Жаңа медиа және ақпараттық мәдениет
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Журналистика факультеті
ДОКТОРЛЫҚ ДИССЕРТАЦИЯ
Ақпараттық мәдениет және медиасауттылық
Орындаушы Мусаева Баян ___________2019 ж.
Ғылыми жетекші, филол.ғыл.
Докторы, профессор ______ аты-жөні ___________2019 ж.
қолы
Қорғауға жіберілді
... ... кафедрасының меңгерушісі:
филол.ғыл. докторы, профессор: _________аты-жөні ___________2019 ж.
қолы
АЛМАТЫ 2019
Түйін
Осы докторлық диссертацияда ақпараттық технологиялардың дамыған ғасырында ақпараттық мәдениет пен медиасауаттылықтың маңызы мен рөлі, медиабілімнің ғылыми-теориялық тұжырымдамасы, шетелдік және отандық медиабілімнің моделі мен даму бағыттары сарапталды. Сонымен қатар қазіргі жаңа медианың ақпараттық кеңістіктегі орны мен аудиторияға, әсіресе балалар мен жасөспірімдер таным-түсінігіне, ой-санасына әсері ғылыми негізде талданды, диссертациялық жұмыста мәтіннің коммуникативтік қызметі және оның аспектілері ғылыми негізде талданды. АҚШ, Канада, Аустралия, Франция, Белгия, Германия сынды елдердегі медиабілім модельдері мен әдістемесі зерттеліп, зерделенді. Қазіргі жаңа медианың балалар мен жасөспірімдер санасына әсері мен ықпалы, салдарлары сарапталды. Жоғарғы оқу орындарының журналистика және педагогика мамандықтарына енгізуге арналған медиамәдениет арнаулы курсының оқу жоспары дайындалды.
Summary
In this doctoral dissertation, the role and importance of information culture and media, the scientific and theoretical concept of media education, the model and development trends of foreign and domestic media are analyzed. At the same time, from a scientific point of view, the role of new media in the information space and the influence of the audience, especially on the cognitive ability of children and adolescents, the psyche, the communicative function of the text and its aspects on a scientific basis in the thesis work are analyzed. In the USA, Canada, Australia, France, Belgium, Germany, models and methods of mediation were studied and studied. The influence and influence of modern media on the consciousness of children and adolescents has been studied. A special curriculum on "media culture" was developed for the introduction of higher education institutions in the field of "journalism" and "pedagogy
Резюме
В данной докторской диссертации проанализированы роль и значение информационной культуры и медиаграмотности, научно-теоретическая концепция медиаобразования, модель и тенденции развития зарубежных и отечественных медиа. В то же время с научной точки зрения проанализированы роль новых медиа в информационном пространстве и влияние аудитории, особенно на познавательную способность детей и подростков, психику, коммуникативную функцию текста и его аспекты на научной основе в диссертационной работе. В США, Канаде, Австралии, Франции, Бельгии, Германии были изучены и изучены модели и методы медиации. Изучено влияние и влияние современных СМИ на сознание детей и подростков. Была разработана специальная учебная программа по медиакультуре для введения высших учебных заведений по специальностям журналистика и педагогика.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
І ТАРАУ. Ақпараттық қоғамдағы жаңа медиа және медиамәдениет тұжырымдамасы
Жаңа медиа және ақпараттық мәдениет
Медиасауаттылық және таблойдты журналистика
1.3Медиа сауаттылықты қалыптастыру тәсілдері мен теориялық мәселелері
ІІ ТАРАУ. ХХ ғасырдағы шетелдік медиабілім: даму бағыттары мен моделі
2.1 Шетелдік медиамәдениет қалыптастыру бағыттары
2.2 Шетелдік медиабілім модельдері мен оны зерттеуші ғалымдар
2.3 2.3 Медиа-білім бойынша халықаралық конференциялар
ІІІ ТАРАУ. Медиамәдениет қалыптастыру және медиабілім әдістемесі мен тәжірибесі
3.1 Шетелдік ақпаратық мәдениет пен медибілім береу әдістемесінің ерекшелігі
3.2 Медиабілім дәрістерін ұйымдастыру әдістемесі
3.3 Арнаулы курс: Ақпараттық мәдениет қалыптастыру теориясы мен тәжірибесі университеттер мен педагогикалық ЖОО-ларға арналған оқу жоспары
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының жалпы сипаттамасы. Адамзат бүгінгі таңда жаңа мыңжылдықтың жаңа ғасырының да алғашқы жылдарын артқа тастап жаһандану сипатындағы ақпараттық қоғам дәуіріне қадам басты. Бүгінгі тарихи уақыт пен әлеуметтік кеңістік немесе қарапайым тілмен айтқанда заман мен қоғам түрлі қарама-қайшылықты оқиғаларға толы болуымен және саналуан қырларға ие болуымен сипатталады.
ХХІ ғасыр - адамзат тарихында бұрын-соңды болмаған жылдамдықпен жүйткіп алға ілгерілеуші динамикалы және интенсивті-өзгергіш, қарама-қайшылықтарға толы күрделі, түрлі-түсті оқиғаларға толы мозаикалы дәуір.
ХХІ ғасыр - жаһандану мен ұлттық тенденциялардың тайталасы, үйлесімі мен текетіресінің дәуірі. Яғни бұл озық технологиялардың қарыштап дамуы мен рухани құндылықтар дүниесінің арасындағы өзара қатынас пен пропорцияның өзекті мәселеге айналған жаңашылдық пен қиындыққа толы күрделі кезеңі, бұл технократтық құндылықтар басымдығына адам жандүниесінің моральдік қасиеттерінің ілесе алуы туралы мәселенің таразыға салынған дәуірі. Ақпараттық технологиялардың дамуымен қатар ақпараттық қауіссіздік мәселесі де қатар жүреді. Бүгінгі күні дамыған елдер ақпараттық қауіпсіздік мәселесін шешудің түрлі тәсілдері мен жолдарын қарастыруда. Қазіргі қоғамның дамуының басты ресурсы ақпарат болып отырғанын ешкім жоққа шығармайды. Ал, ақпараттық қауіпсіздік - мемлекеттің және жеке азаматтардың құқықтары мен қоғам мүддесінің қорғалуы. Дүниежүзілік ақпарат әлемінде ешбір елдің саяси-әлеуметтік және мәдени өмірі БАҚ-тан тысқары бола алмайтын күрделі кезеңмен бетпе-бет келіп отыр. Электронды-цирфлық ақпараттық технологиялардың мүмкіндігі шексіз. Ақпараттық - коммуникациялық технологиялардың адамзат игілігіне жарайтын жақтары мол болғанымен, жеке тұлғаның, қоғамның, мемлекеттің ақпараттық қауіпсіздігіне де әсері бар. Дүниежүзі ғалымдары қазіргі кезде осы ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың адамзат санасына кері әсерін жоюдың жолдарын қарастыруда. Әсіресе баллар мен жасөспірімдердің қауісіздігін қамтамасыз ету үшін олардың ақпараттық сауаттылығы мен медиа мәдениетін қалыптастырып, медиақұзыреттіліктерін арттыру жолдарын зерттеуді бүгінгі медиапедагогика ғылымы қолға алды. Докторлық диссертацияда ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ететін ақпараттық қоғамдағы медиабілім мен медиамәдениет концепциясы зерделеніп, зерттелген. Сонымен қатар, медиамәдениеттің қазіргі ақрпараттық қоғамдағы рөлі, медиа және ақпараттық сауаттылық ғылыми негізде сарапталады.
Диссертациялық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Ақпараттық қауіпсіздік мәселесі жаһандық дейгейде көтеріліп отырған өзекті мәселе ретінде көрініс берді. Батыс елдері Ақпараттық қауіпсіздіктің алғышарттары мен оның тұжырымдамасын жасап, оны орта және арнаулы, жоғарғы білімге енгізуді ертерек қолға ала бастады. Медиа білім берудің негізгі міндеттері: жаңа ұрпақты заманауи ақпараттық жағдайларға, әртүрлі ақпаратты қабылдау, оны түсінуге үйрету, психикаға әсерінің салдарын зерделеп, жас ұқпақтың санасын уланудан сақтап,олардың бойында ұлттық рух пен ұлттық сананы қалыптастыру. Медиабілім әлемнің барлық елдерінде қолға алынғанымен, білім беру саласына енгізілуі әр түрлі деңгейде жүзеге асуды. Британ киноинститутының білім беру саясатының кеңесшісі, медиабілім тақырыбын зерттеуші Кэрри Бэзэлгэт Англия туралы емес, бүкіл Ұлыбритания туралы емес, Веллс, Шотландия және Солтүстік Ирландиядағы жағдай әр түрлі. Англияда (9 миллион оқушысы бар мектеп) шамамен 70 мыңға жуық 16 жастағы жасөспірімдерге медиа-білім беру пәндерін міндетті түрде оқуды және 18 жастан бастап бұқаралық ақпарат құралдары мен кино табиғатын оқытады. Мемлекеттік стандартта 11-16 жас аралығындағы мектеп оқушылары үшін әдебиет және әлеуметтік ғылымдар пәндері біріктірілген, аталған пәндерде медиасауаттылық бағыты да қарастырылады. 3 жастан 14 жасқа дейінгі балаларға арналған сауаттылықтың ұлттық стандартында фильмдер мен бұқаралық коммуникацияның басқа да құралдарының қызметі жайлы мәліметтер беріледі, мектептер бұқаралық ақпарат құралдарымен жұмыс істейді - деп жазады[1]. Ғалым Британ Ұлттық білім беру стандарттарына медиабілім негіздері енгізілгені туралы айтып қана қоймай, медиабілімді дамыту кедергілері мен оның себептерін тарқата зерттейді. Америка Құрама Штаттарының зерттеушісі медиа-білім беру жөніндегі кеңесші және медиа-сауаттылықты веб-мастер (http:medialit.med.sc.edu. Колумбия) Ф. Бэйкер: АҚШ-тағы медиа-білім беру әлі де фрагменттік сипатта: 50 мемлекеттің әр стандартында медиа сауаттылықтың элементтері бар, бірақ медиа-сұрақтар емтихандарға кірмейді, сондықтан мұғалімдер оларды елемейді [2] - деп сипаттайды. Грузиядағы медиа, жарнама және телевизия өнері колледжінің директоры З. Ошхнели: Грузияның Білім және ғылым министрлігінің Медиабілім беру орталығы Израильдің медиа-білім беру орталығының үлгісі бойынша құрылды, бірақ қазір Грузияның Білім министрлігінің бұйрығымен бұқаралық ақпарат құралдары, жарнама және телевизия колледжі қайта аталды. Әрине, колледжде білім беру және видео өнімдерін шығару үшін қаржы, техникалық немесе зияткерлік ресурстар жоқ. Бірақ қазір жағдай одан да күшейе түсті [2] - деп баға береді. Орыс ғалымдарынан кинотанушы, медиапедагог С.Н.Пензин: Воронеж облысындағы мысалды пайдалана отырып, медиа-білім беру үрдістері туралы айту маған оңай. XXI ғасырда медиа-білім берудің маңызды бөлігі болып табылатын кино білімінің ерекшелігі, бір жағынан, бұқаралық ақпарат құралдарына, ал екінші жағынан - өнерге жататын кинематографтың екі жақты сипатына байланысты болды. Воронеждегі Воронеж кинотеатрының оқытушылары осы түсініктерді студенттерге жеткізуге тырысады. ХХІ ғасырдағы ресейлік кино білім берудегі негізгі үрдіс - кейбір мемлекеттік білім беру мекемелерінде медиа-білім берудің міндетті курстарын енгізу [2] дейді.
Сонымен қатар медиабілім Швед мектебінде де жеке пән ретінде оқытылады. Балаларға ең алдымен ғаламтордағы ақпаратқа сыни тұрғыдан қарауды үйретіп, сараптауға бейімдейді. Елде және әлемдегі оқиғаларға негізделген мұғалімдер ұсынған, балаларға қандай тақырыпты талқылауға болатынын, қандай ақпаратты іздеуге байланысты Шведтерде бірнеше арнайы білім беру ресурстары құрылды. Олар: Medi Kompass, MIK-руммет. Бұл ойлардан шығаратын қорытынды, медиабілімді әлемдік деңгейде білім беру бағдарламалары мен стандарттарына енгізу қолға алынған. БАҚ және кино саласының ғалымдары бұл бағытқа ерекше назар аударып отыр. Оның басты себебі, жаһандық ақпараттық кеңістікте медианың қоғамдық сана мен пікір қалыптастыруда маңыздылығына байланысты. Жаһандану ғасырында ақпараттық қауіпсіздік мәселесі бірінші орынға қойылуының да маңызды себебі бар. Жаһандану жағдайында жер бетіндегі ұлттар мен ұлыстар өзінің ұлттық құндылықтарын ұлықтап, ұрпақтан-ұрпаққа жалғап, дәріптеп, ұлттық болмысын сақтап қалуға тырысады. Ол үшін өскелең ұрпақ санасына ұлттық құндылықтар мен ұлттық мәдениетті сіңіру керек. Осы орайда еліміздің тұғыш президенті Н.Ә.Назарбаев Рухани жаңғыру: болашаққа бағдар тақырыпты бағдарламалық мақаласында Жаңа тұрпатты жаңғырудың ең басты шарты - сол ұлттық кодыңды сақтай білу. Онсыз жаңғыру дегеніңіздің құр жаңғырыққа айналуы оп-оңай. Бірақ, ұлттық кодымды сақтаймын деп бойыңдағы жақсы мен жаманның бәрін, яғни болашаққа сенімді нығайтып, алға бастайтын қасиеттерді де, кежегесі кері тартып тұратын, аяқтан шалатын әдеттерді де ұлттық сананың аясында сүрлеп қоюға болмайтыны айдан анық. Жаңғыру атаулы бұрынғыдай тарихи тәжірибе мен ұлттық дәстүрлерге шекеден қарамауға тиіс. Керісінше, замана сынынан сүрінбей өткен озық дәстүрлерді табысты жаңғырудың маңызды алғышарттарына айналдыра білу қажет. Егер жаңғыру елдің ұлттық-рухани тамырынан нәр ала алмаса, ол адасуға бастайды.Сонымен бірге, рухани жаңғыру ұлттық сананың түрлі полюстерін қиыннан қиыс - ты - рып, жарастыра алатын құдіретімен маңызды[3] - дейді.
Медиасауаттылық және медиабілім бүгінгі күнде Қазақстанда ғана емес әлемде өзекті мәселе болып отыр. Бұл салалардағы инновациялық технологиялар көзілеспес жылдамдықпен дамып, қоғамдық сана мен руханиятқа ықпалын етуде. Аталған технологиялардың шексіз мүмкіндіктеріне адам санасын лезде жаулап ататын және қоғамдық пікірге ықпал ететін ақпараттық құзыретін қосайық. Демек әлем жұрттшылығы неліктен ақпараттық қауіпсіздік пен медиабілімге назар аударып отырғанын түсінеміз. Медиасауаттылық, медиабілім, медиақұзыреттілік мәселесінің әлемдік деңгейде өзектігінің артуының да себебі де осы.
Диссертациялық жұмыстың мақсаты:
- Қазақстандық ақпараттық қоғамдағы медиасауаттылық, медиабілім және медиамәдениет тұжырымдамасын жасау және орта, арнаулы, жоғарғы оқу орындарына ұсыну;
Медиасауаттылық пен медиамәдениеттің қазіргі ақрпараттық қоғамдағы маңызы мен рөлін айқындау;
Медиа және ақпараттық сауаттылық контексіндегі тұлғаның және қоғамның ақпараттық қауіпсіздігін ғылыми негізде зерделеу;
Тұлғаның медиасауаттылығын, медиабілімін және мәдениетін қалыптастыру факторларын анықтап, тәжірибелік жолдарын ұсыну;
Медиабілім, Медиасауаттылық, медиапедагогика, медиапедагог, медиақұзыреттілік, медиасын терминдеріне ғылыми анықтама беру.
Диссертациялық жұмыстың міндеттері:
Әлемдік медиабілім моделдерін зерделеп, салыстырып, сараптап, медиабілім берудің Қазақстандық моделінің тұжырымдамасын жасау;
Шетелдік және отандық медиабілім беру әдістемесін зерттеп, орна және жоғарғы білім беру мекемелеріне теориялық негізделген медиабілім әдістемесін ұсыну;
Қазақстандағы орта және мамандандырылған білім беру жүйесіндегі медиа сауаттылықтың өзекті мәселелерін анықтау, талдау жасау;
Қоғамдық медиасауаттылықты және медиамәдениетті қалыптастыру жолдары мен әдіс-тәсілдерін ұсыну.
Диссертацияның зерттелу деңгейі.
Ғылыми еңбекте шетелдік ғалымдардың оның ішінде британдық профессор Эндрю Харт (Andrew Hart) өзінің әріптестерімен Еуропаның көптеген елдерінің - Ұлыбритания, Франция, Швейцария, Германия, Италия, Венгрия, Ресей және т.б. зерттеушілерінің басшылығымен жүзеге асырылып жатқан кең ауқымды бірлескен Euromedia жобасының алғашқы нәтижелерімжайлы жазылған ғылыми еңбектер қарастырылды. Итальяндық Роберто Цианнателли (Roberto Ciannatelli), американдық Ренн Хобс (Renne Hobs) және Кэтлин Тинер (Kathleen Tyner), канадалық Каролин Уилсон (Carolyn Wilson), ағылшын Стив Бекингхам (Steve Beckingham), венгриялық Джудит Беней (Judit Benei) және Лазсло Хартай) (Lazslo Hartai), аргентиналық Роксанна Мордюк (Roxanna Morduс), австралиялық Робин Квин (Robyn Quin), чилилик Мигель Рейс Торрес (Miguel Reyes Torres), испандық Роберто Апаричи (Roberto Aparici), норвегиялық Элисе Зейп Тоннессен (Elise Seip Tonnessen) [4] және басқа да медиа қайраткерлері түрлі елдердегі медиа-білім берудің теориясы, әдістемесі және болашағы мәселелерін талқылаған ғылыми еңбектер қарастырылды. Сонымен қатар нақты осы саланы зерттеп, ғылыми орталықтар құрып, бірнеше ғылыми еңбектер жазған Д.Клустер Ф.Бэйкер, Дж.Джонсон, Р. Кьюби, Р.Корнелл, Ф.Рогоу сынды ғалымдар медиабілім тақырыбын терең әрі толыққанды зерттеумен айналысқан. Неміс ғалымдарынан Х.Гапски, болгариядан К.Христова, британиядан Кэрри Бэзэлгэт, Грузиядан З.Ошхнели, Австриядан С.Крюксэй, Жаңа Зеландиядан ДжЛилэнд, Ресейден А.П.Короченский, Н.Ф.Хилько, B.Л.Колесниченко, А.П.Короченский, A.А.Новикова, Е.А. Бондаренко, А.А. Федорова, Е.В.Мурюкина сынды ғалымдардың ғылыми-теорилық еңбектері бар.
Диссертацияның ғылыми жаңалығы.
Медиа білім беру контекстінде ақпараттық технологиялар мен медианы дамытудағы қазақстандық және халықаралық тәжірибенің маңыздылығын көрсететін, әртүрлі мақсатты топтар үшін медиа-білім беру бағдарламалары үшін тұжырымдамалық негізді әзірлеуге бағытталған зерттеу бағдарламасы әзірленді;
Медиа-білім беруді дамытудың философиялық және әдіснамалық негіздері, негізгі тарихи кезеңдері талданды және олардың сипаттамалары анықталды;
Қазақстан Республикасының медиа кеңістігінің негізгі құрылымдық компоненттері, сапа, мазмұндық аспектілері зерттелді;
педагогикадағы бағыт, мектеп оқушыларының жаппай қарым-қатынастарын зерттеу. Негіздері қазіргі заманғы ақпараттық жағдайларға жаңа ұрпақты дайындау, әртүрлі ақпаратты қабылдау, оны түсінуге үйрету, оның психикаға әсерінің салдарын түсіну, техникалық құралдарды пайдалана отырып, ауызша емес қарым-қатынас нысандарына негізделген байланыс әдістері зерттеліп, ғылыми айналымға енгізілді.
Орта білім беру мекемелерінде оқытуға ұсынылатын Медиабілім және Медиасауаттылық пәндерінің типтік бағдарламалары мен оқу-жұмыс бағдарламалары ұысынылды;
Жоғарғы оқу орындарында оқытуға ұсынылатын Медиабілім, Медиақұзіреттілік, Медиамәдениет пәндерінің типтік бағдарламалары мен оқу-жұмыс бағдарламалары ұсынылды;
Арнаулы орта білім (колледждер мен кәсіптік лицейлер) беру мекемелеріне Медиасауттылық, медиамәдениет пәндерінің типтік бағдарламалары мен оқу-жұмыс бағдарламалары жасалды.
Диссертацияның теориялық және методологиялық негізі.
Докторлық диссертацияның теориялық және методологиялық негіздері ретінде АҚШ ғалымдары Д.Клустер Ф.Бэйкер, Дж.Джонсон, Р.Кьюби, Р.Корнелл, Ф.Рогоудың, неміс ғалымдары Х.Гапски, болгариядан К.Христова, британиядан Кэрри Бэгэнэт, Грузиядан З.Ошхнели, Австриядан С.Крюксэй, Жаңа Зеландиядан ДжЛилэнд, Ресейден А.П.Короченский, Н.Ф.Хилько, B.Л.Колесниченко, А.П.Короченский, A.А.Новикова, Е.А. Бондаренко сынды ғалымдардың ғылыми-теорилық еңбектері қарастырылды.
Жұмыстың теориялық және тәжірибелік маңызы.
Медиасауаттылық, Медиамәдениет пәндерінің типтік оқу бағдарламалары жалпы орта және орта-арнаулы(колледж) білім беру мекемелеріне дайындалып, ұсынылады.
Жоғарғы білімге Медиабілім, Медиақұзіреттілік, Медиамәдениет базалық пәндері мен таңдау пәндерінің типтік-оқу бағдарламалары дайындалып, ұсынылады. Докторлық диссертацияның барлық тарауын, бөлімдерін, лекция, семинар сабақтарында материал ретінде пайдалануға болады. Жоғарғы оқу орындарынын Медиабілім кафедрасының концепциясын жасауда, сайт, портал, газет-журнал концепцияларын жасауда, педагогтарға, мектер оқушыларына Медиасауаттылық курстарын ұйымдастыруда диссертация материалдарын пайдалануға болады.
Ғылыми жұмыстың негізгі зерттеу нысаны.
Докторлық диссертацияның негізгі зерттеу нысаны Қазақстандағы және шетелдік ақпараттық кеңістік, жаңа медиадары, медиабілім орталықтары. Оның ішінде жалпы білім беру және орта-арнаулы білім беру мекемелері мен жоғары оқу орындары. Қазақстандағы ЖОО-лардағы журналистика және қоғаммен байланыс факультеттерінің мемлекеттік білім беру стандартты мен типтік оқу-бағдарламалары. АҚШ, Германия, Австралия, Британия және т.б. елдердегі медиабілім жағдайы туралы электронды және баспа БАҚ материалдары.
Зерттеудің тәсілдік негіздері.
Докторлық жұмыста тарихи-хронологиялық, типологиялық, теориялық талдау, салыстыру, баға беру, дәлелдеу, сараптау, талдау, дәйектеу, тұжырымдау әдістері қолданылады.
Диссертацияның құрылымы.
Докторлық диссертация үш тараудан, алты тараушадан тұрады.
І ТАРАУ. Ақпараттық қоғамдағы жаңа медиасауттылық және медиабілім тұжырымдамасы
1.1Қазақстан ақпараттық кеңістігіндегі жаңа медиа және ақпараттық қауіпсіздік
Жаһандану дәуірінде жаңа ақпараттық технологиялардың дамуымен байланысты медиа өндірісінде ақпарат тарату құралдарының формалары мен моделдері де түрленді. Ғалымдар интернеттің пайда болуымен байланысты жаңа медиа моделдерінің көбейгенін, олардың аудитория үшін күресі қарқын алатынын айтады. Бүгінгі таңда, қоғам үшін əлі жаңа дүние болса да Twitter, Facebook және Instagram сияқты әлеуметтік желілерсіз негізгі қоғамдық іс-шараларды елестету мүмкін емес. Бұқаралық ақпарат ағыны қоғамның барлық салаларында қызмет етеді. Бұқаралық ақпарат құралдарының онлайн кеңселерінде (порталдарында) кез келген ақпаратты алуға болады. Мәселен онлайн-медиа, интернет-теледидар (webcasting), интернет-радио (подкастинг); ұялы теледидар, блогжурналистика, нтернет-аудиторияда есептелген кинотеатр, әлеуметтік желілер:Instagram,twitter, facebook, VK, WhatsApp, виртуалды қауымдастық, виртуалды ойындар және басқа веб 2.0 ресурстары қазіргі қоғамдық сананы жаулап алды десек артық болмас. Жаһандық ақпараттық технологиялардың дамуы салдарының дәстүрлі медиа дереккөздерінен асып түсетін жаңа медиа енді. Тиісті жаңалықтарды таратуда әлеуметтік желілер мен блогтар дәстүрлі медианың алдын орап кетуі де мүмкін, сарапшылар жаңа медиа саяси қайраткерлер жайлы ақпарат тарату арқылы аудиторияның ең көп санын жинап алатынын айтады. Бірақ, ақпараттық қоғамды пайдаланушылардың белсенділігі мен Интернет арқылы үлкен ақпараттардың кең таралуына қарамастан, әлеуметтік желілер мен блогерлердің шикі сараптамасынан қоғамда түрлі арандатулар орын алуы мүмкіндігін ғалымдар жіті зерттеуде.
Жаңа медиаға қатысты ғалымдар пікірі әртүрлі, кейбір ғалымдар цифр және жаңа медиа бұқаралық ақпарат құралдарын демократияландырып, белсенділігін арттырды десе, ал екінші тарап медиа мазмұныны (контентін) төмендетті деп есептейді. Ақпараттық технологияның қарқынды дамуымен байлынысты оны тұтынушылардың яғни аудиторияның сұранысы мен талғамы өзгеретіні белгілі. Мәселен 1940 жылдардың аяғында транзистордың пайда болуы компьютерлік технология революцияның бастауы еді. Сол секілді жаңадан пайда болған технологиялардың қолдану ыңғайлылығына, ақпаратты жеткізу мүмкіндігіне қарау олардың аудиториясының азаюы мен көбеюі, жасаруы мен егде тартуы немесе белгілі бір сала мамандарының қызығушылығын тудыруы әбден мүмкін. Ақпарат кеңістігінде ақпарат - ең маңызды шикізат болғандықтан және ақпараттық технологияның дамуы оны алу мен өңдеу әдістерін өзгертті. Қазіргі кезде өзара біте қайнасып кеткен әр саланың шекарасын анықтау қиын. Қазіргі кезде ақпараттық кеңістікке енген жаңа медианың дәстүрлі медиаиндустрияға әсері зор болып отыр. Жаңа медиада дәстүрлі жаңалықтар бөлімдерінің онлайн режимге көшуіне байланысты жаңалық таратудың түбегейлі өзгеруі де байқалды.
Цифрлық және жаңа медиа орта дегеніміз - өз атауы әйгілеп тұрғандай ақпарат пен ойын-сауық жаңалықтардың цифрлық үлгіде берілуі. Жаңа медиа термині - ілгерідегі медиа (мысалы, газет-журналдар және теле-радио) мен цифрлануға негізделген жаңа медиа (мысалы, мобайл телефондар, DVD дискілер, ойындар жүйесі және Интернет) жігін ажырататын әмбебап термин [5]. Қазіргі қоғамда адамдардардың күнделікті тұтыну құралы айналған цифрлық медианы жаңа медиа деп атап кеттік. Мобилді телефондар және Twitter мен Facebook сияқты әлеуметтік желіні әлеуметтік медиа деп атауға болар, себебі аудиторияның байланыс түрлерін екшеп, аудиторияны әлеуметтік өмірге араласуға ынталандырады. Мәселен Facebook әлеуметтік желісінің күнделікті 890 миллион қолданушысы бар (Facebook статистикалық каталогы) [5]. Жаңа және әлеуметтік медиа аражігін түсіну тек жаңадан енгізіліп жатқан барлық жаңа гаджеттерді, виджеттерді және онлайн-қоғамдастықтарды білумен шектелмейді. Медиа теориясын зерттеуші Терри Флюдің айтуынша, бұл терминдердің қоғамды қалай өзгерткенін түсінуіміз керек. Себебі жаңа медиа мен әлеуметтік медиа қоғам үшін қандай да бір маңызды өзгеріс жасауда: олар интерактивтілік пен виртуалдылыққа негізделген мәдениетті насихаттауда (Flew 2002: 207). Жаңа медиа мен әлеуметтік медиа табиғи дүние екенін айтады батыс ғалымдары. Олар адамдардың қазіргі кезде адамдар жаңалықтармен танысу үшін газеттердің кіреберістегі поштаға түсуін, не болмаса телеарнадан кешкі жаңалықтарды күтіп отырмайтынын айтып, осыған байланысты медиаэтиканың өзгеретінін болжайды. Осында дәстүрлі медиа мен жаңа медианың арасындағы бәселестік жағдайда газеттердің ақпарат тарату құрылымы мен формасын онлайн нұсқаға көшірудің бірнеше жолдарын ұсынады [5]. Біріншіден, газеттер әдетте оқиғаның қашан болғанына көңіл бөлмей, яғни оқиғаның орын алған уақытына немесе күніне сілтеме жасамай -ақ, керісінше оқиғаның болған уақыты туралы ақпаратты екінші бөлімде немесе кейінірек беру арқылы оқиғаны бірер сəт бұрын ғана болғандай өзекті етуге болатынын айтады. Демек ақпаратты толықтырып, себеп-салдарларын анықтап беру арқылы ақпарат құндылығын арттыру жолы деп көрсетеді. Екіншіден қазіргі кезде Google мета-іздестіруден тез табу мақсатында кім?, не?, қайда деген сауалдарды негізгі бөлімде қарастырса, қазір тақырыпқа шығарады. Сонымен қатар тақырыптық іздестіру жүйесінің (Lohr 2006) талабы да сол екен. Демек оқырман назарын бірден аудартудың бір тәсілі. Үшіншіден ғылыми зерттеулер нəтижесі бойынша, журналистердің дағдарыс кезінде твиттердегі жазу стильдері объективтіліктен гөрі өзіндік пікірлерге толы болатынын көрсетеді. Олар жаңалықтарды таратудың дәстүрлі үлгісінен тыс өздері куә болған оқиғалар жайлы ақпарат жеткізуге тырысады (Revers 2014). Төртіншіден, ең маңызды деген ақпарат алдағы уақытта геокодтау арқылы беріледі. Бұл дегеніміз смартфондарға арналған нақты қосымшалар арқылы сізге жақын маңда болып жатқан жаңалықтардан хабардар етеді және құрылғыға арнайы ескерту жазбаларын жібереді (Weiss 2013). Бұл бағдарламалардың бастауы жолда орын алған кептеліс жайлы хабарлама жіберуден басталыпты. Қазіргі кезде жергілікті ескертпе хабарламалар мен арнайы бағдарламалар мобилді құрылғыларда бар және олардың жетілдірілген түрдері де дамуды. Ал, журналистер үшін мұндай жергілікті ескертпе оның тарқатып жазатын мақаласына айналуы мүмкін. Ал ақпарат таратушы БАҚ үшін кедергілері де бар. Мәселен азаматтық журналистер де мұны жаңалық етіп тарата алады.
Жаңа медиа цифрлық технологиялар арқылы таратылатындықтан аталған технологияның мүмкіндіктері мол. Цифрлық технологияда үлкен көлемді ақпаратты цифрлау арқылы шағын кеңістікте сақтауға болады. Мысалы, бір CD, USB-құралында немесе желілік серверде сонымен қатар әрқашан интерактивтілікке және аудиторияның мазмұнды қалыптастыру қабілетіне мүмкіндік береді. Ақпараттық кеңістікке жаңа медианың енуі мен қатар қоғамдық санада медиасауаттылық, медиабілім және медиамәдениет, медиақұзыреттілік деген терминдер енді. Ақпараттық сауаттылық және медиа сауаттылық ұғымдарының бірігуі: ЮНЕСКО және ИФЛА-ның жаңа бастамалары болды. Атрибуты ақпараттық-коммуникациялық технологиялар болып табылатын ақпараттық қоғам адамдардың ақпаратқа және білімге қол жетімділігі үшін бұрын-соңды болмаған мүмкіндіктер ашады, әр адамға өзінің әлеуетін іске асыруға және өмір сүру сапасын жақсартуға мүмкіндік береді. Сонымен бірге ақпараттық қоғам көптеген қауіп-қатерлерден де сақтану қажеттілігі туындайды. Адамды ақпараттық қоғамда өмір сүруге ақпараттық дайындау мәселесі дәстүрлі түрде халықаралық қоғамдастықтың, ең алдымен ЮНЕСКО ( UNESCO -- Біріккен Ұлттар Ұйымының Білім, Ғылым және Мәдениет жөніндегі Ұйымы) [6]. және ИФЛА(Іnternational Federation of Library Associations -кітапханалар ассоциациясының халықаралық федерациясы) [7] сияқты халықаралық ұйымдардың назарында болды. Осы жылдар ішінде олар дамыту жұмыстарын бастады. Аталған ұйымдар медиа-сауаттылық (ЮНЕСКО) және ақпараттық сауаттылық (IFLA) мәселелері бойынша арнайы жобаларды қолға алды. Қазіргі ақпарат әлемінің синкретизмі әртүрлі ақпараттың адамдарға бір мезгілде әсер етуі, оның түрлері және медиа тұрғысынан көрініс табуы ЮНЕСКО мен ИФЛА-ның медиа сауаттылық пен ақпараттық сауаттылықты бір тұжырымдамаға біріктіру жөніндегі жаңа бастамасын алға тартты: Медиа және ақпараттық сауаттылық - бұл білім жиынтығы, ақпарат пен білімге қол жеткізуге, талдауға, бағалауға, қолдануға, құруға және таратуға мүмкіндік беретін көзқарастар, қабілеттер мен дағдылар құқықтық және этикалық нормаларға сәйкес және адам құқықтары сәйкес uktivnostyu. Бұқаралық ақпарат құралдары мен ақпараттық сауатты адам әртүрлі құралдарды, ақпарат көздерін және арналарын жеке, кәсіптік және қоғамдық өмірде қолдана алады [8]. 2013 жылы 25-27 ақпанда ЮНЕСКО-ның Париждегі штаб-пәтерінде WSIS + 10 (World Summit on Information Society, WSIS) Дүниежүзілік Ақпараттық Қоғамдастық саммитінде (WSIS) бірінші халықаралық шолу кездесуі өтті. Бұл кездесу АКТ-ны қолданудың гуманитарлық проблемалары бойынша ең ірі және маңызды халықаралық форум болды, Женева Ақпараттық сауаттылық және медиа сауаттылық, ақпаратпен жұмыс, адамның ақпараттық дайындығы, ақпарат көздері, ақпаратты көбейту, өңдеу және таратудың түрлі әдістері мен технологияларымен байланысты көптеген ғылыми зерттеулер нәтижесі талқыланды, сонымен қатар кітапхана-библиографиялық сауаттылық, кітапхана және библиографиялық білім сияқты ұғымдардан туындайтын оқу мәдениеті, ақпараттық сауаттылық, ақпараттық мәдениеттілік, ақпараттық құзыреттілік, компьютерлік сауаттылық, Интернет-сауаттылық, ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (АКТ) саласындағы құзіреттілік және т.б. ағылшын әдебиетінде кең таралған терминдерге қатысты ғылыми мәселелер талқыланды[9].
Ресей ғалымдары медиа-білім және оның мәні аудиовизуалды сауаттылық, визуалды сауаттылық, медиа-сауаттылық, экран мәдениеті, бейне мәдениеті, кино және бейне мәдениеті, бейнелеу мәдениеті, фотосурет мәдениеті, медиа-мәдениеттілік, медиа-құзіреттілік сияқты ұғымдарда көрініс табады деген ұғымда. Қазіргі уақытта Ресейде ақпараттық мәдениет термині ақпараттық оқыту саласындағы ең кеңейтілген интегративті ұғым болып табылады және оны ақпараттық сауаттылық терминінің шартты синонимі ретінде қарастыруға болады. Ресейдегі ақпараттық оқыту мен медиа-білімнің теориялық негізі. Ресейдегі ақпарат дайындау және медиа-білім беру өте күшті теориялық базаға негізделген. Ресейдің көптеген қалаларында зерттеулер жүргізіліп, арнайы кітаптар мен мерзімді басылымдар (дәстүрлі және электронды) шығарылып, диссертациялар қорғалған, ғылыми конференциялар өткізіліп, нәтижелері жарияланымдарда көрініс тапқан. Теориялық зерттеулердің нәтижелері жинақталған диссертацияларда және Ресейде ақпараттық оқыту және медиа-білім беру теориясының дамуы педагогикалық бағытта шоғырланған. Ғалымдар мен мамандардың ақпараттық мәдениет және медиабілімге ерекше назар аударуының нәтижесі ретінде көптеген ғылыми конференцияларды атап өтіге болады. Мәселен арнайы осы мәселелерге арналған 1993-2011жылдары Ресейде 30-дан астам халықаралық, бүкілресейлік және аймақтық ғылыми-практикалық конференциялар өткізіліп, олар баяндамалар жинағын (мақалалар) басып шығарды. Бұл конференциялар Краснодар, Мәскеу, Кемеров, Новокузнецк, Новосибирск, Омск, Пермь, Самара, Санкт-Петербургте өтті. 2002 - 2011 жж. Медиа-білім туралы Ресейде Белгород, Екатеринбург, Кемерово, Магнитогорск, Мәскеу, Омск, Таганрог, Томск қалаларында 20-дан астам халықаралық, бүкілресейлік және аймақтық ғылыми конференциялар өтті [10]. Ресейдегі ақпараттық оқыту және медиа-білім беру мәселелері басылымдарда қарастырылып, конференцияларда бір-біріне тәуелсіз оқшаулануда. Ақпараттық оқыту және медиа-білім саласындағы теориялық жетістіктерді біріктіретін пәнаралық зерттеулер Ресейде әлі қол жетімcіз болғандықтан ғалымдардың өзара ғылыми байланысы әлсіз. Биліктің Ресейдегі ақпараттық оқыту мен медиа-білім беруді дамытуға қосқан үлесі Ресейдегі ақпарат, ақпараттандыру және ақпараттық қоғамды қалыптастыру саласындағы тұжырымдамалық және нормативтік-құқықтық базаны құруы болды. Бұл Ақпарат және ақпараттық технологиялар және ақпаратты қорғау туралы, Мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қызметі туралы ақпаратқа қол жетімділікті қамтамасыз ету туралы, Балалардың денсаулығы мен дамуына зиян келтіретін ақпараттан қорғау туралы [10] федералды заңдар және құжаттар. Ал сонымен қатар Ресей Федерациясындағы ақпараттық қоғамды дамыту стратегиясы, Ресей Федерациясының ақпараттық қауіпсіздік доктринасы, Мемлекеттік ақпараттық саясат тұжырымдамасы, Ресейдегі ақпараттық қоғам қалыптастыру тұжырымдамасы, Ақпараттық қоғам (2011 - 2020), Оқуды қолдау мен дамытудың ұлттық бағдарламасы сынды мемлекеттік бағдарламалармен тұжырымдамалар бар. Алайда Ресейде арнайы нормативтік актілердің арасында ақпарат дайындау және медиабілім беру мәселелерін шешу үшін арнайы жасалған құжаттар жоқ. Ресей Федерациясында ақпараттық оқыту мен медиа-білім беруді дамытуда Білім академиясы, медиа-мәдени және аймақтық білімнің аймақтық орталықтары ғылыми зерттеулерді, оның ішінде диссертациялар, ғылыми жарияланымдар шығару, ғылыми конференциялар мен семинарлар өткізу жұмыстарымен айналысады.
Ал медиасауаттылықты қалыптастыру шараларына келетін болсақ, 1985 жылдан бастап КСРО мектептері мен колледждерінде міндетті курс ретінде Информатика және есептеу техникасы негіздері курсы енгізілді. 1974 жылдан бастап КСРО университеттерінде міндетті курс дәрістері жүрді. Сонымен қатар Мамандыққа кіріспе, онда библиография және информатика негіздері 1991 жылдан бастап Ресейдің жоғары оқу орындарында Информатика негіздері курсы оқу үшін міндетті бола бастады. Қазір Ресейде Информатика және ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (АКТ) курсы арқылы мектептерде, колледждерде және университеттерде міндетті ақпараттық оқыту жүргізіледі. Медиазерттеуші ғалым А. Федоров: ақпараттық оқыту негізсіз тар мағынада түсініледі, ол ең алдымен компьютерлік сауатсыздықты жою және АКТ негіздерін игеру арқылы жүзеге асырылады. Алайда, бұл ғылыми және кәсіби ақпараттарға бағдарлау дағдыларын қалыптастырмайды, ақпаратты сыни тұрғыдан талдау және аналитикалық-синтетикалық өңдеу әдістерін игермейді, оқу өнімділігі мен кәсіби қызметтің ақпараттық сауаттылық пен адамның ақпараттық мәдениеті арасындағы байланысын ашпайды деп көрсетті[10].
ХХ ғасырдың 90-жылдарының соңында ғана Ресей университеттерінде Тұлғаның ақпараттық мәдениетінің негіздері, Ақпараттық мәдениет, Маманның ақпараттық мәдениеті факультативті оқу курстары енгізіле бастады. Ақпараттық сауаттылық негізінен балаларға қосымша білім беру мекемелерінде (кино және видео клубтар, жас журналистер үйірмелері және т.б.) жүзеге асырылды. 2002 жылы Ресейдің жоғары оқу орындары оқытушыларды даярлау үшін Медиа білім мамандығын енгізді. 2012 жылы Мәскеу мемлекеттік гуманитарлық университетінде ғалым М. А. Шолохов Медиабілім магистратурасын ашты (сырттай). Оның түлектері Журналистика магистрі біліктілігін алды. Ресейде білім беру ұйымдарында ақпараттық оқыту мен медиабілім беруді дамытуда өзара шаралар жоқ, бұл екі бағыт қатар дамуда. Орыс кітапханаларының ақпараттық оқытуға және медиа-білімге байланысты шараларында оқырманға ақпарат іздеуді үйретеді және ақпараттың әр түрлерімен(деректермен) жұмыс істей білуге бейімдейді. Осы бағытта кітапханалар кітап көрмелерін, әдеби шолу, кітапханалық экскурсиялар, пікірсайыстар, кітапхана сабақтарын және т.б. бірқатар шаралрға ұйытқы болады. Соңғы жылдары ресей кітапханалары Кітапхана және библиографиялық сауаттылық, Оқуды үйрену, Компьютерлік сауаттылық негіздері, Информатика негіздері және ақпараттық-кітапханалық технологиялар сынды арнайы оқу курстарын белсенді түрде енгізе бастады. Кітапханалардағы курстар ақпаратты табу және құжаттамалық ақпаратты іздеудің алгоритмдерін, анықтамалық құжаттармен, кітапханалық каталогтармен, оның ішінде олардың электронды нұсқаларымен жұмыс жасауды қамтиды. Орыс кітапханаларының құрылымдық бөлімшелері болып табылатын медиа-кітапханалар оқырмандарға бұқаралық ақпарат құралдарын табу және пайдалану ережелерін үйретеді. Кітапханада сабақтарды өткізу бірқатар қиындықтар туындады, мәселен Жеке ақпарат мәдениеті негіздері курсын оқуға оқырман міндетті емес, ал ақпараттық мәдениетті кәсіби түрде өткізуге дайын кітапхана қызметкерлері жетіспеді. Ресейдегі медиа және ақпараттық сауаттылық идеяларын алға жылжытуға мұғалімдер мен кітапханашылардан тұратын екі кәсіби топ атсалысты. 2012 жылдан бастап Ресей мектеп кітапханаларында мұғалім-кітапханашы лауазымы енгізілді, оның міндеті мектеп оқушыларының ақпараттық мәдениетін қалыптастыру болып табылады. Ресейдің кино білімі мен медицинасы қауымдастығы келесі іс-шараларды ұйымдастырып келед:
- медиа-білім беру бойынша зерттеулер жүргізу;
- ғылыми конференциялар, семинарлар өткізу;
- Ресейдің әртүрлі аймақтарындағы медиабілім беру орталықтарын дамыту;
- электрондық медиа білім беру ресурстарын құру.
Бірлестіктің маңызды электрондық ресурстарына мыналар жатады:
- Ресейдің білім беру порталы мен Ресейдің медиа-педагогикасы қауымдастығының сайты (www.eduof.rumediaeducation);
- Баршаға арналған ақпараттық сауаттылық және медиа-білім ақпараттық, білім беру және ғылыми порталы (www.mediagram.ru);
- Media Education ашық электронды кітапханасы (www.edu.of.rumedialibrary);
- Медиа білім және медиа мәдениеті электрондық ғылыми энциклопедиясы (www.edu.of.rumediacompetencedefa ult.asp);
- Білім беру ресурстарына қол жеткізудің бірыңғай терезесі ақпараттық жүйесінің кітапханасы (www.window.edu.rulibrary)[11].
Ресейдегі медиабілімнің дамуын көрсететін іс-шаралар мен негізгі басылымдар туралы толық ақпарат қауымдастық порталында (www.mediagram.ru) орналастырылған. Ресейлік кітапханалық бірлестіктердің ақпарат дайындауға қосқан үлесі. Ресейде екі бүкілресейлік кітапхана ассоциациясы бар. Бұл Ресей кітапханалары қауымдастығы (РБА) және орыс мектеп кітапханалары қауымдастығы (RSBA)[12]. Пайдаланушылардың ақпаратты дайындаумен байланысты АБА-ның негізгі қызметі кітапхана пайдаланушыларының құқықтарын қорғау және ғылыми, практикалық және мәдени-ағартушылық қызмет. РБА Пайдаланушылардың ақпараттық мәдениетін дамыту бөлімін қамтитын Ресей Федерациясының қоғамдық, балалар, жасөспірімдер және арнайы кітапханалары үшін типтік стандарттарды әзірлеуге бастамашы болды. Ресейлік кітапхана тәжірибесінде тұңғыш рет оқырмандардың және бүкіл жергілікті тұрғындардың ақпараттық қажеттіліктері мен ақпараттық мәдениетін қалыптастыру кітапхана іс-әрекетінің дербес саласы ретінде қарастырылады. Үлгілік стандарттар оқырмандардың ақпараттық мәдениетін қалыптастыру бойынша нақты іс-шаралар тізбесін ұсынады. Ассоциацияның қызметі қауымдастықтың сайтында (www.rba.ru) көрсетілген. Мектеп оқушыларының ақпараттық мәдениетін қалыптастыруға ерекше көңіл бөлінді. Сонымен қатар РСБ шығаратын Мектеп кітапханасы журналында Ақпараттық мәдениет деп аталатын тұрақты айдары бар. Осы журналдың қосымшасында бірнеше рет медиамәдениет қалыптастырудың теориясы мен әдістемесі туралы кітаптар жарық көрді. Мектеп кітапханасындағы тұлғаның ақпараттық мәдениетін қалыптастыру туралы жыл сайынғы Форумда белгілі ғалым Н.И. Гендина баяндама жасап, семинарлар мен шеберлік сағаттарын өткізіп тұрады. Медиапедагогтар Жеке ақпараттық мәдениеттің негіздері тренингін өткізу барысында мектеп кітапханаларында жаңа ұстанымды - оқушылардың ақпараттық мәдениетін қалыптастыруды көздейтін мұғалім-кітапханашы атты жаңа бастаманы ұсынды. RSBA қызметі туралы ақпаратты Қауымдастықтың сайтынан алуға болады (www.rusla.ru). Ал ЮНЕСКО-ның Баршаға арналған ақпарат бағдарламасының аясында кітапханалық-ақпараттық және білім беру мекемелерінің, ғылыми топтардың және жеке зерттеушілердің азаматтарды ақпараттық білімін жетілдіріп, осы бағдарламаның маңызды басымдықтарының бірі - ақпараттық сауаттылықты арттыруы бойынша жұмыстар жүргізеді. Тұлғаның ақпараттық мәдениетін қалыптастырудың ұлттық дәстүрлерін дамыту мақсатында конференциялар, семинарлар және дөңгелек үстелдер ұйымдастырылады. ЮНЕСКО-ның Баршаға арналған ақпарат бағдарламасының аясында Ресейде БАҚ және ақпараттық сауаттылық мәселелері 150-ден астам кітапханалық-ақпараттық және педагогикалық журналдарда жарияланады. Олар Мектептегі кітапхана, Библиография, Ғылыми-техникалық кітапханалар, Кітапхана, Мектеп кітапханасы[13] және т.б. басылымдар медиасауат мәселесін жан-жақты талғылаған ғылыми жарияланымдарды белсенді түрде жариялайды. Медиабілім беру бойынша арнайы журналдар бар: Медиа білім беру, Медиа кітапхана және әлем, БАҚ, Қоғам: ынтымақтастық кеңістігі және т.б. Дәстүрлі баспа БАҚ-пен қатар электронды журналдар ақпараттық оқыту мен медиабілімнің дамуына айтарлықтай үлес қосып келеді. Олар:
- Медиа-білім - медиа-педагогиканың тарихы, теориясы мен практикасы бойынша ресейлік журнал (www.mediagram.rumediaedjournal);
- БАҚ. Ақпарат. Байланыс - халықаралық электронды ғылыми-білім беру журналы (www.mic.org.ru);
- MediaScope - ММУ журналистика факультетінің электронды журналы (www.mediascope.ru);
- Бастауыш медиа мектеп - электрондық ғылыми, педагогикалық және мәдени-ағарту журналы (www.mediashkolaplus.ru).
Орыс тіліндегі зерттеулер мен басылымдарда ақпараттық мәдениет термині ақпараттық оқыту саласындағы ең кең пайдаланылатын интегративті ұғым ретінде басымдыққа ие. Ал, Ақпараттық сауаттылық термині белгілі, бірақ кең қолданылмайды. Ресейде ғылыми зерттеулер мамандандырылған мерзімді басылымдарда (дәстүрлі және электронды) жариялау, диссертацияларды қорғау, ғылыми конференциялар нәтижесіндегі ақпараттық оқыту мен медиабілімнің жеткілікті дамыған теориялық базасы бар. Ақпараттық мәдениет және медиабілім бағытындағы дәрістер мен семинарлар негізінен мектептерде, колледждерде, университеттерде және кітапханаларда жүзеге асырылады. Ғылыми және кәсіби бірлестіктер, қоғамдық ұйымдар, бұқаралық ақпарат құралдары және билік органдары ақпараттық мәдениет пен медиабілім беруді дамытуға өз үлестерін қосады. Медиабілім беруді ақпарат дайындауға бағытталған негізгі мамандықтар мұғалімдер (мұғалімдер) және кітапханашылар атқарады. Ақпараттық мәдениет қалыптастыру және медиабілім беру оқу орындары мен кітапханаларда шоғырланған. Мектептерде, колледждерде және университеттерде информатика және АКТ бойынша білім міндетті, ал медиа-сауаттылық бойынша білім міндетті емес. Ақпаратты дайындауда кітапханалар маңызды рөл атқарады, ал балаларға қосымша білім беру мекемелері медиабілім беруде маңызды рөл атқарады. Ақпаратты дайындау мен медиабілім берудегі айырмашылықтар келесідей:
- ақпаратты іздеу және әр түрлі құжаттармен жұмыс істеу кезінде дербес компьютер және АКТ-ны тиімді пайдалану;
- студенттердің медиабілімдеріндегі кәсіби қызметті (оқу, анықтамалық және ғылыми әдебиеттер және олардың электронды каталогтарымен жұмыстарын) жетілдіру;
- медиабілім алуға бағытталған фототехнологияларды, видеоларды, фильмдерді түсіру мен монтаждауды меңгерту және медиа мәтіндерді талдау, сараптау;
- фильмдер мен теледидар бағдарламаларын талдау, экрандық өнер тілін зерттеу, әуесқой журналистика мен видео шығармашылықты дамыту[13].
Медиазерттеуші ғалым А. Федоров Ресейдегі ақпараттық оқыту және медиа-білім беру мәселелерін қарастырған еңбегінде Ресей Федерациясының Білім және ғылым министрлігі деңгейінде ақпараттық оқыту компьютерлік сауатсыздықты жою және АКТ негіздерін оқыту деңгейінде қалып отырғанын айтады. Ғалым: ЮНЕСКО мен ИФЛА-ның интегративті тәсілінің идеялары мен принциптері көпшілікке мәлім емес және ақпарат жоспарын қалыптастыру сияқты салалардың әлеуеті мотивация және медиа-сауаттылық, жеке тұлғаның ақпараттық мәдениетін қалыптастыру дұрыс бағаланбайды және нашар пайдаланылады. Жалпы Ресей қоғамы, сонымен бірге білім беруді басқару органдарының басшылары, оқу орындарының басшылары, мұғалімдер, оқытушылар мен кітапханашылар ЮНЕСКО мен ИФЛА медиа деген жаңа ұғымды түсіндіретіндіктен ақпараттық оқытудың және медиа білімнің артықшылықтары мен мүмкіндіктері туралы аз біледі деп баға береді [14]. Ғалым ақпараттық сауаттылықты өмір бойы оқыту құралы, сауатты және тәуелсіз шешім қабылдау, демократиялық процестерге, оның ішінде Ғаламдық ақпараттық желіге қатысу, ақпараттық қоғамда өмір сүру сапасын жақсарту мүмкіндігі [14] ретінде түсіндіреді. Ресейде азаматтарды ақпараттық оқытуды және медиа-білім беруді дамытуды реттейтін арнайы нормативтік құқықтық актілер жоқ және Ресей азаматтарының ақпараттық білімі мен медиамәдениетін дамыту мақсатында әртүрлі мамандардың (мұғалімдер, мұғалімдер, кітапханашылар, журналистер және т.б.) ғылыми әдістемелік жұмысын үйлестіретін орталық жоқ екенін айтады. Сонымен қатар азаматтарды ақпараттық оқытуды және медиа-білім беруді қамтамасыз етуге арналған білікті педагогикалық және кітапханалық-ақпараттық кадрлардың жетіспеушілігі, бұған қажетті оқу-әдістемелік кітаптардың жетіспеушілігіне да назар аударады.
Заманауи технологиялар кез келген адамға өзінің компьютерлік фильмдерін, электронды энциклопедияларын, газеттерін, журналдарын, интернет-сайттарын және т.б. жасауға мүмкіндік береді. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Журналистика факультеті
ДОКТОРЛЫҚ ДИССЕРТАЦИЯ
Ақпараттық мәдениет және медиасауттылық
Орындаушы Мусаева Баян ___________2019 ж.
Ғылыми жетекші, филол.ғыл.
Докторы, профессор ______ аты-жөні ___________2019 ж.
қолы
Қорғауға жіберілді
... ... кафедрасының меңгерушісі:
филол.ғыл. докторы, профессор: _________аты-жөні ___________2019 ж.
қолы
АЛМАТЫ 2019
Түйін
Осы докторлық диссертацияда ақпараттық технологиялардың дамыған ғасырында ақпараттық мәдениет пен медиасауаттылықтың маңызы мен рөлі, медиабілімнің ғылыми-теориялық тұжырымдамасы, шетелдік және отандық медиабілімнің моделі мен даму бағыттары сарапталды. Сонымен қатар қазіргі жаңа медианың ақпараттық кеңістіктегі орны мен аудиторияға, әсіресе балалар мен жасөспірімдер таным-түсінігіне, ой-санасына әсері ғылыми негізде талданды, диссертациялық жұмыста мәтіннің коммуникативтік қызметі және оның аспектілері ғылыми негізде талданды. АҚШ, Канада, Аустралия, Франция, Белгия, Германия сынды елдердегі медиабілім модельдері мен әдістемесі зерттеліп, зерделенді. Қазіргі жаңа медианың балалар мен жасөспірімдер санасына әсері мен ықпалы, салдарлары сарапталды. Жоғарғы оқу орындарының журналистика және педагогика мамандықтарына енгізуге арналған медиамәдениет арнаулы курсының оқу жоспары дайындалды.
Summary
In this doctoral dissertation, the role and importance of information culture and media, the scientific and theoretical concept of media education, the model and development trends of foreign and domestic media are analyzed. At the same time, from a scientific point of view, the role of new media in the information space and the influence of the audience, especially on the cognitive ability of children and adolescents, the psyche, the communicative function of the text and its aspects on a scientific basis in the thesis work are analyzed. In the USA, Canada, Australia, France, Belgium, Germany, models and methods of mediation were studied and studied. The influence and influence of modern media on the consciousness of children and adolescents has been studied. A special curriculum on "media culture" was developed for the introduction of higher education institutions in the field of "journalism" and "pedagogy
Резюме
В данной докторской диссертации проанализированы роль и значение информационной культуры и медиаграмотности, научно-теоретическая концепция медиаобразования, модель и тенденции развития зарубежных и отечественных медиа. В то же время с научной точки зрения проанализированы роль новых медиа в информационном пространстве и влияние аудитории, особенно на познавательную способность детей и подростков, психику, коммуникативную функцию текста и его аспекты на научной основе в диссертационной работе. В США, Канаде, Австралии, Франции, Бельгии, Германии были изучены и изучены модели и методы медиации. Изучено влияние и влияние современных СМИ на сознание детей и подростков. Была разработана специальная учебная программа по медиакультуре для введения высших учебных заведений по специальностям журналистика и педагогика.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
І ТАРАУ. Ақпараттық қоғамдағы жаңа медиа және медиамәдениет тұжырымдамасы
Жаңа медиа және ақпараттық мәдениет
Медиасауаттылық және таблойдты журналистика
1.3Медиа сауаттылықты қалыптастыру тәсілдері мен теориялық мәселелері
ІІ ТАРАУ. ХХ ғасырдағы шетелдік медиабілім: даму бағыттары мен моделі
2.1 Шетелдік медиамәдениет қалыптастыру бағыттары
2.2 Шетелдік медиабілім модельдері мен оны зерттеуші ғалымдар
2.3 2.3 Медиа-білім бойынша халықаралық конференциялар
ІІІ ТАРАУ. Медиамәдениет қалыптастыру және медиабілім әдістемесі мен тәжірибесі
3.1 Шетелдік ақпаратық мәдениет пен медибілім береу әдістемесінің ерекшелігі
3.2 Медиабілім дәрістерін ұйымдастыру әдістемесі
3.3 Арнаулы курс: Ақпараттық мәдениет қалыптастыру теориясы мен тәжірибесі университеттер мен педагогикалық ЖОО-ларға арналған оқу жоспары
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының жалпы сипаттамасы. Адамзат бүгінгі таңда жаңа мыңжылдықтың жаңа ғасырының да алғашқы жылдарын артқа тастап жаһандану сипатындағы ақпараттық қоғам дәуіріне қадам басты. Бүгінгі тарихи уақыт пен әлеуметтік кеңістік немесе қарапайым тілмен айтқанда заман мен қоғам түрлі қарама-қайшылықты оқиғаларға толы болуымен және саналуан қырларға ие болуымен сипатталады.
ХХІ ғасыр - адамзат тарихында бұрын-соңды болмаған жылдамдықпен жүйткіп алға ілгерілеуші динамикалы және интенсивті-өзгергіш, қарама-қайшылықтарға толы күрделі, түрлі-түсті оқиғаларға толы мозаикалы дәуір.
ХХІ ғасыр - жаһандану мен ұлттық тенденциялардың тайталасы, үйлесімі мен текетіресінің дәуірі. Яғни бұл озық технологиялардың қарыштап дамуы мен рухани құндылықтар дүниесінің арасындағы өзара қатынас пен пропорцияның өзекті мәселеге айналған жаңашылдық пен қиындыққа толы күрделі кезеңі, бұл технократтық құндылықтар басымдығына адам жандүниесінің моральдік қасиеттерінің ілесе алуы туралы мәселенің таразыға салынған дәуірі. Ақпараттық технологиялардың дамуымен қатар ақпараттық қауіссіздік мәселесі де қатар жүреді. Бүгінгі күні дамыған елдер ақпараттық қауіпсіздік мәселесін шешудің түрлі тәсілдері мен жолдарын қарастыруда. Қазіргі қоғамның дамуының басты ресурсы ақпарат болып отырғанын ешкім жоққа шығармайды. Ал, ақпараттық қауіпсіздік - мемлекеттің және жеке азаматтардың құқықтары мен қоғам мүддесінің қорғалуы. Дүниежүзілік ақпарат әлемінде ешбір елдің саяси-әлеуметтік және мәдени өмірі БАҚ-тан тысқары бола алмайтын күрделі кезеңмен бетпе-бет келіп отыр. Электронды-цирфлық ақпараттық технологиялардың мүмкіндігі шексіз. Ақпараттық - коммуникациялық технологиялардың адамзат игілігіне жарайтын жақтары мол болғанымен, жеке тұлғаның, қоғамның, мемлекеттің ақпараттық қауіпсіздігіне де әсері бар. Дүниежүзі ғалымдары қазіргі кезде осы ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың адамзат санасына кері әсерін жоюдың жолдарын қарастыруда. Әсіресе баллар мен жасөспірімдердің қауісіздігін қамтамасыз ету үшін олардың ақпараттық сауаттылығы мен медиа мәдениетін қалыптастырып, медиақұзыреттіліктерін арттыру жолдарын зерттеуді бүгінгі медиапедагогика ғылымы қолға алды. Докторлық диссертацияда ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ететін ақпараттық қоғамдағы медиабілім мен медиамәдениет концепциясы зерделеніп, зерттелген. Сонымен қатар, медиамәдениеттің қазіргі ақрпараттық қоғамдағы рөлі, медиа және ақпараттық сауаттылық ғылыми негізде сарапталады.
Диссертациялық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Ақпараттық қауіпсіздік мәселесі жаһандық дейгейде көтеріліп отырған өзекті мәселе ретінде көрініс берді. Батыс елдері Ақпараттық қауіпсіздіктің алғышарттары мен оның тұжырымдамасын жасап, оны орта және арнаулы, жоғарғы білімге енгізуді ертерек қолға ала бастады. Медиа білім берудің негізгі міндеттері: жаңа ұрпақты заманауи ақпараттық жағдайларға, әртүрлі ақпаратты қабылдау, оны түсінуге үйрету, психикаға әсерінің салдарын зерделеп, жас ұқпақтың санасын уланудан сақтап,олардың бойында ұлттық рух пен ұлттық сананы қалыптастыру. Медиабілім әлемнің барлық елдерінде қолға алынғанымен, білім беру саласына енгізілуі әр түрлі деңгейде жүзеге асуды. Британ киноинститутының білім беру саясатының кеңесшісі, медиабілім тақырыбын зерттеуші Кэрри Бэзэлгэт Англия туралы емес, бүкіл Ұлыбритания туралы емес, Веллс, Шотландия және Солтүстік Ирландиядағы жағдай әр түрлі. Англияда (9 миллион оқушысы бар мектеп) шамамен 70 мыңға жуық 16 жастағы жасөспірімдерге медиа-білім беру пәндерін міндетті түрде оқуды және 18 жастан бастап бұқаралық ақпарат құралдары мен кино табиғатын оқытады. Мемлекеттік стандартта 11-16 жас аралығындағы мектеп оқушылары үшін әдебиет және әлеуметтік ғылымдар пәндері біріктірілген, аталған пәндерде медиасауаттылық бағыты да қарастырылады. 3 жастан 14 жасқа дейінгі балаларға арналған сауаттылықтың ұлттық стандартында фильмдер мен бұқаралық коммуникацияның басқа да құралдарының қызметі жайлы мәліметтер беріледі, мектептер бұқаралық ақпарат құралдарымен жұмыс істейді - деп жазады[1]. Ғалым Британ Ұлттық білім беру стандарттарына медиабілім негіздері енгізілгені туралы айтып қана қоймай, медиабілімді дамыту кедергілері мен оның себептерін тарқата зерттейді. Америка Құрама Штаттарының зерттеушісі медиа-білім беру жөніндегі кеңесші және медиа-сауаттылықты веб-мастер (http:medialit.med.sc.edu. Колумбия) Ф. Бэйкер: АҚШ-тағы медиа-білім беру әлі де фрагменттік сипатта: 50 мемлекеттің әр стандартында медиа сауаттылықтың элементтері бар, бірақ медиа-сұрақтар емтихандарға кірмейді, сондықтан мұғалімдер оларды елемейді [2] - деп сипаттайды. Грузиядағы медиа, жарнама және телевизия өнері колледжінің директоры З. Ошхнели: Грузияның Білім және ғылым министрлігінің Медиабілім беру орталығы Израильдің медиа-білім беру орталығының үлгісі бойынша құрылды, бірақ қазір Грузияның Білім министрлігінің бұйрығымен бұқаралық ақпарат құралдары, жарнама және телевизия колледжі қайта аталды. Әрине, колледжде білім беру және видео өнімдерін шығару үшін қаржы, техникалық немесе зияткерлік ресурстар жоқ. Бірақ қазір жағдай одан да күшейе түсті [2] - деп баға береді. Орыс ғалымдарынан кинотанушы, медиапедагог С.Н.Пензин: Воронеж облысындағы мысалды пайдалана отырып, медиа-білім беру үрдістері туралы айту маған оңай. XXI ғасырда медиа-білім берудің маңызды бөлігі болып табылатын кино білімінің ерекшелігі, бір жағынан, бұқаралық ақпарат құралдарына, ал екінші жағынан - өнерге жататын кинематографтың екі жақты сипатына байланысты болды. Воронеждегі Воронеж кинотеатрының оқытушылары осы түсініктерді студенттерге жеткізуге тырысады. ХХІ ғасырдағы ресейлік кино білім берудегі негізгі үрдіс - кейбір мемлекеттік білім беру мекемелерінде медиа-білім берудің міндетті курстарын енгізу [2] дейді.
Сонымен қатар медиабілім Швед мектебінде де жеке пән ретінде оқытылады. Балаларға ең алдымен ғаламтордағы ақпаратқа сыни тұрғыдан қарауды үйретіп, сараптауға бейімдейді. Елде және әлемдегі оқиғаларға негізделген мұғалімдер ұсынған, балаларға қандай тақырыпты талқылауға болатынын, қандай ақпаратты іздеуге байланысты Шведтерде бірнеше арнайы білім беру ресурстары құрылды. Олар: Medi Kompass, MIK-руммет. Бұл ойлардан шығаратын қорытынды, медиабілімді әлемдік деңгейде білім беру бағдарламалары мен стандарттарына енгізу қолға алынған. БАҚ және кино саласының ғалымдары бұл бағытқа ерекше назар аударып отыр. Оның басты себебі, жаһандық ақпараттық кеңістікте медианың қоғамдық сана мен пікір қалыптастыруда маңыздылығына байланысты. Жаһандану ғасырында ақпараттық қауіпсіздік мәселесі бірінші орынға қойылуының да маңызды себебі бар. Жаһандану жағдайында жер бетіндегі ұлттар мен ұлыстар өзінің ұлттық құндылықтарын ұлықтап, ұрпақтан-ұрпаққа жалғап, дәріптеп, ұлттық болмысын сақтап қалуға тырысады. Ол үшін өскелең ұрпақ санасына ұлттық құндылықтар мен ұлттық мәдениетті сіңіру керек. Осы орайда еліміздің тұғыш президенті Н.Ә.Назарбаев Рухани жаңғыру: болашаққа бағдар тақырыпты бағдарламалық мақаласында Жаңа тұрпатты жаңғырудың ең басты шарты - сол ұлттық кодыңды сақтай білу. Онсыз жаңғыру дегеніңіздің құр жаңғырыққа айналуы оп-оңай. Бірақ, ұлттық кодымды сақтаймын деп бойыңдағы жақсы мен жаманның бәрін, яғни болашаққа сенімді нығайтып, алға бастайтын қасиеттерді де, кежегесі кері тартып тұратын, аяқтан шалатын әдеттерді де ұлттық сананың аясында сүрлеп қоюға болмайтыны айдан анық. Жаңғыру атаулы бұрынғыдай тарихи тәжірибе мен ұлттық дәстүрлерге шекеден қарамауға тиіс. Керісінше, замана сынынан сүрінбей өткен озық дәстүрлерді табысты жаңғырудың маңызды алғышарттарына айналдыра білу қажет. Егер жаңғыру елдің ұлттық-рухани тамырынан нәр ала алмаса, ол адасуға бастайды.Сонымен бірге, рухани жаңғыру ұлттық сананың түрлі полюстерін қиыннан қиыс - ты - рып, жарастыра алатын құдіретімен маңызды[3] - дейді.
Медиасауаттылық және медиабілім бүгінгі күнде Қазақстанда ғана емес әлемде өзекті мәселе болып отыр. Бұл салалардағы инновациялық технологиялар көзілеспес жылдамдықпен дамып, қоғамдық сана мен руханиятқа ықпалын етуде. Аталған технологиялардың шексіз мүмкіндіктеріне адам санасын лезде жаулап ататын және қоғамдық пікірге ықпал ететін ақпараттық құзыретін қосайық. Демек әлем жұрттшылығы неліктен ақпараттық қауіпсіздік пен медиабілімге назар аударып отырғанын түсінеміз. Медиасауаттылық, медиабілім, медиақұзыреттілік мәселесінің әлемдік деңгейде өзектігінің артуының да себебі де осы.
Диссертациялық жұмыстың мақсаты:
- Қазақстандық ақпараттық қоғамдағы медиасауаттылық, медиабілім және медиамәдениет тұжырымдамасын жасау және орта, арнаулы, жоғарғы оқу орындарына ұсыну;
Медиасауаттылық пен медиамәдениеттің қазіргі ақрпараттық қоғамдағы маңызы мен рөлін айқындау;
Медиа және ақпараттық сауаттылық контексіндегі тұлғаның және қоғамның ақпараттық қауіпсіздігін ғылыми негізде зерделеу;
Тұлғаның медиасауаттылығын, медиабілімін және мәдениетін қалыптастыру факторларын анықтап, тәжірибелік жолдарын ұсыну;
Медиабілім, Медиасауаттылық, медиапедагогика, медиапедагог, медиақұзыреттілік, медиасын терминдеріне ғылыми анықтама беру.
Диссертациялық жұмыстың міндеттері:
Әлемдік медиабілім моделдерін зерделеп, салыстырып, сараптап, медиабілім берудің Қазақстандық моделінің тұжырымдамасын жасау;
Шетелдік және отандық медиабілім беру әдістемесін зерттеп, орна және жоғарғы білім беру мекемелеріне теориялық негізделген медиабілім әдістемесін ұсыну;
Қазақстандағы орта және мамандандырылған білім беру жүйесіндегі медиа сауаттылықтың өзекті мәселелерін анықтау, талдау жасау;
Қоғамдық медиасауаттылықты және медиамәдениетті қалыптастыру жолдары мен әдіс-тәсілдерін ұсыну.
Диссертацияның зерттелу деңгейі.
Ғылыми еңбекте шетелдік ғалымдардың оның ішінде британдық профессор Эндрю Харт (Andrew Hart) өзінің әріптестерімен Еуропаның көптеген елдерінің - Ұлыбритания, Франция, Швейцария, Германия, Италия, Венгрия, Ресей және т.б. зерттеушілерінің басшылығымен жүзеге асырылып жатқан кең ауқымды бірлескен Euromedia жобасының алғашқы нәтижелерімжайлы жазылған ғылыми еңбектер қарастырылды. Итальяндық Роберто Цианнателли (Roberto Ciannatelli), американдық Ренн Хобс (Renne Hobs) және Кэтлин Тинер (Kathleen Tyner), канадалық Каролин Уилсон (Carolyn Wilson), ағылшын Стив Бекингхам (Steve Beckingham), венгриялық Джудит Беней (Judit Benei) және Лазсло Хартай) (Lazslo Hartai), аргентиналық Роксанна Мордюк (Roxanna Morduс), австралиялық Робин Квин (Robyn Quin), чилилик Мигель Рейс Торрес (Miguel Reyes Torres), испандық Роберто Апаричи (Roberto Aparici), норвегиялық Элисе Зейп Тоннессен (Elise Seip Tonnessen) [4] және басқа да медиа қайраткерлері түрлі елдердегі медиа-білім берудің теориясы, әдістемесі және болашағы мәселелерін талқылаған ғылыми еңбектер қарастырылды. Сонымен қатар нақты осы саланы зерттеп, ғылыми орталықтар құрып, бірнеше ғылыми еңбектер жазған Д.Клустер Ф.Бэйкер, Дж.Джонсон, Р. Кьюби, Р.Корнелл, Ф.Рогоу сынды ғалымдар медиабілім тақырыбын терең әрі толыққанды зерттеумен айналысқан. Неміс ғалымдарынан Х.Гапски, болгариядан К.Христова, британиядан Кэрри Бэзэлгэт, Грузиядан З.Ошхнели, Австриядан С.Крюксэй, Жаңа Зеландиядан ДжЛилэнд, Ресейден А.П.Короченский, Н.Ф.Хилько, B.Л.Колесниченко, А.П.Короченский, A.А.Новикова, Е.А. Бондаренко, А.А. Федорова, Е.В.Мурюкина сынды ғалымдардың ғылыми-теорилық еңбектері бар.
Диссертацияның ғылыми жаңалығы.
Медиа білім беру контекстінде ақпараттық технологиялар мен медианы дамытудағы қазақстандық және халықаралық тәжірибенің маңыздылығын көрсететін, әртүрлі мақсатты топтар үшін медиа-білім беру бағдарламалары үшін тұжырымдамалық негізді әзірлеуге бағытталған зерттеу бағдарламасы әзірленді;
Медиа-білім беруді дамытудың философиялық және әдіснамалық негіздері, негізгі тарихи кезеңдері талданды және олардың сипаттамалары анықталды;
Қазақстан Республикасының медиа кеңістігінің негізгі құрылымдық компоненттері, сапа, мазмұндық аспектілері зерттелді;
педагогикадағы бағыт, мектеп оқушыларының жаппай қарым-қатынастарын зерттеу. Негіздері қазіргі заманғы ақпараттық жағдайларға жаңа ұрпақты дайындау, әртүрлі ақпаратты қабылдау, оны түсінуге үйрету, оның психикаға әсерінің салдарын түсіну, техникалық құралдарды пайдалана отырып, ауызша емес қарым-қатынас нысандарына негізделген байланыс әдістері зерттеліп, ғылыми айналымға енгізілді.
Орта білім беру мекемелерінде оқытуға ұсынылатын Медиабілім және Медиасауаттылық пәндерінің типтік бағдарламалары мен оқу-жұмыс бағдарламалары ұысынылды;
Жоғарғы оқу орындарында оқытуға ұсынылатын Медиабілім, Медиақұзіреттілік, Медиамәдениет пәндерінің типтік бағдарламалары мен оқу-жұмыс бағдарламалары ұсынылды;
Арнаулы орта білім (колледждер мен кәсіптік лицейлер) беру мекемелеріне Медиасауттылық, медиамәдениет пәндерінің типтік бағдарламалары мен оқу-жұмыс бағдарламалары жасалды.
Диссертацияның теориялық және методологиялық негізі.
Докторлық диссертацияның теориялық және методологиялық негіздері ретінде АҚШ ғалымдары Д.Клустер Ф.Бэйкер, Дж.Джонсон, Р.Кьюби, Р.Корнелл, Ф.Рогоудың, неміс ғалымдары Х.Гапски, болгариядан К.Христова, британиядан Кэрри Бэгэнэт, Грузиядан З.Ошхнели, Австриядан С.Крюксэй, Жаңа Зеландиядан ДжЛилэнд, Ресейден А.П.Короченский, Н.Ф.Хилько, B.Л.Колесниченко, А.П.Короченский, A.А.Новикова, Е.А. Бондаренко сынды ғалымдардың ғылыми-теорилық еңбектері қарастырылды.
Жұмыстың теориялық және тәжірибелік маңызы.
Медиасауаттылық, Медиамәдениет пәндерінің типтік оқу бағдарламалары жалпы орта және орта-арнаулы(колледж) білім беру мекемелеріне дайындалып, ұсынылады.
Жоғарғы білімге Медиабілім, Медиақұзіреттілік, Медиамәдениет базалық пәндері мен таңдау пәндерінің типтік-оқу бағдарламалары дайындалып, ұсынылады. Докторлық диссертацияның барлық тарауын, бөлімдерін, лекция, семинар сабақтарында материал ретінде пайдалануға болады. Жоғарғы оқу орындарынын Медиабілім кафедрасының концепциясын жасауда, сайт, портал, газет-журнал концепцияларын жасауда, педагогтарға, мектер оқушыларына Медиасауаттылық курстарын ұйымдастыруда диссертация материалдарын пайдалануға болады.
Ғылыми жұмыстың негізгі зерттеу нысаны.
Докторлық диссертацияның негізгі зерттеу нысаны Қазақстандағы және шетелдік ақпараттық кеңістік, жаңа медиадары, медиабілім орталықтары. Оның ішінде жалпы білім беру және орта-арнаулы білім беру мекемелері мен жоғары оқу орындары. Қазақстандағы ЖОО-лардағы журналистика және қоғаммен байланыс факультеттерінің мемлекеттік білім беру стандартты мен типтік оқу-бағдарламалары. АҚШ, Германия, Австралия, Британия және т.б. елдердегі медиабілім жағдайы туралы электронды және баспа БАҚ материалдары.
Зерттеудің тәсілдік негіздері.
Докторлық жұмыста тарихи-хронологиялық, типологиялық, теориялық талдау, салыстыру, баға беру, дәлелдеу, сараптау, талдау, дәйектеу, тұжырымдау әдістері қолданылады.
Диссертацияның құрылымы.
Докторлық диссертация үш тараудан, алты тараушадан тұрады.
І ТАРАУ. Ақпараттық қоғамдағы жаңа медиасауттылық және медиабілім тұжырымдамасы
1.1Қазақстан ақпараттық кеңістігіндегі жаңа медиа және ақпараттық қауіпсіздік
Жаһандану дәуірінде жаңа ақпараттық технологиялардың дамуымен байланысты медиа өндірісінде ақпарат тарату құралдарының формалары мен моделдері де түрленді. Ғалымдар интернеттің пайда болуымен байланысты жаңа медиа моделдерінің көбейгенін, олардың аудитория үшін күресі қарқын алатынын айтады. Бүгінгі таңда, қоғам үшін əлі жаңа дүние болса да Twitter, Facebook және Instagram сияқты әлеуметтік желілерсіз негізгі қоғамдық іс-шараларды елестету мүмкін емес. Бұқаралық ақпарат ағыны қоғамның барлық салаларында қызмет етеді. Бұқаралық ақпарат құралдарының онлайн кеңселерінде (порталдарында) кез келген ақпаратты алуға болады. Мәселен онлайн-медиа, интернет-теледидар (webcasting), интернет-радио (подкастинг); ұялы теледидар, блогжурналистика, нтернет-аудиторияда есептелген кинотеатр, әлеуметтік желілер:Instagram,twitter, facebook, VK, WhatsApp, виртуалды қауымдастық, виртуалды ойындар және басқа веб 2.0 ресурстары қазіргі қоғамдық сананы жаулап алды десек артық болмас. Жаһандық ақпараттық технологиялардың дамуы салдарының дәстүрлі медиа дереккөздерінен асып түсетін жаңа медиа енді. Тиісті жаңалықтарды таратуда әлеуметтік желілер мен блогтар дәстүрлі медианың алдын орап кетуі де мүмкін, сарапшылар жаңа медиа саяси қайраткерлер жайлы ақпарат тарату арқылы аудиторияның ең көп санын жинап алатынын айтады. Бірақ, ақпараттық қоғамды пайдаланушылардың белсенділігі мен Интернет арқылы үлкен ақпараттардың кең таралуына қарамастан, әлеуметтік желілер мен блогерлердің шикі сараптамасынан қоғамда түрлі арандатулар орын алуы мүмкіндігін ғалымдар жіті зерттеуде.
Жаңа медиаға қатысты ғалымдар пікірі әртүрлі, кейбір ғалымдар цифр және жаңа медиа бұқаралық ақпарат құралдарын демократияландырып, белсенділігін арттырды десе, ал екінші тарап медиа мазмұныны (контентін) төмендетті деп есептейді. Ақпараттық технологияның қарқынды дамуымен байлынысты оны тұтынушылардың яғни аудиторияның сұранысы мен талғамы өзгеретіні белгілі. Мәселен 1940 жылдардың аяғында транзистордың пайда болуы компьютерлік технология революцияның бастауы еді. Сол секілді жаңадан пайда болған технологиялардың қолдану ыңғайлылығына, ақпаратты жеткізу мүмкіндігіне қарау олардың аудиториясының азаюы мен көбеюі, жасаруы мен егде тартуы немесе белгілі бір сала мамандарының қызығушылығын тудыруы әбден мүмкін. Ақпарат кеңістігінде ақпарат - ең маңызды шикізат болғандықтан және ақпараттық технологияның дамуы оны алу мен өңдеу әдістерін өзгертті. Қазіргі кезде өзара біте қайнасып кеткен әр саланың шекарасын анықтау қиын. Қазіргі кезде ақпараттық кеңістікке енген жаңа медианың дәстүрлі медиаиндустрияға әсері зор болып отыр. Жаңа медиада дәстүрлі жаңалықтар бөлімдерінің онлайн режимге көшуіне байланысты жаңалық таратудың түбегейлі өзгеруі де байқалды.
Цифрлық және жаңа медиа орта дегеніміз - өз атауы әйгілеп тұрғандай ақпарат пен ойын-сауық жаңалықтардың цифрлық үлгіде берілуі. Жаңа медиа термині - ілгерідегі медиа (мысалы, газет-журналдар және теле-радио) мен цифрлануға негізделген жаңа медиа (мысалы, мобайл телефондар, DVD дискілер, ойындар жүйесі және Интернет) жігін ажырататын әмбебап термин [5]. Қазіргі қоғамда адамдардардың күнделікті тұтыну құралы айналған цифрлық медианы жаңа медиа деп атап кеттік. Мобилді телефондар және Twitter мен Facebook сияқты әлеуметтік желіні әлеуметтік медиа деп атауға болар, себебі аудиторияның байланыс түрлерін екшеп, аудиторияны әлеуметтік өмірге араласуға ынталандырады. Мәселен Facebook әлеуметтік желісінің күнделікті 890 миллион қолданушысы бар (Facebook статистикалық каталогы) [5]. Жаңа және әлеуметтік медиа аражігін түсіну тек жаңадан енгізіліп жатқан барлық жаңа гаджеттерді, виджеттерді және онлайн-қоғамдастықтарды білумен шектелмейді. Медиа теориясын зерттеуші Терри Флюдің айтуынша, бұл терминдердің қоғамды қалай өзгерткенін түсінуіміз керек. Себебі жаңа медиа мен әлеуметтік медиа қоғам үшін қандай да бір маңызды өзгеріс жасауда: олар интерактивтілік пен виртуалдылыққа негізделген мәдениетті насихаттауда (Flew 2002: 207). Жаңа медиа мен әлеуметтік медиа табиғи дүние екенін айтады батыс ғалымдары. Олар адамдардың қазіргі кезде адамдар жаңалықтармен танысу үшін газеттердің кіреберістегі поштаға түсуін, не болмаса телеарнадан кешкі жаңалықтарды күтіп отырмайтынын айтып, осыған байланысты медиаэтиканың өзгеретінін болжайды. Осында дәстүрлі медиа мен жаңа медианың арасындағы бәселестік жағдайда газеттердің ақпарат тарату құрылымы мен формасын онлайн нұсқаға көшірудің бірнеше жолдарын ұсынады [5]. Біріншіден, газеттер әдетте оқиғаның қашан болғанына көңіл бөлмей, яғни оқиғаның орын алған уақытына немесе күніне сілтеме жасамай -ақ, керісінше оқиғаның болған уақыты туралы ақпаратты екінші бөлімде немесе кейінірек беру арқылы оқиғаны бірер сəт бұрын ғана болғандай өзекті етуге болатынын айтады. Демек ақпаратты толықтырып, себеп-салдарларын анықтап беру арқылы ақпарат құндылығын арттыру жолы деп көрсетеді. Екіншіден қазіргі кезде Google мета-іздестіруден тез табу мақсатында кім?, не?, қайда деген сауалдарды негізгі бөлімде қарастырса, қазір тақырыпқа шығарады. Сонымен қатар тақырыптық іздестіру жүйесінің (Lohr 2006) талабы да сол екен. Демек оқырман назарын бірден аудартудың бір тәсілі. Үшіншіден ғылыми зерттеулер нəтижесі бойынша, журналистердің дағдарыс кезінде твиттердегі жазу стильдері объективтіліктен гөрі өзіндік пікірлерге толы болатынын көрсетеді. Олар жаңалықтарды таратудың дәстүрлі үлгісінен тыс өздері куә болған оқиғалар жайлы ақпарат жеткізуге тырысады (Revers 2014). Төртіншіден, ең маңызды деген ақпарат алдағы уақытта геокодтау арқылы беріледі. Бұл дегеніміз смартфондарға арналған нақты қосымшалар арқылы сізге жақын маңда болып жатқан жаңалықтардан хабардар етеді және құрылғыға арнайы ескерту жазбаларын жібереді (Weiss 2013). Бұл бағдарламалардың бастауы жолда орын алған кептеліс жайлы хабарлама жіберуден басталыпты. Қазіргі кезде жергілікті ескертпе хабарламалар мен арнайы бағдарламалар мобилді құрылғыларда бар және олардың жетілдірілген түрдері де дамуды. Ал, журналистер үшін мұндай жергілікті ескертпе оның тарқатып жазатын мақаласына айналуы мүмкін. Ал ақпарат таратушы БАҚ үшін кедергілері де бар. Мәселен азаматтық журналистер де мұны жаңалық етіп тарата алады.
Жаңа медиа цифрлық технологиялар арқылы таратылатындықтан аталған технологияның мүмкіндіктері мол. Цифрлық технологияда үлкен көлемді ақпаратты цифрлау арқылы шағын кеңістікте сақтауға болады. Мысалы, бір CD, USB-құралында немесе желілік серверде сонымен қатар әрқашан интерактивтілікке және аудиторияның мазмұнды қалыптастыру қабілетіне мүмкіндік береді. Ақпараттық кеңістікке жаңа медианың енуі мен қатар қоғамдық санада медиасауаттылық, медиабілім және медиамәдениет, медиақұзыреттілік деген терминдер енді. Ақпараттық сауаттылық және медиа сауаттылық ұғымдарының бірігуі: ЮНЕСКО және ИФЛА-ның жаңа бастамалары болды. Атрибуты ақпараттық-коммуникациялық технологиялар болып табылатын ақпараттық қоғам адамдардың ақпаратқа және білімге қол жетімділігі үшін бұрын-соңды болмаған мүмкіндіктер ашады, әр адамға өзінің әлеуетін іске асыруға және өмір сүру сапасын жақсартуға мүмкіндік береді. Сонымен бірге ақпараттық қоғам көптеген қауіп-қатерлерден де сақтану қажеттілігі туындайды. Адамды ақпараттық қоғамда өмір сүруге ақпараттық дайындау мәселесі дәстүрлі түрде халықаралық қоғамдастықтың, ең алдымен ЮНЕСКО ( UNESCO -- Біріккен Ұлттар Ұйымының Білім, Ғылым және Мәдениет жөніндегі Ұйымы) [6]. және ИФЛА(Іnternational Federation of Library Associations -кітапханалар ассоциациясының халықаралық федерациясы) [7] сияқты халықаралық ұйымдардың назарында болды. Осы жылдар ішінде олар дамыту жұмыстарын бастады. Аталған ұйымдар медиа-сауаттылық (ЮНЕСКО) және ақпараттық сауаттылық (IFLA) мәселелері бойынша арнайы жобаларды қолға алды. Қазіргі ақпарат әлемінің синкретизмі әртүрлі ақпараттың адамдарға бір мезгілде әсер етуі, оның түрлері және медиа тұрғысынан көрініс табуы ЮНЕСКО мен ИФЛА-ның медиа сауаттылық пен ақпараттық сауаттылықты бір тұжырымдамаға біріктіру жөніндегі жаңа бастамасын алға тартты: Медиа және ақпараттық сауаттылық - бұл білім жиынтығы, ақпарат пен білімге қол жеткізуге, талдауға, бағалауға, қолдануға, құруға және таратуға мүмкіндік беретін көзқарастар, қабілеттер мен дағдылар құқықтық және этикалық нормаларға сәйкес және адам құқықтары сәйкес uktivnostyu. Бұқаралық ақпарат құралдары мен ақпараттық сауатты адам әртүрлі құралдарды, ақпарат көздерін және арналарын жеке, кәсіптік және қоғамдық өмірде қолдана алады [8]. 2013 жылы 25-27 ақпанда ЮНЕСКО-ның Париждегі штаб-пәтерінде WSIS + 10 (World Summit on Information Society, WSIS) Дүниежүзілік Ақпараттық Қоғамдастық саммитінде (WSIS) бірінші халықаралық шолу кездесуі өтті. Бұл кездесу АКТ-ны қолданудың гуманитарлық проблемалары бойынша ең ірі және маңызды халықаралық форум болды, Женева Ақпараттық сауаттылық және медиа сауаттылық, ақпаратпен жұмыс, адамның ақпараттық дайындығы, ақпарат көздері, ақпаратты көбейту, өңдеу және таратудың түрлі әдістері мен технологияларымен байланысты көптеген ғылыми зерттеулер нәтижесі талқыланды, сонымен қатар кітапхана-библиографиялық сауаттылық, кітапхана және библиографиялық білім сияқты ұғымдардан туындайтын оқу мәдениеті, ақпараттық сауаттылық, ақпараттық мәдениеттілік, ақпараттық құзыреттілік, компьютерлік сауаттылық, Интернет-сауаттылық, ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (АКТ) саласындағы құзіреттілік және т.б. ағылшын әдебиетінде кең таралған терминдерге қатысты ғылыми мәселелер талқыланды[9].
Ресей ғалымдары медиа-білім және оның мәні аудиовизуалды сауаттылық, визуалды сауаттылық, медиа-сауаттылық, экран мәдениеті, бейне мәдениеті, кино және бейне мәдениеті, бейнелеу мәдениеті, фотосурет мәдениеті, медиа-мәдениеттілік, медиа-құзіреттілік сияқты ұғымдарда көрініс табады деген ұғымда. Қазіргі уақытта Ресейде ақпараттық мәдениет термині ақпараттық оқыту саласындағы ең кеңейтілген интегративті ұғым болып табылады және оны ақпараттық сауаттылық терминінің шартты синонимі ретінде қарастыруға болады. Ресейдегі ақпараттық оқыту мен медиа-білімнің теориялық негізі. Ресейдегі ақпарат дайындау және медиа-білім беру өте күшті теориялық базаға негізделген. Ресейдің көптеген қалаларында зерттеулер жүргізіліп, арнайы кітаптар мен мерзімді басылымдар (дәстүрлі және электронды) шығарылып, диссертациялар қорғалған, ғылыми конференциялар өткізіліп, нәтижелері жарияланымдарда көрініс тапқан. Теориялық зерттеулердің нәтижелері жинақталған диссертацияларда және Ресейде ақпараттық оқыту және медиа-білім беру теориясының дамуы педагогикалық бағытта шоғырланған. Ғалымдар мен мамандардың ақпараттық мәдениет және медиабілімге ерекше назар аударуының нәтижесі ретінде көптеген ғылыми конференцияларды атап өтіге болады. Мәселен арнайы осы мәселелерге арналған 1993-2011жылдары Ресейде 30-дан астам халықаралық, бүкілресейлік және аймақтық ғылыми-практикалық конференциялар өткізіліп, олар баяндамалар жинағын (мақалалар) басып шығарды. Бұл конференциялар Краснодар, Мәскеу, Кемеров, Новокузнецк, Новосибирск, Омск, Пермь, Самара, Санкт-Петербургте өтті. 2002 - 2011 жж. Медиа-білім туралы Ресейде Белгород, Екатеринбург, Кемерово, Магнитогорск, Мәскеу, Омск, Таганрог, Томск қалаларында 20-дан астам халықаралық, бүкілресейлік және аймақтық ғылыми конференциялар өтті [10]. Ресейдегі ақпараттық оқыту және медиа-білім беру мәселелері басылымдарда қарастырылып, конференцияларда бір-біріне тәуелсіз оқшаулануда. Ақпараттық оқыту және медиа-білім саласындағы теориялық жетістіктерді біріктіретін пәнаралық зерттеулер Ресейде әлі қол жетімcіз болғандықтан ғалымдардың өзара ғылыми байланысы әлсіз. Биліктің Ресейдегі ақпараттық оқыту мен медиа-білім беруді дамытуға қосқан үлесі Ресейдегі ақпарат, ақпараттандыру және ақпараттық қоғамды қалыптастыру саласындағы тұжырымдамалық және нормативтік-құқықтық базаны құруы болды. Бұл Ақпарат және ақпараттық технологиялар және ақпаратты қорғау туралы, Мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қызметі туралы ақпаратқа қол жетімділікті қамтамасыз ету туралы, Балалардың денсаулығы мен дамуына зиян келтіретін ақпараттан қорғау туралы [10] федералды заңдар және құжаттар. Ал сонымен қатар Ресей Федерациясындағы ақпараттық қоғамды дамыту стратегиясы, Ресей Федерациясының ақпараттық қауіпсіздік доктринасы, Мемлекеттік ақпараттық саясат тұжырымдамасы, Ресейдегі ақпараттық қоғам қалыптастыру тұжырымдамасы, Ақпараттық қоғам (2011 - 2020), Оқуды қолдау мен дамытудың ұлттық бағдарламасы сынды мемлекеттік бағдарламалармен тұжырымдамалар бар. Алайда Ресейде арнайы нормативтік актілердің арасында ақпарат дайындау және медиабілім беру мәселелерін шешу үшін арнайы жасалған құжаттар жоқ. Ресей Федерациясында ақпараттық оқыту мен медиа-білім беруді дамытуда Білім академиясы, медиа-мәдени және аймақтық білімнің аймақтық орталықтары ғылыми зерттеулерді, оның ішінде диссертациялар, ғылыми жарияланымдар шығару, ғылыми конференциялар мен семинарлар өткізу жұмыстарымен айналысады.
Ал медиасауаттылықты қалыптастыру шараларына келетін болсақ, 1985 жылдан бастап КСРО мектептері мен колледждерінде міндетті курс ретінде Информатика және есептеу техникасы негіздері курсы енгізілді. 1974 жылдан бастап КСРО университеттерінде міндетті курс дәрістері жүрді. Сонымен қатар Мамандыққа кіріспе, онда библиография және информатика негіздері 1991 жылдан бастап Ресейдің жоғары оқу орындарында Информатика негіздері курсы оқу үшін міндетті бола бастады. Қазір Ресейде Информатика және ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (АКТ) курсы арқылы мектептерде, колледждерде және университеттерде міндетті ақпараттық оқыту жүргізіледі. Медиазерттеуші ғалым А. Федоров: ақпараттық оқыту негізсіз тар мағынада түсініледі, ол ең алдымен компьютерлік сауатсыздықты жою және АКТ негіздерін игеру арқылы жүзеге асырылады. Алайда, бұл ғылыми және кәсіби ақпараттарға бағдарлау дағдыларын қалыптастырмайды, ақпаратты сыни тұрғыдан талдау және аналитикалық-синтетикалық өңдеу әдістерін игермейді, оқу өнімділігі мен кәсіби қызметтің ақпараттық сауаттылық пен адамның ақпараттық мәдениеті арасындағы байланысын ашпайды деп көрсетті[10].
ХХ ғасырдың 90-жылдарының соңында ғана Ресей университеттерінде Тұлғаның ақпараттық мәдениетінің негіздері, Ақпараттық мәдениет, Маманның ақпараттық мәдениеті факультативті оқу курстары енгізіле бастады. Ақпараттық сауаттылық негізінен балаларға қосымша білім беру мекемелерінде (кино және видео клубтар, жас журналистер үйірмелері және т.б.) жүзеге асырылды. 2002 жылы Ресейдің жоғары оқу орындары оқытушыларды даярлау үшін Медиа білім мамандығын енгізді. 2012 жылы Мәскеу мемлекеттік гуманитарлық университетінде ғалым М. А. Шолохов Медиабілім магистратурасын ашты (сырттай). Оның түлектері Журналистика магистрі біліктілігін алды. Ресейде білім беру ұйымдарында ақпараттық оқыту мен медиабілім беруді дамытуда өзара шаралар жоқ, бұл екі бағыт қатар дамуда. Орыс кітапханаларының ақпараттық оқытуға және медиа-білімге байланысты шараларында оқырманға ақпарат іздеуді үйретеді және ақпараттың әр түрлерімен(деректермен) жұмыс істей білуге бейімдейді. Осы бағытта кітапханалар кітап көрмелерін, әдеби шолу, кітапханалық экскурсиялар, пікірсайыстар, кітапхана сабақтарын және т.б. бірқатар шаралрға ұйытқы болады. Соңғы жылдары ресей кітапханалары Кітапхана және библиографиялық сауаттылық, Оқуды үйрену, Компьютерлік сауаттылық негіздері, Информатика негіздері және ақпараттық-кітапханалық технологиялар сынды арнайы оқу курстарын белсенді түрде енгізе бастады. Кітапханалардағы курстар ақпаратты табу және құжаттамалық ақпаратты іздеудің алгоритмдерін, анықтамалық құжаттармен, кітапханалық каталогтармен, оның ішінде олардың электронды нұсқаларымен жұмыс жасауды қамтиды. Орыс кітапханаларының құрылымдық бөлімшелері болып табылатын медиа-кітапханалар оқырмандарға бұқаралық ақпарат құралдарын табу және пайдалану ережелерін үйретеді. Кітапханада сабақтарды өткізу бірқатар қиындықтар туындады, мәселен Жеке ақпарат мәдениеті негіздері курсын оқуға оқырман міндетті емес, ал ақпараттық мәдениетті кәсіби түрде өткізуге дайын кітапхана қызметкерлері жетіспеді. Ресейдегі медиа және ақпараттық сауаттылық идеяларын алға жылжытуға мұғалімдер мен кітапханашылардан тұратын екі кәсіби топ атсалысты. 2012 жылдан бастап Ресей мектеп кітапханаларында мұғалім-кітапханашы лауазымы енгізілді, оның міндеті мектеп оқушыларының ақпараттық мәдениетін қалыптастыру болып табылады. Ресейдің кино білімі мен медицинасы қауымдастығы келесі іс-шараларды ұйымдастырып келед:
- медиа-білім беру бойынша зерттеулер жүргізу;
- ғылыми конференциялар, семинарлар өткізу;
- Ресейдің әртүрлі аймақтарындағы медиабілім беру орталықтарын дамыту;
- электрондық медиа білім беру ресурстарын құру.
Бірлестіктің маңызды электрондық ресурстарына мыналар жатады:
- Ресейдің білім беру порталы мен Ресейдің медиа-педагогикасы қауымдастығының сайты (www.eduof.rumediaeducation);
- Баршаға арналған ақпараттық сауаттылық және медиа-білім ақпараттық, білім беру және ғылыми порталы (www.mediagram.ru);
- Media Education ашық электронды кітапханасы (www.edu.of.rumedialibrary);
- Медиа білім және медиа мәдениеті электрондық ғылыми энциклопедиясы (www.edu.of.rumediacompetencedefa ult.asp);
- Білім беру ресурстарына қол жеткізудің бірыңғай терезесі ақпараттық жүйесінің кітапханасы (www.window.edu.rulibrary)[11].
Ресейдегі медиабілімнің дамуын көрсететін іс-шаралар мен негізгі басылымдар туралы толық ақпарат қауымдастық порталында (www.mediagram.ru) орналастырылған. Ресейлік кітапханалық бірлестіктердің ақпарат дайындауға қосқан үлесі. Ресейде екі бүкілресейлік кітапхана ассоциациясы бар. Бұл Ресей кітапханалары қауымдастығы (РБА) және орыс мектеп кітапханалары қауымдастығы (RSBA)[12]. Пайдаланушылардың ақпаратты дайындаумен байланысты АБА-ның негізгі қызметі кітапхана пайдаланушыларының құқықтарын қорғау және ғылыми, практикалық және мәдени-ағартушылық қызмет. РБА Пайдаланушылардың ақпараттық мәдениетін дамыту бөлімін қамтитын Ресей Федерациясының қоғамдық, балалар, жасөспірімдер және арнайы кітапханалары үшін типтік стандарттарды әзірлеуге бастамашы болды. Ресейлік кітапхана тәжірибесінде тұңғыш рет оқырмандардың және бүкіл жергілікті тұрғындардың ақпараттық қажеттіліктері мен ақпараттық мәдениетін қалыптастыру кітапхана іс-әрекетінің дербес саласы ретінде қарастырылады. Үлгілік стандарттар оқырмандардың ақпараттық мәдениетін қалыптастыру бойынша нақты іс-шаралар тізбесін ұсынады. Ассоциацияның қызметі қауымдастықтың сайтында (www.rba.ru) көрсетілген. Мектеп оқушыларының ақпараттық мәдениетін қалыптастыруға ерекше көңіл бөлінді. Сонымен қатар РСБ шығаратын Мектеп кітапханасы журналында Ақпараттық мәдениет деп аталатын тұрақты айдары бар. Осы журналдың қосымшасында бірнеше рет медиамәдениет қалыптастырудың теориясы мен әдістемесі туралы кітаптар жарық көрді. Мектеп кітапханасындағы тұлғаның ақпараттық мәдениетін қалыптастыру туралы жыл сайынғы Форумда белгілі ғалым Н.И. Гендина баяндама жасап, семинарлар мен шеберлік сағаттарын өткізіп тұрады. Медиапедагогтар Жеке ақпараттық мәдениеттің негіздері тренингін өткізу барысында мектеп кітапханаларында жаңа ұстанымды - оқушылардың ақпараттық мәдениетін қалыптастыруды көздейтін мұғалім-кітапханашы атты жаңа бастаманы ұсынды. RSBA қызметі туралы ақпаратты Қауымдастықтың сайтынан алуға болады (www.rusla.ru). Ал ЮНЕСКО-ның Баршаға арналған ақпарат бағдарламасының аясында кітапханалық-ақпараттық және білім беру мекемелерінің, ғылыми топтардың және жеке зерттеушілердің азаматтарды ақпараттық білімін жетілдіріп, осы бағдарламаның маңызды басымдықтарының бірі - ақпараттық сауаттылықты арттыруы бойынша жұмыстар жүргізеді. Тұлғаның ақпараттық мәдениетін қалыптастырудың ұлттық дәстүрлерін дамыту мақсатында конференциялар, семинарлар және дөңгелек үстелдер ұйымдастырылады. ЮНЕСКО-ның Баршаға арналған ақпарат бағдарламасының аясында Ресейде БАҚ және ақпараттық сауаттылық мәселелері 150-ден астам кітапханалық-ақпараттық және педагогикалық журналдарда жарияланады. Олар Мектептегі кітапхана, Библиография, Ғылыми-техникалық кітапханалар, Кітапхана, Мектеп кітапханасы[13] және т.б. басылымдар медиасауат мәселесін жан-жақты талғылаған ғылыми жарияланымдарды белсенді түрде жариялайды. Медиабілім беру бойынша арнайы журналдар бар: Медиа білім беру, Медиа кітапхана және әлем, БАҚ, Қоғам: ынтымақтастық кеңістігі және т.б. Дәстүрлі баспа БАҚ-пен қатар электронды журналдар ақпараттық оқыту мен медиабілімнің дамуына айтарлықтай үлес қосып келеді. Олар:
- Медиа-білім - медиа-педагогиканың тарихы, теориясы мен практикасы бойынша ресейлік журнал (www.mediagram.rumediaedjournal);
- БАҚ. Ақпарат. Байланыс - халықаралық электронды ғылыми-білім беру журналы (www.mic.org.ru);
- MediaScope - ММУ журналистика факультетінің электронды журналы (www.mediascope.ru);
- Бастауыш медиа мектеп - электрондық ғылыми, педагогикалық және мәдени-ағарту журналы (www.mediashkolaplus.ru).
Орыс тіліндегі зерттеулер мен басылымдарда ақпараттық мәдениет термині ақпараттық оқыту саласындағы ең кең пайдаланылатын интегративті ұғым ретінде басымдыққа ие. Ал, Ақпараттық сауаттылық термині белгілі, бірақ кең қолданылмайды. Ресейде ғылыми зерттеулер мамандандырылған мерзімді басылымдарда (дәстүрлі және электронды) жариялау, диссертацияларды қорғау, ғылыми конференциялар нәтижесіндегі ақпараттық оқыту мен медиабілімнің жеткілікті дамыған теориялық базасы бар. Ақпараттық мәдениет және медиабілім бағытындағы дәрістер мен семинарлар негізінен мектептерде, колледждерде, университеттерде және кітапханаларда жүзеге асырылады. Ғылыми және кәсіби бірлестіктер, қоғамдық ұйымдар, бұқаралық ақпарат құралдары және билік органдары ақпараттық мәдениет пен медиабілім беруді дамытуға өз үлестерін қосады. Медиабілім беруді ақпарат дайындауға бағытталған негізгі мамандықтар мұғалімдер (мұғалімдер) және кітапханашылар атқарады. Ақпараттық мәдениет қалыптастыру және медиабілім беру оқу орындары мен кітапханаларда шоғырланған. Мектептерде, колледждерде және университеттерде информатика және АКТ бойынша білім міндетті, ал медиа-сауаттылық бойынша білім міндетті емес. Ақпаратты дайындауда кітапханалар маңызды рөл атқарады, ал балаларға қосымша білім беру мекемелері медиабілім беруде маңызды рөл атқарады. Ақпаратты дайындау мен медиабілім берудегі айырмашылықтар келесідей:
- ақпаратты іздеу және әр түрлі құжаттармен жұмыс істеу кезінде дербес компьютер және АКТ-ны тиімді пайдалану;
- студенттердің медиабілімдеріндегі кәсіби қызметті (оқу, анықтамалық және ғылыми әдебиеттер және олардың электронды каталогтарымен жұмыстарын) жетілдіру;
- медиабілім алуға бағытталған фототехнологияларды, видеоларды, фильмдерді түсіру мен монтаждауды меңгерту және медиа мәтіндерді талдау, сараптау;
- фильмдер мен теледидар бағдарламаларын талдау, экрандық өнер тілін зерттеу, әуесқой журналистика мен видео шығармашылықты дамыту[13].
Медиазерттеуші ғалым А. Федоров Ресейдегі ақпараттық оқыту және медиа-білім беру мәселелерін қарастырған еңбегінде Ресей Федерациясының Білім және ғылым министрлігі деңгейінде ақпараттық оқыту компьютерлік сауатсыздықты жою және АКТ негіздерін оқыту деңгейінде қалып отырғанын айтады. Ғалым: ЮНЕСКО мен ИФЛА-ның интегративті тәсілінің идеялары мен принциптері көпшілікке мәлім емес және ақпарат жоспарын қалыптастыру сияқты салалардың әлеуеті мотивация және медиа-сауаттылық, жеке тұлғаның ақпараттық мәдениетін қалыптастыру дұрыс бағаланбайды және нашар пайдаланылады. Жалпы Ресей қоғамы, сонымен бірге білім беруді басқару органдарының басшылары, оқу орындарының басшылары, мұғалімдер, оқытушылар мен кітапханашылар ЮНЕСКО мен ИФЛА медиа деген жаңа ұғымды түсіндіретіндіктен ақпараттық оқытудың және медиа білімнің артықшылықтары мен мүмкіндіктері туралы аз біледі деп баға береді [14]. Ғалым ақпараттық сауаттылықты өмір бойы оқыту құралы, сауатты және тәуелсіз шешім қабылдау, демократиялық процестерге, оның ішінде Ғаламдық ақпараттық желіге қатысу, ақпараттық қоғамда өмір сүру сапасын жақсарту мүмкіндігі [14] ретінде түсіндіреді. Ресейде азаматтарды ақпараттық оқытуды және медиа-білім беруді дамытуды реттейтін арнайы нормативтік құқықтық актілер жоқ және Ресей азаматтарының ақпараттық білімі мен медиамәдениетін дамыту мақсатында әртүрлі мамандардың (мұғалімдер, мұғалімдер, кітапханашылар, журналистер және т.б.) ғылыми әдістемелік жұмысын үйлестіретін орталық жоқ екенін айтады. Сонымен қатар азаматтарды ақпараттық оқытуды және медиа-білім беруді қамтамасыз етуге арналған білікті педагогикалық және кітапханалық-ақпараттық кадрлардың жетіспеушілігі, бұған қажетті оқу-әдістемелік кітаптардың жетіспеушілігіне да назар аударады.
Заманауи технологиялар кез келген адамға өзінің компьютерлік фильмдерін, электронды энциклопедияларын, газеттерін, журналдарын, интернет-сайттарын және т.б. жасауға мүмкіндік береді. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz