Қан айналымы аурулары
Емдік дене шынықтыру және массаж
Оқу-әдістемелік кешені
Дене шынықтыру және спорт
мамандығы бойынша 4-курс студенттеріне арналған.
Семей 2012ж.
Құрастырған жалпы биология кафедрасының
аға оқытушысы Кунанбаева С.К.
Кафедра отырысында талқыланды:
хаттама № __ ___ _______ 2012 г.
Жалпы биология кафедрасының меңгерушісі, б.ғ.к______________ Калиева С.К.
Факультеттің оқу-әдістемелік кеңесі мақұлдаған
Хаттама № __ ___ ________ 2012 г.
Әдістемелік кеңестің төрайымы. __________ Абдишева З.В..
Жаратылыстық ғылымдар факультетінің оқу-кеңесі бекіткен
хаттама№__ ___ ________ 2012 г.
Факультет деканы, х.ғ.к. _________________ Ибраева Л.С.
Мазмұны.
1. Пән бойынша глоссарий.
2. Лекциялардың қысқаша конспектісі.
3. Практикалық сабақтарының жоспары.
4. СОӨЖ бойынша әдістемелік нұсқау
5. СӨЖ бойынша әдістемелік нұсқау
6. Бақылау - тексеру құралды
1.Пән бойынша глоссарий.
Патология- ауру, сырқат.
Преморбидный-сырқаттың алдынғы кезі,
Патологиялық жағдай-аурушандық
Иммунитет- ағзаның ауруға қарсы туру қабілеті, ауруға қарсыласу.
Ананез-аурудың себебі мен дамуы, барысымен таныстыру .
Денені әлдендіру-(сергіту),
Трофика- қоректендіру
Коррекция-орнын толтыру, бірыңғайлау немесе бұрынғы қалпына келтіру.
Ишемия- шеткері қан айналымының бұзылуының негізгі түрлері.
Атрофия- тіндегі зат алмасуының бұзылуы.
Қабыну- тіндегі алмасуының бұзылуы.
Гипотермия- жылу алмасынуың өзгерүі.
Гипертония ауруы-қан қысымының жоғарлауы.
ИБС (ишемическая болезнь сердца)- жүректің етінде қан алмасуының нашарлауы
Жүрек инфаркті- еттің өлі еттенуі.
Стенокардия-тамырлар ауруынан жұрек ауруы
Коронаросклероз - жұрек қан тамырлардын тарылуы.
Порок- жүрек қақпақшалар ауруы (пороки),
Варикоз- көк тамырлардың кеңеюі т. б.
Стенокардия -- жүректің демікпелі ауруы, жүрек талмасы. Кенет жүрек тұсынан инемен піскендей қатты қысып ауырады, ол жауырынға, иыққа, сол қолға беріледі.
Атеросклероз дегенде май мен майлы заттар алмасуының бұзылуынан, атап айтқанда, холебтериннің қан құрамында табиғи мөлшерден көп кетуінің әсерінен болады. Холестерин -- қандағы ең маңызды заттардың бірі. Бірақ белгілі мөлшерден артып кетсе, зияны да соншалық коп.
Асқазан ңабынуы -гастрит деп аталады. Асқа-ван сөлі мен тұзды қышқылдың құрамына бай-іанысты гастрит аз сөлді, сөлі көп және мүлде жоқ болып үш түрге бөлінеді.
Гепатит ауруын халық .арасында-- сары ауру деп атайды
Холецистит -- өт қабының қабынуы. Бұл да жоғарыда көрсетілген себептерден және асқазан, ұйқы бездері ауырганда қосымша болып кезде-седі.
Диета-арнайы тағам мәзірі.
Неврастения -- невроз түрлерінде жиі кезде-сетін ауру. Ол туралы әдетте халық арасында оның жүйкесі тозған деп әлдекім туралы әң-гіме етеді. Оның гитерстениялық және астения-лық деген екі түрі бар.
Неврастения -- невроз түрлерінде жиі кезде-сетін ауру. Ол туралы әдетте халық арасында оның жүйкесі тозған деп әлдекім туралы әң-гіме етеді. Оның гитерстениялық және астения-лық деген екі түрі бар.
Остеохондроз -омыртқа аралың шеміршектің, буындардың, сіңір мен сүйектің өзгеруінен пайда болған ауру.
Артроз,артрит -буын аурулары.
Пневмония -- өкпенің қабынуы.
Медициналық және^әлеуметтік реабилитацияда (қайта қалпына кёлтіру) негізгі көздеген мақсат -- адамды уаңытша көнё тұрақты әдетке үйрету, үй жағдайына, шаруа-шылыққа жақындатып, оз тамағын озі алып ішетін жағдайға жеткізу.
2.Лекциялардың қысқаша конспектісі.
Лекция №1
Тақырып. Жалпы және жеке патология негіздері.
Мақсаты: Жалпы ауруға анықтама беру. Ауру, сырқаттың алдынғы кезі, патологиялық жағдай, ауруға қарсыласуға анықтама беру. Аурудың себебі мен дамуы, барысымен таныстыру . Ағзаның ауруға қарсы туру қабілетін түсіну..
Дәріс тезистері:
Қандай ауру болмасы, алғаш басталғанда, адамның еркін алып, күнделікті қалыпты өмір тіршілігін өзгертеді. Жұмысқа деген қабілеттілік азайып, бойды немқұрайдылық пен самарқаулық билеп алады. Ал жұқпалы індетке тап болса, адамның ыстығы көтеріліп, жүрегі жиі соғып, бас ауруы жиілеп, берекесі кетеді.
Осындай кезде, әлбетте, науқас адамды жылы төсекке, тыныш жеке бөлмеге жатқызып қояды. Өйткені індет асқынып кетуі ықтимал, организмнің ауруға қарсыласуы, төзімділігі кенет төмендеп кетуі мүмкін.
Дегенмен ұзақ уақыт науқасты төсекте қозғалтпай, қимылдатпай жатқызып қоюдың өзі де жақсылыққа апармайды. Қимылсыз жатқан денеде неше түрлі жағымсыз жағдайлар болады. Содан бойды аулақ ұстау үшін, сырқат адам әлі келген кезде біртіндеп тыныштық пен қимылдың арасын жақындату керек. Бұл науқастың жағдайына, жасына, аурудың түріне, кезеңіне байланысты шешілетін мәселе.
Емдік гимнастика, дұрыс қолданса, денені жылдам сергітіп, ауруға төзімділігін арттырып, қорғаныс қабілетін нығайтып, сырқаттың жылдам айығуына ықпал етеді.
Емдік гимнастика адам денесіне әсер еткенде күрделі құбылысқа сүйенеді. Ол-жоғары нерв жүйесі мен гуморальды (денедегі сұйық зат) реттеуші күштер моторлы-висцералдық рефлекстер.
Негізінде емдік гимнастиканың төрт механизмі бар: денені әлдендіру (сергіту), қоректендіру, орнын толтыру, бірыңғайлау немесе бұрынғы қалпына келтіру. Бұлардың бәрі бір-бірімен тығыз байланысты.
Студенттің өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1.Жалпы және жеке патология негіздері.
2.Жалпы ауруға берілетін анықтама.
3.Шеткері қан айналымының бұзылуының негізгі түрлері.
4.Тіндегі зат алмасуының бұзылуы.
5.Қабыну және жылу алмасынуың өзгерүі.
Әдебиет:
1. Икиманова ГК. Саулық пен сымбат. Алматы. 1991ж.
2. Попов СН Лечебная физическая культура. - М 1988г.
3.Дубровский ВИ. Лечебная физическая культура. М 2001 год
4.Васичкин ВН. Лечебный и гигиенический массаж. - Минск 1996 год.
5. Правосудов ВП. Лечебная физическая культура. М-1980год.
Лекция №2
Тақырып . Жеке патология негіздері.
Жүрек - қан тамырлар ауруы
Мақсаты: Жеке патология негіздерімен танысу. Жүрек - қан тамырлар ауруларының себебі, белгілері, өтү барысын оқып білу. Тыныс мүшелерінің және ас қорыту ағзаларының ауруларын зерттеп тану. .
Дәріс тезистері:
Жүрек аурулары
Адам тіршілігінде жүрек-қан тамырлардың атқаратын ролі ерекше. Бүкіл организм тек сол жүрек соғуының арқасында қажетті қоректік заттармен, оттегімен қамтамасыз етіліп, өндірілген, денеге керексіз заттар шығарылып отырады. Жүрек кенеттен ауруға шалдықса, бүкіл денеде айтарлықтай өзгеріс байқалады. Адамның бойында әлсіздік, көңілсіздік, құлықсыздық, керенаулық пайда болады. Жүрек ауруы тез қартайтады, тіпті жүрек ауруының кейбір түрі ажалға душар етеді.
Қазіргі уақытта жүрек және қан тамырлары ауруы өте жиі кездеседі.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының деректері бойынша, әрбір төртінші ер адам жүрек инфарктынан, әрбір жетіншісі -- миға қан құйылуынан қайтыс болады. Сондықтан да бұл аурулар XX ғасыр сырқаты деген атақ алып отыр.
Осы сырқаттардың негізгі себептері, одан сақтану шаралары туралы арнайы газет-журналдар, радио-теледидар арқылы хабарлар беріліп тұрғанымен, халықтың көбі әлі де бұл дерттің алдын алу шараларына мән бермей келеді. Басы ауырып, балтыры сыздағанша, ауру асқынып денені меңдеп алғанша өз денсаулығына көңіл бөлмейтіндер елі де аз емес. Өкінішке орай, бұл кезде асқынған сырқатқа ем қону да қиынға түседі.
Қазіргі уақытта қан тамырлары ауруларының ең жиі кездесетіндері оның жолдарының тарылуынан немесе біржола бітелуінен болатын инфаркт ауруы. Халыққа тарап кеткен ұғымдай, инфаркт тек жүректе ғана емес, бүйректе, көк бауырда, мида, бұлшық еттерде, қан тамыры жүйесінің кез келген жерінде болуы мүмкін. Бірақ солардың ішінде ең жиі кездесетіні және өмірге қауіптісі жүрек инфаркты.
Аурудың пайда болып, бойды жайлауына көп жағдайлар әсер етеді. Ол ішкі және сыртқы ортадағы факторлар, мешкейлік, арақ-шарапқа құмарлық, шылым шегіп никотинмен улану, қимыл-қозгалыстың тапшылығы, физикалық құбылыстар, қоршаған ортаның ластануы, ашу-реніш, қайғы-қасірет, жұқпалы ауруларға жиі шалдығу, тұқым қуалаушылық т. б.
Жүрек-тамыр ауруларының түрлері өте көп. Олардың ішінде халық арасында жиі кездесіп жүрген гипертония ауруы, ИБС (ишемическая болезнь сердца), жүрек инфаркті, стенокардия, коронаросклероз, жүрек қақпақшалар ауруы (пороки), көк тамырлардың кеңеюі т. б.
Жүрек ауруларының қандай түрі болмасын, адам денсаулығына үлкен нұқсан келтіреді, өйткені оның қызметі нашарлайды, басқа мүшелерге қанның мөлшері жетіспейді. Осы кезде әр түрлі белгілер білінеді. Сондықтан да әр адам жүрек ауруына тән жиі кездесетін белгілерін ажыратуға тиіс. Негізінде жүрек тұсында шаншу, сыздап ауыру, соғысы жиілеп, ентігіп, әлсіздік байқалады. Кейіннен аяқ-қол сыздап, мұрынның ұшы, саусақтар көгеріңкіреп кетеді. Мұндай белгілер денедегі қанның, оттегінің тапшылығынан болады. Бұл көбінесе жүректің дімкәстенуінен, қан тамырларының өзгеруінен болады.
Жүрек-тамыр ауруларының көпшілігі қан айналымының тапшылығына, жетіспеуіне әкеп соғады. Қан айналымы үш кезеңнен тұрады, әрқайсысын дәрігерлер белгілеріне қарай айырып, қажетті ем қолданылады.
Қазіргі кезде өте жиі кездесетін аурудың бірі -- жүрек инфаркті, дәлірек айтсақ миокард инфаркті дедік. Бұл жүрек қан тамырларының бір бөлігінің ұйыған қанмен бітелуі не кенет түйілу салдарынан жүрек бұлшық етінің, не тканінің бір бөлігінің өлуі. Жүрек қан тамырларының кенет тарылуы, не склероз болып өзгерген тамырдың тығындалуы, оны қоршаған кішкене тамырлардың шамасының келмеуі осындай қайғыға әкеп соғады. Бұл неліктен болатын жағдай? Оған итермелейтін күш көп. Мәселен, көптен елемей келген қанның қысымы, қан ұюының жоғарылауы, ашу-ыза, реніш, қатты назалану, шамадан тыс ауыр жұмыс, алкоголь мен никотин улары. Инфаркт өзінің зақымдаған шеңберіне, бүлінген тамырдың кеңдігіне, арнасына қарай әр түрлі болады. Жансыз ошақ кең жайылып, үлкен болады немесе көлемі орташа, ал тагы бірде көзге әрең көрінетін микроинфаркт болады.
Студенттің өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1.Жүрек - қан тамырлар ауруы.
2.Қан айналымы аурулары.
3.(ЖҚТ)Жүрек - қан тамырлар ауруларын жіктеу.
4.Тыныс мүшелерінің аурулары.
5.Ас қорыту ағзаларының аурулары.
Әдебиет:
1. Икиманова ГК. Саулық пен сымбат. Алматы. 1991ж.
2. Попов СН Лечебная физическая культура. - М 1988г.
3.Дубровский ВИ. Лечебная физическая культура. М 2001 год
4.Васичкин ВН. Лечебный и гигиенический массаж. - Минск 1996 год.
5. Правосудов ВП. Лечебная физическая культура. М-1980год.
Лекция №3.
Тақырып. Емдік гимнастиканың негізі.
Мақсаты: Емдік гимнастиканың тәсілдерін, әдістерін оқып білу.
Емдік гимнастика формаларын зерттеп танысу..
Дәріс тезистері:
Емдік гимнастикасының тәсілдері
Емдік гимнастикасының тәсілдеріне жаттығулар жиынтығы және та-бигат факторлары (ауа, су, күн сәу-лесі) жатады. Бұлардың ішіндегі негізгісі жатты-ғулар жиынтыгы. Олар гимнастикалың, спорттық-қолданбалы, ойын түрлері болып үшке бөлінеді.
Гимнастикалық жаттығулар анатомиялық белгілеріне (қол, аяқ, дене бүлшық еттеріне), белсенділігіне (жылдам, ақырын, күшпен), ерекшелігіне, түр-сипатына (тыныс алу, дайындау, реттік санау, түзету, үйлестік-лақтыру, тепе-теңдік, қарсыласу, асылу, тіреу т. б.), жабдықтандыруға (снарядпен, снарядсыз, арнайы аппараттармен) байланысты бірнеше топқа бөлінеді.
Жаттығулар жиынтығын барлық денеге бірдей әсер ететін жалпылама немесе тек бір ғана мүшеге әсер ететін арнайы жаттығулар ретінде қол-данады. Бүл жаттығулардың ара-қатынасы аурудың түріне, кезеңіне, жынысына, жасына қарай өзгеріп отырады.
Спорттық-қолданбалы жаттығулар. Бүған жүру, жүгіру, секіру, лақтыру, өрмелеу, жер бауырлап жорғалау, шаңғы тебу, туризм, коньки тебу, экскурсия, серуендеу, түрмыстық еңбекке бейімделген қимылдар, қайықта ескек есу т. б. жатады.
Осы көрсетілген спортты-қолданбалы жаттығулардың әрқайсысы-ақ организмге тиімді әсерін тигізетіні белгілі. Әрбір жаттығу жай жүруден басталады. Көбінде жаттығумен өз бетінше айна-лысатын адамдар (жүрек-қан тамырларымен ауырғандары семіздікке ұшырап, тыныс жолдары зақымданғанда, буындар мен ішек-қарын ауырғанда) ақырын аяңдап жүруден бастайды. Ңазақ халқында ежелден келе жатқан әдет, қатты ыстығы көтеріліп ауырган шақта бірер күн төсекте жатқызып қояды, ал ыстығын қайтару үшін көк шөпке жалаңаяқ жүргізеді. Көбірек қимылдаса, жер-ана ауруды тартып алады деген ұғым да бар.
Ал жүгіру болса кейінгі кезде ел арасында жиі қолданып жүрген әдіс. Ол ішкі ағзаларға, жүрек, өкпе, буындарға айтарлықтай күш түсіреді. Сондықтан оны көбінде санаторий-курорттарда қолданады. Аурудың жазылып келе жатқан кезеңінде, ал кейбір аурулардың басталған шағында ақырын жүгіртеді. Емдік гимнастикада жүгіру мен жүру алма-кезек ауысып отырады.
Секіру жаттығулардың қарқынды, үдемелі түрі. Ол организмге айтарлықтай күш түсіреді. Секіру арқылы адамның қимылдары үйлестіріледі, жылдамдығы артып, буын қимылдары реттеледі. Бұл мектепте, жоғарғы оқу орындарында арнайы медициналық топтағы балаларға тағайындалады. Сол сияқты емханалар мен санато-рийларда ересек адамдарға жіптен секіру не өк-шені көтеріп селкілдеу ретінде беріледі.
Лақтыру -- кішкене резина доптарды арнайы межеге лақтырады немесе үлкен доптарды әріптестер бір-біріне әрқилы жағдайда лақтырады (басынан жоғары, кеудеден, белден, сырт айналып оң не сол жағынан т. б.). Мұндай жаттығулар бұлшық еттерін жетілдіріп, буындардың қимыл-қозғалысын, дененің сезімталдығын арттырып, жүріс-тұрысын, тепе-теңдігін қалпына келтіреді, көңіл-күйді көтереді. Емдік гимнастикасының бұл түрі арнайы немесе жалпы сырқаттың жағдайына байланысты қолданылады. Әсіресе, құлақ-мұрын ауруларында, гипертония, нерв жүйесі зақымданғанда (вестибуляр аппараты) адам түзу жолмен жүре алмай, бір жағына қисайып, сыңар езу аттай қабырғалап кететін жәй кездеседі. Міне, сондай кезде емдік гимнастикасының осы тәсілін қолданады.
Өрмелеу -- көлденең жазықтыққа, тік биіктікке, беткейге, сатыға, арқанға т. б. өрмелеу. Мұның барлығы дененің, әсіресе, аяң-қолдың бұлшық еттерін ширатып, шынықтырып, қимыл-қозғалысын арттырады, тепе-теңдік қалыпты сақтайды. Емдеу гимнастикасының бұл түрін ортопедтік-травматологиялық, неврологиялық аурухана-ларда кеңінен қолданады.
Еңбектеу не бауырмен жылжу -- омыртқа жотасының қимылын жақсартады. Дене бір жағына қисайып кеткенде, сынғанда, асқазан-ішек, гинекологиялық аурулармен ауырганда үй ішінде еңбектеп жүру өте пайдалы.
Шаңгы тебумен санаторий, профилакторийларда, өз бетімен спортпен шұғылданған адамдар жиі айналысады. Бұл денедегі ең үлкен, кесек еттерге әсер етеді. Барлық организмнің нығаюына, нерв жүйесінің түзілуіне барынша ықпал жасайды.
Жүзу -- дененің жылуын бірқалыпты ұстауға, шынықтыруға ықпал жасайды. Оны жүрек-қан тамыры, тыныс мүшелері ауырғанда, зат алмасуы бұзылғанда, дененің мүсіні қалыпты жағдайдан ауытқығанда қолдануға болады.
Серуендеу, экскурсия, туризм, терренкур (мөлшерлі жоғары жүру) -- курорттарда аурудың қалған әсерін біржолата жою үшін қолданылады. Мұның бәрі өкпе-жүрек, нерв жүйесінің ауруына шалдыққандар үшін өте пайдалы.
Ойын -- адамдардың көңіл-күйін көтеріп, қимыл-қозғалыстың үйлесімділігін, назарын, ілтипат-ықыласын арттырып, жылдамдықты шыңдайды. Ойын бір орында қозғалмайтын, жылдам жүгіріп ойнайтын және спорттық ойын болып үшке бөлінеді. Спорттық ойындар волейбол, бас-кетбол, бадминтон, теннис т. б.
Табиғат факторлары -- ауа, күн сәулесі, су -- адам денесінің ауруға ңарсылығын арттырып, төзімділігін үдетеді. Ол науқасқа да, сауға да, үлкенге де, кішіге де түгел пайдалы. Тек қандай тәсіл болса да ептеп, мөлшермен қолданған жөн.
Емдік гимнастиканың осындай тәсілдерін дұрыс пайдалану үшін оның түрлерін, кезеңдерін, негізгі нұсқауларын немесе методикасын, қозғалыс режимдерін білу қажет. Оны емдеу профилактикалық орындарда арнайы мамандар жетік біліп, қалыпты мөлшерде қолданады. Сондықтан көпшілік қауымға емдік гимнастиканың құпияларын түгел айтуды емес, аурудың түріне қарай қандай емдік гимнастика қолданылады, оны үйде өз бетінше қалай орындауға болады, міне, соны мақсат еттік.
Студенттің өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1.Емдік гимнастиканың негізі.
2.Емдік гимнастиканың тәсілдері..
3.Емдік гимнастиканың әдістері.
4.Емдік гимнастика формалары.
Әдебиет:
1. Икиманова ГК. Саулық пен сымбат. Алматы. 1991ж.
2. Попов СН Лечебная физическая культура. - М 1988г.
3.Дубровский ВИ. Лечебная физическая культура. М 2001 год
4.Васичкин ВН. Лечебный и гигиенический массаж. - Минск 1996 год.
5. Правосудов ВП. Лечебная физическая культура. М-1980год.
Лекция №4.
Тақырып.Ішкі ағзалар ауруына қолданатын емдік гимнастика.
Мақсаты: Жүрек - қан тамырлар ауруына және тыныс мүшелер ауруларына қолданатын жаттығуларын оқып білу.
Дәріс тезистері: Стенокардия -- жүректің демікпелі ауруы, жүрек талмасы. Кенет жүрек тұсынан инемен піскендей қатты қысып ауырады, ол жауырынға, иыққа, сол қолға беріледі. Мұның себебі жүрек ңан тамырлары бірден қысылып, белгілі бір жерде талаурап қан жетіспей қалады. Бұл қайғы-қасіретке душар болғанда, қызмет бабында қатты қиналғанда, әлсірегенде болатын жағдай.
Науқастың қатты ұстамасы басылған соң, электрокардиограммалық көрсету жөнді болса, емдік гимнастиканы бастайды. Оның негізгі мақсаты нейрогумаралды орталықты қалыпқа келтіріп, көңіл-күйді жайландырып, қан тамырларының жазылуына ықпал жасау.
Жаттығулар (1-таблица) шалқая жатқан бойда, оң жағына аударылып отырған кезде жасалады. Барлығы еппен, науқастың жағдайына қарай біртіндеп орындалады. Жаттығу мөлшері 15 -- 20 минуттан аспайды.
Халық арасында жиі кездесетін ңан-тамыр ауруы -- атеросклероз. Бұл созылмалы індет қан-тамырларының тарылуынан, ішкі бетіне май қосындыларының жабысуынан, дәнекер тканьдердің өсуінен болады. Осының бәрі тамырдың арнасын тарылтып, созылғыштық, икемділік, майысқақ қасиетінен айырады. Әлбетте, денеде қан ағыны тоқырап тоқтап қалады. Тканьдер мен органдар қоректік затқа тапшы болып, әр түрлі өзгерістерге душар болады. Ең көп зақым-данатын қолқа, жүректің ішкі тамырлары, ми, бүйрек, аяқтың ірі тамырлары. Атеросклероз асқынса тамыр жарылып кетуі немесе тығындалып қалуы ыктимал. Мұндай жағдай ми тамырларында болса инфаркке ұшыратуы мүмкін.
Атеросклероздың пайда болуына ықпал ететін іиш жағдай бар. Олар адамның шамадан тыс зорлануы, нерв жүйесінің қажуы, шаршау, ой еңбегінің дене еңбегінен бірнеше есе асып кетуі, кимыл-қозғалыстың тапшылығы, тамақтану мә-ишіетін білмеу, семіздік, мешкейлік, қант диабеті, тұқым қуалаушылық, гипертония ауруы.
Атеросклероз дегенде май мен майлы заттар алмасуының бұзылуынан, атап айтқанда, холебтериннің қан құрамында табиғи мөлшерден көп кетуінің әсерінен болады. Холестерин -- қандағы ең маңызды заттардың бірі. Бірақ белгілі мөлшерден артып кетсе, зияны да соншалық коп.
Егер қан құрамында холестерин өз мөлшерінен аз уақытқа болса да сирек көтерілсе (мысалы, майлы тамақ ішкеннен кейін), онда организм өзі күресе алады. Ал, мұндай жағдай ұзақ уақыт әрі жиі болса атеросклероз ауруына ұшыратады.
Холестериннің табиғи мөлшерден артығы көпшілікке түсінікті сөзбен айтқанда, күрделі көміртегі және кальций тұздарымен қосылып тамырдың ішкі қабырғасына шор болып байланады. Көбінесе бұл процесс қолқа, күре тамырлардан басталып, асқынғанда үсақ тамырларға да тарайды. Тамырдың ішкі бетіне біткен шор оны тарылтып, қан жүрісін қиындатады, кейде біржолата тоқтатып тастайды.
Аурудың белгілері, қауіптілігі қай тамырдың қаншалықты ауыр зақымдануына байланысты. Мысалға, жүрек-қан тамырлары атеросклерозға шалдықса, жүректің қыспа (стенокардия) ауруы басталып, жүрек етінің біржола жарамсыздығы-на дейін жеткізеді.
Егер ми күре тамырлары осы ауруға шалдықса адам ұмытшақ, көп сөйлегіш келеді, бастың айналуы, құлақтың шыңылдауы, ұйқының қашуы сияқты белгілер қосылады. Асқынған кезіңде мидағы қан айналымының қатты бұзылуынан сол ауруға ұшырау да мүмкін.
Бүйрек күре тамырлары атеросклерозға ұшы-раса, оның семіп қалуы, қан қысымы қатты кө-терілуі ықтимал. Аяқтың қан тамырлары зақымданса, балтырдың бұлшық еттері тартылып, адам ұзақ жаяу жүре алмайды. Аяқ үнемі мұздап тұрады.
Көп уақытқа дейін ғылымда атеросклероз тек. жасы 50-ді алқымдаған, адамның егде тартқан шағында кездесетін ауру, тіпті қан тамырлары-ның табиғи тозуының бір түрі деген ұгым орын алып келді.
Алайда, бүгінгі күнде атеросклерозбен жас адамдардың да сырқаттануы, тіпті сәбилік шақтан басталуы да мүмкін екендігі ғылым жүзінде дәлелденіп отыр. Холестериннің қан құрамында мөлшерден тыс, өте көп болатын түрлері, аса сирек болса да, кей семьяларда ұрпақтан-ұрпақ-қа жалғасады.
Атеросклероз ауруы тұқым қуаламаса да, организмнің кейбір бейімділігі, оның осы ауруға қарсы күресу мүмкіндігінің әлсіздігінен ұрпағына жалғасуы мүмкін. Осы әлсіздікті бірнеше есе күшейтетін, аурудың жас кезден басталып, тез асқынуына біздің күнделікті өмірімізде себепкер болатын, кейде біле тұра ескерілмейтін, көп жайлар бар. Соның ең бастысы -- тамақтана білмеу.
Қоғамның, әр семьяның әл-ауқаты артқан сайын тамаққа сары май, қант, тәтті, жұмсақ тағамдар, майлы ет, жұмыртқа, қаймақ, кілегей, консервіленген тағамдар қолдану етек алып ба-рады. Ал, бұл тағамдарда холестерин өте көп. Оның есесіне май мен майлы тамақтар ішіндегі холестеринді байлайтын, оның қан құрамындағы мөлшерін азайтатын, ішектің жұмысын жақсар-татын есімдік клетчаткаларына бай дәмдерді асқа жарату азайды. Әрине, бұдан аталган тағам-дарды біржола ішпеу керек деген ұғым тумау керек.
Екінші бір көңіл аударарлық жай -- қимыл-қозғалысты көбейтіп, дене шынықтыру жатты-ғуларымен айналыоу, шылым шекпеу, ішімдік ішпеу. Бұл да ғылымда дәлелденген жай. Аз қимылдау, асқазанда орын қалдырмай, сылқия тою, ерте жатып, кеш тұру денедегі зат алма-суының саябырлауы мен семіздікке әкеліп соғады. Мұндай тұрмыс айтып отырған атеросклероз ауруының пайда болуына, тез өршуіне әсер етеді.
Атеросклероз ауруының тағы бір қауіптілігі оның біртіндеп өршіп, асқынған уақытында гана білінуі.
Студенттің өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1.Ішкі ағзалар ауруына қолданатын емдік гимнастика.
2.Жүрек - қан тамырлар ауруына қолданатын жаттығулар.
3.Тыныс мүшелер ауруларына қолданатын жаттығулар.
Әдебиет:
1. Икиманова ГК. Саулық пен сымбат. Алматы. 1991ж.
2. Попов СН Лечебная физическая культура. - М 1988г.
3.Дубровский ВИ. Лечебная физическая культура. М 2001 год
4.Васичкин ВН. Лечебный и гигиенический массаж. - Минск 1996 год.
5. Правосудов ВП. Лечебная физическая культура. М-1980год.
Лекция 5
Тақырып. Ішкі ағзалар ауруына қолданатын емдік гимнастика.
Мақсаты: Ас қорыту ағзалар ауруында, зат алмасу бұзылғанда берілетін емдік гимнастиканың тәсілдерін оқып білу..
Бүйрек және несеп жолдары ауруына, асқазан және ішек жолдары қабынуда қолданатын жаттығуларды қолдануды оқып білу..
Дәріс тезистері:
Ас қорытатын мүшелердің ауруына асқазан, 12 тұтам ішек (ұлтабар). ащы-тоқ ішектердің қабынуы, ойық жара (язва), рак, асқазанның төмен түсуі, бауыр мен өт жолдарының қабынуы жатады.
Аталған мүшелердің ауруы көбінесе созыл-малы болып кездеседі. Негізгі себептері: уақытында дұрыс тамақтанбау, улану (дәрі-дәрмек, қыш-қылдар және газбен, инфекцияға душар болу, теріс эмоциялық құбылыстар, орталық нерв жүйесінің нашарлауы, адамның жалпы қажуы, арақ-шарапқа, темекіге қүмарлық т. б.).
Ас -- адамның арқауы деп халық текке айтпаған. Астың қорытылу процесі дұрыс жүрмесе, организмде, адамның бойында үлкен өзгерістер болады. Басқа мүшелердің де қызметі бұзылып, нерв жүйесіне әсерін тигізеді.
Жалпы белгілері: асқазан, ішек, өт, бауыр тұстарының ауруы, асқа тәбеті шаппай, кекіріп, айнып, лоқсып, құсу, іш өту, іш қату т. б.
Ас қорыту агзалары жогарғы нерв жүйесімен, көретін, еститін, сезетін түйсікті мүшелердің түпнұсңасымен (анализатор) тығыз байланыста. Сондықтан ми қабында, ми қыртысы астында болған өзгерістер ас қорыту мүшелерінің сөл бөліну, қозғалтушы (моторлы), сіңіру сияқты қасиеттеріне үлкен ықпал жасайды. Керісінше, осы мүшелер запа шегіп, ауруға шалдықса, мида, ми қыртысында кемшіліктер байқалып, адамның рухани күйі, ішкі сезімі өзгереді.
Сондықтан емдік гимнастика осы жағдайды теңестіру үшін, қалпына келтіру үшін кеңінен қолданылады.
Мөлшермен берілген жаттығулар ішек-қарынның қозғалу, қорыту, сіңіру қасиеттерін артты-рады.
Аз мөлшерде, орташа жылдамдықпен жасалған жаттығулар асқазан сөлін көбейтіп, өттің шығуына, астың қорытылуына, ішек-бұлшың еттерінің жиырылуына ықпал жасайды. Қарқынды, күшейте, үдемелі жасалған жаттығулар ішек-қарын жұмысын кемітеді; сөлдің шығуын азайтып, ішектің жиырылуын жайландырады.
Емдік гимнастика ңарын ішіндегі қан-лимфа ийналымын күшейтіп, ақау түскен жерлердің жазылуына септігін тигізеді.
Асқазан ңабынуы гастрит деп аталады. Асқа-ван сөлі мен тұзды қышқылдың құрамына бай-іанысты гастрит аз сөлді, сөлі көп және мүлде жоқ болып үш түрге бөлінеді.
Асқазан сөлі аз жэне мүлде жоқ кезінде, бой-дағы бұлшық еттің барлығына бірдей жаттығулар беріледі. Тек орташа жылдамдықпен, асық-пай жасалады. Оның ұзақтығы 25 -- 30 минут. (!ол сияқты жаяу жүру, жәй жүру, жәй жүгіру, кейбір спорт ойындарының түрі, диафрагмалық (көк ет) тыныс алу кеңінен қолданылады.
Ал сөлі көп адамдарға үлкен сақтықпен, әсі-ресе, іштің бұлшық етіне күш түсірмей, көпші-лікке танымал жаттығулар беріледі. Мұнда аяқ-қол қимылдары кеңінен қолданылады, ұзақтығы 30 -- 35 минут.
Емдік гимнастика ертеңгі гигиеналық дене тарбиесінен бастап өз бетінше жүру, ескек есу, шаңғы тебу т. б. толықтырылады.
Асқазан, ішек-қарынға жара шыққанда (язва) адамның дегбірін кетіріп, жанға батып ауырады. Ол көбіне ашқарынға байқалады. Адамда әлсіз-дік, тынышсыздық, берекесіздік пайда болып, жұмысқа қабілеті төмендейді. Асқазан қыжыл-дап, айнып, құсуға дейін барады. Оның асқын-ған түрі адамға тіпті азап береді.
Сондықтан аурудың белгілері байқалған бой-да дәрігерге қаралып, рентгенге түсіп, жедел ем-делген дұрыс.
Өзіне берілген арнайы емдердің ішінде адам-ның өзінен талап етілетіні: уақытында дұрыс тамақтану, тынығып ұйықтау және емдік гим-настиканы қолдану.
Емдік гимнастика ауру асқынбаған кезде жа-салынады. Оның мақсатьп.кең құрсақтың ішінде қан-лимфа айналымын, зат алмасуын жақсарту, жараның аузын бітеу, жараны тыртық қалдыр-май тезірек жазуға, науқастың көңілін көтеруге негізделген.
Алғашқы кезде жаттығулар қол-аяқ қимыл-дарымен шектеледі. Ңұрсақ еттеріне күш түсіріл-мейді. Аяқты тізеден бүгіп-жазғанда табанды тө-сектен көтермей жылжытып отырады. Жаттығу-49 -лар қарқыны баяу, бәсең болады. Yenзақтығы 15 -- 20 минут.
Палаталық режимдегі науқас әр түрлі қалып та (отырып, тұрып, жатып) барлық бұлшық ет терді қозғайды, тек құрсаққа күш түсірмейді Ірі буындар қимылы жай қарқынмен орында лып, тыныс алуды қадағалайды. Жаттығула жасағанда барлық ой-өрісті соған бағыштайдыі Бұл кезеңде жаттығудың ұзақтығы 30 минутқа ұзарады.
Бос режимде науқас көтеріңкі қуатпен жұмыс істейді. Ақырындап іштің бұлшық еттерін де қо-сады. Тек күш жұмсайтын, зорлайтын жаттығу-лар керек емес. Адамды еңбекке баулап, бау-бақ-шада, аулада жұмыс істеуге икемдейді; серуен-деу, суда жүзу сияқты дене шыныңтырудың түр-лерін біртіндеп қосып отырады.
Ішкі ағзалдрдың төмен түсуі
Асқазан, ішек тағы басқа ағзалардың төмен түсіп кетуіне құрсақ бұлшық еттерінің босап, созылуы себеп болады. Ол кенет азып, арықтап кеткен адамдарда, көп бала көтерген аналарда, ауыр жұмыстан қажыған, әлсіреген адамдарда кез-деседі. Мұндай жағдайда асңазан, ішек-қарын, бәрі төмен сырғып кетеді. Осының әсерінен адам болымсыз тамақ ішсе де асқазан керіп, толып тұрғандай ауырады, ас қорытуы нашарлайды.
Іш құрылысы төмен түсіп кеткенде ең тиімді құрал -- гимнастика. Оны пайдаланбай-ақ, ішті тартып тұратын бандаж (құрсау) киюге болады деген түсінік бар. Бірақ үнемі құрсаудың астында жүрген бұлшық ет уақыт өткен сайын семіп, бо-сап қалады, аурудың әрі қарай асқынуына ықпал жасайды. Сондықтан бұлшық ет, сіңір-тарамыс-тарды шымырлап шыңдаған дұрыс. Сонда ғана табиғи құрсау пайда болып, ішкі құрылысты қал-пында ұстап тұрады. Ол үшін барлық бұлшық еттерге, -оүкіл денегё жаттығулар жасалады. Тек секіруге, демді' іште ұстап тұруға, күш түсіретін тартылулар жасауға болмайды. Себебі ол құрсаң ішіндегі қысымды жоғарылатады. Осыған орай емдік гимнастика методикасының өз ерекшелігі бар. Олар: жаттыгулар жасау үшін төсектің аяқ ІКагы көтеріңкі болу керек. Адам.тек екі қыры-Кан жатып, еңбектеп тұрып қана жаттығулар жасайды (бір қолды көтеріп, бір аяқ, бір қолды шрден көтеру; қайшы, велосипед, алма-кезек инқтарды көтеру т. б.).
Науқас адамға секіруге, жүгіруге, тартылуға іюлмайды, күш жұмсайтын жаттығулар қолдан-байды.
Еске ұстайтын бір жай -- жаттығулар жаса-іі іі кезде құрсау киіп алған жөн.
Жаттығулар басында баяу, ақырын жасалып, Гііртіндеп күрделіленеді. Дегенмен ырғақты, мөл-шерлі болғаны жөн. Қанша қайталанатынын адам өз жағдайына қарай ықшамдайды.
Өз бетінше дене тәрбиесімен айналысатын адамдарға мөлшерлі жүзу, ескек есу, шаңғы тебу, нолейбол, теннис ойнау өте пайдалы, өйткені осының бәрі құрсақ бұлшық етін жетілдіріп, ма-шықтандырады, іштегі қысымды қалпына келтіреді.
Бауыр және өт жолының қабынуы
Бауыр қабынуын медицинада -- гепатит дейДі. Ол өзінің ағымына қарай жедел және созылмалы болып екі түрге бөлінеді.
Денеге түскен инфекция, өндіріс-құрылыс-тың зиянды қалдықтарымен улану (фосфор, қор-гасын-мырыш ұнтақтары), дәрілердің артық әсері, тамақтан улану, жүрек-тамыр ауруларында асқы-нып қанның жүрмей көк тамырда тоқтап қалуы, араққа салынып алкоголизмге ұшырау, басқа ішкі агзалар індеттерінің асқынуы т. б. гепатит ауруына әкеп согады.
Гепатит ауруын халық .арасында сары ауру деп атайды. Бұл, әсіресе, балалар арасында жиі кездеседі. Жедел инфекциялық түрі немесе Боткин ауруы өте жұқпалы. Балабақшаларда бір бала науқастанса, лезде басқалары да ауырып қалады. Сол сияқты тазалық сақталмаса да, дәрі жібере-тін ине арқылы және оқыста ауру қан құйылса да сары ауру пайда болады.
Оның қандай түрі болмасын білінетін негізгі үш белгісі бар: көздің ағы мен терінің сарғаюьі) дененің қышуы және бауырдың үлкеюі. Осыған қоса бауыр тұсының ауыруы, әлсіздік, үлкен дә) реттің бұзылуы т. б. байқалады.
Терінің және кілегейлі қабықтың сарғаюы ба уыр клеткаларының қабынуынан, өт жолдарынын әр түрлі себептерден жабылуы салдарынан, өі пигменттері қанға өтуінен болады. Сол пигменті тер (ткань бояуы) нерв талшықтарына, оның ұіія тарына әсер етіп, денені қышыта бастайды.,
Бауыр клеткалары, өт жолдары қабыныпЗ кейде тас байланып қалғанда бауыр өз-өзінен үлкейіп кетеді. Науқастың оң жақ ңабыргасы-' ның асты ашып, берекесі қашады.
Ал гепатиттің созылмалы түрінде оң жақ қабырғасының асты ауырып, ауызға қышқыл дәм келіп, құргап, айнып, кекіртіп, тәбетін тартқызбай, ас қорыту бұзылады.
Өт жолында тас байланғанда бұл айтылган белгілер айқындалып кетеді. Адамның мазасын кетіретін жағдай туады. Ыстығы көтеріліп, іпгі кеуіп, бауырдың тұсы пышақ кескендей қинап ауыртады.
Мұндай ауруға себепкер, денедегі зат алмасуы оның ішінде холестерин алмасуы бұзылып, құрамы өзгереді, сондықтан олар тас болып бай-і ланып қалады.
Дұрыс тамақтанбау, қимыл-қозғалыстың тапшылығы, шамадан тыс толысу, подагра (белоктік зат алмасу процесінің бұзылуынан буынныңі жуандап, ісініп ауруы), т. б. осындай зардапқа' әкеп соғады.
Холецистит -- өт қабының қабынуы. Бұл да жоғарыда көрсетілген себептерден және асқазан, ұйқы бездері ауырганда қосымша болып кезде-седі.
Бауыр, өт жолдары зақымданғанда комплексті емдеу әдісі қолданылады. Ең алдымен тамақ-тану тәртібі (диета) жолға қойылады. Майлы, қуырылған, ащы тағамдарды жеуге болмайды. Сүт, арық ет, жеміс-жидек, қарбыз, қауын, ірімшік т. б. өте пайдалы. Кеңінен дәрі-дәрмек пай-даланады. Оның ішінде шөптен жасаған тұнбалар, мәселен, шөпшай, шәйқурай, усарғалдақ, жүгері шашағы, сұлы өте пайдалы.
Шөпшайды шетен мен бұжыр шәйңураймен, жүгері қауызымен, күнбағыс гүлімен және қылтаспамен қосып тұнбасын ішкенде бауыр, өт жолдары ауруларына қарсы емдік қабілетінің тиімділігі арта түскен.
Біздің негізгі мақсатымыз -- дене тәрбиесін пасихаттау болғандықтан, емдік гимнастиканың қасиетіне көшейік. Дұрыс қолданған жаттығулар дәрісіз де өт жолын ашып, оның ағып ішекке түсуіне көмектеседі. Дене тәрбиесі қатты шаншып ауырмаған кезде тағайындалады.
Емдік гимнастиканың жиынтығы жалпылама жаттығулардан, тыныс алу және бұлшық ет-герді босаңсытатын жаттығулардан тұрады. Жасалған қимыл-қозғалыстар тыныс алумен үштасып отыру керек, өйткені ішке терең дем алған кезде, құрсақтың көк еті (диафрагма) ба-уырға массаж сияқты соққылап әсер етеді, оның озі бауыр ішіндегі қан-лимфа айналымын жақ-сартады да, өттің жүру жолын ашады. Мұндай жаттығулар жасағанда адам оң жағында жат-са, өттің жүруіне үлкен ықпал жасайды. Сол сияқты төрт тағандап шынтақпен тіреп, тізерлеп түрса, ал жаттығулар жасаганда шалқадан жат-са, өте нәтижелі болады. Түрегеліп тұрып бір орында жүру, тізені жогары көтеріп қимыл жа-сау өте пайдалы. Жаттығулар байыппен, асықпай, бірқалыпты ырғақпен 20 -- 30 минут жасалады.
Санаторий-курорт жағдайында ауруларға іш-тің бұлшық етін шынықтыруға көңіл аудару керек. Ол үшін көбірек серуендеген пайдалы.
Студенттің өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1.Ішкі ағзалар ауруына қолданатын емдік гимнастика.
2.Ас қорыту ағзалар ауруында, зат алмасу бұзылғанда берілетін емдік гимнастика.
3.Бүйрек және несеп жолдары ауруына қолданатын емдік гимнастика.
4.Асқазан және ішек жолдары қабынуда қолданатын жаттығулар.
Әдебиет:
1. Икиманова ГК. Саулық пен сымбат. Алматы. 1991ж.
2. Попов СН Лечебная физическая культура. - М 1988г.
3.Дубровский ВИ. Лечебная физическая культура. М 2001 год
4.Васичкин ВН. Лечебный и гигиенический массаж. - Минск 1996 год.
5. Правосудов ВП. Лечебная физическая культура. М-1980год.
Лекция №6
Тақырып. Орталық және шеткері жүйке жүйесі ауруларына және зақымдарында берілетін жаттығулар.
Мақсаты: Ми және жұлын зақымданғанда қимыл-қозғалыстын бұзылуының белгілерімен танысу. Шеткері жүйке жүйесі ауруларына (неврит, невралгия, плексит, радикулит) қолданатын емдік гимнастиканың әдістерін оқып білу..
Дәріс тезистері:
Жүйке ауруларына арналған емдік гимнастика
Жалпы жүйке аурулары орталық және шеткері нерв жүйелерінің зақымдануына байланысты екіге бөлінеді. Орталық (реттеуші) жүйке (ми және жүлын) індетіне шалдыққанда, организмде ай-тарлықтай органикалық өзгерістер байқалады. Ал жоғары реттеуші орталықта, анатомиялық құрылысында ешбір өзгеріс байңалмаса, онда шеткері нерв жүйесі зақымданған болып табы-лады. Оның ішінде айрықша көзге түсетіні -- невроздар.
Ми қабы (психикалық қызмет атқаратын мү-ше) негізінен екі процесті орындайды: қозу және тежеу.
Егер соңғы кезге дейін бүкіл психикалық әре-кет тек қана ми қабына шоғырланған деп келсек, қазір ми қабының (мидың терең қабатына ор-наласқан) астына орналасқан заттардың да ат-қаратын ролін дәлелдейтін мәліметтер бар. Олар-дың жай-күйі ми клеткаларының қозуына немесе тежелуіне ықпал етеді.
Ми қабының жұмысына бүкіл организмнің өз-герісі әсер етеді. Организмнің қүрылыс ерекше-ліктеріне қарай көбіне нерв жүйесіндегі реак-циялар соған сәйкес дамып отырады.
Жүйке ауруларының негізгі себептері: оқыс-та жарақаттану, жұқпалы аурулар организмінің улануы, зат алмасуының бұзылуы, шаршап-шал-дығу, зорлану, эмоциялық факторлар т. б. Осын-дай себептерден денеде әр түрлі өзгерістер айңын-далады. Нерв жүйесі зақымданған кезде ең алды-мен қимыл-қозғалыс, одан соң сезімталдық және трофикалың әсерлер кемиді.
Қимыл-қозғалыс әрекетінің бұзылуы адамның мүлде қозғалмай немесе жартылай қимылсыз қалуына әкеп соғады. Оны паралич' және парез, ал халық арасында сал ауруы дейді. Олардың өзі екі түрге бөлінеді: спастикалық немесе сіре-сіп қалу және солып қалу. Бірінші түрі көбінесе ми қабы қатпарлары зақымданганда болады. Онда денеде бұлшық еттер мен тарамыстар тыр-тысып ңалады.
Солған паралич не парез жұлын не шеткері нерв сабақтары зақымданудың салдарынан бо-лады. Мұндай кезде бұлшық ет әлсізденіп, семіп қалады, тарамыс рефлекстері төмендеп әйтпесе тіпті мүлде жоқ болып кетеді. Нерв жүйесі ауруға шалдыққанда бұлшық еттердің немесе буындар-дың қозғалмай қатып қалуы (контрактура) аңғарылады.
Ал сезімталдық бұзылғанда адам ауруды, ыстық-суықты, теріге тигенді, сипағанды түк те сезбейді. Кейде керісінше осы әсерлердің бәрін қат-ты сезініп кетеді.
Трофикалық өзгеріс жұлын мен шеткері нерв жүйесі ауруға шалдықңанда жиі байқалады. Нерв жүйесі зақымданған бөлікте қан-лимфа айна-лымы кеміп, оттегінің жетіспеуіне ұшырайды. Осының өзі терінің ойылуына, жара пайда болып, ісінуіне, тканьдердің өлуіне ықпал жасайды.
Нерв жүйесі аурулары айлап, жылдап ұзаққа созылады. Соның әсерінен жүрек-қан тамыр, тыныс алу, ас қорыту, зат алмасу мүшелері зардап шегеді. Кейде, өкінішке орай, науқастың еңсесін көтеріп қайта ортаға қосуға мүмкіндік болмаса, ондай адамдар мүгедек болып, жұмыс істеуге жарамай қалады.
Дене тәрбиесі нерв жүйесі ауруының қандай түрі болса да басқа емдеу әдістерімен қатар кеңі-нен қолданылады. Оның тигізетін пайдасы ней-рогумаралды механизм арқылы іске асады. Бе-рілген жаттығулар, бүкіл организмнің қайтарған жауабы іспетті көңіл-күйін көтеріп, қимыл-қоз-ғалысты реттейді. Емдік гимнастиканың әсерінен нерв талшықтарының өткізгіштік қабілеті артып, денеде жаңадан шартты рефлекс қалыптасады.
Емдік гимнастиканың трофикалық қасиеті денедегі қан мен лимфа айналымын арттырып, тканьдердің қоректенуін өсіріп, терідегі сызат алган, жара болған жердің тез жазылуына, нерв талшықтарының қалпына келуіне, ойламаған тканьдердің тез жетілуіне мейлінше ыңпал жасайды.
Аурудың жазылуы осы жаттығуларға сенуіне және оны күнделікті мүлтіксіз орындауына тікелей байланысты.
Емдік гимнастиканың негізгі мақсаты:
1. Аурудың жалпы жай-күйін, ой-өрісін өсіру.
2. Жүрек-тамыр, тыныс алу, ас қорыту мүше-лерінің қызметін арттыру.
3. Буындардың ңимыл-қозғалысын арттырып, контрактурага (қатып қалу) жол бермеу. За-қымданған жердің бұлшық етін жетілдіру.
4. Зат алмасуын арттырып, жара болған, ойыл-ған жерлерді тез жетілдіру.
5. Компенсациялық әрекетті (орнына қолдану) кеңінен пайдалану.
6. Науқастың өзіне сенімділігін арттырып, жүруге ынталандыру және өз бетінше қимыл-қозғалыс жасауға дағдыландыру.
Осы мақсаттың бәрін іске асыру үшін, емдік гимнастиканы ертеңгі гигиеналық гимнастика ретінде, өз бетінше орындалатын сабақ іспетте, мөлшермен жүру, жүзу, механотерапия, еңбекке баулу және массаж түрінде қолдануға болады. Мұнымен қатар паралич болған аяқ-қолды күні бойы әр түрлі бағытта жатқызып қояды (астына жастық салып көтере, оңға-солға бұрып, темен түсіріп т. б.). Сонда буынның қарысып қалуынан сақтайды. Кейде арнайы қалыпқа, тақтаға, тор сымға қолды не аяқты салып таңып қояды. Ол өз салмағымен бос бұлшық еттердің одан бетер созылып кетуіне жол бермейді. Осындай қалыпқа салу күніне бірнеше рет қайталанып, 20 -- 25 ми-нуттан -- 3 -- 4 сағатқа дейін созылады.
Шеткері нерв жүйесі аурулары
Шеткері нерв жүйесі ауруларына невриттер жатады. Неврит -- нерв талшықтарының немесе сабағы-ның қабынуы, ал невралгия -- нерв талшықтары бойымен сырқырап ауыру. Мұндай науқас кенет жарақаттанғанда, суық тиіп нерв талшықтары қабынғанда, әйтпесе, уланғанда кездеседі.
Жарақаттанған кезде нерв талшықтары қат-ты тербеліске түсіп шайқалуы, созылуы, кейде тіпті үзіліп кетуі де ықтимал. Тербеліске түскен кезде нерв талшықтарының өткізгіштік қасиеті жойылып кетуі мүмкін, сонда қимыл-қозғалыс және сезімталдық адам бойында байқалмай қа-лады. Созылғанда, жаншылганда нерв талшық-тары бүлініп, белгілі бір бөлікте бұлшық еттер-дің солуына, сал болып қалуына ықпал жасайды.
Нерв талшықтарының жарақаттанған бөлігіне байланысты әр түрлі аталады. Мысалы, нерв түбінің қабынуы -- радикулит, нерв өрімдерінің қабынуы -- плексит, бір нерв талшығының қабы-нуы -- мононеврит, ал бірнеше нерв талшықтары қабынса -- поленеврит деп аталады.
Неврит ауруына шалдыққан адамға комплексті ем ңолданылады. Дәрі-дәрмек, физиотерапия, массаж, ЛФК. Емдеу мерзімі ұзақ, ең кем де-генде 8 айға созылады. Өйткені нерв талшың-тарының қайта қалпына келуі өте жәй, біртіндеп өтеді. Сондықтан алғашқы кезде адамның өзі орындай алатын қарапайым жаттығулар жасала-ды. Әр қимыл-қозгалыс ыңғайлы қалыпта, жылы ванна ңабылдап, денені босаңсытқан соң оңай орындалады. Жарымжан болған аяң не қол қи-мылдау үшін жылтыр тақтай, стол, кішкене дөңгелек орнатқан сырғанақ арба керек, солар арқылы ңозғалу жеңілірек болады. Жаттығулар байыппен, асықпай, орташа жылдамдықпен орындалады.
Аяқтың нерв жүйесі зақымданса, оның тірек қызметін арттыруға баса назар аударылады. Алдымен шалқадан жатып, аяқты бірдеңеге ті-реп, бүгіп-жазады. Одан кейін тізерлеп тұрьщ әр түрлі жаттығуларды орыңдайды. Таяқ ұстап жүруге дағдылану үшін арқа, бел, иық бүлшық еттерін шынықтырады.
Жүрген кезде аяқ ұштарын дұрыс ңою, бас-палдақпен катерілгенде денені тік ұстау -- ең негізгі ойға сақтайтын ңағидалар.
Қол жансызданған кезде әр түрлі заттарды саусақтармен, алақанмен уыстап ұстауға дағды-ландырады. Сол сияқты губка, резинка доптар-ды қысып-жазып жаттықтырады. Осындай жат-тығуларды күніне 4 -- 6 рет қолдану керек.
Радикулит ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Оқу-әдістемелік кешені
Дене шынықтыру және спорт
мамандығы бойынша 4-курс студенттеріне арналған.
Семей 2012ж.
Құрастырған жалпы биология кафедрасының
аға оқытушысы Кунанбаева С.К.
Кафедра отырысында талқыланды:
хаттама № __ ___ _______ 2012 г.
Жалпы биология кафедрасының меңгерушісі, б.ғ.к______________ Калиева С.К.
Факультеттің оқу-әдістемелік кеңесі мақұлдаған
Хаттама № __ ___ ________ 2012 г.
Әдістемелік кеңестің төрайымы. __________ Абдишева З.В..
Жаратылыстық ғылымдар факультетінің оқу-кеңесі бекіткен
хаттама№__ ___ ________ 2012 г.
Факультет деканы, х.ғ.к. _________________ Ибраева Л.С.
Мазмұны.
1. Пән бойынша глоссарий.
2. Лекциялардың қысқаша конспектісі.
3. Практикалық сабақтарының жоспары.
4. СОӨЖ бойынша әдістемелік нұсқау
5. СӨЖ бойынша әдістемелік нұсқау
6. Бақылау - тексеру құралды
1.Пән бойынша глоссарий.
Патология- ауру, сырқат.
Преморбидный-сырқаттың алдынғы кезі,
Патологиялық жағдай-аурушандық
Иммунитет- ағзаның ауруға қарсы туру қабілеті, ауруға қарсыласу.
Ананез-аурудың себебі мен дамуы, барысымен таныстыру .
Денені әлдендіру-(сергіту),
Трофика- қоректендіру
Коррекция-орнын толтыру, бірыңғайлау немесе бұрынғы қалпына келтіру.
Ишемия- шеткері қан айналымының бұзылуының негізгі түрлері.
Атрофия- тіндегі зат алмасуының бұзылуы.
Қабыну- тіндегі алмасуының бұзылуы.
Гипотермия- жылу алмасынуың өзгерүі.
Гипертония ауруы-қан қысымының жоғарлауы.
ИБС (ишемическая болезнь сердца)- жүректің етінде қан алмасуының нашарлауы
Жүрек инфаркті- еттің өлі еттенуі.
Стенокардия-тамырлар ауруынан жұрек ауруы
Коронаросклероз - жұрек қан тамырлардын тарылуы.
Порок- жүрек қақпақшалар ауруы (пороки),
Варикоз- көк тамырлардың кеңеюі т. б.
Стенокардия -- жүректің демікпелі ауруы, жүрек талмасы. Кенет жүрек тұсынан инемен піскендей қатты қысып ауырады, ол жауырынға, иыққа, сол қолға беріледі.
Атеросклероз дегенде май мен майлы заттар алмасуының бұзылуынан, атап айтқанда, холебтериннің қан құрамында табиғи мөлшерден көп кетуінің әсерінен болады. Холестерин -- қандағы ең маңызды заттардың бірі. Бірақ белгілі мөлшерден артып кетсе, зияны да соншалық коп.
Асқазан ңабынуы -гастрит деп аталады. Асқа-ван сөлі мен тұзды қышқылдың құрамына бай-іанысты гастрит аз сөлді, сөлі көп және мүлде жоқ болып үш түрге бөлінеді.
Гепатит ауруын халық .арасында-- сары ауру деп атайды
Холецистит -- өт қабының қабынуы. Бұл да жоғарыда көрсетілген себептерден және асқазан, ұйқы бездері ауырганда қосымша болып кезде-седі.
Диета-арнайы тағам мәзірі.
Неврастения -- невроз түрлерінде жиі кезде-сетін ауру. Ол туралы әдетте халық арасында оның жүйкесі тозған деп әлдекім туралы әң-гіме етеді. Оның гитерстениялық және астения-лық деген екі түрі бар.
Неврастения -- невроз түрлерінде жиі кезде-сетін ауру. Ол туралы әдетте халық арасында оның жүйкесі тозған деп әлдекім туралы әң-гіме етеді. Оның гитерстениялық және астения-лық деген екі түрі бар.
Остеохондроз -омыртқа аралың шеміршектің, буындардың, сіңір мен сүйектің өзгеруінен пайда болған ауру.
Артроз,артрит -буын аурулары.
Пневмония -- өкпенің қабынуы.
Медициналық және^әлеуметтік реабилитацияда (қайта қалпына кёлтіру) негізгі көздеген мақсат -- адамды уаңытша көнё тұрақты әдетке үйрету, үй жағдайына, шаруа-шылыққа жақындатып, оз тамағын озі алып ішетін жағдайға жеткізу.
2.Лекциялардың қысқаша конспектісі.
Лекция №1
Тақырып. Жалпы және жеке патология негіздері.
Мақсаты: Жалпы ауруға анықтама беру. Ауру, сырқаттың алдынғы кезі, патологиялық жағдай, ауруға қарсыласуға анықтама беру. Аурудың себебі мен дамуы, барысымен таныстыру . Ағзаның ауруға қарсы туру қабілетін түсіну..
Дәріс тезистері:
Қандай ауру болмасы, алғаш басталғанда, адамның еркін алып, күнделікті қалыпты өмір тіршілігін өзгертеді. Жұмысқа деген қабілеттілік азайып, бойды немқұрайдылық пен самарқаулық билеп алады. Ал жұқпалы індетке тап болса, адамның ыстығы көтеріліп, жүрегі жиі соғып, бас ауруы жиілеп, берекесі кетеді.
Осындай кезде, әлбетте, науқас адамды жылы төсекке, тыныш жеке бөлмеге жатқызып қояды. Өйткені індет асқынып кетуі ықтимал, организмнің ауруға қарсыласуы, төзімділігі кенет төмендеп кетуі мүмкін.
Дегенмен ұзақ уақыт науқасты төсекте қозғалтпай, қимылдатпай жатқызып қоюдың өзі де жақсылыққа апармайды. Қимылсыз жатқан денеде неше түрлі жағымсыз жағдайлар болады. Содан бойды аулақ ұстау үшін, сырқат адам әлі келген кезде біртіндеп тыныштық пен қимылдың арасын жақындату керек. Бұл науқастың жағдайына, жасына, аурудың түріне, кезеңіне байланысты шешілетін мәселе.
Емдік гимнастика, дұрыс қолданса, денені жылдам сергітіп, ауруға төзімділігін арттырып, қорғаныс қабілетін нығайтып, сырқаттың жылдам айығуына ықпал етеді.
Емдік гимнастика адам денесіне әсер еткенде күрделі құбылысқа сүйенеді. Ол-жоғары нерв жүйесі мен гуморальды (денедегі сұйық зат) реттеуші күштер моторлы-висцералдық рефлекстер.
Негізінде емдік гимнастиканың төрт механизмі бар: денені әлдендіру (сергіту), қоректендіру, орнын толтыру, бірыңғайлау немесе бұрынғы қалпына келтіру. Бұлардың бәрі бір-бірімен тығыз байланысты.
Студенттің өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1.Жалпы және жеке патология негіздері.
2.Жалпы ауруға берілетін анықтама.
3.Шеткері қан айналымының бұзылуының негізгі түрлері.
4.Тіндегі зат алмасуының бұзылуы.
5.Қабыну және жылу алмасынуың өзгерүі.
Әдебиет:
1. Икиманова ГК. Саулық пен сымбат. Алматы. 1991ж.
2. Попов СН Лечебная физическая культура. - М 1988г.
3.Дубровский ВИ. Лечебная физическая культура. М 2001 год
4.Васичкин ВН. Лечебный и гигиенический массаж. - Минск 1996 год.
5. Правосудов ВП. Лечебная физическая культура. М-1980год.
Лекция №2
Тақырып . Жеке патология негіздері.
Жүрек - қан тамырлар ауруы
Мақсаты: Жеке патология негіздерімен танысу. Жүрек - қан тамырлар ауруларының себебі, белгілері, өтү барысын оқып білу. Тыныс мүшелерінің және ас қорыту ағзаларының ауруларын зерттеп тану. .
Дәріс тезистері:
Жүрек аурулары
Адам тіршілігінде жүрек-қан тамырлардың атқаратын ролі ерекше. Бүкіл организм тек сол жүрек соғуының арқасында қажетті қоректік заттармен, оттегімен қамтамасыз етіліп, өндірілген, денеге керексіз заттар шығарылып отырады. Жүрек кенеттен ауруға шалдықса, бүкіл денеде айтарлықтай өзгеріс байқалады. Адамның бойында әлсіздік, көңілсіздік, құлықсыздық, керенаулық пайда болады. Жүрек ауруы тез қартайтады, тіпті жүрек ауруының кейбір түрі ажалға душар етеді.
Қазіргі уақытта жүрек және қан тамырлары ауруы өте жиі кездеседі.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының деректері бойынша, әрбір төртінші ер адам жүрек инфарктынан, әрбір жетіншісі -- миға қан құйылуынан қайтыс болады. Сондықтан да бұл аурулар XX ғасыр сырқаты деген атақ алып отыр.
Осы сырқаттардың негізгі себептері, одан сақтану шаралары туралы арнайы газет-журналдар, радио-теледидар арқылы хабарлар беріліп тұрғанымен, халықтың көбі әлі де бұл дерттің алдын алу шараларына мән бермей келеді. Басы ауырып, балтыры сыздағанша, ауру асқынып денені меңдеп алғанша өз денсаулығына көңіл бөлмейтіндер елі де аз емес. Өкінішке орай, бұл кезде асқынған сырқатқа ем қону да қиынға түседі.
Қазіргі уақытта қан тамырлары ауруларының ең жиі кездесетіндері оның жолдарының тарылуынан немесе біржола бітелуінен болатын инфаркт ауруы. Халыққа тарап кеткен ұғымдай, инфаркт тек жүректе ғана емес, бүйректе, көк бауырда, мида, бұлшық еттерде, қан тамыры жүйесінің кез келген жерінде болуы мүмкін. Бірақ солардың ішінде ең жиі кездесетіні және өмірге қауіптісі жүрек инфаркты.
Аурудың пайда болып, бойды жайлауына көп жағдайлар әсер етеді. Ол ішкі және сыртқы ортадағы факторлар, мешкейлік, арақ-шарапқа құмарлық, шылым шегіп никотинмен улану, қимыл-қозгалыстың тапшылығы, физикалық құбылыстар, қоршаған ортаның ластануы, ашу-реніш, қайғы-қасірет, жұқпалы ауруларға жиі шалдығу, тұқым қуалаушылық т. б.
Жүрек-тамыр ауруларының түрлері өте көп. Олардың ішінде халық арасында жиі кездесіп жүрген гипертония ауруы, ИБС (ишемическая болезнь сердца), жүрек инфаркті, стенокардия, коронаросклероз, жүрек қақпақшалар ауруы (пороки), көк тамырлардың кеңеюі т. б.
Жүрек ауруларының қандай түрі болмасын, адам денсаулығына үлкен нұқсан келтіреді, өйткені оның қызметі нашарлайды, басқа мүшелерге қанның мөлшері жетіспейді. Осы кезде әр түрлі белгілер білінеді. Сондықтан да әр адам жүрек ауруына тән жиі кездесетін белгілерін ажыратуға тиіс. Негізінде жүрек тұсында шаншу, сыздап ауыру, соғысы жиілеп, ентігіп, әлсіздік байқалады. Кейіннен аяқ-қол сыздап, мұрынның ұшы, саусақтар көгеріңкіреп кетеді. Мұндай белгілер денедегі қанның, оттегінің тапшылығынан болады. Бұл көбінесе жүректің дімкәстенуінен, қан тамырларының өзгеруінен болады.
Жүрек-тамыр ауруларының көпшілігі қан айналымының тапшылығына, жетіспеуіне әкеп соғады. Қан айналымы үш кезеңнен тұрады, әрқайсысын дәрігерлер белгілеріне қарай айырып, қажетті ем қолданылады.
Қазіргі кезде өте жиі кездесетін аурудың бірі -- жүрек инфаркті, дәлірек айтсақ миокард инфаркті дедік. Бұл жүрек қан тамырларының бір бөлігінің ұйыған қанмен бітелуі не кенет түйілу салдарынан жүрек бұлшық етінің, не тканінің бір бөлігінің өлуі. Жүрек қан тамырларының кенет тарылуы, не склероз болып өзгерген тамырдың тығындалуы, оны қоршаған кішкене тамырлардың шамасының келмеуі осындай қайғыға әкеп соғады. Бұл неліктен болатын жағдай? Оған итермелейтін күш көп. Мәселен, көптен елемей келген қанның қысымы, қан ұюының жоғарылауы, ашу-ыза, реніш, қатты назалану, шамадан тыс ауыр жұмыс, алкоголь мен никотин улары. Инфаркт өзінің зақымдаған шеңберіне, бүлінген тамырдың кеңдігіне, арнасына қарай әр түрлі болады. Жансыз ошақ кең жайылып, үлкен болады немесе көлемі орташа, ал тагы бірде көзге әрең көрінетін микроинфаркт болады.
Студенттің өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1.Жүрек - қан тамырлар ауруы.
2.Қан айналымы аурулары.
3.(ЖҚТ)Жүрек - қан тамырлар ауруларын жіктеу.
4.Тыныс мүшелерінің аурулары.
5.Ас қорыту ағзаларының аурулары.
Әдебиет:
1. Икиманова ГК. Саулық пен сымбат. Алматы. 1991ж.
2. Попов СН Лечебная физическая культура. - М 1988г.
3.Дубровский ВИ. Лечебная физическая культура. М 2001 год
4.Васичкин ВН. Лечебный и гигиенический массаж. - Минск 1996 год.
5. Правосудов ВП. Лечебная физическая культура. М-1980год.
Лекция №3.
Тақырып. Емдік гимнастиканың негізі.
Мақсаты: Емдік гимнастиканың тәсілдерін, әдістерін оқып білу.
Емдік гимнастика формаларын зерттеп танысу..
Дәріс тезистері:
Емдік гимнастикасының тәсілдері
Емдік гимнастикасының тәсілдеріне жаттығулар жиынтығы және та-бигат факторлары (ауа, су, күн сәу-лесі) жатады. Бұлардың ішіндегі негізгісі жатты-ғулар жиынтыгы. Олар гимнастикалың, спорттық-қолданбалы, ойын түрлері болып үшке бөлінеді.
Гимнастикалық жаттығулар анатомиялық белгілеріне (қол, аяқ, дене бүлшық еттеріне), белсенділігіне (жылдам, ақырын, күшпен), ерекшелігіне, түр-сипатына (тыныс алу, дайындау, реттік санау, түзету, үйлестік-лақтыру, тепе-теңдік, қарсыласу, асылу, тіреу т. б.), жабдықтандыруға (снарядпен, снарядсыз, арнайы аппараттармен) байланысты бірнеше топқа бөлінеді.
Жаттығулар жиынтығын барлық денеге бірдей әсер ететін жалпылама немесе тек бір ғана мүшеге әсер ететін арнайы жаттығулар ретінде қол-данады. Бүл жаттығулардың ара-қатынасы аурудың түріне, кезеңіне, жынысына, жасына қарай өзгеріп отырады.
Спорттық-қолданбалы жаттығулар. Бүған жүру, жүгіру, секіру, лақтыру, өрмелеу, жер бауырлап жорғалау, шаңғы тебу, туризм, коньки тебу, экскурсия, серуендеу, түрмыстық еңбекке бейімделген қимылдар, қайықта ескек есу т. б. жатады.
Осы көрсетілген спортты-қолданбалы жаттығулардың әрқайсысы-ақ организмге тиімді әсерін тигізетіні белгілі. Әрбір жаттығу жай жүруден басталады. Көбінде жаттығумен өз бетінше айна-лысатын адамдар (жүрек-қан тамырларымен ауырғандары семіздікке ұшырап, тыныс жолдары зақымданғанда, буындар мен ішек-қарын ауырғанда) ақырын аяңдап жүруден бастайды. Ңазақ халқында ежелден келе жатқан әдет, қатты ыстығы көтеріліп ауырган шақта бірер күн төсекте жатқызып қояды, ал ыстығын қайтару үшін көк шөпке жалаңаяқ жүргізеді. Көбірек қимылдаса, жер-ана ауруды тартып алады деген ұғым да бар.
Ал жүгіру болса кейінгі кезде ел арасында жиі қолданып жүрген әдіс. Ол ішкі ағзаларға, жүрек, өкпе, буындарға айтарлықтай күш түсіреді. Сондықтан оны көбінде санаторий-курорттарда қолданады. Аурудың жазылып келе жатқан кезеңінде, ал кейбір аурулардың басталған шағында ақырын жүгіртеді. Емдік гимнастикада жүгіру мен жүру алма-кезек ауысып отырады.
Секіру жаттығулардың қарқынды, үдемелі түрі. Ол организмге айтарлықтай күш түсіреді. Секіру арқылы адамның қимылдары үйлестіріледі, жылдамдығы артып, буын қимылдары реттеледі. Бұл мектепте, жоғарғы оқу орындарында арнайы медициналық топтағы балаларға тағайындалады. Сол сияқты емханалар мен санато-рийларда ересек адамдарға жіптен секіру не өк-шені көтеріп селкілдеу ретінде беріледі.
Лақтыру -- кішкене резина доптарды арнайы межеге лақтырады немесе үлкен доптарды әріптестер бір-біріне әрқилы жағдайда лақтырады (басынан жоғары, кеудеден, белден, сырт айналып оң не сол жағынан т. б.). Мұндай жаттығулар бұлшық еттерін жетілдіріп, буындардың қимыл-қозғалысын, дененің сезімталдығын арттырып, жүріс-тұрысын, тепе-теңдігін қалпына келтіреді, көңіл-күйді көтереді. Емдік гимнастикасының бұл түрі арнайы немесе жалпы сырқаттың жағдайына байланысты қолданылады. Әсіресе, құлақ-мұрын ауруларында, гипертония, нерв жүйесі зақымданғанда (вестибуляр аппараты) адам түзу жолмен жүре алмай, бір жағына қисайып, сыңар езу аттай қабырғалап кететін жәй кездеседі. Міне, сондай кезде емдік гимнастикасының осы тәсілін қолданады.
Өрмелеу -- көлденең жазықтыққа, тік биіктікке, беткейге, сатыға, арқанға т. б. өрмелеу. Мұның барлығы дененің, әсіресе, аяң-қолдың бұлшық еттерін ширатып, шынықтырып, қимыл-қозғалысын арттырады, тепе-теңдік қалыпты сақтайды. Емдеу гимнастикасының бұл түрін ортопедтік-травматологиялық, неврологиялық аурухана-ларда кеңінен қолданады.
Еңбектеу не бауырмен жылжу -- омыртқа жотасының қимылын жақсартады. Дене бір жағына қисайып кеткенде, сынғанда, асқазан-ішек, гинекологиялық аурулармен ауырганда үй ішінде еңбектеп жүру өте пайдалы.
Шаңгы тебумен санаторий, профилакторийларда, өз бетімен спортпен шұғылданған адамдар жиі айналысады. Бұл денедегі ең үлкен, кесек еттерге әсер етеді. Барлық организмнің нығаюына, нерв жүйесінің түзілуіне барынша ықпал жасайды.
Жүзу -- дененің жылуын бірқалыпты ұстауға, шынықтыруға ықпал жасайды. Оны жүрек-қан тамыры, тыныс мүшелері ауырғанда, зат алмасуы бұзылғанда, дененің мүсіні қалыпты жағдайдан ауытқығанда қолдануға болады.
Серуендеу, экскурсия, туризм, терренкур (мөлшерлі жоғары жүру) -- курорттарда аурудың қалған әсерін біржолата жою үшін қолданылады. Мұның бәрі өкпе-жүрек, нерв жүйесінің ауруына шалдыққандар үшін өте пайдалы.
Ойын -- адамдардың көңіл-күйін көтеріп, қимыл-қозғалыстың үйлесімділігін, назарын, ілтипат-ықыласын арттырып, жылдамдықты шыңдайды. Ойын бір орында қозғалмайтын, жылдам жүгіріп ойнайтын және спорттық ойын болып үшке бөлінеді. Спорттық ойындар волейбол, бас-кетбол, бадминтон, теннис т. б.
Табиғат факторлары -- ауа, күн сәулесі, су -- адам денесінің ауруға ңарсылығын арттырып, төзімділігін үдетеді. Ол науқасқа да, сауға да, үлкенге де, кішіге де түгел пайдалы. Тек қандай тәсіл болса да ептеп, мөлшермен қолданған жөн.
Емдік гимнастиканың осындай тәсілдерін дұрыс пайдалану үшін оның түрлерін, кезеңдерін, негізгі нұсқауларын немесе методикасын, қозғалыс режимдерін білу қажет. Оны емдеу профилактикалық орындарда арнайы мамандар жетік біліп, қалыпты мөлшерде қолданады. Сондықтан көпшілік қауымға емдік гимнастиканың құпияларын түгел айтуды емес, аурудың түріне қарай қандай емдік гимнастика қолданылады, оны үйде өз бетінше қалай орындауға болады, міне, соны мақсат еттік.
Студенттің өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1.Емдік гимнастиканың негізі.
2.Емдік гимнастиканың тәсілдері..
3.Емдік гимнастиканың әдістері.
4.Емдік гимнастика формалары.
Әдебиет:
1. Икиманова ГК. Саулық пен сымбат. Алматы. 1991ж.
2. Попов СН Лечебная физическая культура. - М 1988г.
3.Дубровский ВИ. Лечебная физическая культура. М 2001 год
4.Васичкин ВН. Лечебный и гигиенический массаж. - Минск 1996 год.
5. Правосудов ВП. Лечебная физическая культура. М-1980год.
Лекция №4.
Тақырып.Ішкі ағзалар ауруына қолданатын емдік гимнастика.
Мақсаты: Жүрек - қан тамырлар ауруына және тыныс мүшелер ауруларына қолданатын жаттығуларын оқып білу.
Дәріс тезистері: Стенокардия -- жүректің демікпелі ауруы, жүрек талмасы. Кенет жүрек тұсынан инемен піскендей қатты қысып ауырады, ол жауырынға, иыққа, сол қолға беріледі. Мұның себебі жүрек ңан тамырлары бірден қысылып, белгілі бір жерде талаурап қан жетіспей қалады. Бұл қайғы-қасіретке душар болғанда, қызмет бабында қатты қиналғанда, әлсірегенде болатын жағдай.
Науқастың қатты ұстамасы басылған соң, электрокардиограммалық көрсету жөнді болса, емдік гимнастиканы бастайды. Оның негізгі мақсаты нейрогумаралды орталықты қалыпқа келтіріп, көңіл-күйді жайландырып, қан тамырларының жазылуына ықпал жасау.
Жаттығулар (1-таблица) шалқая жатқан бойда, оң жағына аударылып отырған кезде жасалады. Барлығы еппен, науқастың жағдайына қарай біртіндеп орындалады. Жаттығу мөлшері 15 -- 20 минуттан аспайды.
Халық арасында жиі кездесетін ңан-тамыр ауруы -- атеросклероз. Бұл созылмалы індет қан-тамырларының тарылуынан, ішкі бетіне май қосындыларының жабысуынан, дәнекер тканьдердің өсуінен болады. Осының бәрі тамырдың арнасын тарылтып, созылғыштық, икемділік, майысқақ қасиетінен айырады. Әлбетте, денеде қан ағыны тоқырап тоқтап қалады. Тканьдер мен органдар қоректік затқа тапшы болып, әр түрлі өзгерістерге душар болады. Ең көп зақым-данатын қолқа, жүректің ішкі тамырлары, ми, бүйрек, аяқтың ірі тамырлары. Атеросклероз асқынса тамыр жарылып кетуі немесе тығындалып қалуы ыктимал. Мұндай жағдай ми тамырларында болса инфаркке ұшыратуы мүмкін.
Атеросклероздың пайда болуына ықпал ететін іиш жағдай бар. Олар адамның шамадан тыс зорлануы, нерв жүйесінің қажуы, шаршау, ой еңбегінің дене еңбегінен бірнеше есе асып кетуі, кимыл-қозғалыстың тапшылығы, тамақтану мә-ишіетін білмеу, семіздік, мешкейлік, қант диабеті, тұқым қуалаушылық, гипертония ауруы.
Атеросклероз дегенде май мен майлы заттар алмасуының бұзылуынан, атап айтқанда, холебтериннің қан құрамында табиғи мөлшерден көп кетуінің әсерінен болады. Холестерин -- қандағы ең маңызды заттардың бірі. Бірақ белгілі мөлшерден артып кетсе, зияны да соншалық коп.
Егер қан құрамында холестерин өз мөлшерінен аз уақытқа болса да сирек көтерілсе (мысалы, майлы тамақ ішкеннен кейін), онда организм өзі күресе алады. Ал, мұндай жағдай ұзақ уақыт әрі жиі болса атеросклероз ауруына ұшыратады.
Холестериннің табиғи мөлшерден артығы көпшілікке түсінікті сөзбен айтқанда, күрделі көміртегі және кальций тұздарымен қосылып тамырдың ішкі қабырғасына шор болып байланады. Көбінесе бұл процесс қолқа, күре тамырлардан басталып, асқынғанда үсақ тамырларға да тарайды. Тамырдың ішкі бетіне біткен шор оны тарылтып, қан жүрісін қиындатады, кейде біржолата тоқтатып тастайды.
Аурудың белгілері, қауіптілігі қай тамырдың қаншалықты ауыр зақымдануына байланысты. Мысалға, жүрек-қан тамырлары атеросклерозға шалдықса, жүректің қыспа (стенокардия) ауруы басталып, жүрек етінің біржола жарамсыздығы-на дейін жеткізеді.
Егер ми күре тамырлары осы ауруға шалдықса адам ұмытшақ, көп сөйлегіш келеді, бастың айналуы, құлақтың шыңылдауы, ұйқының қашуы сияқты белгілер қосылады. Асқынған кезіңде мидағы қан айналымының қатты бұзылуынан сол ауруға ұшырау да мүмкін.
Бүйрек күре тамырлары атеросклерозға ұшы-раса, оның семіп қалуы, қан қысымы қатты кө-терілуі ықтимал. Аяқтың қан тамырлары зақымданса, балтырдың бұлшық еттері тартылып, адам ұзақ жаяу жүре алмайды. Аяқ үнемі мұздап тұрады.
Көп уақытқа дейін ғылымда атеросклероз тек. жасы 50-ді алқымдаған, адамның егде тартқан шағында кездесетін ауру, тіпті қан тамырлары-ның табиғи тозуының бір түрі деген ұгым орын алып келді.
Алайда, бүгінгі күнде атеросклерозбен жас адамдардың да сырқаттануы, тіпті сәбилік шақтан басталуы да мүмкін екендігі ғылым жүзінде дәлелденіп отыр. Холестериннің қан құрамында мөлшерден тыс, өте көп болатын түрлері, аса сирек болса да, кей семьяларда ұрпақтан-ұрпақ-қа жалғасады.
Атеросклероз ауруы тұқым қуаламаса да, организмнің кейбір бейімділігі, оның осы ауруға қарсы күресу мүмкіндігінің әлсіздігінен ұрпағына жалғасуы мүмкін. Осы әлсіздікті бірнеше есе күшейтетін, аурудың жас кезден басталып, тез асқынуына біздің күнделікті өмірімізде себепкер болатын, кейде біле тұра ескерілмейтін, көп жайлар бар. Соның ең бастысы -- тамақтана білмеу.
Қоғамның, әр семьяның әл-ауқаты артқан сайын тамаққа сары май, қант, тәтті, жұмсақ тағамдар, майлы ет, жұмыртқа, қаймақ, кілегей, консервіленген тағамдар қолдану етек алып ба-рады. Ал, бұл тағамдарда холестерин өте көп. Оның есесіне май мен майлы тамақтар ішіндегі холестеринді байлайтын, оның қан құрамындағы мөлшерін азайтатын, ішектің жұмысын жақсар-татын есімдік клетчаткаларына бай дәмдерді асқа жарату азайды. Әрине, бұдан аталган тағам-дарды біржола ішпеу керек деген ұғым тумау керек.
Екінші бір көңіл аударарлық жай -- қимыл-қозғалысты көбейтіп, дене шынықтыру жатты-ғуларымен айналыоу, шылым шекпеу, ішімдік ішпеу. Бұл да ғылымда дәлелденген жай. Аз қимылдау, асқазанда орын қалдырмай, сылқия тою, ерте жатып, кеш тұру денедегі зат алма-суының саябырлауы мен семіздікке әкеліп соғады. Мұндай тұрмыс айтып отырған атеросклероз ауруының пайда болуына, тез өршуіне әсер етеді.
Атеросклероз ауруының тағы бір қауіптілігі оның біртіндеп өршіп, асқынған уақытында гана білінуі.
Студенттің өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1.Ішкі ағзалар ауруына қолданатын емдік гимнастика.
2.Жүрек - қан тамырлар ауруына қолданатын жаттығулар.
3.Тыныс мүшелер ауруларына қолданатын жаттығулар.
Әдебиет:
1. Икиманова ГК. Саулық пен сымбат. Алматы. 1991ж.
2. Попов СН Лечебная физическая культура. - М 1988г.
3.Дубровский ВИ. Лечебная физическая культура. М 2001 год
4.Васичкин ВН. Лечебный и гигиенический массаж. - Минск 1996 год.
5. Правосудов ВП. Лечебная физическая культура. М-1980год.
Лекция 5
Тақырып. Ішкі ағзалар ауруына қолданатын емдік гимнастика.
Мақсаты: Ас қорыту ағзалар ауруында, зат алмасу бұзылғанда берілетін емдік гимнастиканың тәсілдерін оқып білу..
Бүйрек және несеп жолдары ауруына, асқазан және ішек жолдары қабынуда қолданатын жаттығуларды қолдануды оқып білу..
Дәріс тезистері:
Ас қорытатын мүшелердің ауруына асқазан, 12 тұтам ішек (ұлтабар). ащы-тоқ ішектердің қабынуы, ойық жара (язва), рак, асқазанның төмен түсуі, бауыр мен өт жолдарының қабынуы жатады.
Аталған мүшелердің ауруы көбінесе созыл-малы болып кездеседі. Негізгі себептері: уақытында дұрыс тамақтанбау, улану (дәрі-дәрмек, қыш-қылдар және газбен, инфекцияға душар болу, теріс эмоциялық құбылыстар, орталық нерв жүйесінің нашарлауы, адамның жалпы қажуы, арақ-шарапқа, темекіге қүмарлық т. б.).
Ас -- адамның арқауы деп халық текке айтпаған. Астың қорытылу процесі дұрыс жүрмесе, организмде, адамның бойында үлкен өзгерістер болады. Басқа мүшелердің де қызметі бұзылып, нерв жүйесіне әсерін тигізеді.
Жалпы белгілері: асқазан, ішек, өт, бауыр тұстарының ауруы, асқа тәбеті шаппай, кекіріп, айнып, лоқсып, құсу, іш өту, іш қату т. б.
Ас қорыту агзалары жогарғы нерв жүйесімен, көретін, еститін, сезетін түйсікті мүшелердің түпнұсңасымен (анализатор) тығыз байланыста. Сондықтан ми қабында, ми қыртысы астында болған өзгерістер ас қорыту мүшелерінің сөл бөліну, қозғалтушы (моторлы), сіңіру сияқты қасиеттеріне үлкен ықпал жасайды. Керісінше, осы мүшелер запа шегіп, ауруға шалдықса, мида, ми қыртысында кемшіліктер байқалып, адамның рухани күйі, ішкі сезімі өзгереді.
Сондықтан емдік гимнастика осы жағдайды теңестіру үшін, қалпына келтіру үшін кеңінен қолданылады.
Мөлшермен берілген жаттығулар ішек-қарынның қозғалу, қорыту, сіңіру қасиеттерін артты-рады.
Аз мөлшерде, орташа жылдамдықпен жасалған жаттығулар асқазан сөлін көбейтіп, өттің шығуына, астың қорытылуына, ішек-бұлшың еттерінің жиырылуына ықпал жасайды. Қарқынды, күшейте, үдемелі жасалған жаттығулар ішек-қарын жұмысын кемітеді; сөлдің шығуын азайтып, ішектің жиырылуын жайландырады.
Емдік гимнастика ңарын ішіндегі қан-лимфа ийналымын күшейтіп, ақау түскен жерлердің жазылуына септігін тигізеді.
Асқазан ңабынуы гастрит деп аталады. Асқа-ван сөлі мен тұзды қышқылдың құрамына бай-іанысты гастрит аз сөлді, сөлі көп және мүлде жоқ болып үш түрге бөлінеді.
Асқазан сөлі аз жэне мүлде жоқ кезінде, бой-дағы бұлшық еттің барлығына бірдей жаттығулар беріледі. Тек орташа жылдамдықпен, асық-пай жасалады. Оның ұзақтығы 25 -- 30 минут. (!ол сияқты жаяу жүру, жәй жүру, жәй жүгіру, кейбір спорт ойындарының түрі, диафрагмалық (көк ет) тыныс алу кеңінен қолданылады.
Ал сөлі көп адамдарға үлкен сақтықпен, әсі-ресе, іштің бұлшық етіне күш түсірмей, көпші-лікке танымал жаттығулар беріледі. Мұнда аяқ-қол қимылдары кеңінен қолданылады, ұзақтығы 30 -- 35 минут.
Емдік гимнастика ертеңгі гигиеналық дене тарбиесінен бастап өз бетінше жүру, ескек есу, шаңғы тебу т. б. толықтырылады.
Асқазан, ішек-қарынға жара шыққанда (язва) адамның дегбірін кетіріп, жанға батып ауырады. Ол көбіне ашқарынға байқалады. Адамда әлсіз-дік, тынышсыздық, берекесіздік пайда болып, жұмысқа қабілеті төмендейді. Асқазан қыжыл-дап, айнып, құсуға дейін барады. Оның асқын-ған түрі адамға тіпті азап береді.
Сондықтан аурудың белгілері байқалған бой-да дәрігерге қаралып, рентгенге түсіп, жедел ем-делген дұрыс.
Өзіне берілген арнайы емдердің ішінде адам-ның өзінен талап етілетіні: уақытында дұрыс тамақтану, тынығып ұйықтау және емдік гим-настиканы қолдану.
Емдік гимнастика ауру асқынбаған кезде жа-салынады. Оның мақсатьп.кең құрсақтың ішінде қан-лимфа айналымын, зат алмасуын жақсарту, жараның аузын бітеу, жараны тыртық қалдыр-май тезірек жазуға, науқастың көңілін көтеруге негізделген.
Алғашқы кезде жаттығулар қол-аяқ қимыл-дарымен шектеледі. Ңұрсақ еттеріне күш түсіріл-мейді. Аяқты тізеден бүгіп-жазғанда табанды тө-сектен көтермей жылжытып отырады. Жаттығу-49 -лар қарқыны баяу, бәсең болады. Yenзақтығы 15 -- 20 минут.
Палаталық режимдегі науқас әр түрлі қалып та (отырып, тұрып, жатып) барлық бұлшық ет терді қозғайды, тек құрсаққа күш түсірмейді Ірі буындар қимылы жай қарқынмен орында лып, тыныс алуды қадағалайды. Жаттығула жасағанда барлық ой-өрісті соған бағыштайдыі Бұл кезеңде жаттығудың ұзақтығы 30 минутқа ұзарады.
Бос режимде науқас көтеріңкі қуатпен жұмыс істейді. Ақырындап іштің бұлшық еттерін де қо-сады. Тек күш жұмсайтын, зорлайтын жаттығу-лар керек емес. Адамды еңбекке баулап, бау-бақ-шада, аулада жұмыс істеуге икемдейді; серуен-деу, суда жүзу сияқты дене шыныңтырудың түр-лерін біртіндеп қосып отырады.
Ішкі ағзалдрдың төмен түсуі
Асқазан, ішек тағы басқа ағзалардың төмен түсіп кетуіне құрсақ бұлшық еттерінің босап, созылуы себеп болады. Ол кенет азып, арықтап кеткен адамдарда, көп бала көтерген аналарда, ауыр жұмыстан қажыған, әлсіреген адамдарда кез-деседі. Мұндай жағдайда асңазан, ішек-қарын, бәрі төмен сырғып кетеді. Осының әсерінен адам болымсыз тамақ ішсе де асқазан керіп, толып тұрғандай ауырады, ас қорытуы нашарлайды.
Іш құрылысы төмен түсіп кеткенде ең тиімді құрал -- гимнастика. Оны пайдаланбай-ақ, ішті тартып тұратын бандаж (құрсау) киюге болады деген түсінік бар. Бірақ үнемі құрсаудың астында жүрген бұлшық ет уақыт өткен сайын семіп, бо-сап қалады, аурудың әрі қарай асқынуына ықпал жасайды. Сондықтан бұлшық ет, сіңір-тарамыс-тарды шымырлап шыңдаған дұрыс. Сонда ғана табиғи құрсау пайда болып, ішкі құрылысты қал-пында ұстап тұрады. Ол үшін барлық бұлшық еттерге, -оүкіл денегё жаттығулар жасалады. Тек секіруге, демді' іште ұстап тұруға, күш түсіретін тартылулар жасауға болмайды. Себебі ол құрсаң ішіндегі қысымды жоғарылатады. Осыған орай емдік гимнастика методикасының өз ерекшелігі бар. Олар: жаттыгулар жасау үшін төсектің аяқ ІКагы көтеріңкі болу керек. Адам.тек екі қыры-Кан жатып, еңбектеп тұрып қана жаттығулар жасайды (бір қолды көтеріп, бір аяқ, бір қолды шрден көтеру; қайшы, велосипед, алма-кезек инқтарды көтеру т. б.).
Науқас адамға секіруге, жүгіруге, тартылуға іюлмайды, күш жұмсайтын жаттығулар қолдан-байды.
Еске ұстайтын бір жай -- жаттығулар жаса-іі іі кезде құрсау киіп алған жөн.
Жаттығулар басында баяу, ақырын жасалып, Гііртіндеп күрделіленеді. Дегенмен ырғақты, мөл-шерлі болғаны жөн. Қанша қайталанатынын адам өз жағдайына қарай ықшамдайды.
Өз бетінше дене тәрбиесімен айналысатын адамдарға мөлшерлі жүзу, ескек есу, шаңғы тебу, нолейбол, теннис ойнау өте пайдалы, өйткені осының бәрі құрсақ бұлшық етін жетілдіріп, ма-шықтандырады, іштегі қысымды қалпына келтіреді.
Бауыр және өт жолының қабынуы
Бауыр қабынуын медицинада -- гепатит дейДі. Ол өзінің ағымына қарай жедел және созылмалы болып екі түрге бөлінеді.
Денеге түскен инфекция, өндіріс-құрылыс-тың зиянды қалдықтарымен улану (фосфор, қор-гасын-мырыш ұнтақтары), дәрілердің артық әсері, тамақтан улану, жүрек-тамыр ауруларында асқы-нып қанның жүрмей көк тамырда тоқтап қалуы, араққа салынып алкоголизмге ұшырау, басқа ішкі агзалар індеттерінің асқынуы т. б. гепатит ауруына әкеп согады.
Гепатит ауруын халық .арасында сары ауру деп атайды. Бұл, әсіресе, балалар арасында жиі кездеседі. Жедел инфекциялық түрі немесе Боткин ауруы өте жұқпалы. Балабақшаларда бір бала науқастанса, лезде басқалары да ауырып қалады. Сол сияқты тазалық сақталмаса да, дәрі жібере-тін ине арқылы және оқыста ауру қан құйылса да сары ауру пайда болады.
Оның қандай түрі болмасын білінетін негізгі үш белгісі бар: көздің ағы мен терінің сарғаюьі) дененің қышуы және бауырдың үлкеюі. Осыған қоса бауыр тұсының ауыруы, әлсіздік, үлкен дә) реттің бұзылуы т. б. байқалады.
Терінің және кілегейлі қабықтың сарғаюы ба уыр клеткаларының қабынуынан, өт жолдарынын әр түрлі себептерден жабылуы салдарынан, өі пигменттері қанға өтуінен болады. Сол пигменті тер (ткань бояуы) нерв талшықтарына, оның ұіія тарына әсер етіп, денені қышыта бастайды.,
Бауыр клеткалары, өт жолдары қабыныпЗ кейде тас байланып қалғанда бауыр өз-өзінен үлкейіп кетеді. Науқастың оң жақ ңабыргасы-' ның асты ашып, берекесі қашады.
Ал гепатиттің созылмалы түрінде оң жақ қабырғасының асты ауырып, ауызға қышқыл дәм келіп, құргап, айнып, кекіртіп, тәбетін тартқызбай, ас қорыту бұзылады.
Өт жолында тас байланғанда бұл айтылган белгілер айқындалып кетеді. Адамның мазасын кетіретін жағдай туады. Ыстығы көтеріліп, іпгі кеуіп, бауырдың тұсы пышақ кескендей қинап ауыртады.
Мұндай ауруға себепкер, денедегі зат алмасуы оның ішінде холестерин алмасуы бұзылып, құрамы өзгереді, сондықтан олар тас болып бай-і ланып қалады.
Дұрыс тамақтанбау, қимыл-қозғалыстың тапшылығы, шамадан тыс толысу, подагра (белоктік зат алмасу процесінің бұзылуынан буынныңі жуандап, ісініп ауруы), т. б. осындай зардапқа' әкеп соғады.
Холецистит -- өт қабының қабынуы. Бұл да жоғарыда көрсетілген себептерден және асқазан, ұйқы бездері ауырганда қосымша болып кезде-седі.
Бауыр, өт жолдары зақымданғанда комплексті емдеу әдісі қолданылады. Ең алдымен тамақ-тану тәртібі (диета) жолға қойылады. Майлы, қуырылған, ащы тағамдарды жеуге болмайды. Сүт, арық ет, жеміс-жидек, қарбыз, қауын, ірімшік т. б. өте пайдалы. Кеңінен дәрі-дәрмек пай-даланады. Оның ішінде шөптен жасаған тұнбалар, мәселен, шөпшай, шәйқурай, усарғалдақ, жүгері шашағы, сұлы өте пайдалы.
Шөпшайды шетен мен бұжыр шәйңураймен, жүгері қауызымен, күнбағыс гүлімен және қылтаспамен қосып тұнбасын ішкенде бауыр, өт жолдары ауруларына қарсы емдік қабілетінің тиімділігі арта түскен.
Біздің негізгі мақсатымыз -- дене тәрбиесін пасихаттау болғандықтан, емдік гимнастиканың қасиетіне көшейік. Дұрыс қолданған жаттығулар дәрісіз де өт жолын ашып, оның ағып ішекке түсуіне көмектеседі. Дене тәрбиесі қатты шаншып ауырмаған кезде тағайындалады.
Емдік гимнастиканың жиынтығы жалпылама жаттығулардан, тыныс алу және бұлшық ет-герді босаңсытатын жаттығулардан тұрады. Жасалған қимыл-қозғалыстар тыныс алумен үштасып отыру керек, өйткені ішке терең дем алған кезде, құрсақтың көк еті (диафрагма) ба-уырға массаж сияқты соққылап әсер етеді, оның озі бауыр ішіндегі қан-лимфа айналымын жақ-сартады да, өттің жүру жолын ашады. Мұндай жаттығулар жасағанда адам оң жағында жат-са, өттің жүруіне үлкен ықпал жасайды. Сол сияқты төрт тағандап шынтақпен тіреп, тізерлеп түрса, ал жаттығулар жасаганда шалқадан жат-са, өте нәтижелі болады. Түрегеліп тұрып бір орында жүру, тізені жогары көтеріп қимыл жа-сау өте пайдалы. Жаттығулар байыппен, асықпай, бірқалыпты ырғақпен 20 -- 30 минут жасалады.
Санаторий-курорт жағдайында ауруларға іш-тің бұлшық етін шынықтыруға көңіл аудару керек. Ол үшін көбірек серуендеген пайдалы.
Студенттің өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1.Ішкі ағзалар ауруына қолданатын емдік гимнастика.
2.Ас қорыту ағзалар ауруында, зат алмасу бұзылғанда берілетін емдік гимнастика.
3.Бүйрек және несеп жолдары ауруына қолданатын емдік гимнастика.
4.Асқазан және ішек жолдары қабынуда қолданатын жаттығулар.
Әдебиет:
1. Икиманова ГК. Саулық пен сымбат. Алматы. 1991ж.
2. Попов СН Лечебная физическая культура. - М 1988г.
3.Дубровский ВИ. Лечебная физическая культура. М 2001 год
4.Васичкин ВН. Лечебный и гигиенический массаж. - Минск 1996 год.
5. Правосудов ВП. Лечебная физическая культура. М-1980год.
Лекция №6
Тақырып. Орталық және шеткері жүйке жүйесі ауруларына және зақымдарында берілетін жаттығулар.
Мақсаты: Ми және жұлын зақымданғанда қимыл-қозғалыстын бұзылуының белгілерімен танысу. Шеткері жүйке жүйесі ауруларына (неврит, невралгия, плексит, радикулит) қолданатын емдік гимнастиканың әдістерін оқып білу..
Дәріс тезистері:
Жүйке ауруларына арналған емдік гимнастика
Жалпы жүйке аурулары орталық және шеткері нерв жүйелерінің зақымдануына байланысты екіге бөлінеді. Орталық (реттеуші) жүйке (ми және жүлын) індетіне шалдыққанда, организмде ай-тарлықтай органикалық өзгерістер байқалады. Ал жоғары реттеуші орталықта, анатомиялық құрылысында ешбір өзгеріс байңалмаса, онда шеткері нерв жүйесі зақымданған болып табы-лады. Оның ішінде айрықша көзге түсетіні -- невроздар.
Ми қабы (психикалық қызмет атқаратын мү-ше) негізінен екі процесті орындайды: қозу және тежеу.
Егер соңғы кезге дейін бүкіл психикалық әре-кет тек қана ми қабына шоғырланған деп келсек, қазір ми қабының (мидың терең қабатына ор-наласқан) астына орналасқан заттардың да ат-қаратын ролін дәлелдейтін мәліметтер бар. Олар-дың жай-күйі ми клеткаларының қозуына немесе тежелуіне ықпал етеді.
Ми қабының жұмысына бүкіл организмнің өз-герісі әсер етеді. Организмнің қүрылыс ерекше-ліктеріне қарай көбіне нерв жүйесіндегі реак-циялар соған сәйкес дамып отырады.
Жүйке ауруларының негізгі себептері: оқыс-та жарақаттану, жұқпалы аурулар организмінің улануы, зат алмасуының бұзылуы, шаршап-шал-дығу, зорлану, эмоциялық факторлар т. б. Осын-дай себептерден денеде әр түрлі өзгерістер айңын-далады. Нерв жүйесі зақымданған кезде ең алды-мен қимыл-қозғалыс, одан соң сезімталдық және трофикалың әсерлер кемиді.
Қимыл-қозғалыс әрекетінің бұзылуы адамның мүлде қозғалмай немесе жартылай қимылсыз қалуына әкеп соғады. Оны паралич' және парез, ал халық арасында сал ауруы дейді. Олардың өзі екі түрге бөлінеді: спастикалық немесе сіре-сіп қалу және солып қалу. Бірінші түрі көбінесе ми қабы қатпарлары зақымданганда болады. Онда денеде бұлшық еттер мен тарамыстар тыр-тысып ңалады.
Солған паралич не парез жұлын не шеткері нерв сабақтары зақымданудың салдарынан бо-лады. Мұндай кезде бұлшық ет әлсізденіп, семіп қалады, тарамыс рефлекстері төмендеп әйтпесе тіпті мүлде жоқ болып кетеді. Нерв жүйесі ауруға шалдыққанда бұлшық еттердің немесе буындар-дың қозғалмай қатып қалуы (контрактура) аңғарылады.
Ал сезімталдық бұзылғанда адам ауруды, ыстық-суықты, теріге тигенді, сипағанды түк те сезбейді. Кейде керісінше осы әсерлердің бәрін қат-ты сезініп кетеді.
Трофикалық өзгеріс жұлын мен шеткері нерв жүйесі ауруға шалдықңанда жиі байқалады. Нерв жүйесі зақымданған бөлікте қан-лимфа айна-лымы кеміп, оттегінің жетіспеуіне ұшырайды. Осының өзі терінің ойылуына, жара пайда болып, ісінуіне, тканьдердің өлуіне ықпал жасайды.
Нерв жүйесі аурулары айлап, жылдап ұзаққа созылады. Соның әсерінен жүрек-қан тамыр, тыныс алу, ас қорыту, зат алмасу мүшелері зардап шегеді. Кейде, өкінішке орай, науқастың еңсесін көтеріп қайта ортаға қосуға мүмкіндік болмаса, ондай адамдар мүгедек болып, жұмыс істеуге жарамай қалады.
Дене тәрбиесі нерв жүйесі ауруының қандай түрі болса да басқа емдеу әдістерімен қатар кеңі-нен қолданылады. Оның тигізетін пайдасы ней-рогумаралды механизм арқылы іске асады. Бе-рілген жаттығулар, бүкіл организмнің қайтарған жауабы іспетті көңіл-күйін көтеріп, қимыл-қоз-ғалысты реттейді. Емдік гимнастиканың әсерінен нерв талшықтарының өткізгіштік қабілеті артып, денеде жаңадан шартты рефлекс қалыптасады.
Емдік гимнастиканың трофикалық қасиеті денедегі қан мен лимфа айналымын арттырып, тканьдердің қоректенуін өсіріп, терідегі сызат алган, жара болған жердің тез жазылуына, нерв талшықтарының қалпына келуіне, ойламаған тканьдердің тез жетілуіне мейлінше ыңпал жасайды.
Аурудың жазылуы осы жаттығуларға сенуіне және оны күнделікті мүлтіксіз орындауына тікелей байланысты.
Емдік гимнастиканың негізгі мақсаты:
1. Аурудың жалпы жай-күйін, ой-өрісін өсіру.
2. Жүрек-тамыр, тыныс алу, ас қорыту мүше-лерінің қызметін арттыру.
3. Буындардың ңимыл-қозғалысын арттырып, контрактурага (қатып қалу) жол бермеу. За-қымданған жердің бұлшық етін жетілдіру.
4. Зат алмасуын арттырып, жара болған, ойыл-ған жерлерді тез жетілдіру.
5. Компенсациялық әрекетті (орнына қолдану) кеңінен пайдалану.
6. Науқастың өзіне сенімділігін арттырып, жүруге ынталандыру және өз бетінше қимыл-қозғалыс жасауға дағдыландыру.
Осы мақсаттың бәрін іске асыру үшін, емдік гимнастиканы ертеңгі гигиеналық гимнастика ретінде, өз бетінше орындалатын сабақ іспетте, мөлшермен жүру, жүзу, механотерапия, еңбекке баулу және массаж түрінде қолдануға болады. Мұнымен қатар паралич болған аяқ-қолды күні бойы әр түрлі бағытта жатқызып қояды (астына жастық салып көтере, оңға-солға бұрып, темен түсіріп т. б.). Сонда буынның қарысып қалуынан сақтайды. Кейде арнайы қалыпқа, тақтаға, тор сымға қолды не аяқты салып таңып қояды. Ол өз салмағымен бос бұлшық еттердің одан бетер созылып кетуіне жол бермейді. Осындай қалыпқа салу күніне бірнеше рет қайталанып, 20 -- 25 ми-нуттан -- 3 -- 4 сағатқа дейін созылады.
Шеткері нерв жүйесі аурулары
Шеткері нерв жүйесі ауруларына невриттер жатады. Неврит -- нерв талшықтарының немесе сабағы-ның қабынуы, ал невралгия -- нерв талшықтары бойымен сырқырап ауыру. Мұндай науқас кенет жарақаттанғанда, суық тиіп нерв талшықтары қабынғанда, әйтпесе, уланғанда кездеседі.
Жарақаттанған кезде нерв талшықтары қат-ты тербеліске түсіп шайқалуы, созылуы, кейде тіпті үзіліп кетуі де ықтимал. Тербеліске түскен кезде нерв талшықтарының өткізгіштік қасиеті жойылып кетуі мүмкін, сонда қимыл-қозғалыс және сезімталдық адам бойында байқалмай қа-лады. Созылғанда, жаншылганда нерв талшық-тары бүлініп, белгілі бір бөлікте бұлшық еттер-дің солуына, сал болып қалуына ықпал жасайды.
Нерв талшықтарының жарақаттанған бөлігіне байланысты әр түрлі аталады. Мысалы, нерв түбінің қабынуы -- радикулит, нерв өрімдерінің қабынуы -- плексит, бір нерв талшығының қабы-нуы -- мононеврит, ал бірнеше нерв талшықтары қабынса -- поленеврит деп аталады.
Неврит ауруына шалдыққан адамға комплексті ем ңолданылады. Дәрі-дәрмек, физиотерапия, массаж, ЛФК. Емдеу мерзімі ұзақ, ең кем де-генде 8 айға созылады. Өйткені нерв талшың-тарының қайта қалпына келуі өте жәй, біртіндеп өтеді. Сондықтан алғашқы кезде адамның өзі орындай алатын қарапайым жаттығулар жасала-ды. Әр қимыл-қозгалыс ыңғайлы қалыпта, жылы ванна ңабылдап, денені босаңсытқан соң оңай орындалады. Жарымжан болған аяң не қол қи-мылдау үшін жылтыр тақтай, стол, кішкене дөңгелек орнатқан сырғанақ арба керек, солар арқылы ңозғалу жеңілірек болады. Жаттығулар байыппен, асықпай, орташа жылдамдықпен орындалады.
Аяқтың нерв жүйесі зақымданса, оның тірек қызметін арттыруға баса назар аударылады. Алдымен шалқадан жатып, аяқты бірдеңеге ті-реп, бүгіп-жазады. Одан кейін тізерлеп тұрьщ әр түрлі жаттығуларды орыңдайды. Таяқ ұстап жүруге дағдылану үшін арқа, бел, иық бүлшық еттерін шынықтырады.
Жүрген кезде аяқ ұштарын дұрыс ңою, бас-палдақпен катерілгенде денені тік ұстау -- ең негізгі ойға сақтайтын ңағидалар.
Қол жансызданған кезде әр түрлі заттарды саусақтармен, алақанмен уыстап ұстауға дағды-ландырады. Сол сияқты губка, резинка доптар-ды қысып-жазып жаттықтырады. Осындай жат-тығуларды күніне 4 -- 6 рет қолдану керек.
Радикулит ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz