Саяси партиялардың маңызы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ИНДУСТРИЯ ЖӘНЕ

ИНФРАҚҰРЫЛЫМДЫҚ ДАМУ МИНИСТРЛІГІ

АҚ «АЗАМАТТЫҚ АВИАЦИЯ АКАДЕМИЯСЫ»

СОӨЖ

Пән: « Қазақстанның қазіргі заман тарихы»

Мамандық: В067 «Әуе көлігі және техналогиялар»

Тақырып: «Саяси партиялар: большевиктер, кадеттер, әлеуметтік

революционерлер, «Алаш», «Үш Жүз», «Шуро-и Исламия»,

«Шуро-и-улемия» және т. б. »

Орындаған: ТЭ-20-2. 1 тобының тобының

1 курс студенті Қуанышұлы Мағжан

Тексерген: оқытушы, т. ғ. к, ассоц., проф. Булгауов Ш. Т

Алматы 2020

Жоспар:

Кіріспе

І. БӨЛІМ абаб

1. 1. Тарау. Саяси партиялардың маңызы.

1. 2. Тарау. Саяси партиялардың негізгі мақсаты.

ІІ БӨЛІМ

2. 1. Тарау. Партиялардың қалыптасуы және олардың бағдарламалары.

2. 2. Тарау. Партиялардың түрлері.

ІІІ. Қорытынды

ІV. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

КІРІСПЕ

Қазақстанда ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың бас кезіндегі әлеуметтік-саяси, қоғамдық-саяси және рухани-мәдени өзгерістердің нәтижесінде Алаш қозғалысы өмірге келген еді. Қозғалыстың басты тірегі 1917 жылы шілдеде құрылған жалпыұлттық «Алаш» партиясы еді. Қазақтың ұлттық-демократиялық зиялыларының көрнекті өкілдері Әлихан Бөкейхан, Ахмет Байтұрсынұлы, Мұстафа Шоқай, Мұхаммеджан Тынышбай, Міржақып Дулатұлы т. б. ондаған қайраткерлер 1905-1917 жылдары осынау бірінші жалпыұлттық саяси ұйымды құру жолында көп күш жұмсады. Қоғамдық-саяси өмірге араласа бастағанда «Алаш» партиясы өзінің негізгі міндеттерін екі мақсатқа жету: 1) қазақ халқын отарлық езгіден азат ету; 2) қазақ қоғамының дүниежүзілік мәдени қауымдастыққа енуін қамтамасыз ету деп жариялады. Өзінің саяси табиғатына сай «Алаш» партиясы әртекті қазақ ұлттық-демократиялық зиялылардың саяси ұйымы болды.

І. БӨЛІМ

1. 1. Тарау. Саяси партиялардың қоғамдағы маңызы.

XX ғасыр басындағы қазақ зиялылары сан жағынан көп болған жоқ. 1917 жылғы Қазан төңкерісіне дейінгі кезеңде қазақ қоғамында жоғары оқу орнын аяқтағандығы туралы дипломды иемденген мамандардың саны жүз отыздан, ал арнайы орта оқу орындарын бітіргендердің саны жеті жүзден асып жығылатын еді. Қазақстанда бірлі-жарым орта білімді мұғалімдер даярланатын курстар мен училищелерді есепке алмағанда, арнайы оқу орындары болған емес. Түрлі мекемелерде, өкімшілік орындарында қызмет жасаған қазақ мамандары, негізінен, ресейлік оқу орындарында білім алды.

Патша үкіметі қазақ халқының жалпы мәдени деңгейінің өсуіне мүдделі болған жоқ, керісінше, қараңғылықта үстау оған тиімдірек көрінді. Ал XIX ғасырдың соңғы ширегінде ашыла бастаған азын-аулақ мектептер мен гимназиялар жергілікті жұртты ислам дінінің «зиянды әсерінен» сақтау және далада орыс ықпалын дамыту үшін керек болды. Ресейде партиялар ХХ ғасырдың басында қалыптаса бастады. Қазақстан да сол кезеңдегі империяның бір бөлігі ретінде осы үдерістерге тартыла бастады. Қазақстан аумағындағы ірі қалаларда жалпыресейлік партиялар мен ұйымдардың (кадеттер, ресей социал-демократиялық жұмысшы партиясы, социалист-революционерлер, меньшевиктер және т. б. ) филиалдары пайда бола бастады. Қазақ зиялылары арасында ұлт-азаттық түғырдағы алғашқы «Алаш» және «Үш жүз» партиялары құрылды. Олар қазақ мемлекеттілігін қайта қүруды және қазақ халқының мәдениетін, оның өмірлік және құқықтық жүйесін қорғауды мақсат етіп қойды. Одан бөлек, ел тұрғындарының бір бөлігі Түркістан аймағында әрекет ететін жергілікті мұсылман партиялары мен ұйымдарына белсенді түрде қолдау білдірді. Яғни, осы кезеңде көппартиялық пен парламентаризмнің пайда бола бастағаны туралы айтуға болғанымен, бір мезгілде демократия негіздері жаңадан қаланып жатқандықтан оның қалыптасқаны және дамығандығы туралы айтуға әлі де ерте еді. Ресей империясындағы сайлаулар еркін және теңқұқықты болмады - олар сословиелік принцип бойынша жүргізілді. Қазақтардың Мемлекеттік Думадағы үлесі де тым мардымсыз болатын. Ресейдегі және оның бір бөлігі болып табылатын сол кезеңдегі Қазақстандағы көппартиялықтың қалыптасу тарихы революция алып келген қайғылы оқиғалармен аяқталды. «Алаш» партиясының қайраткерлері 1917-1918 жылдардағы Қазақстанда орын алған оқиғаларға белсенді қатысты. Олардың Алашорда ұлттық өкіметін жариялаған үндеуін большевиктер сатқындық деп айыптап, оны таратып жіберді. «Алаш» ұйымының көптеген қатысушылары қуғындауларға түсіп, олардың бір бөлігі кеңес билігіне қолдау білдірді. Дегенмен 30 жылдары олар да қуғын-сүргінге ұшырап, көпшілігі атылу жазасына ілігіп кетті. Большевиктер азамат соғысында жеңіске жеткеннен кейін КСРО-да қызмет атқаратын бірден-бір партия - Кеңестер Одағының Коммунистік партиясы (КПСС) қалды. Біздің республикада оның филиалы болып табылатын Қазақстан Компартиясы қызмет атқарды. Яғни, 1917 жылғы қазан төңкерісі парламентаризм мен демократия негіздерінің қалыптасуының табиғи барысына нүкте қойды деп айтуға болады. Кеңестер Одағында өткен ғасырдың 80 жылдарының соңына дейін Коммунистік партияға балама партиялар мен үйымдарды қүру туралы сөз қозғаудың өзі артық еді. Кеңестік жүйеде қайта құрудың басталуы (1985 жыл) елдің дамуындағы жаңа жолдарды іздестіруге алып келді. Шығармашылық және зиялы қауым арасында, одан кейін тұрғындардың кең бөліктерінің арасында қоғамда белең алған экономикалық және саяси тоқыраудан шығуға қатысты әртүрлі пікірлер қалыптаса бастады. Жаңару мен демократияландыру идеяларының негізінде халық фронттары, демократиялық күштер одағы, демократиялық партия, демократиялық одақ және басқа да осы бағыттағы көптеген балама ұйымдар пайда бола бастады. Ұлттық тәуелсіздік үшін күреске одақтас республикалардағы бүқаралық қозғалыстар қатысты. Қазақстанның суверенитеттілігі идеясының жақтаушылары бірнеше ұйымдарға бірікті. Осы қатарда бастапқыда Қазақстанның «Азат» азаматтық қозғалысы, «Алаш», «Желтоқсан» партиялары кең танымал болды.

1. 2. Тарау. Саяси партиялардың негізгі мақсаты.

Саяси партиялардың негізгі мақсаты - қоғамның саяси өміріне қатысу, билікті алуға қол жеткізу және мемлекетті басқаруға ұмтылу. Саяси жүйедегі партиялардың рөлдерін зерттеу саясаттанудағы маңызды тақырыптардың бірі болып табылады. Осы саладағы көрнекті теоретиктер қатарында М. Вейнер, М. Дюверже, Р. Шварценберг, Дж. Сартори тәрізді ғалымдарды айтуға болады. Әртүрлі елдердегі партиялардың қызмет атқаруы, саяси партиялар мен партиялық жүйелерді типологиялау, әртүрлі саяси режимдердегі партиялық ұйымдар мен мемлекеттік органдардың өзара әрекеттесулері - аталған ғалымдардың ғылыми зерттеулерінің басты бағыттары болып табылады. Саяси жүйеге мемлекетпен қатар саяси партиялар да кіреді. «Партия» деген сөз латын тілінен шыққан, бөлу, бөлшек деген мағынаны білдіреді. Қазіргі кездегі саяси партиялар Европада 19 ғасырдың екінші жартысында пайда бола бастаған. Бұған сол кезде болған буржуазиялық революциялар тікелей ықпал етті. Мемлекеттік биліктің ұйымдастырылу түрі және жүзеге асырылуы ретінде парламенттер мен парламентаризм дүниеге келді. Жалпыға бірдей сайлау құқығының еңгізілуі бұқара халықтың саясатқа қатысу аясын одан әрі кеңейте түсті. Жұмысшы табының ұйымшылдығы күшейді. Олар парламентте өз мүдделерін қорғайтын көпшілік партияларды құра бастады. Саясатқа көптеген адамдар тартылып, әлеуметтік қайшылықтар кездеседі. Осыған байланысты саяси партиялардың ролі одан әрі өсті. Олар саясаттың негізгі субъектісіне айналды. Саяси партия тапты немесе әлеуметтік топты ұйымдастырады, олардың саяси сауаттылығын арттырады, жұмысына ұйымшылдық және мақсаттылық сипат береді. Оның белгілі бір идеологиясы болады. Ол идеология саясаттың басты принциптерін белгілеуге, саяси партияның ұйымдық құрлысы мен практикалық іс-әрекетін анықтауға негіз болады. Олар партияның бағдарламалары мен жарғыларында айқындалады. Саяси жүйеде партиялар үлкен әлеуметтік жіктердің мүддесін көздейді. Партиялардың өмір сүруінің өзі сол жіктеудің арасында дау-жанжалдардың тууы мен оларды шешу керектігінен шығады. Поляктің саясаттанушыс А. Боднардың көрсеткеніндей, қазіргі қоғамда саяси партиялар мынадай қызметтерді атқарады: қоғамның ірі топтарының мақсат мүдделерін анықтау, тұжырымдау, негіздеу, олардың белсенділігін арттырып, жинақтау, саяси идеология мен саяси ілімдерді жасау; саяси жүйелерді, оның жалпы принциптерін, элементтерін, құрылымдарын қалыптастыруға қатысы, мемлекетте билік үшін күреске қатынасу және оның жұмысының бағдарламасын жасау; мемлекеттік билікті іске асыруға қатынасу; қоғамдық пікірді қалыптастыру; жалпы қоғамды, оның белгілі бір бөлігін саяси тәрбиелеу; мемлекеттің, кәсіподақтарының, қоғамдық ұйымдардың аппараты үшін кадрлар дайындау мен ұсыну. Саяси партиялар сайлау науқанын дайындау мен өткізу, өз мүшелерінің санын көбейту, орталық және жергілікті ұйымдардың материалдық ахуалын күшейту, өз еліндегі және шетелдердің мақсаттары жақын париялармен байланысты нығайтумен үнемі айналысады. Қазіргі демократиялық қоғамдағы партияның маңызды міндеті-азаматтық қоғам мен мемлекеттің арасындағы байланысты баянды ету. Партиялар арқылы әр түрлі әлеуметтік топтар өздерінің саяси талаптарын мәлімдейді. Бұрынғы әлеуметтік - экономикалық саясатты одан әрі жүргізу немесе оны өзгерту керек. Соның арқасында қоғамның саяси саласындағы қайшылықтардың басы ашылады, әлеуметтік қопарылысқа соқтырарлық өткір, ойда жоқ шиеленістердің мүмкіншілігі азаяды. Саяси партия деп мемлекеттік билікті қолға алуға немесе жүргізуге қатынасуға бағытталған, ортақ мүдде, бір идеология негізінде құралған адамдардың ерікті одағын айтады. Партиялар сайлауға, мемлекеттік органдар құруға, мемлекеттік маңызды шешімдер қабылдауға және оларды іс жүзіне асыруға белсене қатынасады. [1]

II. БӨЛІМ

2. 1. Тарау Партиялардың қалыптасуы және олардың

бағдарламалары.

Партия бағдарламасы - соның негізінде қоғамның қазіргі жағдайы және оның алдағы болашағына қатысты қатынастар қалыптасатын белгілі бір нақты құндылықтарды ұстанатындығын жариялайтын негізгі құжат болып табылады. Демократиялық мемлекеттегі партиялар әртүрлі әлеуметтік топтардың мүдделерін білдіреді. Көзқарастары, пікірлері мен сенімдері түрғысынан бір-біріне жақын адамдар осындай бірлестіктер арқылы өз мүдделерінің шеңберін белгілеп, болашақтағы міндеттерін құрады. Партия көптеген адамдардан тұратын ұжым болып табылатындықтан, олардың партияға мүше болуы партия мүшелеріне қоғамдық пікірталастарда және мемлекет деңгейінде көтерілуі тиіс мәселелерді табуға көмектеседі. Қоғамдағы негізгі саяси ұйымдардың қолданыстағы бағдарламалары негізінде айтарлықтай сенімді түрде елдегі партия күштерінің арақатынасын анықтауға және онда қазіргі күнде бар қайшылықтарды табуға болады. Кез келген саяси партия сайлауларда жеңіске жетуге ұмтылады және сайлаушылардың басым көпшілігін дәл осы партияның саяси бағыты ғана елдегі барлық күрделі мәселелерді пәрменді түрде шешуге мүмкіндік беретіндігіне сендіру мақсатын ұстанады. Ол сондықтан өз жақтастарының қатарына бір топтың немесе бір таптың өкілдерін тартумен қатар, бір мезгілде өзінің жалпыұлттық мүдделерге жақын екендігін жариялап отырады. Партиялар өздерінің көптүрлілігінің арқасында жекелеген топтардың әртүрлі, көп жағдайда бір-біріне қайшы келетін мақсаттары мен міндеттерін мемлекет деңгейінде біріктіруге және оларды түтастыққа айналдыруға мүмкіндік беретін қүрал болып табылады. Бұл үдерістің соңғы нәтижесі, ең біріншіден, сайлаушылардың еріктері мен қалауларына тікелей тәуелді болады. Демек, парламенттен көп орын алған партия соған сәйкес өз бағдарламаларын іске асыруға да көп мүмкіндік алады. Бағдарламадағы ең негізгі мәселе - жер мәселесі. Қазақ жері, оның асты-үсті байлығы қазақ елінің меншігі болуға тиіс. Қазақ елінің ықтиярынсыз ішкі Ресейден қоныс аудару токтатылады. Жер мәселесіне байланысты заң қабылданып, қазақ алдымен өз жерінен енші алады. Жер сыбағасы тұрған жерінен, атамекенінен әркімнің тілегіне сай ауылға, ұлысқа, руға бөлінеді. Адам басына, жеке үй басына тиетін сыбаға жер шаруаға, жердің топырағына, жергілікті табиғатына байлаулы болады. Жер сыбағасын жергілікті жер комитеттері анықтайды. Заң жерді сатуға тыйым салады. 1917 жылдың соңына карай ұйымдық тұрғыдан қалыптасқан Алаш партиясының жергілікті ұйымдары облыстық, уездік Қазақ комитеттері, ал жергілікті сауатты, партиялық ниеттегі зиялылар партияның активі, тірегі болды. Алаш партиясы күрделі үш ірі мәселені шешуге үлкен үлес қосты. Біріншіден, партия мүшелері халық арасында, қазақ зиялылары ішінде, ең алдымен, шешілуге тиіс жалпыұлттық зәру мәселелерді талқылауға мұрындық болып, сол мәселелер бойынша ортақ тұжырымдарға келуде басты рөл аткарды. Бұл тұжырымдар партия бағдарламасының жобасында берілді. Екіншіден партияның ұйытқысы болған қайраткерлер 1917 жылы желтоқсанда қазақ елінің Алаш автономиясы атанған ұлттық мемлекеттігі өмірге келгенін жария етті. Осы съезде өмірге Алашорда - ұлттық Кеңесі үкіметі келгені мәлім. Оның мүшелері түгелдей дерлік өздерін Алаш партиясының мүшесі санағандығы күмән тудырмайды. Үшіншіден, осы жылғы қарашада болып өткен Бүкілресейлік Құрылтайға депутаттар сайлауында барлық қазақ қайраткерлері Алаш партиясының атынан тіркелді және оның атынан депутат болып сайланды. Осы құрылтайға депутаттар сайлау барысында барлық қазақ облыстарында Алаш партиясы ең көп дауыс алған партия болды. Объективті жағдай, күрделі де қатал өмір ағымы Алаш партиясының саяси күреске білек түріп араласып кеткен ірі саяси күшке айналуына мүмкіндік бермеді. Қым-қиғаш азамат соғысы тұсында ондай міндетті тек Алашорда үкіметі ғана атқара алатын еді. [2]

2. 2. Тарау. Партиялардың түрлері.

1917 жыл Қазақстанда түрлі саяси ұйымдар мен партиялардың белсенділік танытуымен сипатталады. Олардың біразы Ресейдегі революциялык қозғалыстың тікелей ықпалымен бірінші орыс революциясы жылдарында-ақ қалыптасабастаған. 1905жылы социал-демократиялық топтар Верный, Қостанай, Перовск, Орал, Ақтөбе және Семей қалаларында қалыптаса бастайды. Олардың құрамында темір жол, баспахана, пошта және телеграф жұмысшылары, жергілікті зиялылар өкілдері болды. Басым түрде орыс және басқа славян тұрғындар өкілдерінен құралған бұл топтардың мүшелері өздерінің жабық құпия отырыстарында марксистік әдебиеттермен танысты және оларды халық бұқарасы арасында насихаттау ісін қолға алды. 1913 жылы Омбыдағы түрлі оқу орындарында оқитын қазақ жастары «Бірлік» қоғамын құрды. Қоғамның мақсаты бастапқы кезенде, негізінен, ағартушылык қызметтен тұрды, ал оның басқарушы тобы құрамында Мұхтар Саматов, Нығмет Нұрмақов, Мағжан Жұмабаев, Шаймерден Әлжанов, Сәкен Сейфуллин сияқты жастар бар еді. 1917 жылғы Қазан төңкерісінен кейінгі оқиғалар тұсында «Бірлік» ұйымы екі қанатқа жарылып кетті. Оның бір қанаты (Ә. Досов, Ж. Сәдуақасов, Жүсіпбеков, т. б. ) кеңестік билік жағында болса, екінші қанаты (Қ. Кемеңгеров, С. Сәдуақасов, т. б. ) Алаш партиясының бағдарламасын қолдады, өздерін «жас алашшылар» санады. Түрлі саяси ұйымдар мен партиялардың саяси белсенділігінің арта түсуі 1917 жылға тұспа-тұс келді. Құрамы жергілікті зиялылар мен оқушы жастардан тұратын бұл ұйымдардың саны жиырмадан асып түсетін еді. Олардың арасында Ақмоладағы «Жасқазақ», Орынбордағы «Еркін дала», Ордадағы «Жігер», Петропавлдағы «Талап», Меркідегі «Қазақ жастарының революциялық одағы» және басқалар бар еді. Бұл қоғамдық ұйымдардың көздеген мақсаты біркелкі болған емес, олардың қайсыбірі жалпыұлттық ұстанымда болса, екінші біреулері соңынан белгілі бір әлеуметтік топтарды ертуді көздеді. 1917 жылы қарашада Мұқан Әйтпенов және Шаймерден Әлжанов бастаған бір топ Омбы зиялылары «Үш жүз» аталатын саяси партия құрағандарын мәлім етті. Бұл партияның өмірге келуі қазақ зиялылар тобының білімі мен саяси мәдениеті түрғысынан біркелкі емес, сондай-ақ түрлі саяси ұстанымда екенінің айғағы. Келесі жылдың басына қарай бұл саяси ұйымдағы басшылық Көлбай Тоғысовтың қолына көшеді. Өздерін саяси партия ретінде жариялаған алғашқы күннен бастап-ақ үшжүздіктер Алаш партиясына қарсы ұстанымда болды. Бүкілресейлік Құрылтайға депутаттар сайлау науқанына дербес тізіммен түсіп, сайлауда бірде-бір өкілін өткізе алмады. Үшжүздіктердің қазақ қоғамы арасында беделінің жоқтығы басшылығында ел мойындаған саяси тұлғаның болмауына, сондай-ақ партияның халықты соңына ерте аларлық нақты бағдарлама ұсына алмауына байланысты еді. «Үш жүз» қазақ арасындағы мұсылмандықты қолдайтындығын және қорғайтындығын айта отырып, сонымен бірге атеистік ұстанымдағы большевиктермен қоян-қолтық жұмыс істеуге күш салды. Өз ретінде большевиктер үшжүздіктерді Алаш партиясының беделін түсіру мақсатында пайдалануға тырысты. Өзін социалистік ұстанымдағы партия санаған «Үш жүздің» қызметінде үйлесімсіз қайшылықтар көп еді, сондықтан да оның қызметі ұзаққа созылған жоқ. 1917 жылы құрылған саяси ұйымдардың бірі «Ислам жолындағылар кеңесі» («Шуро-и-Ислам») болды. Орталығы Ташкент қаласында құрылған бұл ұйымның қызметі жалпы Түркістан өңіріне ықпалды болды, сондай-ақ оның басшылығында Мұстафа Шоқай, Сералы Лапин болды. «Ислам жолындағы кеңестің» ұйымдастыруымен 1917 жылғы қарашада Қоқан қаласында IV төтенше өлкелік мұсылмандар съезі шақырылып, онда кеңестік билікке балама Түркістан (Қокан) автономиясы құрылғандығы жарияланып, үкіметі құрылды. [3]

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.