Өздігінен іздену әрекеті

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 88 бет
Таңдаулыға:

ӘӨЖ: 811. 512. 122

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Утеева Айгерим Мураткалиевна

ПОЭЗИЯ ТІЛІН ӨЗДІГІНЕН ІЗДЕНДІРЕ ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ

(СЕРІК АҚСҰҢҚАРҰЛЫ ПОЭЗИЯСЫ БОЙЫНША)

6М011700 - «Қазақ тілі мен әдебиеті» мaмaндығы бoйыншa педагогикалық ғылымдap мaгиcтpi aкaдeмиялық дәpeжeciн aлy үшiн дaйындaлғaн

мaгиcтpлiк диccepтaция

Ғылыми жeтeкшici: Филология ғылымдapының

кандидаты Е. Қасенов

«ҚOPҒAУҒA ЖIБEPIЛДI»

« 27»сәуір, 2019 жыл, №9 xaттaмa

Филoлoгия жәнe көптiлдi бiлiм бepy инcтитyтының диpeктopы,

ф. ғ. д., пpoфeccopБ. Әбдiғaзиұлы

Aкaдeмик C. Қиpaбaeв aтындaғы Қaзaқ тiлi мeн әдeбиeтi

кaфeдpacының мeңгepyшici, ф. ғ. д., пpoфeccop Қ. Ө. Eceнoвa

Ғылыми ceминap төpaғacы

ф. ғ. д., дoцeнт Н. Ильяcoвa

Aлмaты, 2019

Кіріспе . . . 3

1 бөлім . Өздігінен іздендіре оқытудың теориялық мәселелері

1. 1 Өздігінен іздендіре оқытудың теориялық-әдіснамалық негізі ………. …. . 6

Өздігінен іздендіре оқытудың психо-педагогикалық негізі . . . ……… . . . 15

1. 3 Өздігінен іздендіре оқытудың дамытушылық сипаты ………. . …… . . . 23

2 бөлім. Поэзиялық туынды тілін өздігінен іздендіре оқытудың әдістемелік негізі

Көркем туындыны өздігінен іздендіре оқытуда жаңа педагогикалық технологияларды қолдану жүйесі . . . 32
Көркем туынды тілін өздігінен іздендіре оқытудың әдіс-тәсілдері … . . . 39
Поэзия тілін өздігінен іздендіре оқытуда қолданылатын жаттығу-тапсырмалар жүйесі . . . … . . . …48
Поэзиялық туындыны өздігінен іздендіре оқытуға қатысты ұсынылатын жаттығулар жүйесі . . . . . . ………. 61
10-сыныпта поэзиялық туынды тілінің ерекшеліктерін өздігінен іздендіре оқыту экспериментінің қорытындылары мен нәтижелері………77

Қорытынды …… . . . . . . . . …83

Пайдаланған әдебиеттер . . . 85

Кіріспе

Зерттеу жұмысының өзектілігі. Әлемнің дамыған елдері қатарынан бекем орын алуда білікті жастар тәрбиелеп өсіру - мемлекеттің басты мақсаттарының бірі. Осымен байланысты бүгінгі мектеп, колледж сынды білім беру мекемелерінде жүргізілетін әрбір пән арқылы берілетін білім оқушының өмір қажеттілігін шешуіне, қоғамды дамытатын тұлға болып өсуіне қызмет етуі тиіс. Бұл орайда білім алушы үшін ең бастысы - оқу-білім. Білімділік - пән материалдарын теориялық тұрғыдан меңгеруімен ғана шектелмейді, оқушы меңгерген теорияны өмір сүру жолында қолданыла алу, өзін-өзі таныту, қоғамдық ортамен тіл табыса білуге жұмсай алуы қажет. «Қазақстан Республикасындағы жалпы білім беретін орта мектептердің даму тұжырымдамасында»: «Білім берудің басты мақсаты - оқушының білім алуына, өзгермелі дүние жағдайында өздігінен әрекет ету, өзін таныту, әлеуметтік дағдыларды меңгеру қызметтерін орындауына қажетті іскерліктерді қалыптастыра отырып, дара тұлғаның қабілеттерін дамыту», - деп анықталған[1, 14 б. ] .

