Іс-әрекет психологиясы
І Кіріспе
1) Іс.әрекет дағды туралы жалпы түсінік.
2) Адам іс.әрекетінің түрі мен дамуы.
ІІ Негізгі бөлім
1) Баланың іс . әрекетінің психикалық дамуының биологиялық және әлеуметтік факторлары
А) Дағдылану ерекшеліктері.
Ә) Дағдыға машықтанудың жолдары.
Б) Дағдының дамуы
2) Психиканы дамытудың биологиялық шарттары.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
1) Іс.әрекет дағды туралы жалпы түсінік.
2) Адам іс.әрекетінің түрі мен дамуы.
ІІ Негізгі бөлім
1) Баланың іс . әрекетінің психикалық дамуының биологиялық және әлеуметтік факторлары
А) Дағдылану ерекшеліктері.
Ә) Дағдыға машықтанудың жолдары.
Б) Дағдының дамуы
2) Психиканы дамытудың биологиялық шарттары.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Адам әрекеттерінің барлығы бір мақсатқа, бір мүддеге саналы түрде бағытталып отырады. Адам алдына бір мақсат қойып, содан бір нәтиже шығаруға тырысады.
Ұлы басты мақсаттар мен мүдде адам тұрмысында жетекші болып адамды ұмтылдырып ,жігерлендіріп отырады. Басты мақсатқа байланысты күнделікті тұрмыста бірнеше мақсаттар мен мүдделер болуы мүмкін .Бірақ олар барлығы болуы міндет, мақсаттарға бағынышты болып , түбінде соларға ыңғайланып отырады.
Адам психологиясының сипаттамасын беру үшін оның іс--әрекетінің басты басты белгілерін атап өткен жөн. Осындай айрықша сипаттардың бірі –адамның дүниедегі заттарға, құбылыстарға, еңбек объектісіне, оның процесіне назар салуы, зейін қоюы әр уақыт адамның санасының бір затқа, құбылысқа, болмысқа бақыт алып отыруы. Сананы айналадағы дүниеге бағыттап отырмаса ол затты дұрыс қабылдай алмайды. Өйткені адамның санасында ол дұрыс сәулеленбейді.
Саналы әрекеттің айрықша, маңызды сипаттарының бірі-шығармашылық. Шығармашылықтың дамуында жеке адамның ерекшеліктері өте маңызды болады.Онсыз адамның қоғамы ғылым мен техника өнер әдебиеті прогресифті жолмен өсіп дамымаған болар еді. Біздің тіршілік әрекетімізді творчествалық әрекет болмаса, ондай ешбір жаңа ой, соны пікір болмай, нәтижелі табыстарға жетпеген болар едік. Іс-әрекет тек белсенділік пен емес, мінезбен де ерекшеленеді. Мінез құлық әрдайым мақсаты, әрбір нәтиже алу үшін құрыла бермейді, ол көпшілігіне пассивта болады.
Мінез- құлық споталдықты (ішкі себептер мен пайда болған сыртқы әсерден болмаған) болады, ал іс-әрекет – ұйымдастырушылықта, мінез-аяқ астынан, іс-әрекет- жүйелік болады. Адам іс әрекетінің мативы әр түрлі, ол аргоникалық материалдық функцияналық, әлеументтік, рухани болуы мүмкін.
Іс әрекеттің органикалық мативі организімнің табиғи қажеттілігін қанағаттандыруға бағытталады. Мұндай мативтер өсу, өзін-өзі сақтау, организімін дамуымен байланысты.
Іс-әрекеттің функцияналдық мативі түрлі мәдени формадағы белсенділігі қанағаттандыруға арналады. Мысалы, спорттық ойын мен сабақтар.
Іс-әрекеттің материалдық мативтері – тұрмыстық қажеттіліктерді атқаруға арналады. Тұрмыс заттарын азық түрлерін, ас-ауқат т.б. адамның табиғи қажеттілігін қамтамассыз етуге болады.
Іс әрекеттің әлеуметтік мативі – қоғамда белгілі бір ортаға ие болуы үшін болатын адамдардың құрметпен мойындауын тудыруға байланысты туындайтын әр түрлі іс-әрекеттер.
Іс -әрекеттің рухани мативі – адамның өзін-өзі білімін әрекеттендіруіне байланысты болады.
Іс-әрекеттің мақсаты ол жүйесінің немесе нәтижесінің болуы. Іс-әрекет мақсаты мен мативі бір бірімен қабысып жатады.
Заттық іс-әрекет дегеніміз – ол белгілі бір іске тікелей байланысты болады. Мысалы танымдық іс-әрекет пәні түрлі мәлімет оқу іс-әрекетінің пәні- білім, білік дағды болса іс-әрекетінің пәні- жасамдал материалдық жеміс (нәтижесі) болады.
Кез келген іс-әректтің құрылымы болады. Олардың құрылымына: Әрекет пен операция жатады.
Әрекет – іс-әрекеттің бір бөлшегі ол адамның саналы мақсаты мен дербестігі мен жүзеге асады.
Мысалы: Танымдық іс-әрекеттегі әрекетте кітапты алу, оны оқу, ол бойынша дайындалу сияқты әрекеттер бар.
Операция - әрекетті жүзеге асыруда болатын тәсілді айтамыз.
Іс-әрекетті жүзеге асыру құралы – ол әрекет пен операцияны жүзеге асыру үшін пайдаланатын құрал , инструменттер жатады.
Адам әрекеттерінің барлығы бір мақсатқа, бір мүддеге саналы түрде бағытталып отырады. Адам алдына бір мақсат қойып, содан бір нәтиже шығаруға тырысады.
Ұлы басты мақсаттар мен мүдде адам тұрмысында жетекші болып адамды ұмтылдырып ,жігерлендіріп отырады. Басты мақсатқа байланысты күнделікті тұрмыста бірнеше мақсаттар мен мүдделер болуы мүмкін .Бірақ олар барлығы болуы міндет, мақсаттарға бағынышты болып , түбінде соларға ыңғайланып отырады.
Адам психологиясының сипаттамасын беру үшін оның іс--әрекетінің басты басты белгілерін атап өткен жөн. Осындай айрықша сипаттардың бірі –адамның дүниедегі заттарға, құбылыстарға, еңбек объектісіне, оның процесіне назар салуы, зейін қоюы әр уақыт адамның санасының бір затқа, құбылысқа, болмысқа бақыт алып отыруы. Сананы айналадағы дүниеге бағыттап отырмаса ол затты дұрыс қабылдай алмайды. Өйткені адамның санасында ол дұрыс сәулеленбейді.
Саналы әрекеттің айрықша, маңызды сипаттарының бірі-шығармашылық. Шығармашылықтың дамуында жеке адамның ерекшеліктері өте маңызды болады.Онсыз адамның қоғамы ғылым мен техника өнер әдебиеті прогресифті жолмен өсіп дамымаған болар еді. Біздің тіршілік әрекетімізді творчествалық әрекет болмаса, ондай ешбір жаңа ой, соны пікір болмай, нәтижелі табыстарға жетпеген болар едік. Іс-әрекет тек белсенділік пен емес, мінезбен де ерекшеленеді. Мінез құлық әрдайым мақсаты, әрбір нәтиже алу үшін құрыла бермейді, ол көпшілігіне пассивта болады.
Мінез- құлық споталдықты (ішкі себептер мен пайда болған сыртқы әсерден болмаған) болады, ал іс-әрекет – ұйымдастырушылықта, мінез-аяқ астынан, іс-әрекет- жүйелік болады. Адам іс әрекетінің мативы әр түрлі, ол аргоникалық материалдық функцияналық, әлеументтік, рухани болуы мүмкін.
Іс әрекеттің органикалық мативі организімнің табиғи қажеттілігін қанағаттандыруға бағытталады. Мұндай мативтер өсу, өзін-өзі сақтау, организімін дамуымен байланысты.
Іс-әрекеттің функцияналдық мативі түрлі мәдени формадағы белсенділігі қанағаттандыруға арналады. Мысалы, спорттық ойын мен сабақтар.
Іс-әрекеттің материалдық мативтері – тұрмыстық қажеттіліктерді атқаруға арналады. Тұрмыс заттарын азық түрлерін, ас-ауқат т.б. адамның табиғи қажеттілігін қамтамассыз етуге болады.
Іс әрекеттің әлеуметтік мативі – қоғамда белгілі бір ортаға ие болуы үшін болатын адамдардың құрметпен мойындауын тудыруға байланысты туындайтын әр түрлі іс-әрекеттер.
Іс -әрекеттің рухани мативі – адамның өзін-өзі білімін әрекеттендіруіне байланысты болады.
Іс-әрекеттің мақсаты ол жүйесінің немесе нәтижесінің болуы. Іс-әрекет мақсаты мен мативі бір бірімен қабысып жатады.
Заттық іс-әрекет дегеніміз – ол белгілі бір іске тікелей байланысты болады. Мысалы танымдық іс-әрекет пәні түрлі мәлімет оқу іс-әрекетінің пәні- білім, білік дағды болса іс-әрекетінің пәні- жасамдал материалдық жеміс (нәтижесі) болады.
Кез келген іс-әректтің құрылымы болады. Олардың құрылымына: Әрекет пен операция жатады.
Әрекет – іс-әрекеттің бір бөлшегі ол адамның саналы мақсаты мен дербестігі мен жүзеге асады.
Мысалы: Танымдық іс-әрекеттегі әрекетте кітапты алу, оны оқу, ол бойынша дайындалу сияқты әрекеттер бар.
Операция - әрекетті жүзеге асыруда болатын тәсілді айтамыз.
