Қазақстанда ауланатын балық түрлері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
С.БАИШЕВ УНИВЕРСИТЕТІ

Бизнес және құқық факультеті
Ауыл шаруашылық және экология кафедрасы

Курстық жұмыс

Өсімдік, балық, ара және құс шаруашылығы өнімдерін ВСС
Тақырып: Қазақстанның кәсіби ауланатын балық түрлері, балық және балық шаруашылығы өнімдері түрлері және олардың сипаттамалары

Орындаған: ВетСан - 401 курсының
студенті Жаныбекқызы А.
Тексерген: ? Масабаева А.Н .

Ақтөбе,2020

Мазмұны

----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
I. Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.1. Ғалымдар тұжырымдамасы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
II. Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.1.Уланудың жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.2. Уланудың клиникалық белгілері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...10
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.3. Уланудың басқа аурулардан айырмашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.4. Уланғанда емдеудің жалпы принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.5. Малды удан сақтандыру шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.6. Жануарлардың азықпен улануы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..19
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.7. Уланып өлген мал ұшасындағы өзгерістер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 27
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
III. Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32

Кіріспе
Балықтар (лат. Pisces) -- негізінен судағы тіршілікке бейімделген жануарлар. Жүзу жағынан олар өзге жануарлардан асып түседі; балықтар өкпе арқылы емес, желбезек арқылы тыныс алады. Балықтар тұзды суларда (мұхиттарда), не болмаса тұщы суларда (өзен - көлдер мен су қоймалары) тіршілік ете алады. Жыланбалық сияқты кейбір балықтар тұзды суда да, тұщы суда да өмір сүреді. Теңіз балықтары тұщы су балықтарыннан әдетте ірілеу болып келеді.
Балықтар -- хордалылар типінің жақтылар тобына жататын омыртқалы су жануарлары. Балықтардың 22000-нан астам түрі бар деп есептеледі. Олардың үштен бір бөлігі тұщы суда өмір сүреді. Балықтар үш топқа бөлінеді: жақсыз (миксина сияқты), шеміршекті (акулалар және тұтасқанаттар) және ең үлкен топты құрайтын сүйекті балықтар. 20 мыңнан астам түрі белгілі, олардың 97 - 98%-ы сүйекті балықтарға жатады, қалғандары шеміршекті балықтар. Қазақстанда 180-дей түрі мен түр тармақтары кездеседі. Балықтар девон кезеңінен белгілі. Қазіргі көптеген түрлері 500 мың жылдан бері өзгерместен тіршілік етіп келеді. Балықтардың мекен ету аумағы биік тау суқоймаларынан мұхиттың терең су түбіне дейінгі ауқымды қамтиды. Олар - 2°С-тан (арктикалық суда) 50°С (ыстық бұлақтарда) температура аралығында тіршілік ете алады. Тұздылығы 70%. суға төзетін балықтар да бар. Балықтар дене тұрқы, түсі, құрылысы, физиологиясы жағынан айтарлықтай ерекшеленеді. Олардың дене тұрқы 1 см-ден 20 м-ге дейін болады, ал салмағы 1,5 граммнан 12 - 14 тоннаға дейін жетеді. Олардың пішіндері де әр түрлі: ұршық, жебе тәрізді, екі бүйірінен немесе арқасынан бауырына қарай қысыңқы, жылан, таспа, шар тәрізді, дөңгелек, т.б. болады. Балықтың денесі үш бөліктен (бас, кеуде, құйрық) тұрады. Олардың жұп танау тесігі мен көзі, жұп (кеуде, құрсақ) және дара (арқа, құйрық, құйрық асты) қанаттары болады. Кейбір балықтардың қанаттары жетілмеген, ал кейбір түрлерінде өте жақсы жетілген (мысалы, албырттардың май қанаты).
Денесін қабыршақ жапқан, бірақ қабыршақсыз немесе сүйекті қылтан жапқан түрлері де бар. Желбезекпен тыныс алады, ауамен тыныс алуға бейім органы бар балықтар да кездеседі. Балықтар жыныстық қабілеті жетілгенше тез өседі, олардың өсуі көбіне жыл маусымына, тіршілік жағдайына байланысты. 1 - 2 жыл (кейбір бұзаубас балықтар), тіпті 100 жылға дейін тіршілік ететін балықтар да бар. Жүрегі 2 камералы, қан айналу шеңбері - біреу. Миының құрылысы қарапайым. Көптеген балықтардың иіс сезу, сезім, есту, көру (өте терең және жер асты суларында тіршілік ететіндерінде болмайды) мүшелері жақсы жетілген. Олардың бүйір сызығы судың қозғалысын қабылдайды. Сүйекті балықтардың көпшілігінде денесінің тепе-теңдігін сақтау қызметін атқаратын торсылдағы болады. Ал кейбір балықтарда торсылдақ - тыныс алу органы. Балықтар торсылдақ арқылы өзі шығаратын дыбысты күшейтеді. Қорегінің түріне қарай балықтар: фитофаг, планктофаг, бентофаг, детритофаг, жыртқыштар болып бөлінеді. Балықтардың әдетте дара жынысты, қос жынысты түрлері де бар. Балықтардың көпшілігі сырттай ұрықтанып, уылдырық шашу арқылы көбейеді. Сондай-ақ іштей ұрықтанып, тірі шабақ немесе ұрықтанған уылдырық туатын түрлері де болады (мысалы, акулалар, гамбузия, т.б.). Тіршілігінде олар бірнеше рет уылдырық шашады, бір рет қана уылдырық шашатындары да бар (мысалы, қиыршығыс албырты, кета, т.б.). Уылдырығын судағы өсімдікке, тасқа жабыстырып қоятындары, көміп тастайтындары, тіпті моллюскілердің денесіне тығып сақтайтындары да кездеседі. Балықтар жыл маусымына сәйкес қорегін, қыстауын немесе уылдырық шашатын жерін іздеп, кейде мыңдаған километрге дейін өрістейді. Балықтар - адам үшін қажетті белокқа бай тағам көзі. Оның еті, уылдырығы, ал кейбір түрінің терісі де пайдаланылады, олардан балық майы алынады. Ішінде улы түрлері де кездеседі. Балық аулау шаруашылығы ертеден белгілі, дегенмен оның шарықтау биігі XX ғасырдың 70-жылдарына тура келеді. Осыған байланысты кейбір кәсіптік маңызы зор балықтардың санын азайтпау үшін, олардың табиғи көбеюіне қосымша әр түрлі қолдан өсіру әдістері көмегімен қамқорлық жасалады. Саны өте азайып кеткен, айрықша қорғауға алынған балықтардың түрлері мен түр тармақтары халықаралық және Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген (мысалы, ақ балық, Арал албырты, Арал бекіресі, Каспий албырты, көкбас, т.б.). Ғылыми мақсат үшін кейбір балықтарды лабораторияда өсіреді. Балықтарды аквариумда өсіру кең өріс алуда. Балықтар туралы ғылым ихтиология деп аталады.
Балық шаруашылығы халық шаруашылығының балық аулау, тасымалдау қорғау және өсірумен өңдеумен,су өсімдіктерін жинаумен шұғылданатын саласы. Балық шаруашылығы бағалы тағамдар, балық ұны, майы, теңіз өсімдіктерінен йод, маннит, агар,т.б. емдік заттар, мал азығы мен техникалықөнімдер өндіреді. Қазақстанда 1919 жылы Гурьев (қазіргі Атырау) қаласында Жайық - Жем балық аулау және аңшылық басқармасы, Арал қаласында Түркістан өлкелік балық шаруашылығы басқармасы ұйымдастырылды. Кейін бұл сала тұтынушыларға тағамдық белоктың 20%-ын беретін, қуатты аулау кемелерімен жабдықталған, өндірістік процестері механикаландырылған аса іргелі тамақ индустриясына айнал-ды.
Балық шаруашылығы бағалы тұқымдық балықтарды өсіріп, көбейтетін балық питомниктері, тауарлы-көл және тоған шаруашылықтары, машина-мелиоративтік станциялары, арнайы оқу орындары, балық сататын фирмалық дүкендері жұмыс істейді. Қазақстанның мыңдаған ірілі-ұсақты көлдері мен өзендері балық шаруашылығы қызмет етеді. Олардың жалпы аумағы 7,5 млн. га шамасында есептеледі. Су айдындарының ең ірілері: Каспий теңізі, Балқаш, Алакөл, Зайсан көлдері, Қапшағай, Бөген, Бұқтырма бөгендері, Жайық, Ертіс, Есіл өзендері. Дүние жүзі бойынша ауланған бекіре балықтарының 90%-ы Қазақстан балық шаруашылығының үлесіне тиеді. Қазіргі кезде республикада экологияның нашарлауына байланысты су айдынын қорғау, оларды ұдайы мелиорациялау, кәсіптік балықтардың сапасын жақсарту, балық өсіру жұмыстары жүргізілуде. Бұл міндет Қазақ балық шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтына және балық қорғау ұйымдарына жүктелген.
Курстық жұмыстың өзектілігі:
Курстық жұмыстың мақсаты: студенттерге балықты , балықтың түрлерін, балық өнімдерін таныстыру.
Курстық жұмыстың міндеті: Қазақстандағы кәсіби ауланатын балық түрлерін жәнеде балық өнімдерінің түрлерін білу және меңгеру.

0.1 Әдебиетке шолу

Б.И.Антонованың тұжырымдауы бойынша токсикодинамика - немесе удың мал ағзасына әсері тoксикологияның негізгі бөлігі болып табылады, ал токсикокинетика - малдың жіті және созылмалы улануы кезіндегі улы заттардың сіңу, таралу, жинақталу жәнe ағзадан бөліну заңдылықтарын қарастырады.[1].
Аничков С.В. айтуы бойынша, улар - тірі организмге әсер еткен кезде қалыпты тіршілігінің бұзылуын тудыратын заттар, яғни улануды немесе тіршілігін тoқтатуды, немесе өлімді тудыратын. Бірақ мұндай және басқа да көптеген анықтамаларды қазіргі кездегі у туралы түсініктeмеге толығымен жауап береді деуге болмайды. Анықтама берудің күрделілігі организмге жаратылысы табиғи немесе cинтитикалық көптеген химиялық заттардың екі түрдегі сипатта әсер етуінде, улы заттардың мөлшеріне байланысты. Мысалы: нартий хлорид адамдар мен жануарлардың азық рациондағы қажетті компонент, сонымен қатар оның көп мөлшерде болуы уландырып, өлімге келтіруі мүмкін. Көптеген дәрілік препараттар жоғары мөлшерде адамдар мен жануарлардың улануына себеп болады. Осыған дәлел ретінде АҚШ - тағы дәріханаларда рецeпсіз сатылатын ацетилсалицил қышқылымен көптеген адамдардың улану жағдайлары тіркелген [2].
Байниязов А.А. eңбегінде улы заттар жергілікті және жалпы әсер етеді. Жергілікті әсер еткенде улы заттар cол жердегі ұлпалармен ғана байланысқа түседі. - Ал жалпы әсер еткенде улы зат қанға түсeді де, бүкіл ағзаға таралады және жекeлеген мүшелер жүйесін зақымдайды да, клиникалық белгілері пайда бoлады делінген.[3]
Дюсембаев Серғазы Тұгерлыбекұлының еңбегінде Улану кезіндегі ұшаның және мүшeлердегі өзгерістер. Цинктің фосфидімен улану. Геморрагиялық диатез, аcқорыту жүйесінің жіті қабынуы көрінеді. ұлпалы ағзаларда дистрофиялық өзгeрістер байқалады, бауырда әсіресе майлану дистрофиясы ерекше көрінеді делінген.[4]
Житенко.П.В. тұжырымдауынша уланған жануарларды союға клиникалық жазылудан 72 cағат өткеннен кейiн рұқсат етiледi. Амалсыз сойылған малдардың eтi нитраттар мен нитрит мөлшерiнiң қалдығы анықталуымен бiрге бактeриологииялық және биохимиялық зерттеуге жатады.[5].
Жұмабекова Х.С., тұжырымдамаcында Дербышев К. организмге улы заттардың түсуінен пайда болатын аурулар уланулар деп аталады. Ондай улы заттар әртүрлі жолдармен түcуі мүмкін: ауыл шаруашылығында, құрылыстарда қолданылатын улы химикаттардан; өндірістің улы қалдықтарынан; азыққа қолданылатын өсімдіктердің құрамындаңғы улардан.[6].

2. Негізгі бөлім
2.1. Қазақстанда ауланатын балық түрлері

Балықтар -- хордалылар типінің жақтылар тобына жататын омыртқалы су жануарлары. Балықтардың 22000-нан астам түрі бар деп есептеледі. Олардың үштен бір бөлігі тұщы суда өмір сүреді. Балықтар үш топқа бөлінеді: жақсыз (миксина сияқты), шеміршекті (акулалар және тұтасқанаттар) және ең үлкен топты құрайтын сүйекті балықтар. 20 мыңнан астам түрі белгілі, олардың 97 - 98%-ы сүйекті балықтарға жатады, қалғандары шеміршекті балықтар. Қазақстанда 180-дей түрі мен түр тармақтары кездеседі.
Бекірелер- Қазақстанда бұл отрядтың 7 өкілі бар: қартпа, сүйрік балық, бекіре, сібір бекіресі, шоқыр, мекіре, тасбекіре тіршілік етеді. Бекірелер сүйекті - шеміршекті балықтар, басқа балықтардан сыртқы пішіні және құрлысымен ерекшеленеді. Денесі ұзынша ұршық тәрізді, бес қатар сүйекті өсінділермен жабылған ( бір қатары арқасында, екеуі екі бүйірінде және екеуі құрсағында), осы қатарлардың ортасында ұсақ сүйекті түйіршіктер мен тақтайшалар бар. Басы конус тәрізді созылған және тұмсығы күрек тәрізді. Төменгі жақта тісі жоқ. Бекірелер ұзақ өмір сүретін, кеш жетілетін балықтар, әр түрлі түрінің аталықтары 5- 13-тен 8-18 жаста, ал аналықтары 8- 12-ден 16-21 жаста жынысты жетіледі. Сонымен қатар, дене пішіндері өте үлкенг болады. Мысалы, қортпаның салмағы 1 тоннаға дейін, ұзындығы 4- 4,5 метрге дейін жетеді, 2 тонналық балықты ұстаған жағдайлар да белгілі. Тасбекіре 40 см- ден артық өспейді. Олар уақытының көбін теңізде өткізеді (Каспий және Арал теңіздері) , ал ұрығын шашу үшін өзенге көтеріледі. Барлық бекірелерді бағалы, жоғары сапалы еті және қара уылдырығы үшін әрқашанда көп ауланған. ХХ ғасырдың аяғында саны азайып кетті, сондықтан бұл кәсіптің уақытын реттеуге тура келді. Қазіргі кезде бекіре балығын ұстау үшін арнайы рұхсат керек, кей түрлері Қазақстан Қызыл кітабына енгізілді (тасбекіре мен мекіре ) және ұстауға тыйым салынады. Қазақстанда қортпа, бекіре , шоқыр - Каспий теңізі мен Жайықта; Сібір бекіресі- Бұқтырма су қоймасы мен Ертісте ; сүйрік бекіре- Жайық, Ертіс, Тобыл өзендерінде; мекіре- Каспий теңізі мен Жайықта, ертеректк ол Арал теңізінде кездесетін, Қазір Балқаш су қоймасында жерсіндірілген, ал тасбекіре - Сырдария өзені мен оның суармалы каналдарында таралған.

Шортан- Солтүстік жарты шарларда кең таралған, бала кезден ертегіден таныс жыртқыш балық. Шортанның денесі ұзынша жебе тәрізді, ұсақ қабыршақпен қапталған және қоршаған ортасына байланысты алуан түске боялған. Денесінің астыңғы жағы алға шығыңқыраған, жалпақ тұмсықты. Аузында тістері көп, олар ұшымен кері бағытталған, сондықтан аузына түскен жемтігі мұндай қақпаннан қайтып шыға алмайды. Шортан- жыртқыш, балықты басынан бастап жұтады, 1,5 метрге дейін өседі, салмағы 30-35 кг. Қазақстанда шора\тандар ағыны жай өзендер мен су маңы өсімдіктері жақсы жетілген көлдерде кездеседі.Тек Балқаш- Алакөл ойпаты мен Талас өзені су қоймасында кездеспейді. Бұл ерте көктемде таяз суларда уылдырық шашады да, уылдырықтарын өсімдіктерге жабыстырады.Жарып шыққан шортаншалар біраз уақыт жұмыртқадан қалған, сарыуыз қабығындағы қоректік заттарды пайдалынады, одан кейін ұсақ шаянтәрізділермен қоректенеді. Ұзындығы 5 см-ге жеткенен кейін, олар түгелдей жыртқыштық жолмен қоректенеді, шабақтарды аулайды.
Сазан ( қалантыр ) - тұқы балық тұқымдасының ірі балығы, мәдени тұқының жабайы шыққан тегі . Тығыз жалпақ денелі, денесі жасыл-сұр кейде сары түсті , ол тығыз ірі қабыршақпен қапталған . Тез өседі , екінші жылдың соңында ұзындығы 30 см , салмағ,ы 0,5-0,6 кг - ға жетеді (ең үлкені 2 метрге дейін өсіп , салмағы 20 кг ) өседі 30 жылға дейін өседі . Қазақстанда барлық жарамды су қоймалары және ну өсімдікті өзен шығанақтарында мекендейді . Қорек талғамайтын балық . Кәсіптік түр болдып табылады., оны кәсіптік деңгейде де, әуесқойлар балықшыларда аулайды. Адам әуелден қалантырды үй балығына айналдырды.. Басқа балықтармен салыфстырғанда судағы оттегі құрамын көп талап етпейді , оның уақытша төмендеуіне шыдай береді., тоғандағы жағдайға тез үйренеді . Көп ғасырлық сұрыптау нәтижесінде тұқы балықтың бірнеше түрі алынған , солардың ішінде көпке белгілі - жалтырауық тұқы , Айна сияқты екі бүйірін жауып тұратын үлкен қабыршақтары үшін осылай аталады.
Құбылмалы форель немесе бахтах - бұл балықтың Отаны - Солтүстік пен Орталық Америка. Форель албырттарға жатады. Бағалы қызғылт түсті еті үшін адамдар бұл балықты кең таратуға тырысты. Нәтижесінде бұл балық тоған болық шаруашылығының нысаны болады, дүние жүзінде көпеген елдерде жерсендіріледі. Ол Қазақстанда Шелек өзені су қоймасында тіршілік етеді. Бұл орташа пішінді (ұзындығы 0,5 метрдей, салмағы 6 кг ), арқасы сұр түсті, бүйірінде жарқыраған теңбілдері мен қызыл (аталықтары уылдырық шашу кезінде) бүйір жолақтары бар балық. Өзінің "құбылмалы" деген атын кей түрлерінің ашық бояоғандығын алған. Қоректенуі алуан түрлі- бентос, ұсақ балықтар, жәндіктер және т. б. Форельге жақын балық - албырт. Қазақстанда 2 түрше - Каспий және Арал албырттары тіршілік етеді, олар Қазақстан Қызыл кітабына енгізілген.
Қара балық немесе шармай - Қазақстанда мекендейтін екі шармайдың бірі Шармай тау өзендері мен Азия көлдеріне бейімделген тұщы су балығы , Қазақстанда Сырдария , Талас су қоймалары мен Қаратау өзендерін мекендейді . Денесі ұсақ қабыршақтармен қапталған , бояуы құбылмалы. Сондықтан қоңыр бояуына түскен ақ дағы бар бұл балықты тау өзендерінен байқау қиын. Талғаусыз қоректі , 0,5 метрге дейін өседі, салмағы 1,5 кг . Шармай тау аңғары мен таулы аймақтардағы әуесқойлық жолмен ауланатын шалғыз түрі , дегенмен оның уылдырығы мен құрсағында төселген қара жұқа қабығы улы екенін есте сақтау керек Қазақстанда бұдан басқа Балқаш шармайы тіршілік етеді.
Жайын-Қазақстандағы жацйын тәрізділер отрядының жалғыз өкілі , көпке танымал балықтың түрі. Жайынның денесі жоғарыдан төмен қарай шамалы жалпайған , арқасы қара , құрсағы ақшыл түсті , екі бүйірінде дақтары бар . Үлкен аузының жоғарғы жағында екі ұзын мұртшасы және төменгі жағында 2 қысқа мұртшасы болады. Бұл қорек талғамайтын балық . Қорегінің көп бөлігін балықөтар . бақалар құрайды. Жайын ыстық күндері терең шұқыр немесе судағы табиғи ағаш түбінде жатқанды ұнатады. Жайын өзіне тән өсімдіктен жасалған таяз жердегі ұясында уылдырығын салады. Алғашқы кезде , дернәсіл шыққанға дейін , ұяны аталығы қорғайды . Жайын тез өседі. 3-4 жылдан кейін жынысты жетіледі. Ұзындығы 5 метрге , салмағы 300 килограмға дейін жетеді.
Құртпа балық немесе Қортпа (--қорытпа) балық [1](лат. Huso huso) -- бекірелер тұқымдасына жататын ақ балықтың бір түрі, ұзындығы 424 сантиметрге, салмағы 1 тоннаға дейін болады.Каспий, Азов, Адриат, Қара теңізде және оларға құятын өзендерде болады. Балық өнеркәсібінде мұның маңызы өте зор.
Қортпаның тұмсығы қысқа әрі үшкір, астыңғы ерні ортасынан бөлінген; ұзындығы 380 см, салмағы 350 килограмдай. 1986 жылы сәуірде Жайық өзенінен ірі Қортпа ұсталған, оның салмағы 867 кг, уылдырығы 156 кг, 5,69 миллион уылдырық болған. Жекелеген аталықтары 9 - 11 (негізінен 12 - 15), аналықтары 12 - 14 (негізінен 15 - 20) жасында жыныстық жағынан жетіледі. Уылдырығын шашу үшін Жайыққа шілде - қазан және наурыздың соңы, сәуірдің басында өрістейді. Жазда өрістейтіндері қыста терең шұңқырларда қыстайды да, уылдырығын көктем шыға 6 - 12 м тереңдікте су температурасы 7 - 110С-қа жеткенде, ал көктемде өрістейтіндері уылдырығын (2 - 3 млн-дай) 3 - 8 м тереңдікте су температурасы 10 - 150С болғанда тастақты жерлерге (араға бірнеше жыл салып) шашады. Қортпаның бір жастағы шабақтары теңіздегі майда балықтармен (бұзаубас-балықтар, т.б.) қоректенсе, екі жастан соң толық жыртқыштыққа көшеді. Қортпа кәсіптік маңызы бар балық болып саналады. Қортпаны сүйрік балықпен будандастырудан бестер балығы алынған.Ұрғашы балықтары жыныстық сезімін 16-18, ал еркектері 12-14 жасында сезінеді. Уылдырық шашуы жылда емес, жобамен бес жылда бір-ақ рет. Сақа қорытпалар нағыз жыртқыштар болып саналады.
Ақ қайран (лат. Leucіsсus іdus) -- Қауырсын қанаттылар класының Тұқытәрізділер отрядының Тұқылар тұқымдасына жататын тұщы су балығы. Қазақстанда кең тараған.Дене тұрқы 60 - 70 см-ге жуық, салмағы 2,5 - 4 кг-ға жетеді. 4 - 6 жасында жыныстық жағынан толысып, наурыз - сәуір айларында тасқа, су өсімдіктеріне уылдырық (114 мыңға дейін) шашады. Шабақтары 3 - 4 жылда толысады. Жәндіктермен, ұлулармен және су өсімдіктерімен қоректенеді.Европадағы Рейн өзенінен бастап Шығыс сібірдегі Колымаға дейінгі өзен-көлдерде кездеседі. Ақ қайран - кәсіптік маңызы бар балық. Еті дәмді, азықтық сапасы жоғары. Онда 19%-ке дейін белок бар. Түсі ақ, аздап сарғыштау, кейде қызғылтым болады, қылқан сүйегі көп. Аққайранды тұздайды, ыстап келтіреді, одан консерві дайындайды. Сонымен бірге, оны қуыруға, асуға, қақтан кептіруге, сондай-ақ одан бәліш үшін начинка (фарш) жасауға болады. Қолға үйретілген сәндік түрі тоғандарда өсіріледі, спорттық мақсатпен де ауланады.
2.2. Қазақстанның балық шаруашылығы

Балықшылықты кәсіп қылған қазақ өзен жағалағанның өзегі талмайды деп бекер айтпаса керек. Кеңес одағының тұсында елде балық шаруашылығы мейлінше дамыған еді. Мысалы, 1970-1990 жылдар аралығындағы тауарлы балық өсiру көлемi 0,7 мың тоннадан 9,8 мың тоннаға дейiн өсiп, 14,2 есе артты. Алайда, бір кездері дүрілдеп тұрған балық шаруашылығы экономикалық дағдарыс жайлаған жылдарда тоқырауға ұшырады. 1990 - 2005 жылдар аралығында тауарлық балық өсiру мүлдем дамымады десек, қателеспейміз. Осыдан 5-6 жыл бұрынғы мәлімет бойынша тоған шаруашылықтарында өсірілген тауарлық балықтың көлемі 150 тоннадан аспаса, соңғы дерекке жүгінсек көрсеткіш 500 тоннаға жуықтаған. Әлбетте, бұл балық өнімдерін экспортқа шығармақ түгілі жергілікті нарықты қамтуға да жетпейді. Есесіне халық үшін балық аса қажетті тағамның түрі болып есептеледі. Ғалымдардың зерттеулеріне сенсек, әр адам орта есеппен жылына 14,6 келі балық өніміне зәру. Бұл қажеттілікті өтеу үшін балық өсіру, аулау мен импорт көлемін жылына 272 мың тоннаға дейін жеткізу керек екен.Отандық балық шаруашылығын жандандыру мақсатында ел үкіметі балық шаруашылығын дамытуға арнайы көңіл бөліп, осыдан бірнеше жыл бұрын ұзақ мерзімді шаралар бағдарламасын қабылдады. Осы бастама соңғы жылдарда көңіл көншітерліктей нәтижелер бере бастағаны байқалды. Әуелі ресми дерекке жүгінелік. Статистика жөніндегі агенттіктің таратқан мәліметіне сенсек, былтыр Қазақстандағы балық өсіру және балық аулау саласының берген өнімі 4 миллиард 370 миллион теңгені құрап, алдыңғы жылмен салыстырғанда 11 пайыз өсім тіркелген.
Отандық балық шаруашылығында әсіресе Атырау облысының үлесі мол: шығарылған өнімнің 44,7 пайызын беретін бұл өңірдің ауылшаруашылығы саласында балық өсіру ерекше маңызға ие. Сондай-ақ, Алматы және Шығыс Қазақстан облыстарының да мақтанарлықтай табыстары аз емес.Балық өсіру - нағыз табыс көзі. Бұлай дейтініміз, елімізге балық өнімдері 50-ге жуық мемлекеттен келеді екен. Негiзгi өнім жеткiзушi елдер - Ресей, Норвегия және Қытай. Балық өнімдерінің импорты жылдан-жылға өсіп келе жатқаны нарықтың болашағы зор екенін айқындайды. Балық шаруашылығын дамытуға соңғы жылдары Оңтүстік Қазақстан облысында да ерекше ден қойылды. Осы бағытта атқарылған шаралар қазірдің өзінде оң нәтижесін беруде. Әсіресе Шардара мен Түлкібас аудандарында жаңа жобалар жүзеге асырыла бастады. Былтыр облыста балық өндіретін жаңа зауыттың салынуы айтулы оқиға ретінде бағаланды. Балық өсіруде талай жылдық тәжірибесі бар Шардара өңірінің дамуына айтарлықтай серпін берген жоба жетекшілерінің сөзіне сенсек, қазіргі таңда балық өнімдеріне деген тапсырыс өзге облыстар түгілі шетелден де келіп түсуде. Бұл өз кезегінде өнімнің сапасының жақсы екенін көрсетеді және үлкен сұранысқа иеленеді. Балық өңдеу зауытының басшылығы бүгінгі таңда сазан филесін дайындаумен шұғылданатынын айтуда. Өнімдер қатаң түрде арнайы 30-40 градустағы тоңазытқышта сақталады. Мұндай камераларда балық құртылмайды. Ұзақ уақыт бойы сақтауға мүмкіндік бар. Шардара ауданында жемісті жұмыс атқарып келе жатқан шаруашылықтардың бірі - Ақсанат инжиниринг ЖШС. Мұндағылар алғашқы кезеңде жылына 30 тонна ет, 500 келі бекіре уылдырығын өндіруді көздеп отыр. Ірі кешеннің құрылысына 150 миллион теңгеден астам қаржы жұмсалды. Көлемі 5 гектар жерге бекіре өсіретін неміс технологиясымен жабдықталған, автоматтандырылған кешен тұрғызылды. Сондай-ақ, жуырда Түлкібас ауданында бекіре балығын өсіру қолға алынды. Бекіре балықты әдетте теңізде өсірмеуші ме еді? дерсіз. Қателесесіз. Ең бастысы - балықтың көбеюіне барынша жағдай жасап, жаңа технологияларға жүгінген жөн. Айталық, әлемдегі бекіре балықты қолдан өсірудің ең үлкен фермаларының бірі Сауд Арабиясында орналасқан екен. Бұл шаруашылық жылына жүздеген тонна ет өндіріп, 10 тонна уылдырық шығарады екен. Балық шаруашылығын шөлді аймақтағылар осылайша ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.