Жеке тұлғаның қабілеттерін дамытып, жетілдіруде көркем шығарманың мәні басым, маңызы ерекше болып табылады. Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында оқытылатын көркем шығарма, оның ішінде поэзиялық туынды арқылы алынатын негізгі білім - өлең сөздің мән-мағынасын түсіне білуге, сөздерді қисынды байланыстыруға, оны орынды жұмсай білу қабілеттерін дамытуға бағытталады. Мұндай мақсатқа поэзиялық туындылардың тіліндегі тілдік бірліктерді балалардың сөйлеу, жазу тілін дамытатын құрал ретінде меңгерту нәтижесінде қол жеткізуге болады. Ал поэзияны өздігінен іздендіре оқыту осы мақсаттарды жүзеге асыруымен маңызды.

Поэзия - қай дәуірде де, қай заманда да адам көңіл-күйінің буырқанған, босаңсыған, қайрат шақырған, қамыққан, қайтадан рухтанған, өмірлік мұраттарға ұмтылған сәттерінің бәрінің де көркем шежіресі, бейнелі суреті, мың құбылған әуені. Қазіргі қазақ поэзиясының саптағы сарбаздары қатарында Кеңшілік Мырзабеков, Жарасқан Әбдірашев, Нұрлан Оразалин, Исраил Сапарбаев, Жүрсін Ерманов, Ұлықбек Есдәулетов, Серік Тұрғынбеков, Жәркен Бөдешов, Дәуітәлі Стамбеков, Иранбек Оразбаев, Тыныштықбек Әбдікәкімов сынды жарқын үнді ақындарымыз бар. Осы ақындар қатарында Серік Ақсұңқарұлының да шығармашылығы қазіргі қазақ әдебиетінің төрінен үлкен орын алып отыр. Сондықтан да ақынның ойлау жүйесіне тән ерекшеліктерді оқушыға өздігінен іздендіре оқытудың маңызы зор екендігі анық. Ақын Серік Ақсұңқарұлы поэзиясын өздігінен іздендіре оқыту, өздігінен жұмыс жасату арқылы баланың ойы тереңдеп, дүниетанымы кеңейеді, өзіндік пікір, көзқарасы жетіліп, оны жеткізу тілі дамиды.

Қазіргі қоғам сұранысына сай ойы терең, сөйлесім әрекеті жан-жақты дамыған тұлға тәрбиелеуде ақын Серік Ақсұңқарұлы поэзиясын өздігінен іздендіре оқытудың ғылыми-әдістемелік мәселелерін зерделеу магистрлік диссертация тақырыбының өзектілігін танытады.

Зерттеу нысаны - жалпы орта білім беретін мектептерде поэзия тілін өздігінен іздендіре меңгерту үдерісі.

Зерттеу пәні - жалпы орта білім беретін мектептердегі көркем туынды тілін өздігінен іздендіре оқытудың әдістемесі.

Зерттеу мақсаты - Білім беру үдерісінде оқушылардың шығармашылық қабілеттерін жетілдіре отырып, өздігінен іздендіруге қатысты ұтымды әдістемелік жүйе ұсыну.

Аталған мақсатқа сәйкес зерттеу міндеттері:

Сыныптан тыс оқытуда оқушылардың өздігінен ізденіс жасау қабілетін жетілдірудің психологиялық-педагогикалық мүмкіндіктерін айқындау;
Оқушының шығармашылық қабілетін дамытуға көркем туындыны өздігінен іздендіре оқытудың тигізетін әсерін анықтау;
Сыныптан тыс оқытуда өздігінен іздендіре оқытудың тиімді әдіс-тәсілдерін қарастыру;
Сыныптан тыс оқытуда өздігінен іздендіре оқытуда орындалатын жұмыстар жүйесін анықтау;
Өздігінен іздендіре оқытудың оқушылар бойындағы танымдық-ізденімпаздық белсенділіктеріне ықпалын анықтау;
Өздігінен іздендіре оқыту жолдарының әдістемесін жасап, оны эксперименттік тексеруден өткізу.

Зерттеудің ғылыми болжамы. Көркем туынды тілін өздігінен іздендіре оқытудың ғылыми-теориялық негізі мен әдістемелік жүйесін бірізді етіп, орындалатын жұмыстар мен жаттығулар және оны іске асыратын әдіс-тәсілдерді тәжірибеде жүзеге асырғанда, оқушының өздігінен ізденіп, өз бетінше ойлануға, ой қорытып, өзіндік пайым білдіруге, шешім қабылдауға үйренуіне мүмкіндік болады.

Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негізі . Зерттеу жүргізу барысында оқытудың жаңа технологиялары туралы озық ойлар мен пікірлер, жинақталған тәжірибелер ескерілді. Психология мен педагогика және лингвистика ғылымдарының білім берудегі соңғы жетістіктері және ғылыми-әдістемелік зерттеу еңбектер мен оқулықтар, оқу құралдарындағы білім беру технологияларының теориялық-практикалық қағидалары басшылыққа алынды.

Ғылыми-зерттеу әдістері. Зерттеу тақырыбына сәйкес психологиялық, педагогикалық және әдістемелік әдебиеттерге талдау жасау; бақылау; сипаттау, салыстыру, жүйелеу, әңгіме жүргізу; өздігінен іздендіру жағдайындағы оқыту үдерісін бақылау, қорыту, сауалнамалық әдістер қолданылады.

Зерттеу кезеңдері: 1-кезең (2017-2018 жж. ) Бұл кезеңде тақырыпқа байланысты философиялық, педагогика-психологиялық, әдістемелік әдебиеттер талданып, жұмыстың теориялық негізі анықталды. Мектеп мұғалімдерінің тәжірибесіндегі жаңа технологиялардың қолданылу аясына бақылау жүргізілді. Поэзиялық туындыларды теориялық зерттеулерге байланысты эксперименттік материалдар дайындалды.

2-кезең (2018-2019 жж. ) Негізгі бөлімдегі тақырыптар жүйеленіп, талқылауға ұсынылды. Сыныптан тыс оқытуда поэзиялық туынды тілінің ерекшеліктерін өздігінен іздендіре оқытудың тапсырмалар жүйесі түзілді. Зерттеу барысында тұжырымдалған негізгі қағидалар бойынша эксперимент нәтижелерінің қорытындылары тұжырымдалды.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Зерттеу негізінде мынадай мәселелер шешімін тапты:

өздігінен іздендіре оқытудың теориялық негіздері айқындалып, оның мәні мен мазмұны нақтыланды;
сыныптан тыс оқытуда көркем туынды тілін өздігінен іздендіре оқытудың психологиялық, педагогикалық негіздері анықталды;
сыныптан тыс көркем туынды тілін өздігінен іздендіре оқытудың тиімді әдіс-тәсілдері айқындалды;
көркем туынды тілін өздігінен іздендіре оқытуға бағытталған тапсырмалар жүйесі ұсынылып, тәжірибеден өткізілді.

Зерттеу жұмысының дереккөзі : Зерттеу жұмысын жазу барысында С. Ақсұңқарұлының "Адам-Ата мен Хауа Ана" (2000) атты өлеңдер мен поэмалар жинақтары басшылыққа алынды.

Зерттеудің теориялық маңыздылығы. Зерттеу жұмысында жасалған ғылыми ой-түйіндер, қорытынды нәтижелер әдістеме ілімінің теориясын толықтырады. Сондай-ақ әдістеме бағытында ғылыми ізденістер жүргізу барысында теориялық тұжырымдар жасауға мүмкіндік береді.

Зерттеудің практикалық маңыздылығы. Зерттеу жұмысының нәтижелері орта мектепте, колледждерде қазақ тілі мен әдебиетін оқытудың сапасын арттыруға, дамытуға көмегін тигізеді. Мектеп оқушыларына оқу кешендерін дайындауда қолдануға болады.

Зерттеу жұмысының талқылануы мен жарияланымы. Диссертацияның негізгі мазмұнына байланысты Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті Филология және көптілді білім беру институты студенттері мен магистранттарының 72 ғылыми-практикалық конференциясында баяндама жасалып, республикалық журналдарда 2 мақала жарияланды. Атап айтқанда: Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті Филология және көптілді білім беру институтының студенттер мен магистранттардың дәстүрлі 72 ғылыми конференциясының жинағында «Серік Ақсұңқарұлы шығармашылығының зерттелуі» және «Филология ұстанымы» журналында «Оқушыны өздігінен іздендіруге баулудағы дамыта оқытудың рөлі» атты мақала жарияланды. Сондай-ақ 2018 жылы Алматы қаласындағы «Халықаралық бизнес және коммуникация» колледжінің қазақ тілі мен әдебиеті пәндерінің ұстаздарына арнайы өткізілген семинарда баяндама жасалды.

Зерттеу жұмысының құрылымы. Диссертациялық жұмыс кіріспеден, 2 бөлімнен, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 бөлім. Өздігінен іздендіре оқытудың теориялық мәселелері

Өздігінен іздендіре оқытудың теориялық-әдіснамалық негізі

Даму - өмірдің заңдылығы болғандықтан уақыт өткен сайын адамның тұрмысы да, ой-санасы да жаңарып отыратындығы анық. Бұл туралы қоғам қайраткері Жүсіпбек Аймауытов: «Заман озған сайын әлеумет те өзгеріп отырады, содан адамның қылығы да өзгереді» - деп тұжырымдайды [2, 18] . Ал оқытуда саналы да сапалы білімге жетудің негізгі тетігі - әр оқушының жеке дара ерекшеліктеріне сәйкес, ынта-қызығушылығын оята білуде болса, оқыту мәселесі, оның заман талаптарына жауап беруге лайықтылығы - күрделі дидактикалық мәселе. Ж. Аймауытов пікірінде айтылғандай, білімдендіру - баланы кітаби әсерге елітпей, оны өмірлік айқын бағыт-бағдарға баулуы қажет. Ол: “Оқушыға ғылым негіздерін, ұлағатты тәлімді ұғындырумен қатар, алған білімді тәжірибеде пайдалана білу - білімдендіре білудің басты мақсаты. Балаға жалаң білім беру, оның миын сан алуан (кейде керексіз) мағлұматпен тығындап толтыра беру - баланың ақыл-парасатын өсіреді деу қате”, - дейді [2, 30] .

Оқытудағы мақсат - білімді оқушы ғана тәрбиелеу емес, рухани және материалдық интеллектілік пен сезімдік қасиеттері айқын аңғарылатын, өзіне де, айналасындағыларға да адами көзқараспен қарай білетін ізгілікті, ақылды, өзіндік пікірі бар дара тұлға қалыптастыру. «Жүйелі білім беру дегеніміз үнемі ізденіс» дегенді ғылыми жұмысымыздың өзекті мәселесі етіп алып, саналы білім игертудегі маңыздылығын ашып танытуды мақсат тұттық [3, 30] .

Еліміздің егемендік алуы қоғамдық өмірдің барлық салаларында, соның ішінде, білім беру саласындағы демократияландыру мен ізгілендіру мектептегі дағдарыстардан шығаратын қуатты талпыныстарға жол ашты. Жаңа талпыныс, жаңа ашылған жолдардың бірі - білім берудің жаңа жүйесінің жасалуы. Білім беру саласының барлық жағына жаңаша көзқарас, жаңаша қарым-қатынас (жаңа базистік оқу жоспарына көшу, білім мазмұнын жетілдіру, жаңа буын оқулықтары мен оқу-әдістемелік кешендерге көшу, т. б) жаңаша ойлау қалыптасты. Оқу үдерісіне жаппай жаңа технологиялар енуде. Осы тұрғыдан келгенде, білімдегі басты мақсат - әдіс-тәсілдер мен жаңа оқулықтар ғана емес, сапалы білім беру.

Көрнекті дидактика ілімінің өкілі Б. П. Есипов: “Дүниетаным сыртқы сезім мүшелеріне байланысты, өйткені түйсікте болмаған нәрсе, ойда болуы мүмкін емес; ғылымның ақиқаттығы мен анықтығы тек сезім арқылы дәлелденеді; түйсік дегеніміз - адал жетекші ой және зейін, сезім мүшелерімен қабылданған нәрсе көпке дейін берік есте сақталады”, - деп тұжырымдайды [4, 83] . Ендеше, сапалы білім нәтижесі оқушының сезіне қабылдау түсінігінде тұр. Білім беруден бұрын игеретін пәні бойынша білімнің қажеттігін сезіндіру керек. Сонда білім шынайы бойға сіңеді. Оқушы білімнің маңыздылығын сезінеді. Жалпы, оқушылар өзінің ой-әрекетінің дамып отырғанын үнемі сезініп отыруы тиіс. Танымдық ізденімпаздықты дамытудағы оқыту әдістемесінің негізін қалаған Я. А. Коменский де: “Таным бастамасы - сезімнен, бала сезіне білмесе, оның ой-өрісінде ешқандай өзгеріс болмайды” - деп көрсетеді. Оқытуда анықтама, ереже жаттату емес, сол анықтама, ережеге бақылау, зерттеу арқылы оқушы өзі жету керек. Сөйтіп, шәкірт ойын, шығармашылық қабілетін дамыту қажет. Ғалым “мен өз шәкіртімнің әрқашан да өз бетінше бақылауын, практикада өздігінен тұжырым жасауын дамытуды білім берудегі негізгі жетістікке жету құралы ретінде қарастырамын”, - деген пайымдау жасайды [5, 7] . Оқытудың мақсаты ғылыми білімді меңгеру және өмірге пайда келтіру болып табылады. Ол “Ұлы дидактика” еңбегінде: “Заттың не құбылыстың түп тамырына жету, анықтау қабілетін дамыту, оны шынайы түсіну және оны қолдана білу қажет” - деп алған білімінің шынайы өмірде қолдана білу дағдыларының қалыптасуының маңыздылығына ерекше мән береді [5, 7] . «Өздігінен іздене» оқытудың басты идеясы - оқушының білімін өз бетімен іздендіре отырып, жетілдіру. Аталған ұғым поэзиялық туынды тілінің ерекшеліктерінің түсіндірме сөздігінде: «өздігінен - өз бетімен, өзінше, ешкімнің көмегінсіз, өз бетімен, өзі істейтін, өзіндік» - деген мағынамен түсіндіріледі [6, 506-507] .

Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігінде: «өздігінен» сөзі «өздігінен білімін жетілдіру, яғни жеке адамның өзі басқаратын мақсатты, танымдық іс әрекеті» - деген түсініктеме беріледі [7, 167 б. ] . Орыс тілінің түсіндірме сөздігінде: «совершаемый собственными силами, без посторонних влияний, без чужой помощи» - деп берілген [6, 605] . Педагогикалық әдебиеттерде «өздігінен» сөзі өз бетімен орындалатын жұмыс мәнінде қолданылады. Мәселен, В. П. Беспалько “өздік жұмыс” ұғымын адамның белгілі бір жұмысты өз бетімен, ешкімнің көмегінсіз орындауы деп біледі [9] .

П. И. Пидкасистый өздік жұмысты оқушының танымдық ізденімпаздығын арттыратын құрал ретінде қарастырады. Оның пайымдауынша, өздік жұмыс - бұл оқытуды ұйымдастырудың формасы да емес, оқытудың әдісі де емес, ол оқушының алдына қойылған мақсатқа сәйкес белгілі бір іс-әрекетті ұйымдастыру мен жүзеге асыру құралы [10, 51] .

