республикасының Ұлттық Банкі берген банктерге қарыздарды қайта қаржыландыру. Ұстап тұру үшін тұрақтылық теңгенің айырбас бағамы Ұлттық Банк жүргізген валюталық араласу, олардың салдарынан теңге бағамы болды тұрақты дейін 4 ақпан 2009 жылы Ұлттық Банк жүзеге асырды бір жолғы девальвация теңге 22% -- ға.
2007 жылдың қараша айында үкімет төлейтін салықтың мөлшері қандай болмақ Жоспары бірінші кезектегі іс-қимылдар тұрақтылығын қамтамасыз ету жөніндегі әлеуметтік-экономикалық дамуының және Қазақстан Республикасының оған сәйкес 2007 жылдың соңына дейін шешілді устремить 1 млрд. долл. экономиканы қолдауға. 2008 жылдың қараша айында қабылданған бірлескен іс-қимыл Жоспары Үкіметінің, Ұлттық банкінің және Қазақстан Республикасы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz