Ғалым аты біліммен, тіл біліміне сіңірген еңбегімен өлшенбек

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 59 бет
Таңдаулыға:

«СЫРДАРИЯ» УНИВЕРСИТЕТІ

Рсымбет Бақнұр

ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ

А. Байтұрсынов еңбегі негізінде қазақ терминологиясының қалыптасуы мен дамуы

5В011700 - Қазақ тілі мен әдебиет мамандығы

ЖЕТІСАЙ, 2019

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

1 А. БАЙТҰРСЫНОВ ЖӘНЕ ҚАЗАҚ ТЕРМИНОЛОГИЯСЫ . . . 7

1. 1 Қазақ терминологиясының қалыптасу кезеңдері және қазіргі жайы . . . 7

1. 2 Ахмет Байтұрсыновтың тіл біліміне қажет терминдерінің жалпы сипаты . . . 11

1. 3 Ахмет Байтұрсыновтың термин жасаудағы әдіс-тәсілдері . . . 22

2 А. БАЙТҰРСЫНОВ ЖӘНЕ ҚАЗАҚ ФОНЕТИКАСЫ, ЛЕКСИКОЛОГИЯСЫ ЖӘНЕ ГРАММАТИКА САЛАЛАРЫНДАҒЫ ТЕРМИНДЕРІ . . . 40

2. 1 Ахмет Байтұрсыновтың фонетика саласындағы терминдері мен тілдің қазіргі дыбыстық жүйесіндегі терминдердің арақатынасы . . . 40

2. 2 Қазіргі қазақ лексикасының терминденуі . . . 36

2. 3 А. Байтұрсыновтың грамматика саласындағы терминдері мен қазіргі грамматикалық жүйедегі терминдердің сипаты . . . 49

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 65

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 68

КІРІСПЕ

Зерттеу жұмысының өзектілігі. Ұлттың қоғамдық-саяси, рухани-мәдени өмірінде болып жататын өзгерістердің барлығы оның тілінен көрініс таппай қалмайды. Тіл тек қатынас құралы ғана емес, халықтың танымы мен білімінің жинақтаушысы да болғандықтан, солай болуы заңды да. Ғылым тілінің даму тарихын да халық өмірінде болған өзгерістермен байланыстырмай, бөліп алып қарауға болмайды. Сондықтан да бұл диплом жұмысында жалпы термин шығармашылығы, оның ішінде терминологиялық лексиканың барлық тәсілдері арқылы жасалған лингвистикалық терминдер қоғам өмірінде болған сондай өзгерістермен тікелей байланыста қарастырылады. Қазақ терминологиясының қалыптасу, даму тарихы термин шығармашылығының барлық уақытта бір қалыпты жүріп жататын үдеріс емес екендігін көрсетеді. Түрлі себептердің әсерінен белгілі бір мерзім аралығында терминдер қатары тез өсіп, терминологиялық лексиканың ауқымы молая түссе, келесі бір уақыт аралығында ондай қарқындылық байқалмайды. Оның бірнеше себептері бар. Солардың ішіндегі термин шығармашылығына тікелей ықпал ететін ең басты факторлардың бірі - ғылым мен техниканың дамуы болса, екіншісі - сол елде үстемдік етуші тіл саясаты. Ғылым жақсы дамыған тұста көптеген жаңа ұғымдар пайда болып, олар тілден өзінің таңбаланушысын табуды қажет етеді. Мұндай құбылыс арнаулы саланың барлығына емес, санаулы бір ғылым салаларына ғана тән болуы да мүмкін. Ұлт тілінің ғылым саласындағы қызметі, термин шығармашылығына қатыстырылуы сол тілдің қоғамда атқаратын рөлімен тікелей байланысты. Ал тілдің қоғамда қандай рөл атқаратындығын сол елдің тіл саясаты белгілейтіндігіне өткен ғасырдағы қазақ терминологиясының даму жолдары дәлел бола алады.

Терминологияның дамуы мен қалыптасуының өзіндік тарихы бар. Оны ғылым мен техниканың өркендеуінен, қоғам өмірінде болып жататын саяси-экономикалық, рухани-мәдени, тарихи-әлеуметтік өзгерістерден мүлде бөліп алып қарауға болмайды.

Қазақ тіліндегі термин қалыптастырудың алғашқы тәжірибелері Қазан төңкерісіне дейін де болған. Бұл пікірді барлық зерттеушілер де растайды. Қазіргі қазақ тіліндегі лингвистикалық терминдерде де сол алғашқы тәжірибелердің негізінде қалыптасып, даму қалыптасу барысының түрлі жолдарынан өтіп, өзінің дамуы мен қалыптасуының қай кезеңінде де мемлекеттің жүргізіп отырған ресми тіл саясатынан тыс қалып көрген емес. Дәлірек айтқанда, терминологияны дамыту мен қалыптастыру қашан да мемлекеттің жүргізіп отырған ұлттық саясатының жалпы қағидаларына негізделген тіл саясаты айрықша көңіл бөлетін, басты назарда ұстайтын мәселелерінің қатарында болып келген. Оны қазақ терминологиясының дамуынан айқын көруге болады. Ал тәуелсіздік алғаннан бергі уақытта мемлекеттік тілдің мәртебесін нығайту бағытында елімізде терминологияны ретке келтіру, жетілдіру мақсатында мемлекет тарапынан қарымды қадамдар жасалды. Термин шығармашылығы біршама жанданып, арнаулы салаларда жаңа атаулар жасалып, олар біртіндеп тілімізге ене бастады. Соның бірі - лингвистикалық терминдер жүйесі. Ұлттық әдеби тілдің ғылым нысанына айналып, әр түрлі қырынан зерттелуі оның грамматикалық, лексикалық, фонетикалық, орфографиялық нормаларының қалыптасуына зор әсерін тигізді. Тілдің даму бағытын бағдарлап жаңа сөз жасау, термин қабылдау, заман талабына сай даму жолындағы ғылыми техникамыздың түрлі саласындағы терминдерді қалыптастыруда төл тіліміздің ерекшеліктерін негізге алып отыру, оны назардан тыс қалдырмау - өткен ғасырдың бас кезінен бері жалғасып келе жатқан дәстүр. Бұл дәстүр бүгінгі күні де өзінің өзектілігін жойған жоқ.

Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеті. Диплом жұмысының мақсаты - А. Байтұрсыновтың лингвистикалық терминдерінің құрылымдық негізін анықтап, қазіргі тілдік жүйедегі терминдермен арақатынасын айқындау.

- қазақ терминологиясының қалыптасу кезеңдеріндегі ерекшеліктерді анықтау;

-А. Байтұрсыновтың терминология саласына үлесі туралы ғылыми көзқарастарды негізге ала отырып, терминжасамдық тәсілдердің термин жасаудағы тиімділігін айқындау;

- А. Байтұрсыновтың лингвистикалық терминдерінің құрылымын қазіргі қазақ грамматикасындағы терминдер жүйесімен салыстыра талдау арқылы олардың арақатынасын анықтау, - диплом жұмысының міндеті болып табылады.

Зерттеу объектісі . Жалпы, тілдің дыбыс жүйесі, лексика, грамматика, диалектология, әдістеме салаларындағы атаулардың барлығы лингвистикалық терминдер жүйесін құрайтындығы белгілі. Олардың құрылымдық негізін бір ғана жұмыстың көлемінде талдап шығу да мүмкін емес. Сондықтан диплом жұмысының зерттеу нысанына тілдің дыбыс жүйесі мен грамматика саласындағы терминдер алынды.

Зерттеу пәні: А. Байтұрсыновтың қазақ фонетикасы, лексикологиясы және грамматика салаларындағы терминдерін зерттеп, зерделеу.

Тақырыптың зерттелу деңгейі. Қазақ тіл білімінің, оның ішінде ғылыми терминологияның қалыптасуы мен дамуы туралы сөз қозғағанда, алдымен Ахмет Байтұрсынұлының есімі ойымызға оралады. Себебі - қазақтың ұлттық ғылым тілінің, терминологиялық қорының дамып, қалыптасуының тұтастай бір кезеңі ғалым еңбектерімен, оның ғылыми-педагогикалық, ағартушылық және ғылыми-ұйымдастырушылық қызметімен, қайраткерлігімен тікелей байланысты. Сондықтан да қазақ терминологиясының тарихы, оның даму, қалыптасу кезеңдері туралы сөз қозғағанда Ахмет Байтұрсынұлының ғылыми шығармашылығы мен қоғамдық қызметіне жан-жақты тоқталу, оны терең зерттеу өте маңызды .

А. Байтұрсынов терминология мәселесіне қатты назар аударған. Ол тек білім саласы емес, әдебиеттанудың да көптеген терминдерін жасағаны мәлім. Бұлар да өте сәтті шыққан қонымды атаулар болды. Сондықтан олар да күні бүгінге дейін қолданыс тауып келеді. Тіпті ұмыт болған кейбіреулері қайтадан өмірге келіп отыр. Ғылымның тек осы екі саласы емес, жалпы мәдениетке, тарихқа қатысты әлеуметтік терминдердің көпшілігі А. Байтұрсынов қаламынан туып, қазір авторы ұмытылып, жалпы халықтық кәнігі сөздер болып кеткенін де айту керек. Бұл салаларда оның термин жасаудағы ұстаған негізгі принципі - ең алдымен қазақ тілінің өз мүмкіншіліктерін пайдалану болды.

Жұмыс барысында А. Байтұрсынов, Ә. Қайдар, Ө. Айтбаев, Р. Сыздық, т. б. ғалымдардың ғылыми тұжырымдары негізге алынды.

Диплом жұмысының құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 А. БАЙТҰРСЫНОВ ЖӘНЕ ҚАЗАҚ ТЕРМИНОЛОГИЯСЫ

1. 1 Қазақ терминологиясының қалыптасу кезеңдері және қазіргі жайы

Адам қызметінің арнаулы салаларының қайсысын алсақ та сол салалардың əрқайсысының өзіне тəн ұғымдар жүйесі болады. Ондай арнаулы ұғымдардың атаулары да ұғымдар жүйесінің ерекшеліктерін көрсетіп тұруы қажет. Ғылым мен техника дамыған сайын мыңдаған жаңа ұғымдар пайда болып жатады. Олардың əрбірі өзінің таңбалаушысын тауып, тілдік тұрғыдан да жүйелеуді қажет етеді. Мұндай қажеттіліктерді өтеп, термин жасау, қалыптастыру, терминологияны жүйелеу, реттеу жұмыстарын дұрыс жолға қою, жалпы ғылыми-техникалық терминологияның даму бағытын белгілеу - бүгінгі күннің кезек күттірмейтін өзекті мəселелері болып отыр. Бұл тəрізді ауқымды да күрделі мəселелердің шешімін табудың оңай емес екендігін уақыттың өзі көрсетуде. Соңғы он шақты жыл көлемінде ғылыми жұртшылық термин мəселесіне айрықша назар аударып, баспасөз беттерінде көпшіліктің жаппай пікір білдіріп жатқандығына қарамастан қазақ терминологиясы өзінің даму бағытын айқындай алмай отыруы - соның көрінісі болып табылады. Сондықтан терминологияның шешімін таба алмай келе жатқан қандай мəселесін болса да жалпы сөз етуден гөрі, ғылыми тұрғыдан арнайы зерттеу арқылы ғана шешуге болады. Ұлт тілінде термин жасап, ғылыми-техникалық терминологияны ұлт тілі негізінде қалыптастыру үшін термин шығармашылығында іске қосылатын амал-тəсілдер мен термин жасауда пайдаланылатын ішкі көздерді айқындап, , олардың əрқайсысының өзіндік ерекшеліктерін көрсетудің маңызы айрықша.

Сонымен қатар жалпы қолданыстағы сөз бен терминнің айырмашылықтарын айқындауда жəне сөздердің терминдену барысында болатын семантикалық өзгерістерді сөздің лексикалық мағынасы мен терминологиялық мағынасының құрылысын салыстыра отырып талдау кезінде ұғым белгілерін тірек етіп алу да бұл жұмыстың сондай өзгешеліктерінің бірі болып табылады. Қазіргі кезеңде терминжасамда ұлт тілінің ішкі байлығын сарқа пайдалануға барынша мəн беріліп отырғандығы баршамызға белгілі. Ендеше пайдаланылуға тиісті сол байлықтың өзін анықтап, ондай ішкі көздердің осы мерзімге дейін терминологиялық лексиканы құрауға қаншалықты қатысып келгендігін жəне алдағы уақытта оларды қалай іске жарату керектігі жайлы сөз қозғаудың мəні зор. Ғалымдардың терминологияны зерттеуге арналған еңбектерінде жер, су, тау, жел, ауа, жапырақ, дыбыс сияқты сөздерден тұратын лексикалық қабат тілдің терминологиялық жүйесі мен жалпы лексикалық жүйесіне бірдей қызмет ететін көп қызметті (полифункциональные слова) сөздер деп қарастырылып жүр.

Терминологияның дамуы мен қалыптасуының өзіндік тарихы бар. Оны ғылым мен техниканың өркендеуінен қоғам өмірінде болып жататын саясиэкономикалық, рухани-мəдени, тарихи-əлеуметтік өзгерістерден мүлде бөліп алып қарауға болмайды. Орыстың физикалық терминологиясының қалыптасуын зерттеген ғалым Л. Кутинаның: «В истории терминов и терминологий отражается много разнообразных зависимостей и планов: развитие научной мысли, смены научных воззренин, связь и дифференциация научных дисциплин, культурные связи, степень и особенности развития языка, состояние лексической и стилистической системы языка» [1, 268 б. ], - деуі өте орынды. Ғылыми-техникалық терминологияның қалыптасуына əртүрлі тілдік жəне тілден тыс факторлар əсер етеді. Қазақтың ғылыми терминологиясының даму тарихына үңілер болсақ, оның қалыптасуына қоғам өмірінде болған өзгерістердің айқын із қалдырғанын көруге болады. Жалпы терминологиялық лексика қорының жасалуы - ғылым мен техника салаларының игерілуіне, дамуына тікелей тəуелді. Сондықтан қазақтың ғылыми терминологиясының қалыптасуын Қазақстан ғылымының даму тарихынан бөліп қарау мүмкін де емес. Соған сəйкес біз қазақ лексикасының терминденуін кезеңдік тұрғыдан сипаттауда (V тарауда) осы шындыққа табан тіреуімізге тура келді. Сонымен бірге терминологиялық жұмыстың жүргізілуіне тікелей əсері болған тілдік жəне тілден тыс факторларды ескерусіз қалдырмау жағына да көңіл бөлінді. Жалпы ғылымның, əдебиет пен өнердің, тарих пен мəдениеттің дамуына кешегі кеңестік кезеңде партиялық басшылықтың шектен тыс күшейтілуіне байланысты, дəлірек айтқанда, бұлардың бəріне үлкен саяси мəн беріліп, партияның орынсыз араласуына орай елеулі кемшіліктерге жол берілгендігі жайлы бүгінде əртүрлі саланың мамандары жиі сөз етіп, дəлелді деректер келтіріп жүргендігі баршамызға мəлім. Ұлт тілдерінде ғылыми терминологияны қалыптастыруға да орталық айрықша мəн беріп, үлкен мемлекеттік маңызы бар іс ретінде қараған. Сол себепті терминологияны қалыптастыру мен дамытудың принциптері де одақтың тіл саясатына сəйкес орталықтың тікелей араласуымен жасалып, олардың басшылыққа алынуы қатаң қадағаланып отырған. Сондықтан қазақ лексикасының терминденуінің кезеңдік сипатын көрсетуде оны ескермеу орынсыз болған болар еді. Сөйтіп, қазақ лексикасының терминденуі бес кезеңге бөлініп қарастырылды. Əрбір кезеңнің өзіне тəн ерекшелігін көрсетіп, олардың əрқайсысына ғылыми тұрғыдан баға беруді мақсат еттік. Қазақтың ғылыми терминологиясының қалыптасуы жайлы сөз болған жерде Ахмет Байтұрсынұлының есімін атамай өту мүмкін емес. Сондықтан XX ғасырдың бас кезіндегі қазақ лексикасының терминденуі жөнінде сөз болған тұста А. Байтұрсынұлының ғылыми терминологияны қалыптастырудағы рөлі туралы арнайы сөз болады. Терминология саласы бойынша осы мерзімге дейінгі жарық көрген еңбектерде терминологияның қалыптасуын кезеңге бөлу бірізді емес. Біздің кезеңдестіруіміз де олармен толық сəйкес келе бермейді.

Терминологияның даму деңгейін анықтап, оның қазіргі жайына баға беру оңай мəселе емес. Алайда, бұл саланың алдағы уақыттағы даму бағытын белгілеп, термин шығармашылығын реттеп отыру үшін ол өте қажет жұмыс болып табылады. Осыны дұрыс түсінген тілші-ғалымдар мен əртүрлі саланың мамандары дəл қазіргі кезеңде терминология мəселесіне айрықша назар аударып отыр. Олардың көпшілігі, термин жасауға, шет тілдерінен қабылдауға жəне халықаралық терминдерге байланысты өз ойларын ортаға салып та жүр. Бұл солай болуға тиіс те. Өйткені терминдерді жасайтын да оларды өздерінің бүкіл жұмыс барысында пайдаланатын да əртүрлі мамандық иелері. Сол себепті термин тағдырына кез келген арнаулы саланың маманы бейжай қарай алмайды. Термин мəселесін арнайы қарастырып отырғандықтан біз де қазақ терминологиясының бүгінгі жайы туралы сөз етпеуге тиісті емеспіз. 1990 жылдардан бері қарай термин жасау мен қалыптастырудың бұрынғы орныққан дəстүрлері бұзыла бастады. Қоғамның саяси-əлеуметтік, рухани-мəдени өмірінде болған түбегейлі өзгерістер ұлт тілінің ресми мəртебесін өзге деңгейге көтеруімен қатар, ғылыми-техникалық терминологияны қалыптастыруда басшылыққа алынып келген қағидаларға да сол ұлт тілінің мүддесі тұрғысынан жаңаша қараудың қажеттілігін туғызды. Термин шығармашылығында 90-жылдарға дейін басшылыққа алынып келген принциптердің біразы ескерілмей, терминологияны қалыптастыру мен дамытудың ғылыми негізделген жаңа принциптері əлі орныға қоймағандықтан қазақ терминологиясы күрделі кезеңді өткеріп жатыр. Қалыптасқан жағдайға əркім əртүрлі баға беруде. Терминология мəселесіне бүгінде қайта оралудың себептері туралы айта келіп академик Ə. Қайдаров былай дейді: «Қазақ тілі терминологиясы əртүрлі жағдайларға байланысты бүгінде дағдарысқа ұшырап отыр: оның ғылыми принциптері жаңа үрдіске бағыт-бағдар беріп, алда жүріп отырудың орнына артта қалып, термин практикасы аяқ асты болып бара жатыр. Осының нəтижесінде əркімнің өз білгенінше термин жасауы немесе оны ауыстыру, алмастыруы тəрізді бейберекет «бұқаралық» əрекетке (анархия) жол беріле бастады» [2, 4 б. ] . Мұндай жағдайдың қалыптасып отырғандығы дау тудырмайды. Бұл туралы қазір қазақ баспасөзінде үздіксіз жазылып жатқандығы баршамызға белгілі. Алайда көп жағдайда мəселенің мəнісіне терең үңіліп ғылыми тұрғыдан баға берудің орнына жекелеген терминдер мен жалпы терминология жөнінде ешбір негізсіз үстірт пікірлер айтылып жатады. Соған қарамастан, бұл термин мəселесінің жұртшылық назарын айрықша аударып отырғандығының көрінісі. Жоғарыда айтқанымыздай, терминдерді, ұғымдар жүйесінің өзіндік ерекшелігін, əр ұғымның айрықша белгісін жақсы білетін салалық мамандар жасайды. Бірақ əр маман өзінше термин жасап, өз терминін қолдануға тиісті емес екендігі баршамызға түсінікті жайт. Солай бола тұрса да термин жасауда осындай əрекетке жол беріліп отырғандығын жоққа шығаруға болмайды. Соңғы жылдары ғылым мен техниканың белгілі бір салалары бойынша жарық көрген терминологиялық сөздіктерді, оқулықтарды салыстыру арқылы оған анық көз жеткізуге болады. Бір ғана термин түрліше аударылып, əр сөздікте, əртүрлі деңгейдегі оқулықтар мен ғылыми еңбектерде түрліше қолданылып жүр. Мəселен, мына төмендегі терминдер сондай бірізділіктің жоқтығын дəлелдейді: консенсус - бəтуə, мəміле, келісім, жалпы пікір; баланс - дəргей, теңгерім; скидка - шегерім, шегерме, кеміту, жеңілдік; спонсор - демеуші, мияткер, қолдаушы; вклад - салым, аманат ақша; вкладчик - салымшы, аманатшы, аманат ақша иесі; доход - кіріс, табыс; ценная бумага - құнды қағаз; бағалы қағаз; приоритет - артықшылық, басымдылық, басым бағыт; компетенция - құзыр, құзырет; амнистия - рақым, рақымшылдық, кешірім; юридическое лицо - заңды тұлға, заңды ұйым; клетка - жасуша, торша; бутон - гүлшанақ, бітеугүл; ткань - ұлпа, тін; семья - отбасы, жанұя т. б. Мұндай жарыспалылықты арнаулы салалардың кез келгенінен дерлік кездестіруге болады. Олардың ішінде терминкомның ресми бекіткеніне қарамастан бірізді қолданылмай жүргендері де бар. Мəселен, демеуші, гүлшанақ, отбасы сияқты терминдер сол қатарға кіреді. Сондай-ақ, көптеген терминдердің терминология комиссиясы бекіткен қазақша баламалары бола тұра тұрақты қолданылмайды немесе бұрынғысынша шет тілдеріндегі нұсқалары жарыса қолданылып жатады. Мысалы, əлеует (потенциал), мəртебе (статус), көлік (транспорт), мəтін (текст), бағдаршам (светофор), мұрат (идеал), өтем (компенсация), сынып (класс), түйін (резюме) тəрізді терминдерді осы топқа жатқызуға болады. Термин жасау, жасалған терминдерді қалыптастыру - үнемі қадағалап, реттеп отыруды қажет ететін өте жауапты жұмыс. Олай болмаған жағдайда терминологиядағы жүйеліліктің, реттіліктің бұзылары сөзсіз. Терминологиямыздағы бірізділіктің сақталмай əр автордың өзінше термин жасап немесе қалаған терминін қолдануы осы үйлестіру жұмысының əлсіздігінен, өкілетті орындардың өз қызметін тиісті деңгейде атқара алмай отыруынан деп білген жөн.

1. 2 А. Байтұрсыновтың тіл біліміне қажет терминдерінің жалпы сипаты

Термин жасаушы маманға жаңа терминді дүниеге келтіру, терминологиялық сөздікті жасаушы маманға бір мағынада қолданылып жүрген бірнеше синоним-терминдердің арасынан ең қажеттісін таңдап алу көп уақытты, үлкен тәжірибені, теориялық және машықтық тапқырлықты талап етеді. Көп жағдайда мамандар өзінің білімі мен сезімталдығына, халықаралық ғылыми тәжірибеге сүйенеді, терминнің ғылыми қолданыстағы жиілігіне басқа сөздіктердегі, оқу құралдарындағы орнына, сипатталуына көңіл бөледі. Мысалы, Н. М. Шанский [3, 9б. ] «Лингводидактика» терминін дүниеге келтірген де орыс тілінің бір сөз жасамдық моделіне сүйенген (лингвостилистика, лингвотипология, лингвоконтрастивный) . М. Жүсіпұлы (М. Джусупов) сингармофонема, сингармовариант, сингармовариация терминдерін жасағанда жалпы тіл біліміндегі фонография, фонометрия, фоностилистика сияқты терминдердің сөзжасамдық үлгісіне сүйенген [4, 72 б. ] . Ә. Жүнісбеков үндесім, үйлесім терминдерін жасағанда қазақ тіліндегі асым, салым сияқты сөздердің жасалу жолын үлгі тұтқан [5, 262-268 бб. ] .

Ахмет Байтұрсынов қазақ термині мен терминологиясын жасағанда қазақ тіліндегі сөзжасам үлгілері ғылыми жүйеге келтірілмеген еді, терминологиялық сөздіктер жоқ еді, оқу құралдары өте аз еді. Ахмет Байтұрсынов барлық жағдайда ең алдымен жеке өзінің тәжірибесіне, содан соң сол салада атсалысып жүрген замандастарының тәжірибесіне, содан соң орыс және басқа үнді европа мамандарының тәжірибелерінің, солардың тіл білімінің жетістіктеріне, араб, парсы сөзжасам үлгілеріне сүйенді.

Ахмет Байтұрсынов жат тілдеріндегі терминжасамдық үлгілерді қазақ тіліне көшіріп өткізбеді, олардың ғылыми-әдістемелік бағытын зерттеді, жетістіктеріне анализ жасады. Яғни, қазақша терминжасамдық творчествосында қазақ тілінің сөзжасамдық, морфологиялық, синтаксистік, стилистикалық ішкі және сыртқы мүмкіншіліктерін толық пайдалана алды. Тек осындай көзқарастың нәтижесінде Ахмет Байтұрсынов жасаған терминдер нағыз ұлттық (қазақша) болып шықты.

Терминжасамдық ізденістер жүргізу үстінде Ахмет Байтұрсынов қазақ тілінің дериватологиясының (сөзжасам), лексикологиясының, семантикасының, сөздердің синтаксистік байланысу жолдарының, сөз және термин стилистикасының ғылыми негіздерін салып кетті. Бұл тарихи маңызы биік ғылыми мәселелер арнайы ізденістер жүргізуді талап етеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.