Періштелер Хауа анаға

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 52 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ҚАЗАҚ МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗДАР ПЕДАГОГИКА ИНСТИТУТЫ

Беркімбаева Ш. К.

Қожахметова К. Ж.

Қоңырбаева С. С.

ҰЛЫ ҚАЗАҚ ДАЛАСЫНДА ӨТКЕН ТАРИХИ ДАРА ТҰЛҒА-АРУЛАР

ХРЕСТОМАТИЯ

Алматы

2007

БАҒДАРЛАМАҒА ҚОСЫМША МАТЕРИАЛДАР

Хауа ана

Адам әуелі топырақтан жаратылған. Құдіреттің әмірімен жерден көкке шығып, жұмаққа кірген. «Бұл ағашқа жақын болма» деген әмірді естіп, бидай дәнін жеуден тыйылған.

Адам Раббысына жақын болды. Киім киген періштелер сәжде қылып, Адамға құрмет көрсетті. Адамға барлық нәрселердің есімін білу, ғылымды меңгеру қасиеті берілді. Бұл - Адам ғалайһи-уәссәләм еді. Адам ғалайһи-уәссәләм жымиып күлсе, күн нұрындай мейірлі шуақ төгілетін. Періштелер Адам ғалайһи уәссәләмнің сұлулығын көріп, қайран қалып, Алла тағала берген тақты Адамға қадір тұтты. Адам ғалайһи уәссәләмді періштелер көкпен алып жүріп, жұмаққа әкелетін. Адам ғалайһи-уәссәләм жұмақ бақтарында серуендеп, жүзім, інжір, құрма жемістерін жейтін.

Бірде жалғыздықтан зерігіп, өз жынысыннан бөтен әлдебір затқа ынтықты. Осыдан кейін әлсіреп, көзіне ұйқы тығылады. Сол уақытта Алла тағала Адам ғалайһи-уәссәләмнің сол жақ қабырғасының жоғарғы жағынан Хауаны жаратты. Адам ғалаәһи-уәссәләм Хауаның өзінен жаратылғанын сезіп, ұйқыдан оянып, көзін ашты. Хауаны көріп, оның асқан сұлулығына көңілі толды.

Хауаның дауысы жіңішке, көздері қара, жүз тұлым болып өрілген шашы бар еді. Хақтағала сұлулықты жүз түрлі етіп жаратса, соның тоқсан тоғыз сұлулығын Хауаға берген екен.

Адам ғалайһи-уәссәләм Хауаға қолын созып: «Жақында», - деді. Сол сәтте Жебірейіл ғалайһи-уәссәләм: «Ей Адам! Хауаға қол созба!» - дегенде, Адам ғалайһим-уәссаләм: «Хауа мен үшін жаратылған», дейді. Сонда Жебірейіл ғалайһи-уәссәләм: «Әрине, сен үшін жаратылғаны рас. Бірақ некесіз қол созу дұрыс емес. Хауаны Алла тағаладан жұптылыққа сұра», - дейді. Адам ғалайһи-уәссәләм: «Иә, Раббым! Хауаны маған жұп қыл», - деп рұқсат сұрайды. Сұбхана уатағала ықыласымен неке құтпасын оқыды.

Сөйтіп, Адам ғалайһи-уәссәләм мен Хауа ана жұмақ ішінде түрлі жемістерді қорек етіп, өмір сүрді. Бір ғажабы, Адам қайда жүрсе де әлгі Алла тыйым салған ағаш алдында тұрады. Бірде Адам ғалайһи-уәссәләмнан періштелер: «Сен не себепті Адам атандың?»- деп сұрайды. Сонда Адам ғалайһи-уәссәләм «Жер бетінен жаралғаным үшін?» - деп жауап береді. Періштелер Хауа анаға: «Сен неліктен Хауа атандың?» - деп сұрағанда: «Тіріден жаралғаным үшін», - дейді.

Адам ғалайһи-уәссәләм топырақтан жаратылды. Топырақ тұрған сайын тазарар. Сондықтан, ер кісілер қартайған сайын көріктенер. Хауа ана Адам ғалайһи-уәссәләмнан жаратылды, сондықтан әйелдер қартайса көріксізденер.

Алла тағаладан: «Ей, Адам! Сені құдіретіммен жараттым. Барша заттардың есімін білдіріп, жалғыз жүрмеуің үшін жұбың Хауаны жараттым. Екеуің де жұмақтасың. Енді менің аманатымды сақта», - деген хабар келеді. Сонда Адам ғалайһи-уәссәләм: «Иә, Раббым! Аманатың не нәрсе айт», - дейді. Алла тағала: «Жұмақтағы түрлі жемісімнен жеңіз, сусын ішіңіз. Тек қана бір ағаш бар, сол ағашқа Хауа да, сен де жақын барма. Дұшпаныңның сөзін тыңдама», - деген.

Егер Адам мен Хауа антты орындағанда, жұмақтан шығып қалмас еді.

Адам ғалайһи-уәссәләм мен Хауа ана жұмақтан тұрып жатқан кезде, Ібіліс Хақтағаланың маңайынан аластатылған еді. Мұнан соң Ібіліс күншілдік қылып, Адам ғалайһи-уәссәләмға қастық жасауға көшті. Ол әр түрлі айла білетін. Хақтағаланың Адам ғалайһи-уәссәләмға ағаштан тыйым салуын естіп, шат болып, азғыруға асықты. Жерден көкке ұшып, жұмаққа кірудің жолын іздеді.

Ібіліс жылап-еңіреп жұмақтағы Адам ғалайһи-уәссәләм мен Хауа ананың жанына келді. Адам ғалайһи-уәссәләм Ібілістен: «Неге жылайсың?» - деп сұрайды. Ібіліс: «Сіз үшін қиналып, жылаймын. Теңдесі жоқ сұлулық, сізден басқа көрікті ешкім жоқ. Соған қарамастан бір күні сіз де өлесіз» - дегенде, Адам ғалайһи-уәссәләм: «Өлім деген не нәрсе?» - деп сұрайды. Ібіліс: «Көзіңіз көрмей, қолыңыз ешнәрсе ұстай алмай, кеудеңізден жаныңыз шығар» - дегенде, Адам ғалайһи-уәссәләм қатты қайғырған еді, бірақ Ібілістің сөзін қабылдамады.

Мұнан соң Ібіліс Хауа ананың жанына келіп, зар еңіреп жылай бастады. Хауа ана: «Неге жылайсыз?» - деді. Ібіліс «Сіздің қайғыңызға жылаймын. Сізді Хақтағала неге бидай жеуден тыйғанын білесіз бе?» - деп сұрады. Хауа ана: «Иә, неге тыйым салды?» - деді. Сонда Ібіліс: «Бидай жесеңіз, жұмақта мәңгі қалып, өлмейтін едіңіз. Мен сізге осыны уағыз-насихат қыламын», - деп азғырды.

Хауа ана Ібілісті танымады. Бұл сөзді жылан айтып тұр екен деп түсініп, көңіліне ұялатты. Хауа сол сәтте он адым жерді аттап, бидай ағашының жанына келді. Бидай ағашының бір талын сындырып алып, Адам ғалайһи-уәссәләмға келді. «Әй, Адам! Бұл ағаштың жемісі соншалық ләззәтті, ғажап екеп. Мен жедім, сен де же!» - деді. Адам ғалайһи-уәссәләм Алла тағаланың аманатын ұмытып кетіп, бір дәнді аузына салып шайнайды. Жұта бергенде ғана Алла тағаланың әмірі есіне түсіп, өңешін ұстай алды. Бидай дәні не жұтылмады, не сыртқа шықпады. Ол өңешінде түйін болып, қатып қалды. Сол себептен де ерлердің кеңірдегінде түйін мирас болып қалды. Әйелдерде ол түйін жоқ.

Бұл оқиғадан кейін Адамның басынан тәж кетіп, үстінен киімдер алынды.

Хауа ана ағашты себепсіз сындырғанда, сол ағаштан қан ағыпты. Осы себепті әйелдерге қан мирас болып қалды.

Мұнан соң Адам ғалайһи-уассаләм мен Хауа ана нендей зор құрметтен айырылып, мехнатқа түсті. Хауа ана бидай ағашына аяғымен барып, аузымен жеп, қолын созып, бұтағын сындырғаны себепті, әйелдердің қан ауруымен ауыруы үш күннен он күнге созылады. Он күнге созылу себебі, Хауа ана бидайға жеткенше он адым аттап, күнәға батқан еді. Сондықтан себеп болды, себепсіз нәрсе жоқ.

Адам ғалайһи-уассәләм жұмақтан шығарылған соң, Хауа ананы жүз жыл бойы көре алмай, айырылып қалды. Хақтағала Хауа анаға: «Қайдасың?» - деді. Сонда ол қайғылы дауыспен: «Иә, Раббым, мақұлықтар сіздің атыңыздан жалған сөйлер деп ойламап едім», деді. Хақтағала: «Ей, Хауа! Сені жұмақтан шығарғанда 15 түрлі пәлемен айыптадым. Әуелі, күнәнің ең үлкендігінен қыздарыңа да қияметке дейін қан мирас болады. Екінші, тоғыз ай бала көтересің. Үшінші, бала тапқанда өлімнің ащы дәмін татасың. Төртінші, әдеп мехнатын шексін. Бесінші, еркі ерлердің еркінде болсын. Алтыншы, ақылы кем болсын. Жетінші, мұра да кем болсын. Сегізінші, куәлікте кем болсын. Тоғызыншы, талақ қылу ерлердің қолында болсын. Оныншы, діні де кем болсын. Он бірінші, ислам да мақұрым болсын. Он екінші, жұма жамиғат намазынан мақұрым болсын. Он үшінші, пайғамбарлықтан мақұрым болсын. Он төртінші, патшалықтан мақұрым болсын. Он бесінші, соғыс қылудан қалсын және ұзақ сапар әйелге харам болсын.

Адам ғалайһи-уассаләм мен Хауа ана інжір ағашының жапырағымен денесін жауып жұмақтан шықты. Адам Үндістанға түсті. Ібіліс Басараға (Басра), жылан Асфаханға (Исфахан), Тауыс Мінә тауына, Хауа ана Жүді (Джидда) тауына түсті. Баршасының халы жаман болды. Адам ғалайһи-уассалам түскен жерінде қайғырып көп жылады. Оның көз жасының ащы дәміне жемістер пайда болды. Ал Хауа ананың көз жасы тамған жерде Ғұт ағашы, пайдалы өсімдіктер өсіп, ауруларға ем болды.

. . . Жәбірейіл ғалайһи-уассалам тағы: «Сен һәм барша балаларың қияметке барғанша Ораза ұстауға тиіссіңдер», - деді. Жәбірейіл ғалайһи-уассалам Адам ғалайһи-уассаламның жейтін нанын рұқсат етіп, Хауа анаға тиесілі үлесін берді. Ердің әйелге әкелетін үлесі сол заманнан қалған.

Мінә Адам мен Хауаны қауыштырып, Алла тағала жарылқап, міннәт қылды. Адам ғ. с. Хақтағаланың рұқсатымен Мінәда Хауаны қойнына алды. Сол үшін Мінә аталды.

Адам ғ. с. Үндіден Меккеге қарай қырық мәрте қажылық қылды. Хауа ананы шаттықпен Үндіге алып барып, сонда ғұмыр кешті. Адам ғ. с. Хауа анаға мүжәмәт етіліп (қосылып) Хауа ана құрсақ көтерді.

Хауа ананың неше құрсақ көтергенін ғұламалар әр түрлі болжаммен айтқан. Бірі жиырма құрсақ десе, екінші бірі қырық құрсақ, жетпіс құрсақ көтерген дейді. Әр құрсақтан егіз бала туып, бірі-ұл, бірі-қыз болған деседі. Қабыл нәсілі отыз жеті мың, Әбіл нәсілі қырық жеті мың болған.

Рабғұзи. «Қисса-сул-әнбийя-й»

Ұмай ана

Ұлы табиғат құшағының аңғал-саңғал алаптарында тіршіліктің ыстығына күйіп, суығына тоңа жүріп еңсесін көтерген адам баласының танымдық қабілеті де бірте-бірте оянады да, түрлі-түрлі құбылыстарды сол ұғым шеңберінде қастерледі. Өз жаратылысының негізінде сол нанымдарына ұластырады. Ең алғашқы күнді, аспанды, жерді, суды, отты, қасиетті санаған тотемді сенімдері күнделікті тумысындағы ғұрып, әдеттерінен орын ала бастады. Түпкі тегін болжауға ақыл-ойы, күш-қуаты жетпеген заттар мен құбылыстарды қасиеті жоқ құдіреті ретінде қастерледі. Ал осы жүйені сезімге бағындырған шамандық кезеңде бұл нанымның аумағы рухтың жебеушілерімен ұлғая түсті. Содан барып табиғат құбылыстары туралы алуан-алуан аңыздар пайда болды. Бұл - адам баласы иланым-нанымының сипаты болып қалған өшпес ізі еді . . .

Осындай наным-сенімнің ең бастысы - адамның өзі қалай пайда болуы, қайтіп жаралуы болса, ол да қилы-қилы аңыз болып тарады. Бұл ұғымның аумағы да өте кең. Бәрі де «алғашқы адам топырақтан жаралған» деген сенімге тіреледі. Өте ерте заманда пайда болған «Таурат» кітабында еврейлердің құдайы Яхуэй топырақтан адам кейпін жасайды да мұрнына үрлеп қалса, жаны бар тіршілік иесіне айналғаны айтылады. Ал көне Юнан (грек) аңыздарындағы құдайлардың құдайы Зевс те балшықтан адам бейнесін жасап алып барып, оның бойына жан беріп, денесіне ақыл сезімін енгізеді. Құдіретті күштің иесі Прометей де тәңірдің әмірі бойынша топырақтан адам жасайды. Солтүстік Америкадағы үндістердің жерді жаратқан құдайы қызыл және қоңыр топырақтан алғашқы еркек пен әйелді жаратқан дейтін аңызы бар. Парсылардың ертедегі «Авеста» деген кітабында да тұңғыш адам Кломарстық сары топырақтан жаралғандығы әңгіме етеді. Сондықтан ол «Гілшаһи» (топырақ патша) аталған. Ал Ислам дінінің қасиетті кітабы Құран кәрімде: «Адам ғалаһиссалам - бүкіл адамзаттың атасы, тұңғыш жаратылған кісі. Алла тағала оны топырақтан илеп алып, жан берген» делінеді. Түркі халықтарының ата-мекені Алтай аңыздары да «Құдай адамды сағыз лайдан жасаған» дегенді негіз етеді. «Көктен тамдық, жерден өндік» деп, аспан мен жерді аялау сезімдерді басым Алтай аңыздардағы құдіретті тәңірдің бірі - Жер тәңірі. Жер - Отан, мекен адам баласының қорғанышы деп табылады.

Осындай ежелгі нанымдардың ішінде әйел-ана құдайлар да айрықша қасиетке ие. Бұл наным барлық халықтарда бар. Юнан аңыздарындағы әйел тәңірі Һера - аспан құдайы Зевстің әйелі. Ол той-думан, салтанаттың, ұрпақ көбеюінің жебеушісі. Үндістандағы будда жоруларындағы әйел тәңір Харид ана да ұрпақ өсірудің құдіреті. Ертедегі парсылар сенген әйел тәңір Анаһита да адам баласының көбеюін басқарған жебеуші. Демек, ұрпақ тағдыры адам баласын толғандырып, сол мұраты үшін талпынып отырған. Оны қолдаушы осы әйел тәңірлері еді.

Түркі халықтары да ерте заманда-ақ өздері табынған тәңірлерін қасиет тұтқан, сенімі де сан қилы. Өзінің қуаты жетпегеннің бәрін тәңір санаған. Жер, аспан, күн, тау, орман, найзағай, дауыл, тасқын-сел оларға тәңірдің бейнесі кейпінде елестейді.

Тәңір атауы о баста алтайлық шамандар қолданған тіл, көк (аспан), кеңістік мағынасын ұқтырады. Кейін келе құдіретті күштің иесі дегенді білдіретін құдай мағынасына ауысқан. «Тәңір» сөзі жыл санауымыздан 3 ғасырда-ақ Һун (гун) тілінде кездеседі. Олар бұл құдірет иесін қоғамдық ағымға бейімдеп, сол кезінде өздері табынатын аруақтарды аялап, оған тәңір сипатында табынған. Түркі халқы бұдан бес-алты жыл бұрын күнді тәңір тұтқан. Алтай аңыздарында тәңірдің «Карахан» деген атауы да болған.

Алтай шамандары табынған ең ұлы тәңірі - Каман. Тәңірдің баласы - Өлгін тәңір. Бұл «Ұлугүн» сөзінің өзгерген түрі көрінеді. Зерттеушілердің анықтауынша, осы екі сөз де «құдіретті», «ұлы» мағынасын береді екен.

Аңызда айтуынша, Өлгін тәңір Ай мен Күннің арасында жүлдыздардың үстінде тұрады екен. Оған жетер жолда (кей аңызда тоғыз) жеті тосқауыл бар. Бұл тосқауылдар еркек шамандар (қам) келгенде ғана ашылады. Өлгіннің сарайында алтын тағы бар. Тәңірдің порымы адамға ұқсайды. Шаман дұғаларында бұл тәңірдің есімі «Ақ аяз», «Аязхан», «Жаратқан», «Жебеуші» деп аталып, тауап етіледі екен. Наным бойынша көктен түскен жаңбыр тамшылары - осы тәңірдің ауызынан түскен нұр. Өлгін тәңірдің жеті ұлы, тоғыз қызы болған. Ұлдары: Қаршыт, Боғрахан, Жасылхан, Бахытхан, Әрканым, (Картал) Қарақұс, Боршахан, Әрханым. Олар да көкте тұрады. Қыздарының жеке аты айтылмайды. «Ақ қыздары», «Қияндар» деп жалпы айтылады. Бұл қыздар - шамандар сарынының жебеуші перизаттары. Өлгіннің қызметінде басқа да жарық, шұғыла, қар секілді рухтар бар. Соның ішінде Жарық - адамдар мен Өлгін арасын байланыстырып тұратын құдірет иесі. Жалпы айтқанда, Өлгін ата тәңірі сипатында көктегі барлық құдірет иелерін басқарады екен.

Түркі халықтары пір тұтқан әйел тәңірі де бар. Оның құдіреті көк тәңірінен кем емес, оны Ұмай ана деп, түркі жұрты бас иіп, табынады. «Ұмайға табынсаң, ұл табасың» деген мақал Махмуд Қашқари жазған «Түркі тілдері сөздігінде» кездеседі. Ежелгі алтай аңыздарында адамды Ата тәңірі Өлгін мен Ана тәңірі Ұмай жаратқаны айтылады. Ана тәңір Ұмайдың есімі ежелгі түркі ескерткіштерінде жиі кездеседі. «Тунюқұқ мәңгі тас ескерткішіндегі жазуда: «Тәңір Ұмай, қасиетті жер-су бізге медет береді. Біз (тағы) неге тозып кетеміз» деген сөз бар. «Күлтегін» ескерткішінде: «Ұмайдай анам билеген елде інім Күлтегін ер аталады» деген сөз де көңіл аударады. Демек, ежелгі түркі халықтары ұрпақтарының жебеушісі де Ұмай ана. Бұл наным халықтар жүрегінде сақталған. Моңғол мен Саха (Якут) халқы арасында Ұмай анаға табынушылар әлі де бар көрінеді. Қазақтардың көктен жаңбыр тілейтін ырымы да осы сенімнің жұрнағы.

Ұмай ананың құдіреті - адам баласына топырақ, су қайнарларын сыйлау, сондықтан ол жер бетіндегі күллі өнімнің де тәңірі саналады. Ұмай ананың он екі қызы болыпты. Олар адам баласын бақытқа жеткізу үшін өзенді бөгеп, сусыз жерге су шығару үшін қажымай еңбек етіпті. Қыздарының бұл ісіне сүйсінген Ұмай ана олардың өмір бақи адам баласына жол сілтеп тұруы үшін қада тастарға айналдырып жіберіпті. Бұл да қасиетті ананың адам ұрпағына істеген жақсылығы саналады.

Тәңірге сыйыну сипаты күні бүгінге дейін халқымыздың салтында бар. Қайтыс болған адам жатқан орынға жеті күнге дейін шырақ жағып қою, жаңбыр жаумай қалған маусымда тасаттық беріп, көктен жауын тілеу, толғатқан әйелдердің Биби Фатима аруағына қоса Ұмай ананы да атап, жебеуші болуын тілеуі секілді ниеттер ел ішінде ұзақ сақталған. Демек, ежелден-ақ әр халықтың өзі сыйынған жебеушілері болған анық. Соның ішінде ана тәңірлердің адам баласына қамқорлығы ерекше. Ал Ислам діні тарағаннан кейінгі адам баласының түбі - Адам ата мен Хауа ана. Бұлар да бұрынғы өткен күллі тәңірлер секілді болашақ ұрпақтың бастаушылары саналады. Адам баласы өз тіршілігінде өзіне өмір берген, жарық дүниені сыйлаған. Сондықтан да адам өзінің адамдық сипатын таза сақтауға тиіс. Алла тағаланың да күтетіні осы. Бұзақылық, қиянат, өсек-аяң, зинақорлық, жалған сөз - Алла тағаланың өте жиіркенетін істері. Адамгершілігі биік дейтін адамдар осы сипаттардан аулақ болуымен ардақты. Арыңыз да, намысыңыз да жаныңыздың тазалығымен өлшенеді. Отбасының сүттей ұйып, балдай тәтті күймен өмір сүруі де ар мен намысқа байланысты. Арлы ұрпақтарды тәңір жарылқай берсін.

Құрманбай Толыбаев

Сақ патшасы - Зарина сұлу (б. з. б. Ү ғ. )

Зарина - біздің заманымызға дейінгі ғасырларда өмір сүрген, ежелгі сақ тайпаларының бірін басқарған жауынгер әйел. Қазақ ұғымында бұл әйел ерлік пен өрліктің белгісіндей сақталған. Зарина билік құрған кезеңде көршілес жатқан Табғаш елі мен Славяндар әйел басқарып отырса да, Заринаның иелігіндегі жерге қарай қадам басуға жүрексінгені жайлы айтады. Заринаның әскерінде сонымен қатар қыздардан құрылған әскер де болған. Геродоттың жазбаларында бұлар: «сақ тайпасының қыздардан құралған әскері - кез келген қолына қару ұстаған ер адамнан кем емес, олардың атқа мінісі мен ұрысу өнерін меңгергені және батырлықтарының өзі ер адамдарға үлгі боларлық» деп жазады.

Бүгінгі жеткен аңыздар осы Зарина ханым басқарған жауынгер қыздар тобы (амазонка) болып саналады. Тарихшылардың айтуынша, Зарина басқарған тұста елде ешбір қиыншылық болмай, «қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған» заман болды деседі, көршілес елдермен бейбіт қарым-қатынас жүргізіп, елдің көркеюін қамтамасыз еткен ол бұл істерін тек өзге елдің өзіне ашуынан сақтануы үшін емес, өзінің де мыңдаған қол жауынгері сақадай-сай дайын тұрғандықтан болатын. Бұл оның барлығында елдің бейбіт өмірі үшін жасалды дейді.

Заринамен байланысты айтылатын бізге жеткен деректердің барлығы да оның Отаны мен еліне деген адалдығын дәлелдейді. Соның бірі де бірегейі - Тағбаш ханымен болған кездесуі. Көршілес Тағбаш ханы Заринаның өзіне ғашық болып, көңіл білдіріп, сөз салады. Бірақ тарихшылардың айтуынша, мұнда ешқандай да есеп пен сол елдің билігіне, ханымына үйлену арқылы жетсем деген ой болмағаны, шынайы ғашық болғаны жайлы айтылады. Десе де, бір ұлысты уысында ұстаған ақылды ханды кім жек көрсін, Зарина ханымның да бұл жүрек қалауы болса керек. Екі жақта келісім жүріп, енді үйлену мәселесі қалғанда өзіне тоқтау салған Сақ патшасы Зарина ханым «Егер мен Табғаш ханына тұрмысқа шықсам, менің артымдағы қалың еліме де ол иелік жасайды, мұның ақырында менің халқым, сол елдің халқына құл болады» деп, Табғаш ханына тұрмысқа шығудан бас тартады. Мұның өзі Зарина ханымның ерлігін көрсетсе керек-ті.

Зарина ханымның аты сол кезеңдерде Эгей теңізіне дейін жетіп отырғаны тарихи жазбалардан аян. Оның соғыс даласы үшін өсірілген аттары, соғыс салу өнеріне жаттыққан әскерлеріне қарап, басқарушысы әйел екеніне кейде жаудың өзі де сенбей қалатын. Бірақ аңдыған дұшпан алмай қоя ма? Зарина тым жас қалпында жыланға қастандықпен шақтырылып, аңшылықта жүріп қаза табады.

Зарина ханымның құрған ұлысы ханым өлген соң да жылдар бойы гүлденген жағдайда өмір сүрді.

*** *** ***

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.