Б. П. Есиповтің тұжырымына жүгінсек, “Оқушылардың өздік жұмысы мұғалімнің тікелей қатысуымен емес, бірақ оның белгілі уақыт мөлшеріне есептелген тапсырмасы бойынша орындалатын жұмыс. Бұл кезде оқушылар өздерінің ой-өрістерін және іс-әрекеттерін қорытындылай отырып, алға қойған мақсатына жетуге ұмтылады” [11] . Н. Д. Никандров өздік жұмыс деп оқытушының бағыттауы және ұйымдастыруымен, тапсырманы студент өз бетімен орындауын айтады. Екі түрлі ұғымды көрсетеді: өздік жұмыс және өздігінен білім алу. Өздігінен білім алу - ешкімнің қатынасынсыз студенттің өз бетінше жұмыс істеуі деп есептейді [12] . В. К. Буряктың көзқарасы мүлде басқаша, ол өздік жұмыс студенттердің ойлау қабілетін дамытып, олардың белсенділігін және танымдық бағдарын, өз бетімен жұмыс істеуін қалыптастырып, білімдерін тереңдету жолдарын қарастырады. Өздік жұмыстың мағынасын сипаттауда ол студенттердің ішкі ойлау үдерісінің ерекшеліктерін ескеру керек екендігін ұсынады [13] . Сондықтан өздік жұмыстың тапсырмалары өзін-өзі тексеруге апаратын студенттер мен оқушылардың талдау-толықтыру процесі түріндегі ойлау мүмкіндігін туғызады. Өзін-өзі тексеру барысында білімді игеруші студенттер мен оқушылар осы процесті қайтадан қарастырады.

Өз бетінше ізденімпаздықпен жұмыс істей білу, яғни оқу материалын талдау, жаңаны қабылдау мен меңгеру, алған білімдерін іс-жүзінде қолдана білу білім іздеуші студенттер мен оқушылардың танымдық ізденімпаздығын қалыптастырудың алғы шарттары болып есептеледі.

Өздігінен танудың даму проблемасын зерттеушілердің бірі И. Я. Лернердің топшылауынша, өздігінен тану - индивдтің өзінің танымдық әрекетін өз күшімен ұйымдастыра білу және оны жаңа танымдық мәселелерді шешуде іске асыра білу. Ғалым зерттеуінде өздігінен тану “оқушының интеллектуалдық қабілеті және оның өздігінен оқуына мүмкіндік беретін икемділігі” деп те анықталады [14, 9] . Г. М. Коджаспирова өз еңбегінде өздік жұмысты іздену сипатындағы қарапайым тапсырмадан күрделі тапсырмаларды оқушының өз бетінше орындауы, өзін-өзі қорытып, бақылауы және түзетуі» - деп тұжырымдайды [15, 139] .

Әлбетте, мұғалімнің қатысуынсыз, бірақ оның жетекшілігімен орындалатын танымдық оқу әрекеті оқушының жадында мәңгі сақталмақ. Жоғарыда аталған ғалымдардың баршасы да өздігінен іздене жасаған жұмыс оқу материалын оқушылардың саналы меңгеріп, өз бетінше шешім қабылдап, өзіндік ойы бар тұлға болып өсуіне негіз болатынына баса мән береді. Сондай-ақ бұл мәселе педагог-ғалымдар А. Е. Әбілқасымова мен Р. С. Омарованың “Мұғалімдердің танымдық ізденімпаздығын қалыптастыру негіздері” еңбектерінде өте жақсы көтерілген [16] .

Көптеген еңбектерде оқушыларды өздігінен жұмыс жасату мәселесі көтерілгенімен, ол тағы да пәндік теорияны меңгертуден аспаған. Ондағы көзделетін мақсат - “өздігінен жұмыс жасату” ғана. Нақтылап айтсақ, өздігінен жұмыс жасату арқылы тақырыпты игерту. Ол белгілі бір оқытудың әдіс-тәсілі ретінде немесе оқытуды ұйымдастырудың формасы ретінде, тіпті оқушы, студенттердің өздігінен білім алуға дайындығының негізі ретінде сипатталады. Кейбір зерттеушілер өзіндік жұмысты оқушылардың интеллектуалдық, жігерлілік және кәсіптік сапаларын дамытатын оқу бағдарламасында қарастырған, оқылатын материалдың мазмұны және қажетті көлемін игерудегі оқытудың жеке-жеке түрлері ретінде алынады. Баланы өмірге икемдеу, сөйлеу дағдысын ұштау, тіл табыса білу, алған білімді өмірлік ісіне жарату тыс қалып қояды. Ал “өздігінен іздене” жұмыс жасатуда көзделетін нысана - нәтижеге жетудегі жолды іздету, ойлап тапқызу, шығармашылық оймен шұғылдандыру. Ал «ізденімпаздық» ұғымы еңбекқорлық, талапшылдық мағынасында түсіндіріліп келеді. «Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде» «ізденімпаздық» сөзінің мағынасына бір нәрсені ашып білу үшін профессионалдық біліммен қоса үлкен тәжірибе, ізденімпаздық талап керек деген мысал келтірілсе, «іздендіру» сөзінің мағынасын шәкірттерді ойландырар проблемалы сұрақтар қойып, оларды өзі ізденетін іске қосу; оқушылардың тоқырап бір орнында тұрып қалмай, творчестволық оқу, іздену жолында болуы деген мысалдар арқылы ашады [6, 425-426] . Қазақша және орысша сөздікте ізден 1) заниматься поискам. 2) быть пытливым (любознательным, быть занятым поисками) деп беріледі. Бұл сөздікте төрт түрлі мысал келтіріледі. Барлығы да “поиск” мағынасын білдіреді [17] . «Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде» “Ізденіс” - іздеп табуға ұмтылу, талаптану ісі деп айқындалады[6, 425-426] . «Іздену» ұғымы дидактикалық әдебиеттерде эвристикалық, зерттеушілік әдістермен байланыстырылады: «частично-поисковый (эвристический) метод обучения - метод подготавливающий школьников к самостоятельной исследовательской деятельности» [18, 319] . «Частично-поисковый (или эвристический), исследовательский-поисковая творческая деятельность учащихся по решению новых для них проблем» [19, 319] . «Метод получил названия частично-поиского, потому что учащиеся не всегда могут самостоятельно решить сложную учебную проблему от начала до конца» [20, 277], «ішінара ізденіс (тапқырлық) методы» [21, 83], «частично-поисковый метод» [22, 51], «частично-поисковый: эвристическая беседа, диспут» [23, 135] . ХҮІІІ-ХІХ ғасыр педагогтары Я. А. Коменский, И. Г. Песталоции, Ж. Ж. Руссо, К. Д. Ушинский оқушыларды «өзінше ойлату» [24], «зерттеу ізденістеріне бейімдеу» - деп көрсетеді [25] . Яғни «өздігінен іздендіру» деген өздігінен жұмыс жасату арқылы іздендіру дегенді білдіреді. Жалпы алғанда, таным, танымдық ізденімпаздық, өздігінен жұмыс, өздік жұмыс, өзіндік іс-әрекет, өздігінен тану, өздігінен іздендіру ұғымдарына берілген анықтамалар мен ғалымдар топшылауларына қарағанда, біздің ойымызша, бір-бірімен тікелей байланысты екендігін көруге болады. Олар бірін-бірі толықтырып отырады. Жалпы ұлттық танымда, «ізденімпаздық» - өздігінен білім алуға жетелейтін өзіндік таным еркіндігі дегенді білдіреді. Сол себепті, “іздену” мен “ізденімпаздықтың” беретін мағынасы бағыттас болып келеді. Танымдық ізденімпаздық ұғымының мазмұнына ізденушілер түрліше мағына береді. Біреулері танымдық ізденімпаздықты “шәкірттің ақыл-парасат қабілеті және оның өз бетінше ізденіп оқуына мүмкіндік беретін бейімділігі ретінде қарастырса, екіншілері танымдық ізденімпаздықтың мәні мектеп оқушысының білімді игеруде өз күшімен талпына білуінде, яғни қабілеті мен ұмтылысында деп біледі. Ал үшіншілері танымдық ізденімпаздық ұғымын білім мен іс-әрекет тәсілдерін өз күшімен игеруге ұмтылысынан көрініс табатын жеке тұлғаның қасиеті ретінде бағалайды. “Өздігінен ізденуді” “танымнан” бөліп қарастыру мүмкін емес. Себебі оқытудағы басты мақсат - оқушының танымдық қабілетін қалыптастыру және арттыру. Танымдық әрекет - шәкірттің білімге деген өте белсенді ақыл-ой әрекеті. Ол танымдық қажеттіліктен, мақсаттан, таным қисындарынан және әрекетті орындаудың тәсіл-амалдарынан тұрады. Танымдық әрекеттің негізінде оқушыларда танымдық белсенділік пен ізденімпаздық қалыптасады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.