Кеніштің жылдық өнімділігін анықтау

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі
Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе Өңірлік Мемлекеттік университеті

Металлургия және Тау-кен ісі кафедрасы

Кенді жеткізу пәні бойынша курстық жоба

Теспелік уату

Орындаған: Бекболат М.А.
Қабылдаған: Қуантай А.С.

Ақтөбе 2020ж
Жоспар:
1. Шахта жөнінде жалпы мәлімет.
2. Кеніштің жылдық өнімділігін анықтау.
3. Кеніштің қызмет ету мерзімін анықтау.
4. Кенді уату жөнінде жалпы мәлімет.
5. Кенді өндіру кезіндегі теспелік уатудың шамашарттарын есептеу.

№
Көрсеткіштің атауы
Белгіленуі
Өлшем бірлігі
Мәні
1
Кенорынның ұзындығы:
- құлауы бойынша
- созылымы бойынша

Lcоз
Lқұл

м.
м.

1550
550
2
Кенорынның қалыңдығы
М
м.
10
3
Кенорынның құлау бұрышы
α
град.
65
4
Кеннің бекемдік коэффициенті
f

20
5
Теспелердің қатарлар саны
Nк

8
6
Теспелердің диаметрі
d
мм.
42
7
Уату қалыңдық
lү
м.
2,5
Бастапқы берілгендер

Кіріспе
Кен-геологиялық, кен-техникалық жағдайлардың әр түрлі және соған сәйкес кен орындарын дайындау мен пайдалы қазындыларды өндіру сан алуан болып кездесуі, неше түрлі жүргізуші және өндіруші техникалар шығаруды талап етеді. Бұл ретте манызды әлеуметтік мәселе ретінде жұмыс жағдайының қауіпсіздігі, ынғайлылығы және еңбек өнімділігінің жоғары денгейін қамтамасыз ету алға қойылады.
Бұл сұрақтарды шешуде кен өндірудің технологиялық процестерін кешенді механикаландыру мен автоматтандыру техникалық негізі болып саналады. Бірақ аталған процестерді толық автоматтандыру үшін, оның алғашқы сатысы ретінде кешенді механикаландыруға қол жеткізу керек.
Қазіргі кезде бұл сұрақтар толық шешімін тапқан жоқ. Механикаландыру жұмыстары бір жақты, негізгі технологиялық операцияларды атқаратын жоғары өнімділікті техникалар қолданумен шектелуде. Атап айтқанда, жетілдірілген бұрғылық қондырғылар, тиегіш және бұрғылап тиегіш машиналар шығару бағытында ғана жұмыс жүруде. Ал көмекші операцияларды механикаландыру денгейі төмен күйде қалуда, бұл одан әрі еңбек өнімділігін көтеруге кері әсер етіп қоймай толық автоматтандыру жұмыстарын да тежеуде.
Әлемдік тәжірибелерде дайындық қазбаларды жүргізу үшін комбайындық тәсілдер кеңінен қолдануда. Кен төсін бұзуды, қазбаны бекітуді және тау жыныстарын жеткізуді үздіксіз жүргізетін комбайындық кешендерді қолдану, жүргізу жұмыстарын автоматтандырып өнімділікті едәуір көтереді.

Шахта (нем. Schacht, Schaft -- дің, оқпан) -- жерасты тау-кен жүйесін пайдаланып пайдалы қазбаларды өндірумен айналысатын өнеркәсіптік кәсіпорын. Дәстүрлі шахта тас көмірді немесе жанғыш тақтатастарды жер асты өндіру жөніндегі кәсіпорын деп аталады, Ресейде ауыр мұнайды жер асты өндіру үшін шахталар бар (Ярег). Кенді жер асты тәсілмен өндіру кезінде шахта кенді деп атайды (шахталық аймақтарда бірінші слог -- кенішке екпінмен айтылу кең таралған).Шахта жер үсті құрылыстарын қамтиды: копралар, шахта үстіндегі ғимараттар, басты желдеткіш қондырғылар, ұсақтау-сұрыптау фабрикалары, қоймалар және шахта алаңы шегінде кен орнын игеруге арналған жерасты тау-кен қазбаларының жиынтығы.
Шахта-пайдалы қазбаны өндіру мен тасымалдауға, тау-кен қазбаларын жүргізуге, сутөкпе мен желдетуге арналған өндірістік машиналармен және механизмдермен жабдықталған механикаландырылған және автоматтандырылған кәсіпорын. Қуатты кен орындарын өңдейтін шахталардың қызмет ету мерзімі 50-70 жылға дейін жетеді. Алтын мен алмаз өндіретін жекелеген шахталардың тереңдігі 4 километрге жетеді.Шахталарды желдету және шаңдануды төмендету үшін желдету қолданылады .Жазық жерлерде жиі ашу тік оқпандармен жүргізіледі, сирек -- көлбеу, олардан әр түрлі деңгейжиектерде (қабаттарда) қазба кенімен кездесуге дейін квершлагтар жүргізіледі. Таулы жерлерде негізгі аршу қазбалары-штольнялар. Кейде белгісіз адамдар оқпан немесе штольня деп аталады.Жыныстың үлкен көлемін өндіргеннен кейін осы ауданда шөгу, Топырақтың және топырақтың опырылу қаупі бар. Бұл процесс жиі кенеттен болады, оны болжау қиын.
Шахта алабы - кенді қазып алуға бөлінген кен орнының бір бөлігі. Кен орнының геологиялық құрылымына байланысты Шахта алабаның пішіні де әр түрлі болады. Егер кен орны жалпақ пішінде болса Шахта алабы ұзындығымен және енімен, ал жатысы көлбеу және тіктеу кен орындарында тек ұзындығымен сипатталады. Шахта алабаның ауданына кен орнының ашылу әдісі, қабаттың биіктігі, өнімнің мөлш., кенді ашуға және жер үсті ғимараттарын салуға жұмсалатын қаржы, т.б. әсер етеді. Шахта алабы кен денесінің ұзындық бойы бағытында бірнеше жүздеген метрден километрге, ал құлама бағыты бойынша ондаған метрден бірнеше километрге дейін жетеді.
Шахта көлігі -- жер асты тау-кен өндіру кәсіпорындарында әртүрлі жүктер мен адамдарды қабылдауға және тасымалдауға арналған құрылыстар мен құрылғылар кешені. Қазіргі шахталарда шахталық көліктің міндеттеріне екі түрлі бағыттағы (қарсы) жүк ағынын қалыптастыру және іске асыру кіреді. Біріншісі адамдарды, жабдықтарды және басқа жүктерді тазалау, дайындау кенжарларына және басқа да өндірістік учаскелерге тасымалдауды қамтиды; екіншісі-оқпан маңындағы аулаға дейін (тік оқпандармен ашылған шахталарда) немесе тазалау кенжарларынан пайдалы қазбалардың бетіне дейін (көлбеу оқпандармен және штольнялармен ашылған) кері бағытта қабылдау және тасымалдау, бөлшектелген жабдықтарды, металл сынықтарын, басқа да қосалқы жүктер мен адамдарды сол бағытта жеткізу.
Шахталық көлікке көлік машиналары, көлік коммуникациялары, қосалқы жабдықтар (тиеу, қайта тиеу және түсіру пункттері), Автоматтандыру және диспетчерлендіру, сондай-ақ техникалық қызмет көрсету және жөндеу құралдары кіреді. Жұмыс істеу орнына байланысты жерасты шахталық көлігі (забой, учаскелік, магистральды, оқпан маңындағы аулаларда және көлбеу оқпандарда) және жер бетіндегі шахталық көлік (шахта үстіндегі ғимараттарда, жыныс үйінділерінде, қоймаларда) бөлінеді. Тасымалданатын жүктің түріне байланысты шахталық көлік пайдалы қазбалар мен бос жыныстарды тасымалдауға арналған негізгі және кен жабдықтарын, әртүрлі материалдар мен адамдарды тасымалдауға арналған қосалқы болып бөлінеді.
Жерасты шахталық көліктің негізгі түрлері-локомотивтік, конвейерлік, пневмошиндік механизмдегі өздігінен жүретін, гравитациялық, скреперлік, гидравликалық және пневматикалық. Қосалқы шахта көлігі (көлденең және көлбеу бас және учаскелік қазбалар бойынша) -- локомотивті немесе өздігінен жүретін, монорельсті (локомотивтік немесе арқан тартымы бар), моноканатты жолдар немесе арқанды тартымы бар жер үсті жолдары. Адамдарды тасымалдауды арнайы Вагонеткалардан құралған жолаушылар құрамдары, өздігінен жүретін машиналармен, пневмошинді қозғалу тетігінде, монорельсті немесе моноканатты аспалы жолдармен, сирек адам немесе арнайы бейімделген конвейерлермен жүзеге асырады. Шахталық көліктің қосалқы жабдығы ретінде бекітпелер, Қоректендіргіштер, вагонеткаларды аударғыштар, шығырлар, итергіштер, әртүрлі жол жабдықтары кеңінен қолданылады.; жүк бірліктеріне материалдар мен бұйымдарды қалыптастыруға арналған, тиеудің, түсірудің және қоймалаудың механикаландырылған тәсілдеріне бейімделген контейнерлер, тұғырлар, пакеттеуші кассеталар (қайта тиеу пунктін қараңыз), Сондай-ақ көліктің әртүрлі түрлерімен оларды ауыстырудың бүкіл жолы бойынша қайта тиеусіз тасымалдау.
Кеніш - жер асты немесе ашық тәсілмен пайдалы қазбаларды (көбінесе кенді) өндіру жөніндегі тау-кен өнеркәсібі кәсіпорны. Кәсіби жаргонда сөздегі стресс бірінші слогда жиі жасалады.
XX ғасырға дейін кенді емес пайдалы қазбалар мен көмір шахталары өндірілген кендер де кенді деп атаған. Бірнеше шектес шахталарды немесе қималарды құрылыстардың жалпы кешенімен (жер бетінде) және қосалқы цехтармен біріктіре алады. Металл, тұз және басқа да кеніштер бар. Әлемдегі ең ескі кен орны-Свазилендегі Нгвень кеніші.

Кеніштің жылдық өнімділігін анықтау

Кеніштің жылдық өнімділігі бір жылда өндірілетін кен массасының мөлшерімен анықталады. Оның көлемі кен шоғырында кеннің өнеркәсіптік қорларын ескере отырып белгіленеді. Кен орнын игеру тиімділігі, кеніштің экономикалық лайықты жылдық өнімділігі кезінде жетеді.Есептелетін қор шахта қуатын (жылдық өнімділігін) тағайындайтын негізгі тау-кен-геологиялық мәлімет болып саналады.
Кенорынның қуаты жоғарылаған сайын кеніштің жылдық өнімділігі артады.Кеніштің жылдық өнімділігі келесі факторларарқылы анықталады:өңдіру жұмыстарының жылдық төмендеуі, кеннің тығыздығы, кеншоғырдың горизонталь бойынша қазу ауданы,кеннің жер қойнауынан шығару коэффициенті,кеннің құнсыздану мөлшері.
Мысалы:1990 жылдардың басына дейін Қарағанды көмір бассейнінде Қарағандыкөмір өндірістік бірлестігінде барлығы 26 көмір шахталары қызмет істеген.Шахталардың жалпы жылдық көмір өнімділігі 48,0 -- 49,0 млн. тоннаға дейін жеткен. Орташа, әр шахтаның жылдық өнімділгі 1,95 млн. тоннаға жеткен.

Кеніштің жылдық өнімділігін келесі теңдік арқылы есептеледі:

А=V ⋅S ⋅γ⋅KШ1-Қ , тжыл

мұнда:
A - кеніштің жылдық өнімділігі, тжыл;
V - өңдіру жұмыстарының жылдық төмендеуі, тжыл;
γ - кеннің тығыздығы, тм3;
S - кеншоғырдың горизонталь бойынша қазу ауданы
KШ- кеннің жер қойнауынан шығару коэффициенті;
Қ - кеннің құнсыздану мөлшері;

Көлемдік салмақ - бір көлемнің заттық саны,яғни кен өнеркәсібінде 1 текше метрдегі тау жынысының салмағы (тм3).
Кен тығыздығы тұрғысынан, яғни 1 текше метр жыныс массасының шамасына қарай үш түрге бөлінеді:

А) ауыр - 3,5 - 4,0 тм3;
В) орта - 2,5-3,5тм3;
Г) жеңіл - 2,5 тм3- ден кем.

Кеншоғырдың горизонталь бойынша қазу ауданы:

S = Lсоз⋅Мsinα, м2

Кеннің жер қойнауынан шығару коэффициенті:

KШ= 1-Ж1-Қ

мұнда: Ж - кеннің жобаланған жоғалымы (5-15%)
Қ - кеннің құнсыздану мөлшері (5-15%)

Кен орнын игеру кезінде кеннің бөлігі немесе пайдалы компонент алынбай қалып қоюы мүмкін. Бұл -жер қойнауында алынбай қалған қорлар пайдалы қазба жоғалымы деп аталады.
Жоғалымның екі түрі болады: сандық және сапалық.
Кен шығарудағы қымбат жүйелі әдістерді қолдана отырып, өте бағалы кендерді кен орынынан игеру кезіндегі жоғалымды 2-3% - ға дейін төмендетуге болады (толтырмалармен, қазба кеңістігінің қатайған толтырмаларымен).Көптеген құндылығы орташа кен орындары үшін жоғалым - 10-12% болуы қалыпты болып саналады . Төмен құндылықты кендер үшін - 20% . Ал кейде құндылығы төмен кендер үшін жоғалым 50%-ға дейін жетеді.
Жоғалым коэффициенті дегеніміз кен жоғалымының жалпы қорларға қатынасы. Жоғалым пайызбен немесе жоғалым коэффициентімен анықталады.
Мысалы, еліміздегі басты көмір бассейні саналатын Қарағандыда жоғалым 23,9% тең.
Кеннің құнсыздануы деп - құрамындағы падалы компонент азайып, кен сапасының төмендеуі.яғни кенді өндіру кезінде кеннің бос жыныстармен араласуын айтамыз.
Ол тұтынымдық жоғалым мен құнсыздандыратын бос тау жынысының деңгейіне байланысты.Сөйтіп, қазылатын кен қоры тұтынымдық жоғалымға да ұшырайды және бос тау жыныстары араласуынан сапасы төмендейді.

Өңдіру жұмыстарының жылдық төмендеуі анықталады:

V = Vж ⋅K1⋅K2 , м
мұнда:
Vж - өңдіру жұмыстарының жобалық төмендеуі (2 кесте) мжыл;
K1 - кен шоғырдың қалыңдығын ескеретін коэффициент (3 кесте)
K2 - кен шоғырдың құлау бұрышын ескеретін коэффициент (3 кесте)

5 нұсқа

Кенорынның созылымы бойынша ұзындығы Lсоз= 1540 м
Кенорынның созылымы бойынша ұзындығы Lқұл= 540 м
Кеншоғырдың құлау бұрышы α = 64°
Кеншоғырдың қалыңдығы М = 9 м
Кеннің бекемдік коэффициенті f = 15
Кеннің көлемдік салмағы γ = 2,9 тм3

1. Өңдіру жұмыстарының жылдық төмендеуі, мжыл:

V = Vж ⋅K1⋅K2= 40⋅1⋅1 = 40 мжыл
мұнда:
Vж=20мжыл; өңдіру жұмыстарының жобалық төмендеуі (2 кесте);
K1=0,6; кен шоғырдың қалыңдығын ескеретін коэффициент (3 кесте)
K2=1,1; кен шоғырдың құлау бұрышын ескеретін коэффициент (3 кесте)

Кеншоғырдың горизонталь бойынша қазу ауданы, м2:

S= Lсоз⋅Мsinα = 1540⋅90,9 = 15400 м[2]

Кеннің жер қойнауынан шығару коэффициенті:

KШ = 1-Ж1-Қ = 1-0,141-0,1 = 0,96

Кеніштің жылдық өнімділігін келесі теңдік арқылы есептеледі, тжыл:

А=V ⋅S ⋅γ⋅KШ1-Қ=40⋅15400⋅2,9⋅0,961-0,1 = 1905493 тжыл

Кеніштің қызмет ету мерізімін анықтау

Әрбір кен орындары кен қорының саны, сапасы және пайдалы бөлік мөлшерімін сипатталады.Кен қоры деп жер қойнауында белгілі бір орын алып жатқан кенді айтады.Кен қоры шаруашылық мәніне қарай геологиялық, есептік(баланстық), есептелмес(баланстан тыс), өнеркәсіптік,жоғалымдық және түсім қоры болып бөлінеді.

Геологиялық қор деп кен орнының немесе шахта алабында жатқан кеннің жалпы мөлшері айтады.

Кенорнының геологиялық қорын келесі теңдеу арқылы анықтаймыз:

Гқ= Lсоз⋅Lқұл⋅ m⋅γ , т

Экономикалық маңызына қарай анықтаған геологиялық қор өз алдына санаққа алынатын есептік және есептелмес қор болып екіге жіктеледі.
Есептік қор деп белгілі техникалық және қазу технология деңгейінде, сондай ақ жетілдірілген тәсілдерді қолданғанда шаруашылық мұқтажын толық қанағаттандыратын әрі экономикалық тұрғыдан тиімді болатын кен қорын айтады.Бұған керісінше, тұтас кенішті немесе оның бөлігін қазу өте күрделі болып әрі оның құрамындағы пайдалы бөліктерді алудың күрделілігіне байланысты жұмсалған қаражат ақталмайтындай геологиялық қордың түрін есептелмес қор деп атайды.Кен қазу технолгиясы жетіліп, кейде олар кеннің есептік қор тобына қосылып отырады.

Кенорнының баланстық қоры келесі теңдеу арқылы анықтаймыз:

Бқ= Гқ(1 - Ж100 ), т

Кен өндірісінде есептік қорды түгел қазып алу мүмкін емес.Кеннің біраз бөлігі арнайы кентіректер ретінде қалдырылады.Осындай жағдайлардың салдарынан есептік қордың біразы жер астында алынбай қалып қояды.Мұны жоғалым қоры дейді.

Өнеркәсіптік қордың қазып алынатын, бос жыныстармен құнарсызданған бөлігін түсім қоры деп атайды.

Әр кен орынына тән пайдалы бөлітің көлемі өнеркәсіптік минимум немесе кондиция деп аталады.

Кондиция - пайдалы қазылымға қойылатын өнеркәсіптік талаптар.Оларыдың негізінде кенорынды немесе оның бөліктерін игерудің экономикалық ұтымдылығы анықталады.Басқаша айтқанда, кондиция дегеніміз одан төменгі көрсеткіштерде пайдалы қазбаны өндіру тиімсіз саналатын шекаралық параметрлер.
Минимал өнеркәсіптік мөлшер - блоктағы немесе пайдалы қазбаның жекеленген денесіндегі пайдалы компаненттің, егер мәні одан төмен болса өндіру тиімсіз саналатын орташа мөлшері.
Жарамды(борттық) мөлшер - кондициялық көрсеткіш ретінде кен денесінің геологиялық шекаралары айқын болмағанда немесе пайдалы компаненттер әркелкі тараған жағдайда енгізілуі мүмкін.
Өнеркәсіптік қор есептікке тең не одан кем болады.Себебі кен қазу үдерісінде кен тағы да жоғалымға ұшырайды.

Кенорнының өңдірістік қорын келесі теңдеу арқылы анықтаймыз:

Өқ = Бк⋅ Кш , т

Кен қоры - барлау дәрежесіне, сапасын анықтау деңгейіне және қазудың техникалық жағдайына қарайпайдалы қазба қорын төрт санатқа бөледі: А, В, С1 және С2.Олардың ішінде А, В, С1 санатты қор барланған, ал С2 санатты қор алдын ала бағаланған деп аталады.Қорды тиісті бір санатқа жақызу үшін пайдалы қазбаның әртүрлі дәлдік дәрежесіндегі кеңістік-морфологиялық ерекшеліктері, сапалық сипаттамалары, кен - техникалық жағдайлар зерттеледі.

Шахталық қызмет ету мерізімі келесі теңдеу арқылы анықталады:

Т = tж+ tдам+ tөшу , жыл

мұнда:
tдам - шахтаның жобалық қуатын игеру уақыты (tдам=2-3 жыл)
tөшу - шахта өнімділігінің өшу уақыты(tөшу=2-3 жыл)
tж - шақтаның қызмет ету мерізімі, жыл;

tж = Өқ А , жыл

Кесте 1.

Шахта
алабының
типы
Кен шоғырдың
белгілі қалыңдығынан
шахтаалабының
ұзындығының сәйкестігі, м
Кеншоғырдың
қалыңдығы15-ден
артығырақ
жағдайдағы
ауданының мөлшері,
мың км2

15 м-ге дейін
15 м-ден артық

Шағын
500-600 м-ге дейін
300 м - ге дейін
5 м -ге дейін
Орташа
600-1000 м
300 - 600 м
5-12 м
Үлкен
1000-1500 м
600 - 1000 м
12 - 25 м
Өте үлкен
1500
1500
25

Кесте - 2. Өңдіру жұмыстарының жылдық оңтайлы төмендеуі

Шахта алабының типы
Қабаттар саны
Vж , м
Өте үлкен
1
2
15
20
Үлкен
1
2
22
25
Орташа
1
2
бірнеше
25
30
40
Шағын
1
2
бірнеше
30
45
50

Кесте - 3. Кен шоғырдың жату шамашарттарын ескеретін коэффициент.

Кеншоғырдың белгілі қалыңдығы
5
5-15
15-25
25
К1
1.25
1
0.8
0.6
Кеншоғырдың құлау бұрышы
90
60
45
30
К2
1.2
1
0.9
0.8

5 нұсқа
Кеніштің қызмет ету мерізімін анықтау
Кенорнының геологиялық қорын келесі теңдеу арқылы анықтаймыз, т:
Гқ= Lсоз⋅Lқұл⋅ m⋅γ=1540⋅ 540 ⋅9⋅2,9 = 21704760 т
Кенорнының баланстық қоры келесі теңдеу арқылы анықтаймыз, т:
Бқ= Гқ(1 - Ж100 ) = 21704760(1 - 14100 ) = 18666093,6 т
Кенорнының өңдірістік қорын келесі теңдеу арқылы анықтаймыз, т:
Qқ = Бк⋅ Кш =18666093,6 ⋅0,96 = 17919449 т
tж - шақтаның қызмет ету мерізімі, жыл:

tж = Qқ А= 179194491905493 = 9 жыл
Шахталық қызмет ету мерізімі келесі теңдеу арқылы анықталады, жыл:
Т = tж + tдам+ tөшу= 9 + 2 + 2 = 13 жыл
мұнда:
tдам - шахтаның жобалық қуатын игеру уақыты (tдам=2-3 жыл)
tөшу - шахта өнімділігінің өшу уақыты(tөшу=2-3 жыл)
tж - шақтаның қызмет ету мерізімі, жыл;

Кенді уату - қазылатын кен әдетте профессор Протодъяконовтың шкаласы бойынша бекем не өте бекем болады ,яғни оны кесектерге ұсатып сілемнен ажырату . Уату әдетте ЖЗ-мен орындалады , ал егер кен жұмсақ болған жағдайда механикалық тәсілмен , комбайн арқылы уатылады.Тау жынысының 90%-ы жарылыс тәсілімен орындалады. Жарылыспен уату Теспелік немесе Ұңғымалық уату тәсілдері бар.
Кеніш - бір немесе бірнеше шахталар мен аршықтардан тұратын белгілі бір кен орнын игеруге арналған кәсіпорын. Кен орнының аршық немесе шахтамен қазып алатын бөлігін кеніш немесе шахта алабы деп атайды.
Кен орнын игеру кезінде кеннің бөлігі немесе пайдалы компонент алынбай қалып қоюы мүмкін. Бұл -жер қойнауында алынбай қалған қорлар пайдалы қазба жоғалымы деп аталады.
Жоғалымның екі түрі болады:
* сандық
* сапалық.
Жоғалым коэффициенті дегеніміз кен жоғалымының жалпы қорларға қатынасы.Жоғалым пайызбен немесе жоғалым коэффициентімен анықталады.
Құнсыздану - құрамындағы падалы компонент азайып кен сапасының төмендеуі.
Жерасты тау-кен жұмыстарының өндірістік үдерістерінің жіктемелерінің бірі өндіру жұмыстарының үдерістері:
* Кенді уату;
* Жеткізу;
* Екінші ретті уату;
* Өндіру кеңістікті бекіту;
Уату көрсеткіштері .Уатудың техника-экономикалық бағалауы келесі көрсеткіштермен сипатталады:
1.Бұрғылаушының еңбек өнімділігі- бір ауысымда жасалған жұмыс көлемін айтады. Мысалы, 1 текше метрде 2-3 тонна кен өндірілуі мүмкін, тауысым, м3ауысым.
2.ЖЗ-тың үлесті шығыны- стандарт шартына сәйкес тау жынысының бірлік көлемінің қажетті бұзылу үшін тау-кен жыныстары жарылғыштығын сандық бағалау мен жарылғыш заттың тең минимальді салмағының параметрлері.
ЖЗ-тың үлесті шығынына кен шоғырдың қалыңдығы ықпалды әсер етеді:
-егер теспелік тәсілмен (а=04-08м) уатылған кен орынның қалыңдығы 3м-ден аз болса;
3. 1м теспенің не ұңғыманың ұзындығына келетін уатылған кеннің көлемі , м3м, тм.
4.Шойтастың көлемі.
Қазылатын кен әдетте профессор Протодъяконовтың шкаласы бойынша бекем не өте бекем болады.
Сондықтан кен, сілемнен алу алдында уатылады, яғни ол кесектерге ұсатылып сілемнен ажыратылады.

Кесте 1. Кенді уату тәсілдерінің жіктеушісі
Тәсіл
Ерекшеліктері
1. Жарылыспен уату

а) Теспелік
б) Ұңғымалық
Сілемде бұрғыланған теспелермен және ұңғымаларда орналастырылған жарылғыш заттарды жару

Теспелер тереңдігі 5м-ге дейін

Ұңғымалар тереңдігі 100м-ге дейін
2. Механикалық уату
Комбайындарды қолдану
3. Кенді өздігінен құлату
Төменнен ашылған кен, өз салмағының және жоғарғы тау жыныстар қысымының күшімен
4. Басқа әдістер ( гидравликалық уату)
Жоғары қысымды судың күшімен

Механикалық уату әдетте жұмсақ тау жыныстарды қазу барысында пайдаланады, кейде арнайы жабдықтармен мықтылық коэффициенты f=6-8 тең тау жыныстар уатылады. Қазымдалып жатқан тау жыныстардың 90% жарылыс тәсілімен уатылады. Өздігінен құлау тәсілімен, жарықшақтығы өте жоғары тау жыныстар уатылады.

Уатудың көрсеткіштеріне әсер ететін негізгі факторлар:
* Кеннің мықтылығы;
* Кеннің жарықшақтығы;
* Кен шоғырдың қалыңдығы;

Теспелік уату
Теспелерде орналастырған оқтамдарды жару арқылы орындалған уату теспелік уату деп аталады.
Теспелік уату әдiсi - тау-кен қазбаларын қазғанда, қалыңдығы шағын (10 м-ден аспайтын) кендердi қопарып алуға қолданылады. Теспелік уату әдiсiнiң артықшылығы мыналар: таужыныстары жақсы ұсақталады; әртүрлi жағдайда (өте тар жерлерде де) қолдануға болады; жеңiл бұрғылау машиналары пайдаланылады. Бұл әдiстiң кемшiлiгi мыналар: бұрғылау және аттыру жұмыстарының мөлшерi көбiрек; перфоратормен бұрғылағанда шаң көп бөлінеді.
Теспе дегеніміз - цилиндр тәрізді ұзындығы 5 м аспайтын, диаметрі 75 мм артық емес тау массивін қопару үшін массивтің ішіне ЖЗ орналастыруға арналып жасалатын қуыс.

Cурет 1. Теспелік уатудың тәсімдері
а-теспелер горизонталь бағытта бұрғыланған;
б-теспелер жоғарыдан төменғетік бағытта бұрғыланған;
в-теспелер горизонталь бағытта бұрғыланған;
г-теспелер төменнен жоғарғы бағытта бұрғыланған;
д- төбекертпешті алу;
е- қабатаралық уату.

Жерасты жазық тау-кен қазбаларын өту кезіндегі
жарылыс жұмыстарындағы теспелердің орналасуы және түрлері

Жерасты қазбаларын бекемдігі жоғары таужыныстарында қазғанда міндетті түрде жару жұмыстары қолданылады. Қазбаларды жерасты әдісімен қазғанда: теспелерді (ұңғымаларды) бұрғылау; ЖЗ оқтау және аттыру; қазбаны желдету; қопарылған таужыныстарын тазарту; қазбаны бекіту операциялары орындалады
Жарылыс параметрлерін дұрыс ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.