Экономикалық мәтіндерді аудару ерекшеліктері

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2.3

1 Экономикалық мәтіндерді аударудың теориялық негіздері
1.1 Қазақ тіліндегі және ағылшын тілдеріндегі экономикалық терминдердің ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4.6
1.2 Экономика мәтіндерін аударудың баламалық түрлері ... ... ... ... ... ..6.11

2 Экономикалық мәтіндерді ағылшын тілінен қазақ тіліне аудару мәселелері.
2.1 Экономикалық мәтіндердің ағылшын және қазақ тілдеріндегі лексикалық құрамы және олардың аударма баламасына әсері ... ... ... ... ... ... ... ..12.14
2.2. Ағылшын және қазақ тілдеріндегі экономикалық терминдерді құраушы компоненттердің бірінің грамматикалық өзгерісін талдау ... ... ... ... ... 14.17
2.3. Экономикалық мәтіндерді аударудағы
көпмағыналық пен көпнұсқалық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17.25

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26.27

Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28

Бұл жұмыс экономика сферасындағы ғылыми әдебиеттерді аударудың лексикалық және стилистикалық ерекшеліктерін зерттеуге арналады.
Экономика облысындағы аудармаларды зерттеу – маңызды және өзекті тапсырма, көптеген мәселелерді шешуде көмек құралы ретінде болатын және ғылымның соңғы жетістіктері облысында мамандар мен әр елдердің ғалымдары арасында ақпарат алмасуды жылдамдату, бара-барлық аударманың нәтижелеріне бағытталған.
Зерттеу объектісі: қаржы-экономикалық тақырыптағы ғылыми мәтіндер, ғылыми-техникалық мәтіндердің аудармаларындағы лексико-стилистикалық ерекшеліктерді анықтау.
Жұмыстың өзектілігі: әлемдік ғылыми қауымдастықта ақпараттың таралуы және алмасуының тәсілі,ғылыми әдебиеттерді аударудың маңыздылығы.
Зерттеудің мақсаты :
• ғылым сферасында мәдениетаралық коммуникация құралы ретінде экономикалық мәтіннің жалпы параметрлерін анықтау.
• Ағылшын тілінің, қазақ, тілдерімен салыстырғандағы ғылыми стилінің ерекшеліктерін анықтау.
• Ағылшын экономикалық мәтіндерінің мысалында терминологияны зерттеу.
• Экономикалық мәтіндедің терминологиясын аударудағы басты қиындықтарды көрсету және оларды шешу жолдарын анықтау.
Зерттеу дерек көздері: экономика тақырыбындағы ағылшын мәтіндері.
Бірінші бөлім, мәдениетаралық коммуникация құралы ретінде, ғылыми-техникалық мәтіндердің ерекшеліктерінің анализі, және ағылшын, қазақ ғылыми-техникалық мәтіндерінің стилистикалық ерекшеліктері, терминологияны зерттеудегі өзекті мәселелер.
Екінші бөлімде, экономикалық мәтіндерді мысалға ала отырып, экономикалық терминологияны ағылшын, қазақ тілдеріне аударудағы өзекті мәселелердің нәтижесі және оның шешу жолдарының ұсыныстары.
Теориялық құндылығы: ағылшын, қазақ тілдерінің экономикалық терминдерін аударудағы озық тәжірибелер зерттеулері, мақалалар, мерзімді басылымдар (газет, журналдар, әдебиеттер, сөздіктер, интернет көздері, қаржы-экономикалық есептер, талдаулар, халықаралық қатынастар, келісім шарттар және т.б. мәтіндер).

1. Андрианов С.Н. Некоторые вопросы построения словарей специальной терминологии// Тетради переводчика. - Вып. 2. - М.: Международные отношенИЯ, 1964. - С. 78-91
2. Аполова М.А.SpecificEnglish//грамматические трудности перевода. – М.: Международные отношенИЯ, 1977. – 134с.
3. Арнольд И.В. ЛексикологИЯ современного английского языка. — М.: Высш. шк., 1973. - 302 с.
4. Арнольд И.В. Стилистика. Современный английский язык: Учебник для вузов. - М.: Флинта: Наука, 2002. - 384 с.
5. Бархударов Л.С., Рецкер Я.И. Курс лекций по теории перевода. - М., 1968.-263 с.
6. Бархударов Л.С. Язык и перевод: Вопросы общей и частной теории перевода. - М.: Международные отношенИЯ, 1975. - 240 с.
7. Борисова Л.И. Лексические трудности перевода научно-технической литературы с английского языка на русский. - М.: ВЦП, 1979. - 135 с.
8. Борисова Л.И. Лексико-стилистические трансформации в англо-русских научно-технических переводах. — М.: ВЦП, 1981. — 168 с
9. Борисова Л.И. Перевод неологизмов с английского языка на русский в научно-технических текстах. - М.: ВЦП, 1987. - 114 с.
10. Борисова Л.И. Лексические особенности англо-русского научно-технического перевода. Учебное пособие. — М.: МПУ, 2001. — 208 с.
11. Бреус Е.В. Основы теории и практики перевода с русского языка на английский: Учебное пособие. - М.: Изд-во УРАО, 2000. - 208 с.
12. Бреус Е.В. ТеорИЯ и практика перевода с английского языка на русский: Учебное пособие. - М.: Изд-во УРАО. - Ч. I. - 2001. - 104 с.
13. Бурак А.Л. Введение в практику письменного перевода с русского языка на английский. Этап 1: уровень слова. - М.: МГУ им. М.В. Ломоносова -Intrada, 2002. - 176 с.
14. Ванников Ю.В. Типы научных и технических текстов и их лингвистические особенности. - М.,1984. - 240 с.
15. Воробьева М.Б. Особенности реализации оценочных значений в научном тексте // Научная литература / Язык, стиль, жанры. - М.: Наука, 1985. - С. 33-47.
16. Гринев С.В. Введение в терминоведение. - М.: Московский лицей, 1993. - 309 с.
17. ДаниленкоВ.П. Лингвистический аспектостандартизации терминологии. - М., 1993.-280 с.

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Курстық жұмыс

Экономикалық мәтіндерді аудару ерекшеліктері

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2-3

1 Экономикалық мәтіндерді аударудың теориялық негіздері
1.1 Қазақ тіліндегі және ағылшын тілдеріндегі экономикалық терминдердің ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4-6
1.2 Экономика мәтіндерін аударудың баламалық түрлері ... ... ... ... ... ..6-11

2 Экономикалық мәтіндерді ағылшын тілінен қазақ тіліне аудару мәселелері.
2.1 Экономикалық мәтіндердің ағылшын және қазақ тілдеріндегі лексикалық құрамы және олардың аударма баламасына әсері ... ... ... ... ... ... ... .. 12-14
2.2. Ағылшын және қазақ тілдеріндегі экономикалық терминдерді құраушы компоненттердің бірінің грамматикалық өзгерісін талдау ... ... ... ... ... 14-17
2.3. Экономикалық мәтіндерді аударудағы
көпмағыналық пен көпнұсқалық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17-25

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26-27

Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28

Кіріспе

Бұл жұмыс экономика сферасындағы ғылыми әдебиеттерді аударудың лексикалық және стилистикалық ерекшеліктерін зерттеуге арналады.
Экономика облысындағы аудармаларды зерттеу - маңызды және өзекті тапсырма, көптеген мәселелерді шешуде көмек құралы ретінде болатын және ғылымның соңғы жетістіктері облысында мамандар мен әр елдердің ғалымдары арасында ақпарат алмасуды жылдамдату, бара-барлық аударманың нәтижелеріне бағытталған.
Зерттеу объектісі: қаржы-экономикалық тақырыптағы ғылыми мәтіндер, ғылыми-техникалық мәтіндердің аудармаларындағы лексико-стилистикалық ерекшеліктерді анықтау.
Жұмыстың өзектілігі: әлемдік ғылыми қауымдастықта ақпараттың таралуы және алмасуының тәсілі, ғылыми әдебиеттерді аударудың маңыздылығы.
Зерттеудің мақсаты :
* ғылым сферасында мәдениетаралық коммуникация құралы ретінде экономикалық мәтіннің жалпы параметрлерін анықтау.
* Ағылшын тілінің, қазақ, тілдерімен салыстырғандағы ғылыми стилінің ерекшеліктерін анықтау.
* Ағылшын экономикалық мәтіндерінің мысалында терминологияны зерттеу.
* Экономикалық мәтіндедің терминологиясын аударудағы басты қиындықтарды көрсету және оларды шешу жолдарын анықтау.
Зерттеу дерек көздері: экономика тақырыбындағы ағылшын мәтіндері.
Бірінші бөлім, мәдениетаралық коммуникация құралы ретінде, ғылыми-техникалық мәтіндердің ерекшеліктерінің анализі, және ағылшын, қазақ ғылыми-техникалық мәтіндерінің стилистикалық ерекшеліктері, терминологияны зерттеудегі өзекті мәселелер.
Екінші бөлімде, экономикалық мәтіндерді мысалға ала отырып, экономикалық терминологияны ағылшын, қазақ тілдеріне аударудағы өзекті мәселелердің нәтижесі және оның шешу жолдарының ұсыныстары.
Теориялық құндылығы: ағылшын, қазақ тілдерінің экономикалық терминдерін аударудағы озық тәжірибелер зерттеулері, мақалалар, мерзімді басылымдар (газет, журналдар, әдебиеттер, сөздіктер, интернет көздері, қаржы-экономикалық есептер, талдаулар, халықаралық қатынастар, келісім шарттар және т.б. мәтіндер).
Практикалық құндылығы. Зерттеу жұмысының нәтижелерін ағылшын тіліндегі экономикалық сөздерді қазақ тіліне аудару жұмыстарында, шет тілін үйрету барысында, практикалық сабақтарда қолдануға болады. Ұсынылған тың көзқарастар мен пікірлер қазақ тіл ғылымындағы аудармаға қатысты бағыттың дамуына септігін тигізетіндіктен, жасалған тұжырымдар мен анықтамаларды қазіргі ағылшын және қазіргі қазақ тілінің теориялық курстарында, аударма теориясы және салғастырмалы грамматика пәндерін оқытуда, жоғарғы оқу орындарына арналған оқулықтар мен әдістемелік құралдар дайындауда, арнайы курстар мен семинарлардың жаңа бағдарламаларын жасап жинақтау барысында жан-жақты пайдалануға, сонымен қатар ағылшын-қазақ тіліндегі экономикалық сөздер сөздігі ретінде пайдалануға болады.
Зерттеудің әдіс-тәсілдері. Зерттеу жұмысының бірінші тарауында ағылшын және қазақ тілдеріндегі экономикалық сөздердің теориялық бағыттары сөз болғандықтан сипаттау, салыстырмалы-салғастырмалы талдау, талдау әдістері қолданылды. Жұмыстың екінші тарауы жалпы аударма теориясы мен ағылшын тіліндегі экономикалық сөздердің қазақ тіліндегі трансформациялық модельдеріне арналғандықтан онда жүйелеу, сыни тұрғыдан баяндау, жинақтау, текстологиялық, түсіндірмелі, жүйелі-кешенді талдау әдістері қолданылды.
Жұмыстың құрылымы: жұмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен (тоериялық бөлім), практикалық бөлімнен, қорытынды, қосымша және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 Экономикалық мәтіндерді аударудың теориялық негіздері
1.1 Қазақ тіліндегі және ағылшын тілдеріндегі экономикалық терминдердің ерекшеліктері.

Кез келген тілді еркін меңгеру сол тілдің ережелерін жақсы түсініп, оларды еркін пайдалану мүмкін емес.
Аударма ісінде ағылшын тіліндегі ғылыми, эконмикалық және т.б. мәтіндерді аударғанда, оқығанда көптеген тілдік, яғни лексикалық, грамматикалық қиындықтарға кездеседі.
Қазіргі кезде, дамып келе жатқан компаниялардың бірде-бірі шет ел жабдықтаушылар немесе тұтынушыларымен байланыссыз күн көре алмайды. Сондықтан да өздерінің кәсіби істерін жақсы атқару үшін, экономистерге батыс елдерінің экономика жүйесіндегі негізгі тұжырымдамала мен принциптерді білуі тиіс. Бір сөзбен айтқанда, экономистерге халықаралық квалификация алу, қазіргі кезде, кәсіби қажеттілік болып табылады. Ағылшын тілін меңгерген компаниялардың халықаралық сертификат алу процесін жеңілдетеді. Мамандық бойынша ағылшын тілін білу - бұл қазіргі экономистерге, экономикадан әлемдік тәжірибе мен теорияларға, аудармашылардың ашып берген есігі деп түсінуге болады. Аудармашыларға, ағылшын тілін немесе аударатын тілдін мамандық бойынша жетік меңгерулері қажет.
Кез келген шет тілін, соның ішінде ағылшын тілін мамандық бойынша білу, ол аудармашының жұмысты дұрыс ұйымдастыра білуіне де байланысты. Табыс аудармашының білімін қаншалықты дұрыс қолдана білуімен келеді.
Көптеген зерттеушілердің пікірлері бойынша, кәсіби лексиканы игеру, аударма жұмысын ұйымдарстырудың ерекше жүйесін көрсетеді. Мұндай аудармаларда, негізінен шешуші терминдерге назар аударған жөн, өйткені мәтін аудармасында, басқа сөздермен қатынаста мағыналы блоктар мен кәсіби ақпараттық бірліктерді құрайды.
Мысалы, есеп-құжат балансы термині, мына көрсетілген сөздермен үйлесе жазылуы қажет, - нақты бір датаға баланс, баланс құру, балансқа кіргізу, қорытындылау, т.б. Осылай ұйымдастырылған кәсіби лексика, тәжірибеде жеңіл қабылданатынын көрсетеді.
Шет тілі жүйелі, ретті жұмысты талап етеді, басқаша жақсы нәтижеге кол жеткізу мүмкін емес.
Бұл кұрстық жұмыста аутентикалық мәтіндер берілген, олар экономист мамандықтары ескере отырылып іріктеліп алынған.
Тіл дыбыстары - дыбыстары белгілі ұғымды білдіретін сөз құрайтын ең кіші тілдік бөлшек. Дыбысты айтамыз және естиміз, ал әріпті жазамыз және көреміз.

Іс - әрекет беруге арналып, сөйлемде қаратпа сөз болса, оның оқылуы сөйлемдегі орнына байланысты болады. Сөйлемнің басында тұрған қаратпа сөз екпінді айтылады. Мыслы: basic earnings per share - базовый доход на одну акцию (без учета дробления акций) - бір акцияға базалық кіріс. және diluted earnings per share - уменьшенный в результате дробления акций разводненный доход на одну акцию - бөлшектену нәтижесінде кішірейтілген акция.basic net profit per share - чистая базовая прибыль на одну акцию (без учета дробления, разводнения) - бір акцияға нақты базалық кіріс және diluted net profit per share - разводненная чистая прибыль на одну акцию - бір акцияға ажыратылған кіріс. (уменьшенная в результате дробления акций); термин dilutive securities - ценные бумаги, разводняющие капитал - құнды қағаздар, ажыратылған капитал. [1, б.78-91]
Кез келген тілді еркін меңгеру сол тілдің ережелерін жақсы түсініп, оларды еркін пайдалану мүмкін емес.
Қазіргі кезде, дамып келе жатқан компаниялардың бірде-бірі шет ел жабдықтаушылар немес тұтынушыларымен байланыссыз күн көре алмайды. Сондықтан да өздерінің кәсіби істерін жақсы атқару үшін, экономистерге батыс елдерінің экономика жүйесіндегі негізгі тұжырымдамала мен принциптерді білуі тиіс. Бір сөзбен айтқанда, экономистерге халықаралық квалификация алу, қазіргі кезде, кәсіби қажеттілік болып табылады. Ағылшын тілін меңгерген компаниялардың халықаралық сертификат алу процесін жеңілдетеді. Мамандық бойынша ағылшын тілін білу - бұл қазіргі экономистерге, экономикадан әлемдік тәжірибе мен теорияларға, аудармашылардың ашып берген есігі деп түсінуге болады. Аудармашыларға, ағылшын тілін немесе аударатын тілдін мамандық бойынша жетік меңгерулері қажет.
Экономика мәтіндерін аударуда баламаның жетістіктері, экономика құжаттарына қарағанда кең түсінікті, аудармашының лингвистикалық және мәдениеттанушылық терең біліктілігін білдіреді. Ағылшын, қазақ тілдерін баламалық аударма үшін, аудармашы тіларалық және тіл қатысынсыз аудару механизімін мәтіннің түпнұсқа мағынасын дәл және толықтай жеткізу үшін қолданады.
Ағылшын тілінде етістік мағынасы және сөйлемдегі қызметіне байланысты толық мағыналы, модальды, көмекші және дәнекер етістік болып бөлінеді. Экономика терминдерін ағылшын, қазақ тілдеріне аударуда, осы көрсеткіштер аса маңызды. Өйткені ағылшын тіліндегі сөздер, сөзтіркестері ретінде аударылғанда басқа мағыналы болып шығады да, тіл заңдылықтарын орындау аударылған мәтіннің мағынасына әсерін тигізетін болғандықтан, тілдерге байланысты заңдылықтарды зерттеу жұмысында көрсеттік.
Сан есім септік және реттік болып екі топқа бөлінеді. Есептік сан есім how many? Қанша? Сұрағына жауап береді. Осы ескертулерді аудармашы , аударма ісі кезінде әркезде де назардан тыс қалдырмауы керек. Реттік сан есім which ? қайсы ? сұрағына жауап береді.
Rouble shortage - недостача 10000 рублей - 10000 рубль жетіспейді.
Through (for) lack of money - нехватка наличности - қолма - қол ақшаның жетіспеушілігі.
Cash deficit (shortage) - из - за отсутствия денег - ақшаның жоқтығынан.
Inventory shortage - дефицит запасов - қордың жетіспеушілігі.
lack of information-нехватка кредита - кредиттің жетіспеушідігі.
Ағылшын тіліндегі сөйлемде бастауыш міндетті түрде болуы тиіс, сондықтан форамльды бастауыияың орнына it қолданылады.
Құрмалас сөйлем салалас және сабақтас құрмалас сөйлем болып бөлінеді. Аударма ісінде берілген сөйлемдерге өзгеріс енгізе отырып, зат есімдер мен есімдіктерді көпше, және жекеше түрлерде қолданады.
Экономикалық мәтіндерді аударудың теориялық негіздерін талдауда, қазақ тіліндегі және ағылшын тілдеріндегі экономикалық терминдердің ерекшеліктері талданып, қаралды. Ол үшін көптеген зерттеу материалдары мен озық тәжірибелер қолданылды. [2, б.134]

1.2 Экономика мәтіндерін аударудың баламалық түрлері.

Қазіргі кезде ғылыми тұрмыста баламалық, бара-барлық, теңбағалылық, тепе-теңдік, синонимдік терминдері қолданылуда. Кейбір ғалымдар оларды бір-бірімен ауыстырылатындар деп санайды: басқалары бұл терминдерді біркелкі емес (дифференциалды) деп есептеп, салыстырмалылық, түпмәтіндік, бейресмилік анықтамасымен қолданылып жүрген теңбағалылық терминіне артықшылық береді.

Теңбағалылық сөзінің аз кесімділігі осы сөзді қазіргі кездегі аударма ісінде бағалы артықшылығын көрсетіп жүр, дегенмен, баламалық, тепеңдік, құнды және ұқсастық (тақылеттес) сөздерінің мағынасы семантикалық алаңда қалып қояды және бір-бірін қосарлайды.
Егер баламалық ұғымын бір объектінің (мәтін аудармасы) екіншіге (мәтін түпнұсқасы) теңбағалы ұқсастығы деп түсінсек, онда аудармашылардың басым көпшілігімен келесі көрсетілетін принципті пункттер бойынша келісуге тура келеді.
Біріншіден, абсолюттік баламалықты (тепе-теңдік) аудармада көптеген себептер бойынша табу мүмкін емес, француз лингвисті және аудармашысы Ж.Мунэнның пікірінше ең маңыздысы төмендегілер болып табылады:
[3, б.302]
1) әртүрлі тілдердегі семантикалық тілдік белгілердің ерекшелігі:
2) тілдермен жасалған әлем картасының сыйымсыздығы;
3) ақиқаттың өзіндегі, мәдениет пен әр алуан тілдердің тасымалдаушы цивилизациясындағы алшақтықтар.
Екіншіден, аударма ісінің барлық объективті қиыншылықтарында, оларды жеңудің принципті мүмкіндігі туады. Сан алуан түрлі аудармаларды жасау қажеттілігі мен сұраныста болуы, аудармашы мамандығының тіларалық және мәдениетаралық коммуникациясын қамтамасыз етуде, аударма ісінің өсіп келе жатқан ролі, бөтен мәдениет фактілері игерілмейтін, түсінуге болмайтын іс емес екені, жазба, білу және басқа тілдер арқылы берілетіні дәлелденді. Ж.Мунэннің пікірінше екітілді коммуникация аудармашы ісінің жанамалығы, ешқашанда абсолютті болмайды, бірақ ол бәр кезде мүмкін.
Үшіншіден, баламалық ұғым, ең алдымен мәтінге толық ықпал етеді, және бүтіндей мағынасы механикалық соманың бөлшегіне тең емес,. Бірақ та, кез келген нақты ақпарат әкелетін, өзіндік мәні бар хабарлама тілдік бірліктен тұрады. Аталғандардың бәрінің мазмұны, тілдік бірліктің маңызынсыз тіршілік етпейді, ал аударманың кез келгенінің мақсаты - мәтіннің мағыналық ақпаратын беру.
Аударманың қалған баспа түрлері мен сипаттамалары мағналық ақпаратты қайта жаңғыртусыз берілмейді, (функционалды, стилистикалы, әлеуметтіоқшаулы, әсерлі және т.б.). Өткені қалған барлық хабарламалардың мазмұны мағыналық ақпаратқа тек қосылады да, одан шығарылады, оған көмектеседі, образдық ассоциацияға ауысады.
Бұл, аудармашылық ісінің әртүрлі аспектілерін, атап айтқанда мәдени еттер арсындағы коммуникациялар келелі мәселелерін зерттегенде, лексико-семантика бірлігі дәрежесіндегі семантиканы зерттеу тек өзекті ғана емес, сонымен бірге, кәсіпті аударма ісінің негізінде жатады.
Аударма баламаның келесі мәселелерді, толықтыру негізгі тұрғысынан қарағанымыз өнімді болуы мүмкін, өйткені, тіл мен мәдениетті аудармалаудағы қиыншылықтарда, өзінің өрістерінің бірінің толықтыру қабілеттілігінің жеткіліксіз екенін білдіреді. Қоғам, мәдениет, тіл құрамына кіретін, толықтыру күрделі дамушылық, өзін реттеушілік (синергетикалық) жүйенің жалпы ерекшелігі болып табылады. Н.А.Фененко толықтырудың саналуан түрлерін бөліп көрсетуді ұсынады - тілдік (өзара дәрежелілік және ішкі дәрежелілік, толық және бөлек, түзу және қисық, формалды және маңызды) және тіл көмегінсіз (мәдение және әлеумет мәдениеті).
Зерттеудің материалы болып экономика облысындағы, менеджмент және қаржы ісі іске асыру тәжірибесіндегі ағылшын (ұлыбритания және америка) экономика мәтіндері алынып; тілдің лексико-семантикалық тұрығысынан, тең балама жолы іздестіріліп экономика мәтіндерін аударудың тәсілдері мен амалдары зерттелуде.
Білетініміздей, экономика - қоғам облыстарының бірі, жеке адамдардың мемлекетпен және басқа адамдармен дағдыланған нормаларын көрсететін экономика серпінінің ықтимал ерекшеліктерінің басымдылығы сипатталған. Экономика мәтіндері маңыздылығымен нақты әрі анық болуы керек; олар іс-қимылдардың нақты формаларын белгілейді және талас жағдайлардың принциптерін шешуді тұжырымдайды.
Экономика мәтіндері, қазіргі кез заман талаптарыны сай тілдер қатарына енген жаңа сөздерді және т.б. жазу түрінде аударылғанда, аудармашы уақытпен шектелмеген және соңында мәтін аударудың эквивалантілігін қамтамасыз ету үшін түпнұсқаны пайдалануға, мамандардың әртүрлі анықтамаладың, энциклопедиялардың көмегіне жүгінуге мүмкіндігі бар. Бұл, түпнұсқамен оның басқа тілге аударылуыныда, аударылған мәтіннің мазмұнында, экономикадық күшін жоғалтпауы үшін өте маңызды.
Көрсетілген тақырыптық бағыттағы экономика тақырыбыны жүгіну қазіргі кезде өте өзекті болып тұр.
Барлық осы жағдай салдарлары, бір жағынан, экономика мәтіндерін ағылшын, қазақ тілдерінің аудармашыларының ролі мен жауапкершіліктерін едәуір көтереді, ал екінші жағынан- экономика мәтіні терминін кеңінен талқылауға мүмкіндік береді. экономика мәтінінің қазіргі кездегі мағынасы, экономика құжаттарының қатаң шегімен шектелмейді, сонымен қатар экономистер мен бизнесмендердің кәсіби бірлестігі талқылауындағы экономикалық өзекті мәселелер кіретін түрлі ауызша және жазбаша мәтін. Мамандардың кәсіби қатынасында, бұқаралық ақпараттың электрондық құралдарында, халық арасындағы әртүрлі топтардың ғылыми монографиялар, мақалалар, газет пен журналдар басылымдарындағы мәтіндеріндегі экономика келелі мәселелер жөніндегі полимикалық дискуссиялар осындай.

Лингвистикалық зерттеудің лексико-семантикалық дәрежесінде Экономика мәтіні терминінін жалпы мағына түрінде қарасақ, контекстен тәуелсіздік, терминдердің біркелкі пайдаланылуы және терминологиялық сөзтіркестігі, компрессивтің жоқтығы сияқты экономика мәтініне тән ерекшеліктермен келісуге болмайтын шығар. Сонымен қатар, кез келген арнаулы кәсіби мәтінде терминдердің жүйелік бірліктері онша көп емес - сөздердің жалпы санынан шамамен 5-7% құрайды. Экономика мәтіндерінде үнемі кездесетін лексикалық бірліктер (ЛСВ жеке сөздер, әртүрлі дәрежедегі сөзтіркестер оларды құрайтын элементтерімен).
Қазіргі заман экономика мәтіндерінің лексикасы, лингвистикалық саралау мен аударма тәжірибесі үшін назар аудартады, және ол әр түрлі тілдерде жалпы қолданылып жүрген сөздер құрамын пәрменді толықтырады, өйткені экономика тақырыбы қазір өте кең талқылануда, ал экономикалық құқықтық мәдениет үздіксіз өсуде. Осының бәрі осы пән облысында аудармашылардың кәсіби біліктілігін жоғарлатудың қажеттілігін білдіреді.[4, б.384].
Қазіргі ағылшын тілінің американдық вариантында, экономика тақырабында лексикалық бірлікті болуы орынды. Жалпыға белгілі факт американдықтар - олар басқа халықтармен салыстырғанда, экономика мәдениеті дәрежесі жоғары тұратын ұлт.
Өзінің өмірінде орташа есеппен алғанда, американдық бірнеше мәрте - өзінің жанұялық адвокаты арқылы, әр қилы сұрақтар бойынша экономикалық, бизнестік мәселелерін шешіп жатады.. Осының бәрі тілге әсер етеді: американдықтың жалпы қолданыстағы сөздігінде экономика лексикасы көлемі және әрекеті жағынан россиялықтармен салыстырғанда маңызды орын алады. Сонымен, аудармашы дұрыс дайын болып, мүмкіндігінше мәдениеттің егжей-тегжейлерін сақтай отырып, экономика лексикасын тек экономика құжаттарында ғана емес сонымен бірге басқа стилдер мен жанрларда және көркем әдебиеттердеде аудара білу керек.
Төменде аудармашы ағылшын экономика мәтіндерін аударуда кәсіби қызметінде кездесетін біраз лингвомәдениет қиындықтары талқылауға ұсынылады.
1. Сөздіктерде мағынасы экономика тақырыбына қатысы жоқ, лексико- семантикалық вариант сөздерінің аударылуы, сонымен бірге семантика құрылымының бір бөлігі болған сөздер. Қазіргі кез тілінің құрамының сөздігінде белсенді семантикалық процесс болып табылатын, мұндай бірліктер семантикалық деривацияның мысалы болып жұмыс істейді. Мынадай сөздер үнемі қолданыста , олар экономика мәтінінде- қайта тәрбиелеу, кассир. Банк, валюта, және т.б.
2. Экономика мәдениетіне тән емес, бірақ шындаққа келетін, қазақ, қазақ тілдеріне аударатын сөздер аудармасының сәйкес варианттары. Мұндай жағдайда аудармашылықтың шартты белгілерін талап ететін сөзбе-сөз аудару түрі мүмкін, немесе болжамды аудару, мұнда ағылшын тіліндегі амалдық термин қазақ тілінде тектік термин болып аударылады. Қалай қараса да, мұндай бірліктер компенсация механизімінің қолданылуын талап етеді - олар тіларалық (сөзді сөзтіркесімен аудару), немесе мәдениетаралық (аудармашылық талдау).

Қазақ аудармасы мен экономика сөздігінде felony, термин фелония жиі кездеседі. Транслитерациялық аударманың мұндай варианты мүмкін, егер бұл терминде қандай мағына жатқанын білетін мамандарға арналған болса.
Ю.А.Сорокин, аударма мәтінінің экзотикалар мен транслитерациялық сөздермен толтыру, экономика біліктілігі жағынан оқырманға үлкен талап қояды деп санайды. Бұл жағдайда аударма мәдениетті жақындатпай қарсы келтіріп, өзінің міндетін атқармайды. [5, б.263]
3. Аудармашының егжей-тегжейлі түсіндіруін талап ететін, сөзтіркестігінің сөзбе-сөз аудармасы, әрине егер аудармашы мұндай түсініктеме беретін болса. Бұл жағдайда мәселе біздің көзқарасымызбен қарағанда, мынада, ол аудармашының жалпылай қабылданған нормасын ұстануы, ол аударма мәтіні, мәтіннің түпнұсқасынан 10%- дан артық ауытқымауы.
Мыныдай аударманың сөзтіркестігін қарастырайық, consumption norms, egonomic management, , to audit , to minimize taxes, filing system - құжаттарды тіркеу жүйесі,to exercise control - бақылауды ұйымдастыру.
Эквивленттік аударманың мынадай сөзтіркестігі sensibility training немесе verbal jugo, аудармашыдан тек лингвистикалық компетенция ғана емес, сонымен қатар полицияның кәсіби мәдени өрісіне енуді де талап етеді. Бұл біздіңше, жалпы дайындықтан өткен, нақты мәтіннің түрін аударуға мамандандырылмаған аудармашы үшін өте қиын жағдай, өйткені лингвистикалық контекст баламалық аударманы табуға көмектеспейдді. Мұндай сөзтіркестігіның мысалы Informed judgements and decisions -ақпаратты негізделген ойлар мен шешімдерді шығару болып, қазақ тіліне аударылады. Бірақ мұндай аударма, аудармашыдан түсініктеме талап етеді.
Осы сөзтіркестігін аударғанда, аудармашылар жиі толық емес вариант береді - бұд әлемдік келісім, амеркандық экономикалық шындықтың мәнін едәуір тарылтады.
Lender [lende] n - кредитор, short - term lenders - қысқа мерзімге кредит беруші, long - term lenders - ұзақ мерзімге кредит беруші.
4. Терминологиялық сөзтіркестік- фразеологиясын аудару, мәдениеттану компоненті мағынасы көрсетілген. Баламалық аударма жасау үшін, аудармашы осы бірліктерді білуі керек, өйткені мұндай сөзтіркестерінің мағынасы толықтай қайта қаралып және сондықтан дәлелденбеген.
Аударма үшін, қазіргі ағылшын сөздіктерінде көрсетілмеген, фразеоматикалық көрініс қызықты.
Мысал: wear [weә] 1. v (wore, worn) 1) алып жүру, 2) тозғандық 2. тозу, тозғандық ; and tear of labour power - жұмыс күшінің тозғандығы.
Weak [wi : k] adj 1) әлсіз, босаңдық, 2) түсіністік (баға, курс жайлы)
5. Сөзтіркестің ұзын аудармасы, граматикалық және семантикалық белгілі сөзін алдын ала табуға болады, бұл кәсіби мәтіннің жазбаша және ауызша түрінде болады. Қазақша аудармасы жіберілген және жобалап жазылғандарын қалпына келтіруді талап етеді.
Мысал:еto account [e kaunt] v (for smth ) құру (бөлік), This companys annual incomeis generally egual to 10 bln - Бұл компанияның кірісі әшейінде 10 млрд. долларды құрайды.
6. Осы кәсіби ортада қолданылып жүрген қысқартылған сөздердің аудармасы. Кез келген нақты кәсіби қатынастағадай, мұндай бірліктер тек жазбада ғана емес, және ауызша мәтінде де қолданылады.
Мысалы, to be short (of smth) - таппайды, ұстама.

This firm is short of financial resources to invest into cap industry.
Бұл фирмаға қаржылық ресурс жетіспейді, көлік өндірісіне ақша салу үшін.
7. Британ және американ вариантындағы ағылшын тіліндегі түрлі мағыналы сөзтіркестерінің аудармасы. Мұндай жағдайлар экономика мәтіндерінде көп емес, бірақ дөрекі мәтіннің түпнұсқасын бұрмалайды. Британ және американ вариантында Attorney General сөзтіркестігі бар, бірақ оны аударғанда бұл жағдайда ағылшын тілінің варианты қалай қолданылатынын ескеру керек. Бас прокурор қызметін және Әділет министрін бір адам атқарады, ал Ұлыбританияда бұл қызметтерді әр басқа чинониктер атқарады. [6, б.240]
Ағылшын, қазақ тілдеріндегі экономика мәтіндерін аударудың баламалық түрлерін зерттеуде, шет ел фирмаларының, Қазақстан фирмаларымен, банкілерімен жұмыс тәжірибелері баспа басылымдары беттерінен алып қаралды. Мысалдар осы тәжірибелерден алынды.

2 Экономикалық мәтіндерді ағылшын тілінен қазақ тіліне аудару мәселелері.
2.1 Экономикалық мәтіндердің ағылшын және қазақ тілдеріндегі лексикалық құрамы және олардың аударма баламасына әсері.

Мәтіндерді аудару тәжірибесіне баламаның қолданылуы өзекті болып табылады, Л.К.Латышевтің тұжырымдамасына сүйене отырып мәтіндердің аударылу ерекшеліктерінің түрлі стилдерін қарастырады.
Мамандарға арналған мәтіндерді аударуда қиын келесі мәселелер, өзге терминдік жүйенің көмегімен мәтін мағынасын нақты беру болып табылады. Біз, аударма тілнің терминдік жүйесі, қайталанбайтын лексикалық жүйе секілді толық бір бүтін болады. Бұл келесі себептермен байланысты:
терминдік жүйе, лексикалық жүйенің бөлігі болып табылады, сөйтіп ол, оның ұлттық-мәдени ерекшеліктерін сипаттайды.
терминдік жүйе, білімнің пәндік-мағыналық аумағын, нақты пәндік аумақтағы бөлігі болып табылады, және ол да түрлі мәдениеттермен сипатталады.
терминдік жүйе барлық уақытта әсерлі, ол жүйелік қатынастардағыдай бірліктер арасында үнемі өзгеріп отырады.
Формалды-семантикалық дәрежеде ШТ(шыққан тіл) және АТ (аударма тіл) терминдерін салыстыру кезіндегі шыққан алшақтықтар, үш негізгі түрмен көрсетілді: -морфо-синтаксистік құрылымдағы айырмашылықтар; -лексикалық құрамдағы алшақтықтар; -ШТ және АТ терминдерінің лексико-грамматикалық құрылымдағы алщақтықтар.
ШТ және АТ терминдерінің лексико-грамматикалық құрылыдағы алшақтықтары мына түрлерге бөлінеді:
ШТ және АТ терминдерінің құрылымындағы компоненттердің, бірінің түрлі сөз таптары тән болуы, тілдердің грамматикалық қатарымен және әр тілде мағынасының тарихи қалыптасқан ерекшеліктерімен түсініледі.
Тілдердің грамматикалық қатарындағы алшақтықтар ағылшын теминдерінің морфо-синтаксистік құрылымындағы алшақтықтардың негізгі себебі болады, олар екі немесе одан да көп зат есімдерден және олардың орысша баламатерінен тұрады. Грамматикалық құрылымда зат есім +зат есім (N+N), орыс терминдерінде ағылшын терминдерінің өнімді араласуы, сын есім + зат есім (Adj +N): consumer demand - потребительский спрос - тұтынушылық сұраныс; credit rating - кредитный рейтинг - кредиттік рейтинг; interest income - процентный доход - проценттік кіріс; investment policy - инвкстиционная политика - қаржы құюшылық саясат; market capitalization - рыночная капитализация - нарықтық капитализация; reserve
account - резервный счет - резервті шот; subscriber base - абонентская база - абоненттік база; tax basis - налоговая база - салықтық база.[7, б.135]

Морфо-синтаксистік құрылымдағы ағылшын, қазақ терминдерінің алшақтығы, лексикалық құрамда айырмашылықтар жасау мүмкін: parent company - материнская компания - аналық компания (зат есімнің сын есіммен ауыстырылуы семантикада, оның компоненттерімен өзгерілуімен байланысты емес). Уақытша баламаны ағылшын термминдері қаржылық есепке біздің бөлген жалпы терминдер санының 9,4% құрайды.
Баламасыз терминдер құрамынының аудармасын қорытындылағанда, келесі заңдылықтар шығады:
1. Баламасыз терминологияны аударғанда ШТ-дан АТ-ға түсіндірме аудару қолданылуы мүмкін:
Holding gain - доход от увеличения стоймости активов - активтің құнын көтергеннен түскен кіріс;
Listed company - компания, акции которой продаются на фондовой бирже - акциялары қор биржасында сатылған компания;
Purchase commitments - объязательства по оплате размещенных заказов - қондырылған заказдарды төлеу міндеті;
Stoch option plan - программа льготного приобретения персоналом акций компании - компания акцияларын жеңілдік бағдарламасы бойынша қызметкерлердің сатып алуы.
Жазбаша аударма, терминдердің мағыналарын дәл беруге мүмкіншілік береді, бірақ көпкомпонентті сөзтіркесі АТ мәтініндегі сәйкес сөйлемнің синтаксистік құрылымын қиындатады.
2. Аударма кезінде баламасыз терминдердің басым көпшілігі, кәлкі әдісінде қолданылуы мүмкін: temporary difference - временная разница - уақытша айырмашылық; identifiable assets - идентифицируемые активы - теңестірілетін активтер; unrealized gain - нереализованная прибыль - іске асырылмаған кіріс.
3. Кәлкілеу кезінде грамматикалық және лексикалық трансформация қолданылады:
Dilituve effect - эффект разводнения (зат есім - сын есім) - ажыратылу эффектісі.
Translation risk - трансляционный риск (зат есім - сын есім) - хабар тарату қаупі.
Valiation allowance - оценочный резерв - бағалайтын резерв.
4. Баламасыз құрұлу терминдерін ШТ кәлкілеу кезінде, лексико - грамматикалық трансформация қолданылуы мүмкін - атап айтқанда терминоэлементтердің бірінің декомпрессиясы:
Customer acceptance - приемлемость товара для покупателя - тұтынушы үшін қабылдауға болатын товар.
Sale - leaseback transaction - сделка по продаже имущества на возвратного лизинга - қайтарылатын лизингке мүлік сатып алу жөнінде келісім.

Termination income benefit - денежноеи пособие, выплачиваемое по истечении срока действия договора - келісім шарт мерзімі біткеннен кейін төленетін көмек ақша.
Қазіргі ағылшын тілінде жаңа сөздер пайда болуына көптеген әдістер бар, олардың қатарына жаңа сөз сөзөнімділігі, сөзқұру, конверсиялық (өзгерту), қысқарту, адьективизациялық, субстиантивтік (бір есімнің екінші есімге айналуы), кері сөз құрылымы, лексико- семантикалық тәсіл, дыбыстардың кезектесуі және сөздегі екпіннің ауыстырылуы (фонологиялық тәсәл) және т.б. Бірақ, аталған тәсілдердің барлығы да бірдей қолданыла бермейді және әрқайсысының өзіндік сөзқұрылым процесіндег салмақтары бірдей емес. Жаңа сөзөнімділігі мен сөзқұрылым сияқты тәсілдер жаңа сөзқұрылымының негізгісі болып табылады.
Экономикалық мәтіндерді ағылшын тілінен қазақ тіліне аудару мәселелері, экономикалық мәтіндеріні ағылшын және қазақ тілдеріндегі лексикалық құрамы және олардың аударма баламасына әсері теориялық әдістер негізінде көрсетілгендей газет, журналдар, әдебиеттерден алынып, осы тарауда қаралды.

2.2. Ағылшын және қазақ тілдеріндегі экономикалық терминдерді құраушы компоненттердің бірінің грамматикалық өзгерісін талдау.

Көп жағдайларда және теорияда және тәжірибеде лексикалық құрамдағы қазақ (ағылшын терминдері сияқты) терминдерінің болуы мүмкін, бірақ әртүрлі морво - синтаксистік құрылымда, оларды құраушы компоненттердің бірінің грамматикалық өзгерісін талдау, осы жұмыста алған мақсаттарды зерттеуге көмектеседі. Сонымен орыс құрмалас терминдерінде бірдей кеңінен ұсынылған және сын есіммен сипатталған келісілген анықтамалар, және септіктегі зат есіммен сипатталған толықтырулар. Мұндай жағдайларда, варианттардың бірі едәуір тұрақты болып келеді және тілде термин ретінде бекітіледі, бірақ кейде грамматикалық құрылым онша қатаң болмайды және аударманың көпварианттылығын мүмкін етеді: market factor - нарықтық фактор - рыночный фактор, және нарық фокторы болыпта аударылады.
Алшақтықтардың бұл түрлерін, біз зат есімнің байланыстарымен құрылған ағылшын терминдерінің аудармасында байқаймыз.
Екі зат есімнен немесе зат есіммен және топтардан тұратын, терминдердің ішкі формаларын салыстырғанда, мына айырмашылықтар байқалады:
1. Зат есімді анықтайтын септік форманың өзгерісі (атау септіктің ілік септік формасына ауысуы), қазақ тіліне аударылғанда тартылыс формасын алуы:
risk figure - показатель риска - тәуекел көрсеткіш; capital market - рынок ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.