Жабдықтау тізбегін басқару

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 42 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3

1

ЖАБДЫҚТАУ ТІЗБЕГІН БАСҚАРУДЫҢ ЖӘНЕ ИМИТАЦИЯЛЫҚ МОДЕЛЬДЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ ... ... ...
5
1.1
Жабдықтау тізбегін басқарудың түсінігі, қалыптасуы мен тұжырымдамасының эволюциясы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5
1.2
Имитациялық модельдеудің түсінігі, мақсаты, тәсілдері, артықшыдықтары ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
15
1.3
AnyLogic бағдарламасында имитациялық модельдеудің негізгі элементтері, параметрлері, функциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
23

2

КӘCIПОРЫННЫҢ ЖАБДЫҚТАУ ТІЗБЕГІН БАСҚАРУДАҒЫ ЛОГИСТИКАЛЫҚ ЖҮЙЕСІН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
30
2.1
Metal - M ЖШC-нiң қызмeтiнiң cипaттaмacы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
30
2.2
Metal - M компаниясында тауардың жабдықтау тізбегін басқаруына және SWOT талдау жүргізу ... ... ... ... ... ..
44

3
ANYLOGIC БАҒДАРЛАМАСЫНДА КӘСІПОРЫННЫҢ ЖАБДЫҚТАУ ТІЗБЕГІН БАСҚАРУЫН ИМИТАЦИЯЛЫҚ МОДЕЛЬДЕУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
56
3.1
AnyLogic бағдарламасы негізінде Метал-М ЖШС-дегі тарату желісін жоспарлау және қоймадағы қорды оптимизациялау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
56
3.2
Имитациялық модельдеу жұмысының нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
64

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
68

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .
70

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

Дипломдық жұмыста келесі белгілер мен қысқартулар қолданылды:

ЖТБ
ЖШС
SCM

Жабдықтау тізбегін басқару
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік
Supply Shain Management

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. ХХ-ХХІ ғасырлардың аралығы әлемдік экономиканың жаһандануы, трансұлттық қауымдастықтардың, бірлескен кәсіпорындардың, стратегиялық альянстардың және басқа да іскерлік серіктестіктердің санының ұлғаюымен сипатталады . Нарықтың осындай қарқындыдамуы, бизнестің жаһандануы, бәсекелестіктің қатаюы өнім сапасының жақсаруын және тұтынушыларге қызмет көрсету деңгейін жоғарылатуды талап етеді, осылайша логистика үшін жаңа тапсырмалар тудырады.
Нарықтық артықшылықтарын нығайту және бәсекеге қабілеттілігін сақтау үшін қазіргі заманғы кәсіпорындар шикізатпен жабдықтаудан бастап соңғы тұтынушыға қызмет көрсетуге дейінгі жабдықтау тізбегіндегі барлық процесстерді оңтайландыруы үшін тиімді шешім қабылдау қажет. Логистика мен жабдықтау тізбегінде жоғары тәукелділік, тұрақсыздық, қатаң бәсекелестік жағдайларында имитациялық модельдеуді қолдану тиімді басқарушылық шешім қабылдауға мүмкіндік береді. Сондықтан, осындай имитациялық модельдеуге негізделген жабдықтау тізбегін басқару процесстерін құру және оптимизациялау өзекті мәселелердің бірі болып табылады.
Ғылыми жаңалығы. Логистикалық ақпараттық технологиялар мен бағдарламаларды енгізу сандық экономика үшін бірыңғай платформа мен құрылымның қалыптасуын қамтамасыз етеді.
Пpактикалық маңыздылығы. Имитациялық модельдеу күрделі бизнес-процесстерді сипаттауға, мәселен, дағдарыс жағдайында жабдықтау тізбегіндегі экономикалық субьектілердің іс-әрекеттерін модельдеуге, компанияның саясатын қалыптастыруға, және ағымдағы жоспарлаудағы логистикалық қызметтің тиімділігін арттыру құралдарын таңдауға мүмкіндік береді.
Ғылыми мәселенің бүгінгі күйін бағалау. Қазіргі уақыттағы логистиканың жағдайы және даму құрылымы компьютерлік технологиялар енгізудің арқасында жылдам дамыды. Еуропалық жеткізу тізбегі менеджерлері өздерінің компаниялар үшін маңызды сандық мәселе тақырыбы SCM мен IT-интеграциясы екенін айтады. 2020 жылы еліміздегі жалпы ішкі өнімнің 4,7% ақпараттық-коммуникациялық сектордың үлесінде болмақ. Ал аталмыш саланың еңбек өнімділігі 34% артады деп күтілуде. Бұл көрсеткіштер 2017 жылы қабылданған Сандық Қазақстан мемлекеттік бағдарламасы аясында қол жеткізу көзделіп отыр.
Жұмыстың мақсаты. AnyLogic бағдарламасында логистикалық компанияның жабдықтау тізбегінің имитациялық моделін құру.
Жұмыстың міндеттері:
AnyLogic бағдарламасында имитациялық модельдеудің негізін зерттеп білу;
компанияның негізгі бизнес-процесстерін анықтау;
имитациялық модель құруда бағдарламалық құралдарына салыстырмалы анализ жасау;
логистикалық компанияның имитациялық моделін құру;
тәжірибе жүргізу және қорытынды нәтижелерді сипаттау.
Зерттеу әдістері: AnyLogic бағдарламасындағы жүйелік динамика әдісі және агенттік модельдеу.
Практикалық негізі. Дипломдық жұмысындағы зерттеулер Метал-М ЖШС негізінде жүргізілді.

Жабдықтау тізбегін басқарудың және имитациялық модельдеудің теориялық негіздері

Жабдықтау тізбегін басқарудың қалыптасуы мен тұжырымдамасының эволюциясы

ЖТБ (жабдықтау тізбегін басқару) түсінігі, немесе SCM (Supply Chain Management), XX ғасырдың 90 жылдарынан бастап индустрияландырылған мемлекеттерде кеңінен қолданыла бастады. Жабдықтау тізбегі негізінен материалдық ағынмен байланысты, ол бірнеше өндірістік және логистикалық ұйымдардан тұратын буындардың жиынтығы. Ол жабдықтаушылардан шикізат немесе дайын материалдарды сатып алудан басталады, бірақ тек тұтынушыларға дайын тауарлар мен қызметтерді сатумен ғана аяқталмайды. Қазіргі заманауи жабдықтау тізбегіне сондай-ақ сатудан кейінгі қызмет көрсету, реверсивті және утилизацияланған логистика сияқты функционалды қызметтер кіреді.
Сонымен, ЖТБ - бұл жабдықтаушылардың, өндірушілердің, делдалдардың және сатушылардың тиімді интеграциясын қамтамасыз ететін басқару тәсілдері мен ақпараттық құралдар кешені. Нарықтың талаптарын және тұтынушыларға қызмет көрсету сұрауларын ескере отырып, дәл осындай логистикалық ұйым қажетті өнімнің қажетті уақытында қажетті орынға төмен шығындармен жеткізуін қамтамасыз етеді.
SCM-нің дамуының 5 кезеңдерге бөліп қарастырсақ болады (Кесте 1):

Кесте 1.
Жабдықтау тізбегін басқару тұжырымдамасының эволюциясы.

Кезең
Мерзім
Мінездеме
1-кезең.
Supply Chain Management теориясының қалыптасуы
1980 жылдар
Технологиялық тізбек арқылы байланысқан бір ғана емес, бірнеше фирмаларда материалдар мен дайын өнімдердің ағынын үйлестіру идеясы ретінде бизнесті басқарудың жаңа тұжырымдамасына қажеттілік туындайды. Дамудың осы кезеңінде жабдықтау тізбегін басқару ұғымы өзінің мазмұны бойынша интеграцияланған логистиканың кеңейтілген анықтамасынан аз ғана ерекшеленді және оған толығымен дерлік сәйкес келді.
2-кезең.
Supply Chain Management теориясының логистикадан бөлінуі
1990 жылдардың бірінші жартысы
Supply Chain Management теориясының логистикадан бөлінуі орын алады, жеткізу тізбегін басқаруды ғылым ретінде қарастыруда өзіндік зерттеулер, сондай-ақ оның тұжырымдамасының тәжірибелік қызметте қолдану аймақтары пайда болады. Логистика мен SCM арасында ұғымдық-мәндік санаттар мен жеке терминдер арасында ауыстыру мен бөлу орын алады. Логистика мен жеткізу тізбегін басқаруда қолданылатын ұғымдар мен терминдерді жүйелеу қажеттілігі туындайды.
1-кестенің жалғасы
3-кезең.
Supply Chain Management-тің классикалық тұжырымдамасының қалыптасуы
1990 жылдардың 2 жартысы-2000 жылдардың басы
Интеграцияланған логистика мен жабдықтау тізбегін басқару арасындағы айырмашылық белгіленеді, мысалы, тауарлар ағынын басқару кезіндегі бақылау, үйлестіру және интеграция функциялары жеткізу тізбегін басқару ұғымына жатқызылады. Зерттеудің негізгі бағыттары интеграциялық процестерге және стратегиялық серіктестіктерді қалыптастыруға, сондай-ақ тауар ағындардың өзара байланысы мен бақылауына және тізбектегі буындар арасындағы байланысты қамтамасыз ету үшін ақпараттық үйлестіруге бағытталады. Теориялық және практикалық білімдердің жалпы жинақталған тәжірибесі жаңа пән бойынша оқу курстарын қалыптастыруға мүмкіндік береді.
4-кезең.
SCM теориясының дамуының заманауи кезеңі
2000 жылдардың 2 жартысы
Жабдықтау тізбегін басқару теориясы мен тәжірибесіне, және оларды әртүрлі нарықтарға бейімдеуіне зерттеу жүргізіледі. Жеткізу тізбегін басқарудың заманауи тәжірибесі фокусты компания мен қалған жеткізу тізбегі арасындағы қатынастарын қалыптастыруды жоспарлауға және ресурстарды оңтайландыруға бағытталған.
5-кезең.
SCMтеориясы мен практикасының дамуы
2008 жылдан бастап қазіргі кезге дейін
Жеткізілім тізбектерінің тек материалдық ағымды дәстүрлі басқару емес, сонымен қатар, өндірісті жоспарлау мен ұйымдастыруды қамтамасыз ететін заманауи ақпараттық платформаға түбегейлі ауысу болады. Бұл өнімді нарық талаптарына сәйкес қажетті мөлшерде, сапада тез бейімдеуге мүмкіндік береді.
Ескерту - [] әдебиет негізінде автормен құрастырылған

Жабдықтау тізбегі -- шикізат көзінен бастап соңғы тұтынушыға дейінгі материалдық, қаржылық, ақпараттық ағымдарда өзара әрекет етуші ұйымдардың (өндірушілер, қоймалар, дистрибьюторлар, 2PL 5PL провайдерлер, экспедиторлар, көтерме және бөлшек сауда) жиынтығы.
1PL (First Раrtу Logistics) -- барлық логисткиалық функцияларды тауардың иесі болып табылатын тек бір компания жүзеге асырады. Бұл автономды логистика болып табылады.
2PL (Second Раrtу Logistics) -- бұл аутсорсингтің қарапайым формасы, яғни сыртқы компания тасымалдау және қойманы басқару бойынша қызметтерді ұсынады.
3PL (Third Party Logistics) -- аутсорсингтің неғұрлым дамыған формасы. Мұнда мамандандырылған логисткиалық компания стандартты логистикалық қызметтермен қоса, тұтынушыға қосымша функционалды логистикалық қызметтерді ұсынады.
4PL (Fourth Раrtу Logistics) жабдықтау тізбегіне қатысатын компаниялардың интеграциясын білдіреді. 4PL провайдер жабдықтау тізбегіндегі барлық компаниялардың логистикалық процесстерін басқарады.
5PL (Fifth Party Logistics) -- бұл заманауи ақпараттық платформа құралымен жүзеге асырылатын 4PL провайдерінің дамыған түрі.
Жабдықтау тізбегінің келесідей ерекшеліктері бар:
Тізбекке қатысушылардың заңды тәуелсіздігі;
Фокусты компанияның болуы, яғни соңғы тауарды немесе қызметті жүзеге асыратын компания.
Жабдықтаушылар мен клиенттер арасындағы кооперативті және үйлесімді байланыс;
Жабдықтау тізбегінің құрылымы келесідей болады (Cурет 1):

Cурет 1. Жабдықтау тізбегінің құрылымы.
Ескерту - [] әдебиет негізінде автормен құрастырылған

Жабдықтау тізбегін басқару оның қатысушылары арасында келесі бизнес-процесстердің интеграциясы ретінде қарастырсақ болады:
тұтынушылармен қарым-қатынасты басқару;
тұтынушыларға қызмет көрсету;
сұранысты басқару;
тапсырысты орындауды басқару;
өндірісті басқару;
жабдықтауды басқару;
өнімді коммерциялық мақсатта қолдануға дайындау;
қайтарылатын материалдық ағындарды басқару.
Тұтынушылармен қарым-қатынасты басқару. Жабдықтау тізбегін тиімді басқарудың алғашқы қадамы - негізгі тұтынушылық топтардықұру, яғни кәсіпорын табысына елеулі әсер ететін тұтынушылар. Тұтынушылармен әрекеттесу нарықтық сұранысты нақты болжауға және қызмет көрсету сапасын жоғарылатуға көмектеседі.
Тұтынушыларға қызмет көрсету тараптарға өнімнің артықшылықтары туралы, өнімдердің қолжетімділігі менжоспарланған жеткізу күндері туралы ақпаратты беруге және алуға мүмкіндік береді.
Сұранысты басқару тұтынушылар тапсырыстарының тұрақсыздығын ескергенде жабдықтау тізбегін басқарудың негізі болып табылады. Сұранысты басқару тұтынушылар қашан және қанша мөлшерде сатып алатындығын анықтайды. Жабдықтау тізбегін басқарудағы заманауи ақпараттық жүйелер өндіріс пен тұтынушылар сұранысын синхрондауға және материалды ағындарды тиімді басқаруға көмектеседі.
Тапсырыстарды орындауды басқару. Жабдықтау тізбегін тиімді басқарудың тағы бір алғышарты - өндірісті, таратуды және тасымалдауды жоспарлаудың интеграциясы арқылы тапсырысты дәл уақытында жеткізу. Осы мақсатта жабдықтау тізбегіне қатысушылар мен жеткізушілермен серіктестік қатынсатарды дамыту қажет. Бұл тұтынушылардың талаптарын барынша қанағаттандыруға және оны жеткізудің шығындарын төмендетуге көмектеседі.
Өндірісті басқару. Өндірісті басқарудағы логистикалық тәсілі шикізаттың дәл уақытында, қажетті мөлшерді жабыдқтауын және материалдық, еңбек ресурстаны тиімді басқаруды қамтамасыз етеді.
Жабдықтауды басқару. Кәсіпорында материалды жабдықтау процессі шикізат пен материалды сатып алуын, сонымен қатар өндіріс процессін қамтамасыз етуін, материалдық ресурстарды басқаруын, және кооперациялық байланыстарды (жабдықтауды, қойманы, ғимаратты жалға алу, аутсорсинг) ұйымдастыруды талап етеді.
Өнімді коммерциялық мақсатта қолдануға дайындау неғұрлым қысқа мерзімде жүзеге асырылуы қажет, себебі тек осы жағдайда ғана компания бәсекеге қабілетті бола алады. Өндірістік процесс пен жаңа өнім дайындау процесстерінің сәйкестігін қамтамасыз ету үшін компанияжабдықтаушылармен бірге стратегиялық жоспарды әзірлейді. Негізгі жабдықтаушылармен ұзақ мерзімді серіктестік орнатылады. Өнімді дайындаудың бастапқы кезеңдерінде сенімді жабдықтаушыны тарту жаңа өнімдерді әзірлеуге қажет уақытты төмендетуге көмектеседі.
Қайтарылатын материалдық ағындарды басқару (реверсивті логистика). Дәстүрлі тәсілде реверсивті логистика жабдықтау тізбегіндегі өнімге құндылық қоспайды және ритейл мен өндірушілерге қосымша шығын әкеледі деп есептелінеді. Алайда, жабдықтау тізбегінде қайтарылатын ағындарды басқару кәсіпорынның бәсекелестік артықшылықтарын қамтамасыз етуге септігін тигізеді.
Жабдықтау тізбегіндегі логистикалық делдалдарға келесілер жатады: экспедиторлар, тасымалдаушылар, кедендік брокерлер, агенттер, және т.б. Сонымен қатар, жабдықтау тізбегіне институционалды контрагенттер де қатысады - кедендік қызмет, бақылау органдары, банктер, ақпараттық қызмет компаниялары, жарнамалық компанияла, және т. б. Жабдықтау тізбегінің буындарының санына байланысты үш деңгейге бөліп қарастырсақ болады:
тік жабдықтау тізбегі;
кеңейтілген жабдықтау тізбегі;
максималды жабдықтау тізбегі.
Тік жабдықтау тізбегі үш қатысушылардан тұрады: жабдықтаушы, фокусты компания, сатып алушы. Жабдықтау тізбегінің құрылымын және контрагенттердің қатынастарын фокусты компания анықтайды.
Кеңейтілген жабдықтау тізбегі қосымша жабдықтаушылар мен екінші деңгейлі тұтынушыларды қосады (Сурет 2):

Сурет 2. Кеңейтілген жабдықтау тізбегі.
Ескерту - [] әдебиет негізінде автормен құрастырылған

Максималды жабдықтау тізбегі фокусты компания және оның барлық контрагенттерінен, сонымен қатар, жабдықтаушылардан, тұтынушылардан тұрады (Сурет 3):

Сурет 3. Максималды жабдықтау тізбегі.
Ескерту - [] әдебиет негізінде автормен құрастырылған

Жабдықтау тізбегіндегі логистикалық бизнес-процесстердің көрсеткіштердің тиімділігін бағалау кестеде көрсетілген атрибуттарға негізделген (Кесте 2):

Кесте 2.
Жабдықтау тізбегінің атрибуттары.

Жабдықтау тізбегінің атрибуттары

Анықтамасы
KPI көрсеткіштері
Жабдықтау тізбегінің сенімділігі
Жеткізудегі жабыдқтау тізбегінің қызметі: қажетті тауар қажетті орынға , қажетті сапада және мөлшерде , дұрыс рәсімделген құжатпен қажетті тұтынушыға жеткізу
жеткізу графиктерін орындау;
клиенттердің қанағаттандырылған коэффициенті.

Жабдықтау тізбегінің жылдамдығы
Тұтынушыға тауарды жеткізу жылдамдығы
тапсырысты орындау уақыты;
логистикалық циклдің ұзақтығы.

2-кестенің жалғасы
Логистикалық инфрақұрылымының өнімділігі
Логистикалық инфрақұрылымның көліктік, қойма, ақпараттық элементтерінің клиенттердің қажеттілігін қанағаттандыру мен бәсекелік артықшылықтарды қамтамасыз ету қабілеттілігі
қойма жабдықтарының өнімділігі;
көлік құралдарының өнімділігі;
ақпараттық жүйелердің өнімділігі.
Жабдықтау тізбегіндегі шығындар
Жабдықтау тізбегіндегі логистикалық операцияларға байланысты шығындар
Тауар сатылымының көлеміндегі жалпы шығындар.
Жабдықтау тізбегін басқарудағы жалпы шығындар.
Қойма басқарудағы шығындар.
Қайтарылымдар мен қалдықтарды басқарудағы шығындар.
Жабдықтау тізбегіндегі активтерді басқарудың тиімділігі
Сұранысты қанағаттандыру үшін активтерді басқарудағы логистиканың тиімділігі.
Барлық активтерді басқаруды қосады: негізгі капитал және айналым капиталы.
Ақшалай қаражаттың айналым циклінің ұзақтығы.
Жабдықтаудағы қорлар.
Актив айналымдарының саны.
Ескерту - [] әдебиет негізінде автормен құрастырылған

Кестеде көрсетілген көрсеткіштер жабдықтау тізбегіндегі логистикалық бизнес-процестердің тұтынушыға бағытталған сыртқы және логистикалық активтерге байланысты ішкі факторлардың тиімділіктерін сипаттайды.
Көптеген мамандар жабдықтау тізбегін басқарудың пайда болуы мен дамуы өндірістік қуаттарды ұтымды пайдалану қажеттілігімен байланыстырады. Жабдықтау тізбегін басқаруға мүмкіндік болмағандықтан, кәсіпорындар шикізаттық, материалдардық қорларын ескере отырып, өндірісті жоспарлауға мәжбүр болды, өйткені жеткізу процестері жеткізушілермен немесе тұтынушылармен синхрондалмаған. Кейіннен пайда болған корпоративтік ақпараттық жүйелер және интернет технологиялары жеткізу тізбегінде процестерді үйлестіру тиімділігін арттырды. Жабдықтау тізбегінің құрылымы күрделене бергендіктен, оны басқару және процесстерін оптимизациялау үшін олардың моделін құру қажеттілігі пайда болды.
Жабдықтау тізбектерінде имитациялық модельдеуді қолданудың мәні сандық және сапалық нәтижелерді алу болып табылады. Талдау нәтижелері бойынша алынған сапалы қорытындылар зерттелетін кешенді бақылау жүйесінің бұрын-соңды белгісіз қасиеттерін анықтауға мүмкіндік береді: оның құрылымы, даму динамикасы, тұрақтылығы, тұтастығы және басқалар. Сандық қорытындылардың маңызы, негізінен, зерттелетін жүйені сипаттайтын айнымалылардың өткен мәндерін түсіндіру немесе болашағын болжау болып табылады.

Имитациялық модельдеудің түсінігі, қолдану аясы мен мақсаты, артықшылықтары
Имитациялық модельдеу - бұл әртүрлі күрделі жүйелердің математикалық модельдерімен компьютерді пайдалану арқылы эксперимент жүргізуге бейімделген сандық әдіс. Имитациялық модельдеу күрделі бизнес-процесстерді сипаттауға, мәселен, дағдарыс жағдайында жабдықтау тізбегіндегі экономикалық субьектілердің іс-әрекеттерін модельдеуге, компанияның саясатын қалыптастыруға, және ағымдағы жоспарлаудағы логистикалық қызметтің тиімділігін арттыру құралдарын таңдауға мүмкіндік береді. Мұндай проблемаларды шешу ағымдағы шешімдер мен кейінгі оқиғалардың динамикалық өзара тәуелділігін есепке алу қажеттілігіне байланысты. Модельдеу қазіргі заманғы ақпараттық-коммуникациялық технологияларды белсенді түрде қолданатын логистикалық компанияларда негізгі басқару шешімдерін қабылдаудың міндетті кезеңі болып саналады. Бұл компаниялар стратегиялық шешім қабылдауды жеңілдетуге көмектесетін жүйелік менеджерлерді тартады, олар модельдерді және қазіргі заманғы модельдеу жүйелерін пайдалануға негізделген құралдар болып табылады.
Имитaциялық мoдeльдeудің қoлдaну aяcы:
жaбдықтaу тізбeгін бacқapу;
өндіpіcтік ceгмeнт;
құpылыc;
қoймaны бacқapу;
тacымaлдaу;
жoбaлapды бacқapудa;
бизнec-пpoцecтep;
мұнaй-гaз caлacы.
Бұл әдісті қолданудың негізі ретінде компьютер арқылы іске асырылатын арнайы модельдеуші алгоритм пайдаланылады. Осы алгоритм, қарастырылып отырған күрделі жүйенің элементтерінің күйін, олардьщ бір-бірімен байланыстарын және әртүрлі кездейсоқ ауытқулардың әсерін ескере отырып, модельдеуге тиіс. Ал осы әртүрлі ауытқу факторларын бейнелеу үшін кездейсоқ сандар қолданылады.
Осы кездейсоқ сандардың көмегімен неше түрлі ықтималдық заңдылықтарына бағынышты кездейсоқ шамалар, кездейсоқ процестер немесе кездейсоқ ағьндарды компьютермен модельдеуге болады.
Айта кететін тағы бір жәй, осы модельдеуші алгоритм, зерттеліп отырған жүйелерде өтіп жатқан процестерді сипаттаған кезде, олардың әрбір қарапайым қадамын оның логикалық сұлбасына және уақыт тізбегіне сәйкес бейнелеуі қажет.
Соныменен, модельдеуші алгоритм, алғашқы берілген деректерді пайдаланьш зерттеліп отырған процестердің, уақыттың әртүрлі мезгілдеріндегі, жағдайын болжауға мүмкіншілік береді.
Имитациялық модельдеудің негізгі артықшылықтарының бірі, онымен зерттелетін күрделі жүйелер әр тәнді элементтерден тұра алатындығы. Мысалы, олардың бірі үздіксіз әрекетті болса, екіншісі дискретті бола алады. Екіншіден, бұл элементтер көптеген күрделі мәнді ауытқулардың әсеріне ұшырауы, немесе оларда өтіп жатқан процестер өте күрделі және шиеленіскен өрнектермен бейнеленуі де мүмкін. Мұндай модельдеу ешқандай арнайы құралдар мен қондырғылар жасауды да қажет етпейді. Сонымен қатар, имитациялық модельдеу кезінде зерттеліп отырған жүйелердің бастапқы шарттары мен әртүрлі параметрлерінің мәндерін оңай өзгертуге болады.
Логистикалық тапсырмаларды модельдеу келесі жағдайларда қолданылады:
логистикалық басқару жүйесін зерттеу міндеті толық немесе дұрыс тұжырымдалмаған кезде;
аналитикалық әдістер болған кезде, бірақ математикалық процедуралар күрделі және уақытты қажет еткен жағдайда;
шынайы жағдайда құбылыстарды бақылау мүмкін болмаған кезде;
күрделі жүйедегі жаңа жағдайларды зерттеуде;
логистикалық басқару жүйесін болжауда.
Имитациялық модельдеудің келесідей тәсілдері бар:
дискретті-оқиғалық модельдеу;
жүйелік динамика;
агенттік модельдеу.

Текст кос Мадиннннн бос болмау керек
Төменде имитациялық модельдеудің тәсілдері көрсетілген (Сурет 4):

Сурет 4. Имитациялық модельдеу тәсілдері.
Ескерту - [41] әдебиет негізінде автормен құрастырылған

Жүйелік динамика - 1950 жылдың соңында Джей Форрестердің зерттеуінің нәтижесі болып табылады. Бұл зерттеулер кәсіпорынның ішкі факторларының (ұйымдастырушылық құрылымының) тәуелділігін және компания қызметінің тиімділігінзерттеуге бағытталған. Бұл әдісте процесстер дифференциалдық теңдеулерге негізделіп сипатталады, көбінесе динамикадағы күрделі жүйелерді зерттеуге қажет. Мұндағы жеке элементтер тек бүкіл жүйе жұмысының шеңберінде ғана қарастырылады, және элементтер арасындағы байланыстарды зерттеуге ерекше назар аударылады. Жүйелік динамикада тұрғысынынан қарастырғанда, жүйе өзара әсер етуші кері байланыстардың жиынтығы ретінде қарастырылады. Бұл тәсілмен құрастырылған модель сандық агрегатты көрсеткіштермен жұмыс істегендіктен, элементтердің жеке сипаттамалары ескерілмейді. Сондықтан, осы әдіспен жұмыс істегенде үшін жүйенің тек глобалды тәуелділігін ғана ескеру қажет. Жүйе динамикасы - жүйенің жоғарғы деңгейлі көрінісі.
Дискретті-оқиғалық модельдеу процестерді оқиғалардың реті ретінде қарастырады, бұл үшін транзакциялар мен нысан блоктар пайдаланылады. 1961 жылы Джеффри Гордон GPSS-да дискретті-оқиғалық модельдеу идеясын іске асырды. GPSS тілінің маңызды жетістігі ағындық үлгілеу сияқты осындай техниканы енгізу болды. Кейіннен әртүрлі бағдарламалық өнімдерде кеңінен қолданыла басталды.
Жүйе құрылымдық диаграммадағы ағындардың жылжуы ретінде ұсынылады. Бұл тәсілмен әсіресе өндірістік процесстер нақты сипатталады. Дискретті оқиғалармен модельдеу - ең көп дамыған және бағдарламалық құралдардың үлкен саны арқылы жүзеге асады, себебі ол үлкен көлемде. Өндірістік процестер осы тәсілмен ең дәл сипатталады.
Модельдеудің бұл түрі абстракцияның орташа немесе төмен деңгейінде қолданылады: әрбір айнымалы жеке қарастырылады.
Агенттік модельдеу. Ең алдымен, әрбір жеке агент толығымен анықталады: оны сипаттайтын бірқатар параметрлер орнатылады. Одан кейін бірқатар агенттер глобальдық ортаға орналастырылады. Осылайша, әрбір жеке агент тұтастай жүйенің жұмысына әсер етеді. Ал модельдің өзі өзара әрекеттесетін объектілер жиынтығы болып табылады.
Бұл модельдеу көзқарасы 90-жылдарда жүргізілген орталықтандырылмаған жүйелердегі зерттеулердің нәтижесі болды. Бұл әдісте жеке агенттердің жұмыс істеуі барлық жүйедегі негізгі ережелерді анықтайды. Модель жасаушысының міндеті: жеке агенттердің және олардың өзара әрекеттесуіне негізделген жүйедегі негізгі ережелерді зерттеу және талдау.
Модель күрделі жүйенің жұмыс істеу процесін белгілі бір алгоритм түрінде, яғни компьютерде жүзеге асырылатын логикалық әрекеттер түрінде көрсетеді.
Іске асыру нəтижелері бойынша түпнұсқа туралы кейбір тұжырымдар жасауға болады және осы тұрғыда шешім қабылдауға мүмкіндік береді.
Қазіргі кезде көптеген компанияларда Microsoft Excel кең таралған және қолдануға оңай болып табылады.
Электрондық кесте модельдеу технологиясының мәні өте қарапайым: модельдің мәліметтерін бір ұяшыққа кіргізіп, басқа ұяшықтарда формулаға байланысты мәліметтер алуға болады.
Қосымша логиканы орнату үшін кестеге макростарды қосуға болады. Түрлі қосымшалар әртүрлі параметрлер,оптимизация немесе Монте-Карло эксперименттерін, ABC және XYZ анализдерін орындауға мүмкіндік береді. Төменде Microsoft Excel арқылы модельдеу сипатталған (Сурет 5):

Сурет 5. MS Excel кестесі.
Ескерту - [41] әдебиет негізінде автормен құрастырылған

Дегенмен, көптеген жағдайларда формулалар негізінде құрастырылған модельде шешім табу қиын, кейде мүмкін емес. Мұндай жағдайлар келесідей:
айнымалылар арасындағы белгісіз тәуелділік;
себеп-салдарлық байланыстар;
тұрақсыздық және параметрлердің көп болуы.
Осындай жағдайларда нақты формулаларды табу мүмкін емес, сәйкесінше, жүйенің моделін құра алмаймыз.
Логистикалық компанияның автопаркін оңтайландыру тапсырмасын қарастырайық. Оны шешу үшін маршруттардың кестесін, жүк тиеу және түсіру уақытын, жеткізілім уақытына шектеулерді және терминалдардың сыйымдылығын ескеру қажет. Сонымен бірге, белгілі бір және белгілі уақытта көлік құралыныңқолжетімді болуы алдыңғы оқиғалардың тізбегіне байланысты, бұл болашақ оқиғаларды талдауды талап етеді. MS Excel көмегімен бұл мәселені шешу үшін іс жүзінде мүмкін емес.
Anylogic - бұл жүйелік динамикаға сәйкес, агент және дискретті-оқиғалық модельдеу ортасы болып табылады. Бағдарламалық орта көптеген имитациялық моделдеу міндеттерін шешеді.AnyLogic бағдарламасы әрдайым іске асырылатын модель болып табылады: оны іске қосасыз және ол сіз үшін жүйенің күйіндегі өзгерістердің траекториясын қалыптастырады. Имитациялық модельдеу - бұл жүйеге әсер ететін ережелер жиынтығы. Ережелер әртүрлі жолдармен, мысалы, дифференциалдық теңдеулермен, процестердің диаграммасымен, уақыт кестелермен анықталуы мүмкін.

Төменде AnyLogic бағдарламасындағы имитациялық модельдеу көрсетілген (Сурет 6):

Сурет 6. Имитациялық модельдеу.
Ескерту - [41] әдебиет негізінде автормен құрастырылған

Айнымалылар арасындағы статикалық тәуелділікті жақсы сипаттайтын формулалар динамикалық жүйелерге сәйкес келмейді. Сондықтан, динамикалық жүйелерді талдау үшін біз имитациялық модельдеу технологиясын қолданамыз.
Динамикалық жүйелердің жоғарыда айтылған ерекшеліктерін MS Excel бағдарламасында сипаттау мүмкін емес. Жүйенің жалпы конфигурациясы формулалар арқылы сипаттау мүмкін болса да, оның аздап өзгеруі бұл формулалардың қате болуына алып келеді, және оларды түзету үшін кәсіби математикдың көмегі қажет.
Имитациялық модельдеудің алты негізгі артықшылығы бар:
MS Excel арқылы тапсырмаларды шеше алмайтын жағдайларда арқылы имитациялық модельдеу жүйелерді талдау және шешімдерді табуға мүмкіндік береді.
AnyLogic бағдарламасы жүйенің барлық нысандарын қадағалауға, статистикалық талдауды жүргізуге мүмкіндік береді.
Модельдеудің негізгі артықшылықтарының бірі - анимация үлгісінде көрсетуінде, бұл модельді тексеру және қателерді табу үшін ыңғайлы болып табылады.

1.3 AnyLogic бағдарламасында имитациялық модельдеудің негізгі элементтері, параметрлері, функциялары

Осы бөлімде біз AnyLogic бағдарламасының агенттік модельдеу тәсілін құрастырамыз. Алдымен, AnyLogic бағдарламасын іске қосып, төмендегісуретте көрсетілгендей бастапқы бетінде Создать Модель тетігін басамыз (Сурет 7):
1
1

Сурет 7. Бастапқы бет.
Ескерту - [41] әдебиет негізінде автормен құрастырылған

AnyLogic бағдарламасының жұмыс істеу кеңстігінде рафикалық редактор агент диаграммасын өңдеуге мүмкіндік береді. Диаграммага элементтерді енгізуге болады.
Жобалар панелі ағымдағы уақытта жұмыс кеңістігінде AnyLogic моделінің элементтерін сипаттайды. Әр модельдің элементтері қарапайым навигация үшін иерархиялық ағаштан көрсетіледі.
Палитра панелінде AnyLogic моделінің барлық графикалық элементтері көрсетіледі.
Сипаттамалар панелі ағымдағы модель элементтерінің сипаттарын көруге және өзгертуге мүмкіндік береді.
AnyLogic бағдарламасының жұмыс істеу кеңстігінің сипаттамасы төмендегі суретте бейнеленген (Сурет 8):

Сурет 8. AnyLogic бағдарламасының жұмыс істеу кеңістігі.
Ескерту - [41] әдебиет негізінде автормен құрастырылған

Модель құрастыру үшін элементтерді диаграммаға суретте көрсетілгендей енгіземіз (Сурет 9):

9
9

Сурет 9. Элементтерді диаграммаға енгізу.
Ескерту - [41] әдебиет негізінде автормен құрастырылған

Элементтер мен функциялардың барлық атауларын термеу үшін, кодтау көмекшісін пайдалануға болады. Кодтау тетігі төмендегі суретте көрсетілген (Сурет 10):

Сурет 10. Код алмастыру көмекшісі.
Ескерту - [41] әдебиет негізінде автормен құрастырылған

Модель уақытын басқару панелі нақты уақыт режимінде модельді жүзеге асыру уақытының жылдамдығын басқаруға мүмкіндік береді, ол келесі суретте бейнеленген (Сурет 11):

Сурет 11. Код алмастыру көмекшісі.
Ескерту - [41] әдебиет негізінде автормен құрастырылған

MaxWaitingTime параметрі тұтынушы тапсырысты қанша уақытта күтуге дайын екендігін белгілейді.
MaxDeliveryTime тапсырысты жеткізудің максималды мүмкін уақытын белгілейді.
Диаграммалардың көмегімен модельдедуің нәтижесінің деректерін талдауға болады. Барлық диаграммалар Статистика палитрісінде, Диаграммалар бөлімінде орналасқан, олардың түрлері төмендегі кестеде сипатталған (Кесте 3):

Кесте 3.
AnyLogic бағдарламасындағы диаграммалар түрлері.
Диаграмма түрлері
Сипаттамасы
Бағандық диаграмма

Бірнеше элементтердің деректерін баған түрінде сиипаттайды.

Дөңгелек диаграмма

Бірнеше элементтердің деректерінің жалпы құрамдастағы үлесін көрсетеді.

Уақыт графигі

Модель уақытының N бірлігіндегі деректердің өзгеру динамикасын сипаттайды.

Ескерту - [41] әдебиет негізінде автормен құрастырылған

Келесі кестеде ықтималдылықтарды бөлудің жиі қолданылатын функцияларын қарастырамыз (Кесте 4):

Кесте 4.
AnyLogic бағдарламасындағы ықтималдылықтарды бөлу функциялары.

Ықтималдықтарды бөлу функциялары
Сипаттамасы

Ең үлкен және ең кіші мән белгілі болған кезде, бірақ осы интервалдағы мәндер жиілігі белгісіз болған кезде қолданылады.

Эмпирикалық бөлуді құруда өлшемдердің жеткіліксіз болған кезде қолданылады. Алайда, ең үлкен, ең кіші және модальды мәндер белгілі болу керек. Бұл әдетте жұмыс уақытын немесе операцияның ұзақтығын орнату үшін қолданылады.

Оқиғалар арасындағы уақытты Пуассон үдерісі ретінде сипаттайды, яғни, тұрақты (орташа) қарқындылығы бар бір-біріне тәуелсіз оқиғалар тізбегі.
Келушілердің келуінің, қоңыраулардың, тапсырыстардың, процестегі мәліметтердің арасындағы уақытты анықтау үшін пайдаланылады.

Орташа мән айналасындағы деректерді сипаттауда қолданылады.

Бірыңғай ықтималдылықпен орын алған нәтиженің соңғы сандарын модельдеу үшін қолданылады.

Ескерту - [41] әдебиет негізінде автормен құрастырылған

Имитациялық модельдеу басқару жүйелерін автоматтандыру барысында да өте кең қолданылатынын атап өтпеуге болмайды.
Осындай модельдеудің арқасында қаралып отырған процестердің басқаруға ыңғайлы параметрлері мен айнымаларының мәндерін, немесе нұсқау ақпараттары ағынының ең тиімді бағыттарын анықтап, осы деректерді оптимальды басқару алгоритмдерін жасауға қолдануға болады.
Имитациялық модельдеу арқылы әртүрлі басқару принциптерін бағалауға да, бірнеше басқару жүйелерінің ішінен ең тиімдісін таңдауға да, осы жүйелердің болашақтағы жұмыс істеу қабілетін болжауға да болады.

2 Кәciпорынның жабдықтау тізбегін басқарудағы логистикалық жүйесін талдау

2.1 Metal-M ЖШC-нiң қызмeтiнiң cипaттaмacы

Metal-M компаниясы 2013 жылдан бері Қазақстанның металл бұйымдарының нарығында өз қызметін жүзеге асырады. Компания Алматы және Алматы облыстарында, сондай-ақ Қазақстан Республикасының өңірлерінде металл бұйымдарының жетекші жабдықтаушыларының бірі болып табылады.
Компанияның негізгі қызметі көбінесе Ресейден, Қытайдан жоғарғы сапалы металл бұйымдарын көтерме және бөлшек жабдықтауға негізделген.
Компания стратегиясы - тұтынушылардың металл бұймдарына деген қатал талаптарын орындау, жоғарғы сапалы металл бұйымдарын дәл уақытында жеткізу. Стратегияны жүзеге асыру үшін келесі әрекеттер маңызды: жабдықтаушыны таңдау, өнім ассортиментін құрастыру, баға саясаты, маркетинг.
Metal - M компаниясы келесі қызметтерді ұсынады:
Алматы, сондай-ақ Қазақстан аймақтарында металл өнімдерінің көтерме және бөлшек сатылымын жүзеге асырады;
транзиттік жабдықтау қызметі;
серіктестіктің барлық кезеңдерінде көліктік-логистикалық қызмет, және т.б.
логистикалық қызметті ұйымдастыру;
кері байланыс. Мен коса салдым кесте деген бірге корсетылуы керек астыдағыдай
Метал - М ЖШС компаниясының нeгiзгi жaбдықтaушылaры.
Компания келесі зауыттардан металл бұйымдарын тікелей жеткізеді: EVRAZ United West-Siberian Metallurgical Combine ААҚ, Магнитогорск металлургиялық комбинаты ААҚ, Северсталь ААҚ, АрселорМиттал Теміртау АҚ, Кастинг ЖШС.
Келесі мәлеметтерде компанияның негізгі жабдықтаушыларының тізімі көрсетілген (Кесте 5):

Кесте 5.
Метал-М ЖШС компаниясының нeгiзгi жaбдықтaушылaры.

Өнім атауы
Жaбдықтaушы eл
Профильді құбыр
Қазақстан, Ресей
Арматура
Қазақстан, Ресей
Дәнекерлік электрод
Қытай
Бұрышты болат
Қазақстан, Ресей
Шаршы
Қырғызстан
Швеллер
Ресей, Қытай
Плиталық болат
Ресей
Сым
Қытай
Сымды тор
Қытай
Шойын
Рeceй, Қазақстан
Ескерту - [42] әдебиет негізінде автормен құрастырылған

Компания тұтынушылары:
құрылыс компаниялары: Базис А Корпорациясы, BI Group АҚ, Global Building Contract ЖШС, Элитстрой ЖШС, Евразиястрой ЖШС, Жер-Олжа ЖШС және т.б.);
өндірістік компаниялар: АМК-Метиз ЖШС, Alina Pro ЖШС, ZETA ЖШС, P.T.Z. ЖШС және т.б.
Метал-М компаниясы металдан жасалған бұйымдардың кең ассортиментін ұсынады:
Арматура. Арматура темірбетон конструкцияларының барлық түрлерін өндіру үшін қолданылады. Арматураның мақсаты әртүрлі болып табылады, бірақ басты мақсаты - бетон және темірбетон конструкцияларын нығайту, сондай-ақ рамалар, шыбықтар және дәнекерленген торлар түрінде жасалған конструкцияларға қажетті қаттылық пен беріктікті қосу.Metal Assortment компаниясынан жоғары сапалы фитингтерді тиімді баға бойынша сатып алуға болады.
Сым. Диаметрі 5-тен 10 мм-ге дейін болатын негізінен дөңгелек қиманың жоғары сапалы металл илемінің түрі. Сымның әртүрлі мақсаттарға (телеграф және кабельді қоса алғанда), бұрандаларды, шегелерді, болттарды және т.б жасауда қолданылады.
Металлды тор. Ол құрылыс пен өнеркәсіптің барлық салаларында кеңінен қолданылған, сондай-ақ жеке жер учаскелерінің қымбат емес қоршауында пайдаланылады. Ең танымал металл өнімдері дәнекерленген тор болып табылады, ол ГОСТ 23279 85 сәйкес дайындалады. Бұл металл өнімі өндіріс әдісімен - қиылысында бойлық және көлденең сымдарды дәнекерлеу арқылы аталды.
Профиьді құбыр. Олардың геометриялық параметрлері ғимараттың құрылысы үшін қажетті уақытты құрылымның сапасы мен сенімділігіне нұқсан келтірмей, қысқартуға мүмкіндік береді (сонымен қатар, оны дөңгелек көлденең қимасы бар өнімдерге қарағанда, оны түзету оңайырақ). Сондай-ақ, бұл өнімдер жоғары беріктікпен ерекшеленеді.
Шұңқырларға, қоршауларға, тез салынған ғимараттар мен басқа да конструкцияларға арналған бейінді құбырлар қолданылады. Бұл металл өнімін өндіруде қолданылатын технологиялар элементтерді жеңіл және жеңіл тасымалдауға мүмкіндік береді.
Швеллер. Ол П-тәрізді пішінді металл бұйымы, құрылыста қабырғаларды орнатуда кеңінен қолданылады.
Цилиндр пішінді болат. Ол барлық өндірістік секторларда және адам қызметінің салаларында қолданылады, бірақ көбінше оны қоршаулар мен торлар жасау үшін қолданғанда ғана көреді. Металлдың бұл түрі, негізінен, механизмдер мен жабдықтардың әртүрлі бөлшектері мен жинақтары (көлік, денсаулық сақтау, демалыс саласында) және тағы басқалары: шиналардан, жаңғақтардан және болттардан біліктер мен қозғалтқыштардан, жасалған трансмиссияларға қажет.
Плиталық болат оны қолдануда әмбебап болып табылады. Гальванизирленген болат табақшалары беріктік пен ылғал мен тотқа төзімділікпен ерекшеленеді. Сол себепті, ол құрылыс және индустриалды салаларда, сондай-ақ машина жасауда кеңінен қолданылады.

Компанияның 2018 жылғы өнім түрлері бойынша сатылым үлесі төмендегідей болды (Сурет 12):

Сурет 12. Өнім түрлері бойынша сатылым үлесі.
Ескерту - [42] әдебиет негізінде автормен құрастырылған

Metal - M ЖШC компаниясының 2017-2018 жылдар аралығындағы қaржылық-экoнoмикaлық көрceткiштeрi көрсетілген (Кесте 6):

Кecтe 6.
Кәciпoрынның 2016-2018 жылдaрғa aрнaлғaн қaржылық-экoнoмикaлық көрceткiштeрi.
(мың теңге)

2017 жыл
2018 жыл
Өзгеріс

+ , -
%
Өнімді сатудан түскен табыс
112 539
126 044
13 505
12%
Өзіндік құн
61 722
68 512
6 790
11%
Жалпы пайда
50 817
61 489
10 672
21%
Коммерциялық және басқару шығындары
25432
28 738
3 306
13%
Сатудан түскен пайда
47 003
57 814
10 811
23%
Салық салуға дейінгі пайда
44 846
54 712
9 866

22%
Таза пайда
33 854
41 979
8 125
24%

Ақпaрaттaрғa cәйкec өткiзiлгeн өнiм көлeмi 2018 жылы 2017 жылмeн caлыcтырғaндa 13 505 000 тeңгeгe өcкeн, яғни 12% көрceткiшкe артты, компания жаңа жабдықтаушылармен серіктестіктер орнаттты, тауар ассортиментін арттырып, сату көлемін жоғарылатты. Өткiзiлгeн өнiмнiң өзiндiк құны 6 790 000 тeнгeгe өcтi, бұл көрceткiш 2017 жылмeн caлыcтырғaндa 11% өcкeн. Бұл жaғдaй ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.