Іс-әрекетті жүзеге асыру құралы – ол әрекет пен операцияны жүзеге асыру үшін пайдаланатын құрал , инструменттер жатады.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
1. Мухина В.С. Мектеп жасына балалардың психологиясы . Алматы, 1986ж.
2. Петровскийдің редакциялығымен « Педагокикалық және жас ерекшеліктер психологиясы». Алматы, 1987ж.
3. Жарықбаев Қ. Қазақ психологиясының тарихы. Алматы, 1986 ж,
4. Вогословский В. Жалпы психология. Алматы. 1980 ж.
5. Бейсенова Ж. Жоғары сынып оқушыларының кәсіби өзіндік анықтамасы. Алматы, 2004 ж.
6.Жас өсперемдер психологиясы.-Ұлағат,1997.
7.Мектепке дейінгі бала анотомиясы.-Алматы,2001
8. Жарықбаев Қ. «Жантану», Алматы 1996 жыл.
9. Сәбет Бап-Баба «Жантану негіздері», Алматы 2003жыл.
10. Тәжібаев Т. «Жалпы психология», Алматы 1993жыл.
11. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Педагогика және Психология, Алматы мектеп 2002жыл.
12.«Педагогикалық және жас ерекшелік психологиясы», А.В.Петровский, Алматы-1987жыл.
13. Алдамұратов, Рақымбетов, Іргебаева, Нығметов «Жалпы психология», Алматы-1996жыл.
1. Мухина В.С. Мектеп жасына балалардың психологиясы . Алматы, 1986ж.
2. Петровскийдің редакциялығымен « Педагокикалық және жас ерекшеліктер психологиясы». Алматы, 1987ж.
3. Жарықбаев Қ. Қазақ психологиясының тарихы. Алматы, 1986 ж,
4. Вогословский В. Жалпы психология. Алматы. 1980 ж.
5. Бейсенова Ж. Жоғары сынып оқушыларының кәсіби өзіндік анықтамасы. Алматы, 2004 ж.
6.Жас өсперемдер психологиясы.-Ұлағат,1997.
7.Мектепке дейінгі бала анотомиясы.-Алматы,2001
8. Жарықбаев Қ. «Жантану», Алматы 1996 жыл.
9. Сәбет Бап-Баба «Жантану негіздері», Алматы 2003жыл.
10. Тәжібаев Т. «Жалпы психология», Алматы 1993жыл.
11. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Педагогика және Психология, Алматы мектеп 2002жыл.
12.«Педагогикалық және жас ерекшелік психологиясы», А.В.Петровский, Алматы-1987жыл.
13. Алдамұратов, Рақымбетов, Іргебаева, Нығметов «Жалпы психология», Алматы-1996жыл.
ІС-ӘРЕКЕТ ПСИХОЛОГИЯСЫ
І Кіріспе
1) Іс-әрекет дағды туралы жалпы түсінік.
2) Адам іс-әрекетінің түрі мен дамуы.
ІІ Негізгі бөлім
1) Баланың іс - әрекетінің психикалық дамуының биологиялық және
әлеуметтік факторлары
А) Дағдылану ерекшеліктері.
Ә) Дағдыға машықтанудың жолдары.
Б) Дағдының дамуы
2) Психиканы дамытудың биологиялық шарттары.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Адам әрекеттерінің барлығы бір мақсатқа, бір мүддеге саналы түрде
бағытталып отырады. Адам алдына бір мақсат қойып, содан бір нәтиже
шығаруға тырысады.
Ұлы басты мақсаттар мен мүдде адам тұрмысында жетекші болып адамды
ұмтылдырып ,жігерлендіріп отырады. Басты мақсатқа байланысты күнделікті
тұрмыста бірнеше мақсаттар мен мүдделер болуы мүмкін .Бірақ олар барлығы
болуы міндет, мақсаттарға бағынышты болып , түбінде соларға ыңғайланып
отырады.
Адам психологиясының сипаттамасын беру үшін оның іс--
әрекетінің басты басты белгілерін атап өткен жөн. Осындай айрықша
сипаттардың бірі –адамның дүниедегі заттарға, құбылыстарға, еңбек
объектісіне, оның процесіне назар салуы, зейін қоюы әр уақыт адамның
санасының бір затқа, құбылысқа, болмысқа бақыт алып отыруы. Сананы
айналадағы дүниеге бағыттап отырмаса ол затты дұрыс қабылдай алмайды.
Өйткені адамның санасында ол дұрыс сәулеленбейді.
Саналы әрекеттің айрықша, маңызды сипаттарының бірі-
шығармашылық. Шығармашылықтың дамуында жеке адамның ерекшеліктері өте
маңызды болады.Онсыз адамның қоғамы ғылым мен техника өнер әдебиеті
прогресифті жолмен өсіп дамымаған болар еді. Біздің тіршілік әрекетімізді
творчествалық әрекет болмаса, ондай ешбір жаңа ой, соны пікір болмай,
нәтижелі табыстарға жетпеген болар едік. Іс-әрекет тек белсенділік пен
емес, мінезбен де ерекшеленеді. Мінез құлық әрдайым мақсаты, әрбір нәтиже
алу үшін құрыла бермейді, ол көпшілігіне пассивта болады.
Мінез- құлық споталдықты (ішкі себептер мен пайда болған сыртқы
әсерден болмаған) болады, ал іс-әрекет – ұйымдастырушылықта, мінез-аяқ
астынан, іс-әрекет- жүйелік болады. Адам іс әрекетінің мативы әр түрлі, ол
аргоникалық материалдық функцияналық, әлеументтік, рухани болуы мүмкін.
Іс әрекеттің органикалық мативі организімнің табиғи қажеттілігін
қанағаттандыруға бағытталады. Мұндай мативтер өсу, өзін-өзі сақтау,
организімін дамуымен байланысты.
Іс-әрекеттің функцияналдық мативі түрлі мәдени формадағы
белсенділігі қанағаттандыруға арналады. Мысалы, спорттық ойын мен сабақтар.
Іс-әрекеттің материалдық мативтері – тұрмыстық қажеттіліктерді
атқаруға арналады. Тұрмыс заттарын азық түрлерін, ас-ауқат т.б. адамның
табиғи қажеттілігін қамтамассыз етуге болады.
Іс әрекеттің әлеуметтік мативі – қоғамда белгілі бір ортаға ие
болуы үшін болатын адамдардың құрметпен мойындауын тудыруға байланысты
туындайтын әр түрлі іс-әрекеттер.
Іс -әрекеттің рухани мативі – адамның өзін-өзі білімін
әрекеттендіруіне байланысты болады.
Іс-әрекеттің мақсаты ол жүйесінің немесе нәтижесінің болуы. Іс-
әрекет мақсаты мен мативі бір бірімен қабысып жатады.
Заттық іс-әрекет дегеніміз – ол белгілі бір іске тікелей
байланысты болады. Мысалы танымдық іс-әрекет пәні түрлі мәлімет оқу іс-
әрекетінің пәні- білім, білік дағды болса іс-әрекетінің пәні- жасамдал
материалдық жеміс (нәтижесі) болады.
Кез келген іс-әректтің құрылымы болады. Олардың құрылымына:
Әрекет пен операция жатады.
Әрекет – іс-әрекеттің бір бөлшегі ол адамның саналы мақсаты мен
дербестігі мен жүзеге асады.
Мысалы: Танымдық іс-әрекеттегі әрекетте кітапты алу, оны оқу,
ол бойынша дайындалу сияқты әрекеттер бар.
Операция - әрекетті жүзеге асыруда болатын тәсілді айтамыз.
Іс-әрекетті жүзеге асыру құралы – ол әрекет пен операцияны
жүзеге асыру үшін пайдаланатын құрал , инструменттер жатады.
Кез келген адам іс-әрекетінің ішкі және сыртқы компоненттері
болады.
Ішкі компонент – іс әрекетті басқаруға қатысатын орталық жүйке
жүйесі болатын анатомиялық физалогиялық құрылымдар мен процестер және осы
іс әрекетті реттеп отыратын психикалық процестер мен киімдер қатысады.
Сыртқы компонентке – іс-әрекетті тәжірбиелік орындауда болатын
түрлі қозғалыстар жатады.
Іс-әрекеттің ішкі және сыртқы компоненттері үнемі
арақатынасы бола бермейді.
Іс-әрекеттің дамуы мен қайта құрылуына байланысты сыртқы
компонент, ішкі компонентке жүйесі ауысып отырады. Іс-әрекетте қиындық
туып, оны қайта қалпына келтіру қажет болғанда кері ауысу жүреді- оны-
экстериоризация деп атайды.
Экстериоризация ішкі қайтадан сыртқыға айналады, саналы
бақыланады, қысқа автоматтанған іс-әрекет компонентінің қайта жасалуын
айтамыз.
Іс-әрекет бұл таным мен шығармашылыққа бағытталған адамның өзінің өмір
сүру кәсіби салалары бойынша айтылуы үшін адамның белсенділігін түрін
айтуға болады. Адам іс-әрекет арқасында материалдық және рухани
құбылыстарда жасалынады қабілеттілігі арқасында табиғатты қоршайды оны
жетілдіреді. Адам өзіне генотивтік мүмкіндігіне негізделіп және одан
шеңберінен адам өз іс-әрекетімен шығармашылық сипатқа жасайды. Еңбек
құралдарының арқасында жаңа қоғамды техникалық материалдық мәдени рухани
даму жасауының арқасында адам өзін-өзі қайта құрып отырды. Тарихи даму
прогресіне көз жіберер болсақ, адам іс-әрекет арқасында жетіліп отырды.
Адам іс-әрекет тұтынушылық сипаты үшін ғана емес, жемісін беретін
шығармашылықта көрініп, жалғасады.
Адам іс-әрекеті өзге тіршілік иелерімен ерекшеленеді.Жануар
белсенділігі жаратылыстық қажеттілікке байланысты болса, адам іс-әрекеті
адамзаттың бұрын-соңғы жасалған мәдени- тарихи жетістіктеріне сүйеніп оны
қажеттіліктерінде сүйене жалғастырады.
Адам іс-әрекеті күрделі қимыл қозғалыстық біліктілік пен дағдыға
байланысты.
Адам іс-әрекетінің басқа тіршілік иелері мен айырмашылығын
белгілеп көрейік.
1. Адам іс-әрекеті жемісті шығармашылықты, жасампаздыққа ие.
2. Ал жануарлар белсенділігі тұтынукшылық негізде болады.
3. Адам іс-әрекеті заттық материалдық, рухани мәдениетпен
Бұларды өз дамуы үшін пайдаланады. Ал жануарлар өз биалогиялық
қажеттілігін қанағаттандыру үшін жасайды.
Адам іс-әрекеті адамның өзін өмір жағдайын қажеттілігі мен
қабілеттілігін де қайта қайта құрайды немесе көркейте түседі.
Адам іс-әрекеті түрлі форма мен оның әр түрлі құралдар арқылы жүзеге
асыруы тарихтық жемісі. Ал жануарлар белсенділігі биалогиялық эвалютциялық
нәтижесі ретінде болады.
Адамға заттың іс-әрекеті туа берілмейді. Ол тәлім тәрбие қалыптасуы мен
жүзеге асуы Ал жануарларда бұл іс-әрекет ген.отипке негізделінетіндіктен
туа беріледі.
Қиял творчества жалғыз ақындарға тән емес, ғылымның мәдениеттің барлық
саласында керекті өте үлкен орын алатын психологиялық әрекет. Творчества
бар жерде қиял да бар Қиял творчестваның негізгі бір психологиялық құрамы
болып табылады. Творчества тек жазушы ақын суретші т.б. іс-әрекетінде
болмай, ғылым мен техникалық мәдениеттің еңбектің барлық саласындағы
адамның күнделікті тіршілігінде, тіпті күнбе күнді оқудың өзінде де елеулі
орын алады. Мектеп оқушысының қағидашы түсінуі, бір есепті өз бетінше
шығара бастауының өзін творчествалық әрекет деп есептеуге болады.
Шабыт – адамның барлық қабілеттіктерінің жіберлі түрде әрекет
етуінен туындайтын күй. Шабыт үстінде жасалған шығарма адам жазушы болсын
ғылым болсын, ғылым болсын, кім болса да оның еңбегі жемісті болмақ. Бірақ
шабыт өзінен-өзі келе бермейді. Ол үшін бір нәрсе адамға әсер етуі қажет.
Бұл бұрыннан ойланып толғанып жүріп, сол кезхде келген шабыт. Дайындық
кезінде материал жинамай , бір мезетте шығармашылық жасай алмайды. Адамда
шабыт пайда болуы үшін үлкен дайындық жігерлі еңбек керек творчествалық
жемісті нәтижелі болуы түрлі дағдыларға машықтануға байланысты .
Дағдылану еңбектің түрлі салаларында өте үлкен орын алады. Адам
өзінің істейтін еңбегіне орай, тиісті дағдыларды меңгермесе өзінің істейтін
жұмысының тектігіне жете алмайды жұмысын дұрыс ұйымдастырып , еңбек өнімін
арттыра алмайды әр уақытта күнделікті істейтін жұмысына шамадан тыс көп
жігер көп күш жұмсайтын болады.
Дағдылардың педагогикалық процесте алатын орны ерекше. Егер
оқушы оқу процестерінде оқуға , озуға, есеп шығаруға т.б. машыұқтанбкаса
олар жақсы оқи да , ғылыми негізін меңгере де алмас еді.
Адам іс-әрекетінің түрі мен дамуы.
Адам іс-әрекет үш түрлі параметрлерде: Қажеттілік күші, саны мен
сапасымен белгіленеді.
Іс-әрекет бұл қажеттілікке байланысты болады. Ал оның қажеттілік
күші – оның көкей кестілігі туындау жиілігі, тудыру потенциялы мен
көрсетіледі.
Саны – туындап отырған әр түрлі қажеттіліктердің уақыт өткен сайын оның
актуалды болуынан көрінеді. Оған уақыт жетімсіздігі – түрлі іс-әрекетті
атқару жатады.
Іс-әрекет түрлеріне: қатынас, ойын, оқу, еңбек, жатады.
Қатынас – адам дамуы, оның жеке дамуы процесінде туындайтын іс-
әрекеттің алғашқы түрі.
Қатынас іс-әрекет түрі ретінде қарастырылады, ол адамдардың өзара
мәлімет алмасуына бағытталады.
Онда ұстанатын мақсат: Өзара түсінісу іскерлік ,жеке қатынасты достықты
құру, өзара көмек беру және бір – біріне ықпал етуді көздейді.
Адам бір-бірі мен тілдік және тілдік емесмәліметтер мен алмасады.
Адамдар арасында жанама қатынастар тікелей қатынас болмайды. Мәлімет алмасу
өзге адамдар, техникалық құралодар, арқылы жүре береді.
Адамның іс-әрекетінің даму жүйесін сөз еткенде, біз оның мына
төмендегідей іс - әрекеттерінің прогрешіл қайта жасалу оспектілерінің
түрлерін айтамыз.
1. Адам іс-әрекетінің филогенетикалық даму жүйесі .
2. Адам түрлі іс -әрекеттер процестер араласа отырып өзінің онтогенезде
болатын жеке дамуы.
3. Іс-әрекет түрлерінің өзгеруі және ішінара өз ішінде алмасу .
4. Іс-әрекет диференциялциясы. Бір іс-әрекеттің әлсіреуінен өзге
жекелеген дербес іс-әрекетке айналуы.
Психиканың негігі үш қызметі: Айналадағы қоршаған әлемнің
бейнелеуімен әсер етуі, мінез құлықпен іс-әрекетті ретелінуі, айналадағы
қоршаған өмірден адамның өз орнын таба білуі.
Психологияның жаратылыстану пәндерімен байланысты: Биалогиялық
ғылымдар- физалогия, адам анатомиясы, ЖЖӘ (Жоғарғы жүйке әрекеті)
физалогиясы, еңбек физиалогиясы, механикалық ғылымдар- психатрия,
психоформатология, невралогия, психоэндокриналогия сияқты ғылымдар туралы
түсінік беру. Олардың әр-қайсысы туралы қысқаша анықтамалық беру. Байланысу
себебін көрсету.
Психология ғылымында жаратылыстану негізінің ролі: мыналарды
қамтамассыз етеді.Жаратылыстану пәндері туралы білімінің болуы мен оның
психологиямен өзара байланыстылығын білу, адамның жүйке жүйесі қызыметінің
құрылуымен оған тән өзгешеліктер туралы түсінігінің болуы, жүйке жүйесімен
адам психикасының өзара байланысы туралы түсінік, адамның жоғары жүйке
әрекетінің заңдылықтары туралы білімінің болуы мен оны ескерте отыруы бас
ми рефлекстері туралы дұрыс пайымдау.
Психологияның ерекшелігі – адамзатқа белгілі ең күрделі
құбылыстарды қарастырады, таным субъбекті мен объекті бір арнада болады,
тәжірбиелікті қажет етеді.
Баланың іс - әрекетінің психикалық дамуының биологиялық және
әлеуметтік факторлары.
Баланың психикалық дамуы жас ішінде бала қимылқозғалыстарының дамуы
және психикалық процестері мен қасиеттерінің қалыптасуы жағынан үлкен
жетістіктерге жетеді. Ол басын ұстауды, отыруды, еңбектеуді, ақырында, тік
тұруды және бірнеше қадам жасауды үйренеді. Үш-төрт айлық кезде жармасу
қимылдары дами бастайды. Бала өзін қызықтырған жарқырауық затқа ұмтылады,
оған қолын созады, ұстауға тырысады. Алғашқыда бұл қимылдар жөнді
үйлеспейді: нәресте жиі қателіктер жіберіп, ұстай алмай қалады. Бірақ
біртіндеп қимылдар ұсталынатын заттардың орнына, көлеміне және түріне орай
нақтылана бастайды. Бұл тектес қимыл белсенділігінің орасан зор маңызы
болады. Солардыд арқасында бала бірсыпыра қажетті қимыл дағдыларын игереді.
Мұның үстіне заттардың қасиетіне практикалық икемделу бул қасиеттердің
көзбен көріп қабылдауда ерекшелене бастауына алып келеді. Егер бала
бастапқыда қолын заттардың касиеттеріне көптеген байқаулар арқылы ыңғайлап,
сыртқы бағдарлау кимылдарын жасайтын болса, кейін осы бағдарлау қимылдары
интериоризацияланады — көріп қабылдауға ауысады.
Жармасу әрекетінің калыптасуымен қатар заттармен сілкілеу, тақылдату,
лақтыру т. б. тәрізді қарапайым қимылдар жасау да дамиды. Мұндай іс-
әрекеттерді орындай отырып, бала нәрестенің, заттардың толып жатқан
қасиеттерімен танысады. Нәресте үшін өткінші, өзгермелі әсерлер негізінде
түрақты, оған тәуелсіз заттардың болатыны байқалына бастайды. Қабылдау
заттыққа және түрақтылыққа ие болады.
Баланың психикалық белсенділігінің сипаты өзгереді. Әдейі іс-әрекет
жасау тенденциясы көріне бастайды. Балада кездейсоқ кимылдарды қайта
жаңғырту мүмкіндігі қалыптасады. Бұл қимылдарды жасаудан бұрын сәби оларды
алдын ала болжап қоймаса да, осы қимылға байланысты қоршаған ортаның
өзгерісін көру үшін қимылды әдейі қайталауға нәресте кабілетті болады.
Балалық шақтың соңына қарай балалар үлкендердің көптеген іс-әрекеттерін
қайталай отырып, үлкен еліктеушілік көрсетеді. Әдейі жасалғаы әрекеттер мен
еліктеу ақылдың күшті дамып келе жатқандығын дәлелдейді. Шындығында да,
балалар заттармен әдейі (тарсылдатып, сілкілеп, бүрап) әрекеттер жасай
бастаған соң, үлкендердің қарапайым әрекеттеріне еліктеуден қайсыбір
жетістікке жеткен соң, балалардың әрекеттерінен ойлаудың қарапайым
көріністерін байқауға болады. Затпен- қимылдар жасау үстінде бала үшін
проблемалық ситуация туады, оны да ол қимылдар жасау жолымен шешуге
тырысады. Басқаша сезбен айтқанда, заттық қимылдар үстінде қарапайым
проблемалы ситуациялар пайда болып және шешіліп отырады. Сонымен бала
өзінің және басқалардың қимылдарына еліктейді отырып ойлауды әрекет үстінде
үйренеді.
Ерте сәбилік шақтың аса маңызды жетістіктері (бір жастан үш жасқа
дейін). Онтогенезде тең уақыт ішінде адам психикасы дамуы жағынан әр түрлі
қашықтықтан өтеді. Бала психикасында алғашқы үш жылда болатын сапалық
қайта өзгерістер айтарлықтай қомақты болады. Сондықтан адамның туған
сәтінен есейгенге дейінгі психикалық дамуының орта жолы қайсы деп ойланған
көптеген психологтар оған үш жасар кезді жатқызды.
Үш жасар бала өзін-өзі күтуге қабілетті, айналасындағы адамдармен өзара
қарым-қатынас жасай алады. Мұнда өзінде ол қарым-қатынастың сөздік
формаларын ғана емес, мінез-кұлықтың қарапаным формаларьш да игсреді. Үш
жасар бала едәуір белсенді, айналадағыларына түсінікті тәуелсіз болады.
Бір жастан үш жаска дейінғі балаңың психикасының дамуы бірнеше
факторларға байладысты.;
Баланың психикалық дамуына тік жүруді үйрену едәуір ықпал жасайды.
Нәрестелік шақтың соңында сәби алғашқы қадамдар жасай бастайды. Тік түру
қалпына ауысу — ол үшін киын іс.Кішкентай аяқтарымен аттап басу үлкен күшке
түседі. Локомоция программасы әлі қалыптаспағандықтан, бала үнемі тепе-
теңдікті жоғалтып алады. Құлап калу қаупін де жеңіп, осынау алғашқы
қадамдарды жасау үшін қайта-қайта күш жұмсауға оны не итермелейді? Жүру
кезінде жұмыс істеп тұрған аяк, қол, арқа және бүкіл дене бұлшық еттерінеи
пайда болатын бұлшық ет сезімі маңызды ынталандырушы болып табылады. Өз
денесін өзі билеу сезімі бала үшін өзін-өзі мадатқау қызметін атқарады.
Баланың қозғалып жүру ниетін сол сияқты тілеген ақсатына жету мүмкіндігі
және, сонымен қоса, үлкендердің қатысуы меи мақұлдауы қолдайды. Өте тез
арада, алғашкы әлсіз қадамдардан соң үйлесімді тура бағытты кимылдар жасау
қабылеті қалыптаса бастайды. Екі жасқа қарай бала орасан зор ынтамен өзіңің
жүрген жолынан кедергілер іздестіреді. Қнындықтар және оларды жену сәбиде
жағымды эмоцнялық көціл күй туғызады.
Қозғалып жүруге қабылеттілігінің (дене қимылының табысы бола отырып)
псыхологиялық салдарлары. Қозғалып жүруге қабылеттілік арқасында бала
сыртқы дүниемен неғұрлым еркін де дербес қарым-қатынас жасау дәуіріне
енеді. Жүруді игеру кеңістікте бағдарлану кабілетін дамытады. Бұлшық ет
сезімі қашықтық пен заттың кеңістікте орналасуын есептеу өлшемі болады. Бүл
көру, қимылдау мен сезінудің бірлескен қызметтері аркылы жүзеге асады. Өзі
қарап түрған затқа жақындай отырып, бала оның кеңістікте орналасу қалпын
практикалық түрде игереді. Жүру арқылы бала езінің таным объектісі болатын
нәрселер шеңберін әлдеқайда кеңейтуге мүмкіндік алады. Ол ата-аналары бұрын
оған ұсынуға болмайды деген сан алуан заттармен іе-әрекет жасауға кабілетті
болады. Жаңа заттар тексерудің жаңа тәсілдерін туғызып, сәбиге нәрселердің
осы уакытқа дейінгі жасырын болып келғен қасиеттері мен олардың арасындағы
байла-ныстарын ашады.
Баланың психикалық дамуына заттық әрекеттердің дамуы едәуір дәрежеде
әсер етеді. Нәрестелік жасқа тән қимылдық іс-әрекет ерте сәбилік шақта
заттық іс-әрекетпен алмасады.Заттық іс-әрекеттің дамуы заттармен жұмыс
істеудің коғам жасап шығарған тәсілдерін игерумен байланысты болады. Адам
үшін заттардың бекітілген, тұрақты маңызы бар. Адам жануарлармен
салыстырғаңда түрақты нәрселер дүниесінде өмір сүреді. Маймылдың да
саптаяқтан су іше алатыны әркімге белгілі. Бір-ақ жануарлар үшін заттардың
ситуациялық маңызы бар: егер су саптаяққа қүйылған болса, маймыл оны
саптаяқтан, егер су шелекте болса, шелектен, ал егер еденде төгіліп жатса,
еденнен ішеді. Бала үлкендерден заттардың адам іс-әрекеті арқылы бе-
кітілген түрақты маңызын бағдарлауға үйренеді. Баланы қор-шаған заттық
дүние — мебель, киім-кешек, ыдыс-аяқ — заттар, олардың адамдар емірінде
белгілі бір маңызы бар. Бала ерте сәбилік шақта да бұйымдардың маңызын
түсінеді.
Заттың бекітілген мазмұны балаға өзінен-өзі берілмейді. Ол шкафтың
есігін сансыз рет ашып-жабуы, сол сияқты ұзақ уақыт қасықпен еденді
тарсылдатуы мүмкін, бірак мұндай белсенділік оны заттардың атқаратын
міндетімен таныстыра алмайды. Заттардың функциялық қасиеттері сәбиге
үлкендердің тәрбиелік және оқыту ыкпалдары арқылы ашылады.Бала түрлі
заттармен жасалынатын іс-әрекеттер түрлі дәрежеде ерікті бола-тынын біледі.
Кейбір заттар өздерінің қасиеттері жағынан іс-әрекеттің белгілі бір
тәсілдерін қатаң сақтауды қажет етеді (бұған қорапшаның қақпақпен жабылуы,
пирамиданың шығыршықтарын өткізу, матрешкаларды жинастыру тәрізді
арақатынастағы әрекеттер жатады). Баска заттарда әркет тәсілдері олардың
қоғамдық міндеттен қатаң бекітілген. Олар — зат-құралдар (қасық, қарындаш,
балға). Нақ осы арақатынастық және құралдық әрекеттерді игерудің баланың
психикалық дамуына неғурлым елеулі әсер ететінін атап өту маңызды. Ерте
сәбилік шақтағы игерген зат-құралдардың сан жағынан шағын болуынан келіп
кетер ештеме жоқ. Мәселе санда емес, осы заттар балада әрбір жаңа зат-
қүралдан оның езіне тән міндетін іздестіруге деген мақсатын
қалыптастыратындығында.
Ерте- сәбилік шақтың соңына қарай (үш жасқа карай) іс- әрекеттің жаңа
түрлері қалыптаса бастаііды. Олар осы жас дегенде кең жайылған формаға
жетеді және біртіндеп психикалық дамуды анықтай бастайды. Бұларға ойын мен
жемісті, іс-әрекет түрлері (сурет салу, мүсіндеу, конструкциялау жатады. Іс-
әрекеттің бұл түрлерінің болашақта мәнді болатынын ескеріп, олардың ерте
сәбилікшақта қалыптасуына жағдайлар жасау қажет.
Заттық іс-әрекеттен алынып, жииақталған әсерлер баланың тілін дамытудың
негізі болады. Сөздің артында акиқат дүниенің бейнелері тұрған жағдайда
ғана, сол сезді игеру жемісті болады. Сөйлеуді игеру нәрестелік шақтан-ақ
басталған қарым-қатынас қажеттілігінің әрі қарай дамуына байланысты жүзеге
асады. Сөздік карым-қатынас баладан қатынасу кабілетін талап еткен
жағдайда, яғни үлкендер оны түсінікті сөйлеп, өз ойын айқын сөздермен құра
білуге көндірген жағдайда пайда болады. Егер үлкендер баланың әрбір тілегін
қағып алып отырса, онда оның тілінің дамуына ешқандай түрткі болмай қалады.
Ерте сәбилік шақ тілді дамыту үшін өте сезімтал (сензитивті) кезең болып
табылады: нақ осы келде сөйлеуді игеру аса тиімді өтеді. Егер бала қайсыбір
себептермен осы жылдарда тілді дамыту қажетті жағдайлардан айырылып калса,
онда кейін жіберілген қателіктердің орнын толтыру өте қиын болады.
Сондықтан екі-үш жаста баланың тілін дамытумен қарқынды шұғылдану қажет.
Үлкендермен бірлескен іс-әрекет үстінде бала ерте сәбилік шақта-ақ
айтылған сездер мен олардың ар жағында түрған ақиқат болмыстың арасындағы
байланыстарды аңғара бастайды. Сәздерді олар белгілейтін заттар мен іс-
әрекеттерге апарып жатқызу бірден бола қоймайды. Үлкендердің сөзі мен өз іс-
әрекетттерінің арақатынасын белгілеу қабілеті де ұзақ дамып, оның өмірінің
бірінші жылында қалыптасады. Үш жасқа қарай сәбидің, үлкендердің сөзін
түсінуі сапалық жағынан өзгереді. Бала бұл мезгілде жекеленген сөздерді
ғана түсініп, үлкендердің нұсқауы бойынша заттық әрекеттер жасауға ғана
қабілетті болып қоймайды. Сәби үлкендердің тікелей өзіне бағытталмаған кез
келген сөздерін қызыға тыңдай бастайды. Үлкен адам мен баланың тікелей
қарым-қатынас жасау ситуациясынан тыскары хабарларды тыңдау мен түсіну
маңызды жетістік болып сана-лады. Ол сөйлеуді бааның тікелей тәжірибесінің
өресі жетпейтін болмысты танудың негізгі құралы ретінде пайдалануға
мүмкіндік жасайды,
Ерте сәбилік шақтағы баланың ақыл-ойының дамуы. Ерте сәбилік шақтың
басында бала айналасындағы заттардың қасиетерін кабылдап, олардьің
арасындағы қарапайым байланыстарды аңғарып және оларды пайдалана бастайды.
Бұл заттық іс-әрекетті, ойының қарапайым формаларын, сурет салу мен
сөйлеуді игеруге байланысты бүдаи арғы ақыл-ой дамуының алғы шарттарын
жасайды. Ерте сәбилік шақтағы ақыл-ой дамуының негізін балада қалыптасып
жатқан қабылдау мен ойлау әре-кеттетерінің жаңа түрлері құрастырады.
Адам мен жануарлардың психикасы үздіксіз даму күйінде болады. Алайда
жануарлар дүниесі мен адамның даму процестерінің сипаты мен мазмұны сапа
жағынан ерекшеленеді. Адам мен жануарлардың психикалық функциялары шығуы
жағынан да, құрылымы жағынан да теңесе алмайды. Жануарлар психикасы
дамуының басты механизмі — биологиялық бекіген тәжірибенің тұқым қуалап
берілуі. Соның негізінде жануардың сыртқы ортаға дара икемделуі өріс алады.
Адамның психикалық функцияларының ерекшелігі сол олар баланың қоғамдық-
тарихи тәжірибені игеру процесі үстінде дамып отырады. Бала адамдар
дүниесінде, адам заттары дүниесінде, адамдар қарым-қатынастары дүниесінде
өмірге келіп, тіршілік етеді. Оларда қоғамдық практика тәжірибесі
қалыптасқан. Баланың дамуы дегеніміз осы тәжірибені игеру процесі болып
саналады.,Бүл процесс үлкендер жағынан үздіксіз басшылық болған жағдайда,
яғни оқытуда жүзеге асырылады.
Адамның жоғары формалардағы психикалық іс-әрекеті жанама сипатта
болады. Адамдар ежелден-ақ еңбек әрекеті, оқыту процесінде т. б. белгілі
бір мәліметтерді жеткізу және сақтау кұралы ретінде ерекше заттарды шартты
бейңелеулерде, белгілерді іпайдаланып келген. Белгілер мен сөз адамдардың
іс-әрекеті мен оларды оқыту процесін дәнекерлейді. Демек, бүл құралдардың
пайда болуы, дамуы, соның ішінде мәдениеттің де дамуы, алдымен, психиканың
тарихи даму процесін сипаттайды. Бұл кұралдарды игеру жеке дара даму
процесін анықтайды. Бала адамзат тарихында қалыптасқан тәжірнбені игереді.
Баланың ойлауы, есі, кабылдауы тілді, іс-әрекеттін, белгілі бір тәсілдерін,
білімді т. б. игерумен айтарлықтай сабақтас.
Адамзат тарихында іс-әрекетті жүзеге асыру құралдары ғана дамып коймай,
осы құралдарды, қоғамдық тәжірибені кейінгі ұрпаққа жеткізудің ерекше жолы
да қалыптасып, дамып, күрделене түсті. Бұл ерекше жол — оқыту, ол қоғамдық
тәжірибені берудің бағытталған және ұйымдастырылған әдісі болып табылады.
Оқыту, сонымен, баланың психикалық даму проце-сінде айқындаушы роль
атқарады.
Мектеп жасына дейінгі бала дамуынында әлеуметтік ситуация ерекшеліктері
оған тән іс-әрекет түрлерінен, алдымен сюжеттік-рольдік ойындардан көрініп
отырадьь Үлкендер өмірімен араласу талабымен оған деген білім мем
іскерліктердің болмауыңың ұштасып келуі баланың сол өмірді өзінің шамасы
келетін ойын формасында игеруіне алып келеді. Мектеп жасына дейінгі
балалардың дамуы үшін айрықша қолайлы жағдайлар мектепке дейінгі қоғамдық
тәрбие жүйесі арқылы жасалынады. Мектепке дейінгі мекемелерде балаларды
оқыту программасы жүзеге асып, олардың бірлескен іс-әрекеттерінің алғашқы
түрлері қалыптасып, қоғамдық пікір пайда болады. Арнайы жүргізілген
зерттеулердің нәтижесі көрсетіп отырғандай, психикалық дамудың жалпы
дәрежесі мен мектепте оқуға даярлықтың барысы жағынан балабақшада
тәрбиеленгендер бақшаға бармағандардан жоғарырақ болады.
Мектеп жасына дейінгі баланың іс-әрекетінің негізгі түрлері. Айтылып
өтілгендей, мектепке дейінгі шақта жетекші іс-әрекет ойын болып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І Кіріспе
1) Іс-әрекет дағды туралы жалпы түсінік.
2) Адам іс-әрекетінің түрі мен дамуы.
ІІ Негізгі бөлім
1) Баланың іс - әрекетінің психикалық дамуының биологиялық және
әлеуметтік факторлары
А) Дағдылану ерекшеліктері.
Ә) Дағдыға машықтанудың жолдары.
Б) Дағдының дамуы
2) Психиканы дамытудың биологиялық шарттары.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Адам әрекеттерінің барлығы бір мақсатқа, бір мүддеге саналы түрде
бағытталып отырады. Адам алдына бір мақсат қойып, содан бір нәтиже
шығаруға тырысады.
Ұлы басты мақсаттар мен мүдде адам тұрмысында жетекші болып адамды
ұмтылдырып ,жігерлендіріп отырады. Басты мақсатқа байланысты күнделікті
тұрмыста бірнеше мақсаттар мен мүдделер болуы мүмкін .Бірақ олар барлығы
болуы міндет, мақсаттарға бағынышты болып , түбінде соларға ыңғайланып
отырады.
Адам психологиясының сипаттамасын беру үшін оның іс--
әрекетінің басты басты белгілерін атап өткен жөн. Осындай айрықша
сипаттардың бірі –адамның дүниедегі заттарға, құбылыстарға, еңбек
объектісіне, оның процесіне назар салуы, зейін қоюы әр уақыт адамның
санасының бір затқа, құбылысқа, болмысқа бақыт алып отыруы. Сананы
айналадағы дүниеге бағыттап отырмаса ол затты дұрыс қабылдай алмайды.
Өйткені адамның санасында ол дұрыс сәулеленбейді.
Саналы әрекеттің айрықша, маңызды сипаттарының бірі-
шығармашылық. Шығармашылықтың дамуында жеке адамның ерекшеліктері өте
маңызды болады.Онсыз адамның қоғамы ғылым мен техника өнер әдебиеті
прогресифті жолмен өсіп дамымаған болар еді. Біздің тіршілік әрекетімізді
творчествалық әрекет болмаса, ондай ешбір жаңа ой, соны пікір болмай,
нәтижелі табыстарға жетпеген болар едік. Іс-әрекет тек белсенділік пен
емес, мінезбен де ерекшеленеді. Мінез құлық әрдайым мақсаты, әрбір нәтиже
алу үшін құрыла бермейді, ол көпшілігіне пассивта болады.
Мінез- құлық споталдықты (ішкі себептер мен пайда болған сыртқы
әсерден болмаған) болады, ал іс-әрекет – ұйымдастырушылықта, мінез-аяқ
астынан, іс-әрекет- жүйелік болады. Адам іс әрекетінің мативы әр түрлі, ол
аргоникалық материалдық функцияналық, әлеументтік, рухани болуы мүмкін.
Іс әрекеттің органикалық мативі организімнің табиғи қажеттілігін
қанағаттандыруға бағытталады. Мұндай мативтер өсу, өзін-өзі сақтау,
организімін дамуымен байланысты.
Іс-әрекеттің функцияналдық мативі түрлі мәдени формадағы
белсенділігі қанағаттандыруға арналады. Мысалы, спорттық ойын мен сабақтар.
Іс-әрекеттің материалдық мативтері – тұрмыстық қажеттіліктерді
атқаруға арналады. Тұрмыс заттарын азық түрлерін, ас-ауқат т.б. адамның
табиғи қажеттілігін қамтамассыз етуге болады.
Іс әрекеттің әлеуметтік мативі – қоғамда белгілі бір ортаға ие
болуы үшін болатын адамдардың құрметпен мойындауын тудыруға байланысты
туындайтын әр түрлі іс-әрекеттер.
Іс -әрекеттің рухани мативі – адамның өзін-өзі білімін
әрекеттендіруіне байланысты болады.
Іс-әрекеттің мақсаты ол жүйесінің немесе нәтижесінің болуы. Іс-
әрекет мақсаты мен мативі бір бірімен қабысып жатады.
Заттық іс-әрекет дегеніміз – ол белгілі бір іске тікелей
байланысты болады. Мысалы танымдық іс-әрекет пәні түрлі мәлімет оқу іс-
әрекетінің пәні- білім, білік дағды болса іс-әрекетінің пәні- жасамдал
материалдық жеміс (нәтижесі) болады.
Кез келген іс-әректтің құрылымы болады. Олардың құрылымына:
Әрекет пен операция жатады.
Әрекет – іс-әрекеттің бір бөлшегі ол адамның саналы мақсаты мен
дербестігі мен жүзеге асады.
Мысалы: Танымдық іс-әрекеттегі әрекетте кітапты алу, оны оқу,
ол бойынша дайындалу сияқты әрекеттер бар.
Операция - әрекетті жүзеге асыруда болатын тәсілді айтамыз.
Іс-әрекетті жүзеге асыру құралы – ол әрекет пен операцияны
жүзеге асыру үшін пайдаланатын құрал , инструменттер жатады.
Кез келген адам іс-әрекетінің ішкі және сыртқы компоненттері
болады.
Ішкі компонент – іс әрекетті басқаруға қатысатын орталық жүйке
жүйесі болатын анатомиялық физалогиялық құрылымдар мен процестер және осы
іс әрекетті реттеп отыратын психикалық процестер мен киімдер қатысады.
Сыртқы компонентке – іс-әрекетті тәжірбиелік орындауда болатын
түрлі қозғалыстар жатады.
Іс-әрекеттің ішкі және сыртқы компоненттері үнемі
арақатынасы бола бермейді.
Іс-әрекеттің дамуы мен қайта құрылуына байланысты сыртқы
компонент, ішкі компонентке жүйесі ауысып отырады. Іс-әрекетте қиындық
туып, оны қайта қалпына келтіру қажет болғанда кері ауысу жүреді- оны-
экстериоризация деп атайды.
Экстериоризация ішкі қайтадан сыртқыға айналады, саналы
бақыланады, қысқа автоматтанған іс-әрекет компонентінің қайта жасалуын
айтамыз.
Іс-әрекет бұл таным мен шығармашылыққа бағытталған адамның өзінің өмір
сүру кәсіби салалары бойынша айтылуы үшін адамның белсенділігін түрін
айтуға болады. Адам іс-әрекет арқасында материалдық және рухани
құбылыстарда жасалынады қабілеттілігі арқасында табиғатты қоршайды оны
жетілдіреді. Адам өзіне генотивтік мүмкіндігіне негізделіп және одан
шеңберінен адам өз іс-әрекетімен шығармашылық сипатқа жасайды. Еңбек
құралдарының арқасында жаңа қоғамды техникалық материалдық мәдени рухани
даму жасауының арқасында адам өзін-өзі қайта құрып отырды. Тарихи даму
прогресіне көз жіберер болсақ, адам іс-әрекет арқасында жетіліп отырды.
Адам іс-әрекет тұтынушылық сипаты үшін ғана емес, жемісін беретін
шығармашылықта көрініп, жалғасады.
Адам іс-әрекеті өзге тіршілік иелерімен ерекшеленеді.Жануар
белсенділігі жаратылыстық қажеттілікке байланысты болса, адам іс-әрекеті
адамзаттың бұрын-соңғы жасалған мәдени- тарихи жетістіктеріне сүйеніп оны
қажеттіліктерінде сүйене жалғастырады.
Адам іс-әрекеті күрделі қимыл қозғалыстық біліктілік пен дағдыға
байланысты.
Адам іс-әрекетінің басқа тіршілік иелері мен айырмашылығын
белгілеп көрейік.
1. Адам іс-әрекеті жемісті шығармашылықты, жасампаздыққа ие.
2. Ал жануарлар белсенділігі тұтынукшылық негізде болады.
3. Адам іс-әрекеті заттық материалдық, рухани мәдениетпен
Бұларды өз дамуы үшін пайдаланады. Ал жануарлар өз биалогиялық
қажеттілігін қанағаттандыру үшін жасайды.
Адам іс-әрекеті адамның өзін өмір жағдайын қажеттілігі мен
қабілеттілігін де қайта қайта құрайды немесе көркейте түседі.
Адам іс-әрекеті түрлі форма мен оның әр түрлі құралдар арқылы жүзеге
асыруы тарихтық жемісі. Ал жануарлар белсенділігі биалогиялық эвалютциялық
нәтижесі ретінде болады.
Адамға заттың іс-әрекеті туа берілмейді. Ол тәлім тәрбие қалыптасуы мен
жүзеге асуы Ал жануарларда бұл іс-әрекет ген.отипке негізделінетіндіктен
туа беріледі.
Қиял творчества жалғыз ақындарға тән емес, ғылымның мәдениеттің барлық
саласында керекті өте үлкен орын алатын психологиялық әрекет. Творчества
бар жерде қиял да бар Қиял творчестваның негізгі бір психологиялық құрамы
болып табылады. Творчества тек жазушы ақын суретші т.б. іс-әрекетінде
болмай, ғылым мен техникалық мәдениеттің еңбектің барлық саласындағы
адамның күнделікті тіршілігінде, тіпті күнбе күнді оқудың өзінде де елеулі
орын алады. Мектеп оқушысының қағидашы түсінуі, бір есепті өз бетінше
шығара бастауының өзін творчествалық әрекет деп есептеуге болады.
Шабыт – адамның барлық қабілеттіктерінің жіберлі түрде әрекет
етуінен туындайтын күй. Шабыт үстінде жасалған шығарма адам жазушы болсын
ғылым болсын, ғылым болсын, кім болса да оның еңбегі жемісті болмақ. Бірақ
шабыт өзінен-өзі келе бермейді. Ол үшін бір нәрсе адамға әсер етуі қажет.
Бұл бұрыннан ойланып толғанып жүріп, сол кезхде келген шабыт. Дайындық
кезінде материал жинамай , бір мезетте шығармашылық жасай алмайды. Адамда
шабыт пайда болуы үшін үлкен дайындық жігерлі еңбек керек творчествалық
жемісті нәтижелі болуы түрлі дағдыларға машықтануға байланысты .
Дағдылану еңбектің түрлі салаларында өте үлкен орын алады. Адам
өзінің істейтін еңбегіне орай, тиісті дағдыларды меңгермесе өзінің істейтін
жұмысының тектігіне жете алмайды жұмысын дұрыс ұйымдастырып , еңбек өнімін
арттыра алмайды әр уақытта күнделікті істейтін жұмысына шамадан тыс көп
жігер көп күш жұмсайтын болады.
Дағдылардың педагогикалық процесте алатын орны ерекше. Егер
оқушы оқу процестерінде оқуға , озуға, есеп шығаруға т.б. машыұқтанбкаса
олар жақсы оқи да , ғылыми негізін меңгере де алмас еді.
Адам іс-әрекетінің түрі мен дамуы.
Адам іс-әрекет үш түрлі параметрлерде: Қажеттілік күші, саны мен
сапасымен белгіленеді.
Іс-әрекет бұл қажеттілікке байланысты болады. Ал оның қажеттілік
күші – оның көкей кестілігі туындау жиілігі, тудыру потенциялы мен
көрсетіледі.
Саны – туындап отырған әр түрлі қажеттіліктердің уақыт өткен сайын оның
актуалды болуынан көрінеді. Оған уақыт жетімсіздігі – түрлі іс-әрекетті
атқару жатады.
Іс-әрекет түрлеріне: қатынас, ойын, оқу, еңбек, жатады.
Қатынас – адам дамуы, оның жеке дамуы процесінде туындайтын іс-
әрекеттің алғашқы түрі.
Қатынас іс-әрекет түрі ретінде қарастырылады, ол адамдардың өзара
мәлімет алмасуына бағытталады.
Онда ұстанатын мақсат: Өзара түсінісу іскерлік ,жеке қатынасты достықты
құру, өзара көмек беру және бір – біріне ықпал етуді көздейді.
Адам бір-бірі мен тілдік және тілдік емесмәліметтер мен алмасады.
Адамдар арасында жанама қатынастар тікелей қатынас болмайды. Мәлімет алмасу
өзге адамдар, техникалық құралодар, арқылы жүре береді.
Адамның іс-әрекетінің даму жүйесін сөз еткенде, біз оның мына
төмендегідей іс - әрекеттерінің прогрешіл қайта жасалу оспектілерінің
түрлерін айтамыз.
1. Адам іс-әрекетінің филогенетикалық даму жүйесі .
2. Адам түрлі іс -әрекеттер процестер араласа отырып өзінің онтогенезде
болатын жеке дамуы.
3. Іс-әрекет түрлерінің өзгеруі және ішінара өз ішінде алмасу .
4. Іс-әрекет диференциялциясы. Бір іс-әрекеттің әлсіреуінен өзге
жекелеген дербес іс-әрекетке айналуы.
Психиканың негігі үш қызметі: Айналадағы қоршаған әлемнің
бейнелеуімен әсер етуі, мінез құлықпен іс-әрекетті ретелінуі, айналадағы
қоршаған өмірден адамның өз орнын таба білуі.
Психологияның жаратылыстану пәндерімен байланысты: Биалогиялық
ғылымдар- физалогия, адам анатомиясы, ЖЖӘ (Жоғарғы жүйке әрекеті)
физалогиясы, еңбек физиалогиясы, механикалық ғылымдар- психатрия,
психоформатология, невралогия, психоэндокриналогия сияқты ғылымдар туралы
түсінік беру. Олардың әр-қайсысы туралы қысқаша анықтамалық беру. Байланысу
себебін көрсету.
Психология ғылымында жаратылыстану негізінің ролі: мыналарды
қамтамассыз етеді.Жаратылыстану пәндері туралы білімінің болуы мен оның
психологиямен өзара байланыстылығын білу, адамның жүйке жүйесі қызыметінің
құрылуымен оған тән өзгешеліктер туралы түсінігінің болуы, жүйке жүйесімен
адам психикасының өзара байланысы туралы түсінік, адамның жоғары жүйке
әрекетінің заңдылықтары туралы білімінің болуы мен оны ескерте отыруы бас
ми рефлекстері туралы дұрыс пайымдау.
Психологияның ерекшелігі – адамзатқа белгілі ең күрделі
құбылыстарды қарастырады, таным субъбекті мен объекті бір арнада болады,
тәжірбиелікті қажет етеді.
Баланың іс - әрекетінің психикалық дамуының биологиялық және
әлеуметтік факторлары.
Баланың психикалық дамуы жас ішінде бала қимылқозғалыстарының дамуы
және психикалық процестері мен қасиеттерінің қалыптасуы жағынан үлкен
жетістіктерге жетеді. Ол басын ұстауды, отыруды, еңбектеуді, ақырында, тік
тұруды және бірнеше қадам жасауды үйренеді. Үш-төрт айлық кезде жармасу
қимылдары дами бастайды. Бала өзін қызықтырған жарқырауық затқа ұмтылады,
оған қолын созады, ұстауға тырысады. Алғашқыда бұл қимылдар жөнді
үйлеспейді: нәресте жиі қателіктер жіберіп, ұстай алмай қалады. Бірақ
біртіндеп қимылдар ұсталынатын заттардың орнына, көлеміне және түріне орай
нақтылана бастайды. Бұл тектес қимыл белсенділігінің орасан зор маңызы
болады. Солардыд арқасында бала бірсыпыра қажетті қимыл дағдыларын игереді.
Мұның үстіне заттардың қасиетіне практикалық икемделу бул қасиеттердің
көзбен көріп қабылдауда ерекшелене бастауына алып келеді. Егер бала
бастапқыда қолын заттардың касиеттеріне көптеген байқаулар арқылы ыңғайлап,
сыртқы бағдарлау кимылдарын жасайтын болса, кейін осы бағдарлау қимылдары
интериоризацияланады — көріп қабылдауға ауысады.
Жармасу әрекетінің калыптасуымен қатар заттармен сілкілеу, тақылдату,
лақтыру т. б. тәрізді қарапайым қимылдар жасау да дамиды. Мұндай іс-
әрекеттерді орындай отырып, бала нәрестенің, заттардың толып жатқан
қасиеттерімен танысады. Нәресте үшін өткінші, өзгермелі әсерлер негізінде
түрақты, оған тәуелсіз заттардың болатыны байқалына бастайды. Қабылдау
заттыққа және түрақтылыққа ие болады.
Баланың психикалық белсенділігінің сипаты өзгереді. Әдейі іс-әрекет
жасау тенденциясы көріне бастайды. Балада кездейсоқ кимылдарды қайта
жаңғырту мүмкіндігі қалыптасады. Бұл қимылдарды жасаудан бұрын сәби оларды
алдын ала болжап қоймаса да, осы қимылға байланысты қоршаған ортаның
өзгерісін көру үшін қимылды әдейі қайталауға нәресте кабілетті болады.
Балалық шақтың соңына қарай балалар үлкендердің көптеген іс-әрекеттерін
қайталай отырып, үлкен еліктеушілік көрсетеді. Әдейі жасалғаы әрекеттер мен
еліктеу ақылдың күшті дамып келе жатқандығын дәлелдейді. Шындығында да,
балалар заттармен әдейі (тарсылдатып, сілкілеп, бүрап) әрекеттер жасай
бастаған соң, үлкендердің қарапайым әрекеттеріне еліктеуден қайсыбір
жетістікке жеткен соң, балалардың әрекеттерінен ойлаудың қарапайым
көріністерін байқауға болады. Затпен- қимылдар жасау үстінде бала үшін
проблемалық ситуация туады, оны да ол қимылдар жасау жолымен шешуге
тырысады. Басқаша сезбен айтқанда, заттық қимылдар үстінде қарапайым
проблемалы ситуациялар пайда болып және шешіліп отырады. Сонымен бала
өзінің және басқалардың қимылдарына еліктейді отырып ойлауды әрекет үстінде
үйренеді.
Ерте сәбилік шақтың аса маңызды жетістіктері (бір жастан үш жасқа
дейін). Онтогенезде тең уақыт ішінде адам психикасы дамуы жағынан әр түрлі
қашықтықтан өтеді. Бала психикасында алғашқы үш жылда болатын сапалық
қайта өзгерістер айтарлықтай қомақты болады. Сондықтан адамның туған
сәтінен есейгенге дейінгі психикалық дамуының орта жолы қайсы деп ойланған
көптеген психологтар оған үш жасар кезді жатқызды.
Үш жасар бала өзін-өзі күтуге қабілетті, айналасындағы адамдармен өзара
қарым-қатынас жасай алады. Мұнда өзінде ол қарым-қатынастың сөздік
формаларын ғана емес, мінез-кұлықтың қарапаным формаларьш да игсреді. Үш
жасар бала едәуір белсенді, айналадағыларына түсінікті тәуелсіз болады.
Бір жастан үш жаска дейінғі балаңың психикасының дамуы бірнеше
факторларға байладысты.;
Баланың психикалық дамуына тік жүруді үйрену едәуір ықпал жасайды.
Нәрестелік шақтың соңында сәби алғашқы қадамдар жасай бастайды. Тік түру
қалпына ауысу — ол үшін киын іс.Кішкентай аяқтарымен аттап басу үлкен күшке
түседі. Локомоция программасы әлі қалыптаспағандықтан, бала үнемі тепе-
теңдікті жоғалтып алады. Құлап калу қаупін де жеңіп, осынау алғашқы
қадамдарды жасау үшін қайта-қайта күш жұмсауға оны не итермелейді? Жүру
кезінде жұмыс істеп тұрған аяк, қол, арқа және бүкіл дене бұлшық еттерінеи
пайда болатын бұлшық ет сезімі маңызды ынталандырушы болып табылады. Өз
денесін өзі билеу сезімі бала үшін өзін-өзі мадатқау қызметін атқарады.
Баланың қозғалып жүру ниетін сол сияқты тілеген ақсатына жету мүмкіндігі
және, сонымен қоса, үлкендердің қатысуы меи мақұлдауы қолдайды. Өте тез
арада, алғашкы әлсіз қадамдардан соң үйлесімді тура бағытты кимылдар жасау
қабылеті қалыптаса бастайды. Екі жасқа қарай бала орасан зор ынтамен өзіңің
жүрген жолынан кедергілер іздестіреді. Қнындықтар және оларды жену сәбиде
жағымды эмоцнялық көціл күй туғызады.
Қозғалып жүруге қабылеттілігінің (дене қимылының табысы бола отырып)
псыхологиялық салдарлары. Қозғалып жүруге қабылеттілік арқасында бала
сыртқы дүниемен неғұрлым еркін де дербес қарым-қатынас жасау дәуіріне
енеді. Жүруді игеру кеңістікте бағдарлану кабілетін дамытады. Бұлшық ет
сезімі қашықтық пен заттың кеңістікте орналасуын есептеу өлшемі болады. Бүл
көру, қимылдау мен сезінудің бірлескен қызметтері аркылы жүзеге асады. Өзі
қарап түрған затқа жақындай отырып, бала оның кеңістікте орналасу қалпын
практикалық түрде игереді. Жүру арқылы бала езінің таным объектісі болатын
нәрселер шеңберін әлдеқайда кеңейтуге мүмкіндік алады. Ол ата-аналары бұрын
оған ұсынуға болмайды деген сан алуан заттармен іе-әрекет жасауға кабілетті
болады. Жаңа заттар тексерудің жаңа тәсілдерін туғызып, сәбиге нәрселердің
осы уакытқа дейінгі жасырын болып келғен қасиеттері мен олардың арасындағы
байла-ныстарын ашады.
Баланың психикалық дамуына заттық әрекеттердің дамуы едәуір дәрежеде
әсер етеді. Нәрестелік жасқа тән қимылдық іс-әрекет ерте сәбилік шақта
заттық іс-әрекетпен алмасады.Заттық іс-әрекеттің дамуы заттармен жұмыс
істеудің коғам жасап шығарған тәсілдерін игерумен байланысты болады. Адам
үшін заттардың бекітілген, тұрақты маңызы бар. Адам жануарлармен
салыстырғаңда түрақты нәрселер дүниесінде өмір сүреді. Маймылдың да
саптаяқтан су іше алатыны әркімге белгілі. Бір-ақ жануарлар үшін заттардың
ситуациялық маңызы бар: егер су саптаяққа қүйылған болса, маймыл оны
саптаяқтан, егер су шелекте болса, шелектен, ал егер еденде төгіліп жатса,
еденнен ішеді. Бала үлкендерден заттардың адам іс-әрекеті арқылы бе-
кітілген түрақты маңызын бағдарлауға үйренеді. Баланы қор-шаған заттық
дүние — мебель, киім-кешек, ыдыс-аяқ — заттар, олардың адамдар емірінде
белгілі бір маңызы бар. Бала ерте сәбилік шақта да бұйымдардың маңызын
түсінеді.
Заттың бекітілген мазмұны балаға өзінен-өзі берілмейді. Ол шкафтың
есігін сансыз рет ашып-жабуы, сол сияқты ұзақ уақыт қасықпен еденді
тарсылдатуы мүмкін, бірак мұндай белсенділік оны заттардың атқаратын
міндетімен таныстыра алмайды. Заттардың функциялық қасиеттері сәбиге
үлкендердің тәрбиелік және оқыту ыкпалдары арқылы ашылады.Бала түрлі
заттармен жасалынатын іс-әрекеттер түрлі дәрежеде ерікті бола-тынын біледі.
Кейбір заттар өздерінің қасиеттері жағынан іс-әрекеттің белгілі бір
тәсілдерін қатаң сақтауды қажет етеді (бұған қорапшаның қақпақпен жабылуы,
пирамиданың шығыршықтарын өткізу, матрешкаларды жинастыру тәрізді
арақатынастағы әрекеттер жатады). Баска заттарда әркет тәсілдері олардың
қоғамдық міндеттен қатаң бекітілген. Олар — зат-құралдар (қасық, қарындаш,
балға). Нақ осы арақатынастық және құралдық әрекеттерді игерудің баланың
психикалық дамуына неғурлым елеулі әсер ететінін атап өту маңызды. Ерте
сәбилік шақтағы игерген зат-құралдардың сан жағынан шағын болуынан келіп
кетер ештеме жоқ. Мәселе санда емес, осы заттар балада әрбір жаңа зат-
қүралдан оның езіне тән міндетін іздестіруге деген мақсатын
қалыптастыратындығында.
Ерте- сәбилік шақтың соңына қарай (үш жасқа карай) іс- әрекеттің жаңа
түрлері қалыптаса бастаііды. Олар осы жас дегенде кең жайылған формаға
жетеді және біртіндеп психикалық дамуды анықтай бастайды. Бұларға ойын мен
жемісті, іс-әрекет түрлері (сурет салу, мүсіндеу, конструкциялау жатады. Іс-
әрекеттің бұл түрлерінің болашақта мәнді болатынын ескеріп, олардың ерте
сәбилікшақта қалыптасуына жағдайлар жасау қажет.
Заттық іс-әрекеттен алынып, жииақталған әсерлер баланың тілін дамытудың
негізі болады. Сөздің артында акиқат дүниенің бейнелері тұрған жағдайда
ғана, сол сезді игеру жемісті болады. Сөйлеуді игеру нәрестелік шақтан-ақ
басталған қарым-қатынас қажеттілігінің әрі қарай дамуына байланысты жүзеге
асады. Сөздік карым-қатынас баладан қатынасу кабілетін талап еткен
жағдайда, яғни үлкендер оны түсінікті сөйлеп, өз ойын айқын сөздермен құра
білуге көндірген жағдайда пайда болады. Егер үлкендер баланың әрбір тілегін
қағып алып отырса, онда оның тілінің дамуына ешқандай түрткі болмай қалады.
Ерте сәбилік шақ тілді дамыту үшін өте сезімтал (сензитивті) кезең болып
табылады: нақ осы келде сөйлеуді игеру аса тиімді өтеді. Егер бала қайсыбір
себептермен осы жылдарда тілді дамыту қажетті жағдайлардан айырылып калса,
онда кейін жіберілген қателіктердің орнын толтыру өте қиын болады.
Сондықтан екі-үш жаста баланың тілін дамытумен қарқынды шұғылдану қажет.
Үлкендермен бірлескен іс-әрекет үстінде бала ерте сәбилік шақта-ақ
айтылған сездер мен олардың ар жағында түрған ақиқат болмыстың арасындағы
байланыстарды аңғара бастайды. Сәздерді олар белгілейтін заттар мен іс-
әрекеттерге апарып жатқызу бірден бола қоймайды. Үлкендердің сөзі мен өз іс-
әрекетттерінің арақатынасын белгілеу қабілеті де ұзақ дамып, оның өмірінің
бірінші жылында қалыптасады. Үш жасқа қарай сәбидің, үлкендердің сөзін
түсінуі сапалық жағынан өзгереді. Бала бұл мезгілде жекеленген сөздерді
ғана түсініп, үлкендердің нұсқауы бойынша заттық әрекеттер жасауға ғана
қабілетті болып қоймайды. Сәби үлкендердің тікелей өзіне бағытталмаған кез
келген сөздерін қызыға тыңдай бастайды. Үлкен адам мен баланың тікелей
қарым-қатынас жасау ситуациясынан тыскары хабарларды тыңдау мен түсіну
маңызды жетістік болып сана-лады. Ол сөйлеуді бааның тікелей тәжірибесінің
өресі жетпейтін болмысты танудың негізгі құралы ретінде пайдалануға
мүмкіндік жасайды,
Ерте сәбилік шақтағы баланың ақыл-ойының дамуы. Ерте сәбилік шақтың
басында бала айналасындағы заттардың қасиетерін кабылдап, олардьің
арасындағы қарапайым байланыстарды аңғарып және оларды пайдалана бастайды.
Бұл заттық іс-әрекетті, ойының қарапайым формаларын, сурет салу мен
сөйлеуді игеруге байланысты бүдаи арғы ақыл-ой дамуының алғы шарттарын
жасайды. Ерте сәбилік шақтағы ақыл-ой дамуының негізін балада қалыптасып
жатқан қабылдау мен ойлау әре-кеттетерінің жаңа түрлері құрастырады.
Адам мен жануарлардың психикасы үздіксіз даму күйінде болады. Алайда
жануарлар дүниесі мен адамның даму процестерінің сипаты мен мазмұны сапа
жағынан ерекшеленеді. Адам мен жануарлардың психикалық функциялары шығуы
жағынан да, құрылымы жағынан да теңесе алмайды. Жануарлар психикасы
дамуының басты механизмі — биологиялық бекіген тәжірибенің тұқым қуалап
берілуі. Соның негізінде жануардың сыртқы ортаға дара икемделуі өріс алады.
Адамның психикалық функцияларының ерекшелігі сол олар баланың қоғамдық-
тарихи тәжірибені игеру процесі үстінде дамып отырады. Бала адамдар
дүниесінде, адам заттары дүниесінде, адамдар қарым-қатынастары дүниесінде
өмірге келіп, тіршілік етеді. Оларда қоғамдық практика тәжірибесі
қалыптасқан. Баланың дамуы дегеніміз осы тәжірибені игеру процесі болып
саналады.,Бүл процесс үлкендер жағынан үздіксіз басшылық болған жағдайда,
яғни оқытуда жүзеге асырылады.
Адамның жоғары формалардағы психикалық іс-әрекеті жанама сипатта
болады. Адамдар ежелден-ақ еңбек әрекеті, оқыту процесінде т. б. белгілі
бір мәліметтерді жеткізу және сақтау кұралы ретінде ерекше заттарды шартты
бейңелеулерде, белгілерді іпайдаланып келген. Белгілер мен сөз адамдардың
іс-әрекеті мен оларды оқыту процесін дәнекерлейді. Демек, бүл құралдардың
пайда болуы, дамуы, соның ішінде мәдениеттің де дамуы, алдымен, психиканың
тарихи даму процесін сипаттайды. Бұл кұралдарды игеру жеке дара даму
процесін анықтайды. Бала адамзат тарихында қалыптасқан тәжірнбені игереді.
Баланың ойлауы, есі, кабылдауы тілді, іс-әрекеттін, белгілі бір тәсілдерін,
білімді т. б. игерумен айтарлықтай сабақтас.
Адамзат тарихында іс-әрекетті жүзеге асыру құралдары ғана дамып коймай,
осы құралдарды, қоғамдық тәжірибені кейінгі ұрпаққа жеткізудің ерекше жолы
да қалыптасып, дамып, күрделене түсті. Бұл ерекше жол — оқыту, ол қоғамдық
тәжірибені берудің бағытталған және ұйымдастырылған әдісі болып табылады.
Оқыту, сонымен, баланың психикалық даму проце-сінде айқындаушы роль
атқарады.
Мектеп жасына дейінгі бала дамуынында әлеуметтік ситуация ерекшеліктері
оған тән іс-әрекет түрлерінен, алдымен сюжеттік-рольдік ойындардан көрініп
отырадьь Үлкендер өмірімен араласу талабымен оған деген білім мем
іскерліктердің болмауыңың ұштасып келуі баланың сол өмірді өзінің шамасы
келетін ойын формасында игеруіне алып келеді. Мектеп жасына дейінгі
балалардың дамуы үшін айрықша қолайлы жағдайлар мектепке дейінгі қоғамдық
тәрбие жүйесі арқылы жасалынады. Мектепке дейінгі мекемелерде балаларды
оқыту программасы жүзеге асып, олардың бірлескен іс-әрекеттерінің алғашқы
түрлері қалыптасып, қоғамдық пікір пайда болады. Арнайы жүргізілген
зерттеулердің нәтижесі көрсетіп отырғандай, психикалық дамудың жалпы
дәрежесі мен мектепте оқуға даярлықтың барысы жағынан балабақшада
тәрбиеленгендер бақшаға бармағандардан жоғарырақ болады.
Мектеп жасына дейінгі баланың іс-әрекетінің негізгі түрлері. Айтылып
өтілгендей, мектепке дейінгі шақта жетекші іс-әрекет ойын болып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz