Мал шаруашылығының сипаттамасы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2-3
1 ТАРАУ. Кәсіби іс-сана өткен орынның сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4-6
2 ТАРАУ. Аймақтың климаты, шаруашылық орналасқан жердің топырақтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7-11
2.1Климаттық және метерологияық жағдайлар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...8-9
2.2 Топырақ жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9-10

3 ТАРАУ. Өсімдік шаруашылығы, мал азығын өндіру, өнімді сақтау технологиясы. Жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12-13
4 ТАРАУ. Ақмола обылысы, Целиноград ауданы C. Сейфуллин атындағы ҚазАТУ-нің ғылыми-өндірістік кампусы жағдайында бидайдың өсіру технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14-23
4.1 Жаздық жұмсақ бидайдың ғылыми экспериментальді кампус жағдайында өсірілетін сорты ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14-15
4.2. Дақылдың ауыспалы егістегі орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15-1 6
4.3 Тыңайтқыштар жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15-16
4.4. Топырақ өңдеу жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16-17
4.5. Тұқымды себуге әзірлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
4.6Тұқым себу мерзімі, мөлшері және әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18-20
4.7. Егістікті күтіп-баптау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20-21
4.8. Өнімді жинау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21- 22
4.9 Жаздық бидайды өсірудің технологиялық кескіні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22

5 ТАРАУ. Мал шаруашылығының сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
6 ТАРАУ. Еңбекті және қоршаған ортаны қорғау жағдайы ... ... ... ... ... ... ... 24-26
6.1 Еңбек қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24-25
6.2 Қоршаған ортаны қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25-26

7 ТАРАУ Өткен іс-санаға сапалық жағынан бағдарлама сұрақтарын қамти
отырып, іс-сана үрдісінде үйренгендеріне өзінің жеке бағасы ... ... ... ... ... ... ... . 27
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
Пайдаланған әдебиеттер: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29-30

Кіріспе

Қазақстан ертеден аграрлы ел ретінде дүние жүзіне танымал. Ауыл шаруашылығы өндірісінің негізгі міндеті - республика халқын медициналық мөлшерге сәйкестендірілген тамақ түрлерімен толықтай қамтамасыз ету. Бірақта қазіргі кезде негізгі тамақ түрлері, оның ішінде мал шаруашылығының өнімдері, жеткілікті мөлшерде өз елімізде өндірілмей отыр. Eт, сүт өнімдері, өсімдік майлары, қант 30-40 % дейін шет елдерден әкелінуде. Осындай олқылықтарды жою үшін ауыл шаруашылығының негізгі саласы мал шаруашылығын қарқынды дамыту бүгінгі күннің жауапты міндеті.
Aуыл шаруашылығы - ел экономикасының басты бағыттарының бірі. Aуыл шаруашылығы өндірісінің міндеті - халықты жеткілікті мөлшерде сапалы азық-түлікпен, өнеркәсіпті шикізат қорымен қамтамасыз ету, сондай-ақ мал шаруашылығына тиісті жем-шөп қорын дайындау.
Ақмола облысы негізгі астық өндіруші облыс болып саналады, жыл сайын шамамен 4 млн. тонна астық жиналады, болашақта қатты бидай түрін экспорттаушы өңірлердің бірі.
Ақмола облысының аграрлық саясатын жүзеге асыруы бағытында аграрлық өнеркәсіптік кешен мен ауылдық аймақтардың экономикалық өсуіне жағдай жасау,нарықта жаңа деңгейге өтіп, бәсекеге қабілеттілігін арттыру басты мақсат болып саналады.
Ақмола облысының ауыл шаруашылық жері 12501,1 мың га, оның 4806,1 мың га-сы егістік, 287,8 мың га-сы шабындық, 72,2 мың га-сы жайылымдық. Орман-тоғай 224,3 мың га жерді алып жатыр. Целиноград ауданында ауыл шаруашылық бағыттағы жерлер көлемі 834,5 мың га, оның ішінде жыртылған жер 411,6 мың га, шабындығы 33,1 мың га, жайылымы 325,4 мың га, 247,8 мың га егістік жердің 229,8 мың гектарына дәнді дақылдар егілген; малазықтық дақылдар 16,6 мың га жерге [1].
Ауданда 33,0 мың мүйізді ірі қара, 24,3 мың қой мен ешкі, 7,9 мың жылқы, 7,6 мың шошқа, 515,5 мың құс болды. Олардан 10,0 мың т ет (тірі салмағы), 41,9 мың т сүт, 55,3 млн. жұмыртқа өндірілді. Соңғы 20 жылда малдарды көп бағу нәтижесінде дала шөбіның түрлік құрамының құлдырауына әкеліп соқты, өнімділігі төмендеп кетті. Барлық табиғи жайылымдар, 20-25 жыл бұрын себілгендері де өнімділігі өте төмен, сондықтан жақсарту мен рационалды қолдануды талап етеді. [1].
Еліміздің азық-түліктік қауіпсіздігін қамтамасыз ету бағытында осы өңірде АӨК дамыту жоспары негізінде ауыл шаруашылығы өнімінің жалпы түсімі 2009 жылы-110,9%, ал 2011-2014 жылы 103,2% болса, алдағы 2016-2017 жылдары 103,5% жоспарлануда. Ылғал үнемдегіш технология негізінде дәнді дақылдардың егістік алқабын кеңейту 2011-2014 жылы 17% -ға арттырылса, алдағы 2016-2017 жылдары 19% -ға көбейту көзделіп отыр[1].
Қазақстан - 2050 стратегиясында Қазақстан Республикасы Президенті әлемдік және аймақтық деңгейде азық - түлік өндірушіге айналу үшін, жақын келешекте ауылшаруашылық кешенді дамытуды тапсырды. Бұл тек қана арзан, жоғары сапалы және бәсекеге қабілетті ауылшаруашылық өнімдерін, соның ішінде мал шаруашылығы өнімдерін шығарғанда ғана жүзеге асатыны анық болып отыр [2].
Қазақстан ертеден аграрлы ел ретінде дүние жүзіне танымал. Ауыл шаруашылығы өндірісінің негізгі міндеті - республика халқын медициналық мөлшерге сәйкестендірілген тамақ түрлерімен толықтай қамтамасыз ету. Бірақта қазіргі кезде негізгі тамақ түрлері, оның ішінде мал шаруашылығының өнімдері, жеткілікті мөлшерде өз елімізде өндірілмей отыр. Eт, сүт өнімдері, өсімдік майлары, қант 30-40 % дейін шет елдерден әкелінуде. Осындай олқылықтарды жою үшін ауыл шаруашылығының негізгі саласы мал шаруашылығын қарқынды дамыту бүгінгі күннің жауапты міндеті.
Қазақстан табиғи мал азықтық жерлер көлемі бойынша әлемде алтыншы орынды алады. Қазіргі кезде жайылым көлемі 189,0 млн. га жер, ал оның 26,5 млнга тапталған және құлдырауға ұшыраған. Ол жерлердің көп бөлігі мекен жай маңында орналасқан. Яғни бұл мәселе жайылымдық жерлердің өнімділігінің төмендегенін және малдардың жайылу өрісінің азайғанын байқатады.
Aуыл шаруашылығы - ел экономикасының басты бағыттарының бірі. Aуыл шаруашылығы өндірісінің міндеті - халықты жеткілікті мөлшерде сапалы азық-түлікпен, өнеркәсіпті шикізат қорымен қамтамасыз ету, сондай-ақ мал шаруашылығына тиісті жем-шөп қорын дайындау.
1 ТАРАУ Кәсіби іс-сана өткен орынның сипаттамасы
С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті - Орталық және Солтүстік Қазақстанның ең ірі аграрлық ЖОО, Астана қаласының бірінші жоғары оқу орны.
Солтүстік Қазақстанның тың және тыңайған жерлерін игеру кезінде ауыл шаруашылығы саласында мамандар қажет болғандықтан осы оқу мекемесі ашылды. Солтүстік және орталық Қазақстан облыстарына ауыл шаруашылығы өндірісі үшін мамандарды кеңінен дайындау мақсатында КСРО Министрлер Кеңесінің 1987 жылғы 3 қазандағы Қаулысы және СССР Ауыл шаруашылығы министрлігінің 1957 жылғы 9 қазандағы бұйрығы бойынша Ақмола ауыл шаруашылығы институты келесі факультеттерімен құрылды: агрономиялық, ауыл шаруашылығын механикаландыру және жерге орналастыру. Алғашқыда үш факультеттен құрылған институт зерттеу университетіне айналып, тек солтүстік өңірдің ғана емес, сонымен қатар елдің ғылыми және оқу орталығы болып қалыптасты.
Қаншама даму кезеңдерінен өткен университетіміздің 2012 жылдан бастап дамудағы негізгі басым қызметі - ғылым болды. Университеттің стратегиялық мақсаты: ауыл шаруашылығы саласындағы заманауи зерттеу университетіне кезең-кезеңімен көшу.
2013 жылда 23 мамырында шетел инвесторларының Пленарлық мәжілісінде Қазақстан Республикасы-ның Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев алғаш рет ҚАТУ қабырғасында Назарбаев Университеті үлгісі бойынша ауыл шаруашылығы саласында халықаралық деңгейдегі зерттеу университетін қалыптастыруға ұсыныс берген еді. Сол уақыттан бастап ҚАТУ-ды реформалау жұмыстары басталып кетті.
Осы мақсаттардың бірі болып 2015 жылы Сәкен Сейфуллин атындағы ҚАТУ АҚ ғылыми-тәжірибелік кампусы өзінің іргетасын қалады. Сәкен Сейфуллин атындағы ҚАТУ АҚ ғылыми-тәжірибелік кампусы 2016 жылдан бастап өз жұмысын бастады. Алғашқы болып агрономия факультетінің агрономия мамандығының 3 курс студенттері өндірістік іссанадан өтті. Сәкен Сейфуллин атындағы ҚАТУ АҚ ғылыми-тәжірибелік кампусы Ақмола облысы, Целиноград ауданындағы Қабанбай батыр ауылдық округінде орналасқан.
Шаруашылықтың негізгі өндірістік бағыты бидай, дәнді дақылдар мен мал азықтық дақылдардың көптеген түрлері болып табылады. С.Сейфуллин Қазақ агротехнкалық университетінің ауылшаруашылық кампусының барлық ауылшаруашылық жерлері 1237 гектарды құрап отыр. Оның ішінде: жыртынды жерлер 409 га, шабындықтар мен жайылымдар 800 га, тоғандар мен су қоймалары 16 га, батпақты жерлер 55 га, танаптық жолдар 6 га, басқа жерлер 1 га-ды құрайды (1-кесте).

1 Кесте - 2016 жылғы Сәкен Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті АҚ Ауыл шаруашылық кампусының жер пайдалану жағдайы (жерлерді мемлекеттік есептеу деректері бойынша)
Жерлер
га
%
Барлық ауылшаруашылық жерлер
1237
100
Оның ішінде: жыртынды
409
33
Шабындықтар мен жайылымдар
750
60.6
Тоғандар мен су қоймалары
16
1,2
Баптақты жерлер
55
4,4
Танаптық жолдар
6
0,4
Басқа жерлер
1
0,4
Шаруашылық жаңартылған машина-трактор паркіне, жер өңдеуші құралдар мен заманауи агрегаттарға ие ( 2-кесте).
2 Кесте - 2016жылы Сәкен Сейфуллин атындағы ҚАТУ АҚ ғылыми-тәжірибелік кампусындағы техникалар.
Машиналар мен құралдар
Саны
1
2
Тракторлар
4
Оның ішінде маркалары бойынша
МТЗ-952, МТЗ-3522, МТЗ-2022,3, Т-150

Комбайн
Енисей -950
Картоп қазғыш
КСТ-1,4А
Кешендер
2
Оның ішінде маркалары бойынша
СЗ-5,4А, MORISS,С-6ПС
Бүріккіштер
ОП-2000
Культиватор
КОН-2,8, КРНВ-5,6-0,4
Тырмалар
БДТ-7К-01 2дана, БЗГТ-9 Победа 2 дана
Шөп тырмалары
ГКП-6,1М
Тығыздағыштыр
ККЗ-9,2Н
Жүк көліктер
ГАЗ-53-2
Тіркемелер
2ПТС-4
Жатка
ЖВП-4,9
Шөпті тығыздап жинағыш
ПТ-165, ПР-Ф-145
Тұқым дәрілегіш
ПСК-15
Техникалық көмек
Камаз техсервис
Миксер
Metal Fach T-659
Жеңіл автокөлік
Уаз-4
Терең қопсытқыш
ПГ-3-5
Соқа
ПЛН-8-35
Топырақ тырмалауға БЗГТ -9,тұқым себетін СЗ-5,4, John Deer себу кешендері, себуден кейін тығыздайтын ККЗ-9,2Н. Терең қопсытқыш ПЛН-8-35, ПГ-3-5. Тұқым дәрілейтін ПСК-15. Кешенді Джон-дирлерге келер болсақ тұқым себуге арналған кешеннің құрылысы 2 бункерден тұрады, бір бункер тыңайтқышқа арналған жалпы көлемі 7,5 тонна. Алым ені 13,2 м сепкіштен тұрады. Алдымен жазық тілгіш, одан кейін дискілі сепкіш, одан кейін дөңгелекті тығыздағыш.

1сурет. АШМ кешендері.

2 ТАРАУ Аймақтың климаты, шаруашылық орналасқан жердің топырақтары
2.1. Климаттық және метерологияық жағдайлар

Климаты.Бұл өңірдің климаты күрт континенталды, ауаның орташа жылдық температурасы +00С-дан +30С-ға дейін, ең суық қаңтар айында орташа температура -20, -180С, ал ең жылы шілде айында +19, +240С. Көктемде жылу тез көтеріледі. Аймақтың солтүстігінде сәуірдің соңында, ал оңтүстігінде оның ортасында тәуліктік орташа температура +50С-дан асады.
Жекелеген жылдары кенеттен суытқанда сәуірде орташа тәуліктік температура -100С-ға дейін, ал мамырда 00С-ға дейін төмендейді. Аязсыз (үсіксіз, бозқыраусыз) кезеңнің ұзақтығы 3,5 ай шамасында, осы кезеңде белсенді температура (100С-дан жоғары) жиынтығы 1700-18000С-дан аспайды: жалпы Ақмола облысының аумағында мәдени өсімдіктер жылумен жақсы қамтамасыз етілген. Белсенді температура жиынтығы бұл аймақта 2000-нан 26000С-ға дейін өзгереді. Орташа жылдық атмосфералық жауын-шашын мөлшері 250-350 мм аралығында өзгереді, ал жылы кезеңде жаздың ортасына қарай өсе отырып орта есеппен 180-230 мм ылғал түседі. Бұл аймаққа күшті желдер тән: жазда шаңды дауылға, қыста қарлы боранға ұласады. Қорыта айтқанда, Ақмола облысының климаты жиі қайталанатын құрғақшылықпен ерекшеленеді, ал мұның өзі танаптық дақылдарды аудандастырғанда олардың құрғақшылыққа төзімділігін, жаздың екінші жартысында түсетін ылғалды, сонымен бірге күзгі, қысқы және көктемгі жауын-шашынды пайдалану мүмкіндігін ескеруді қажетсінеді.
Қысы ұзақ және суық желдер мен борандар жиі болады. Ең суық ай-қаңтар. Бұл айдың орташа температурасы солтүстік бөлігінде - 15-17 градус, ал оңтүстігінде - 13-14 градус. Температураның абсолюттік минимумы -- 48,-50 градус, ал жылдық орта есептік минимумы-36-40 градус [3].
Қысқы мерзімде 70-100 мм ылғал түседі, ол жылдық мөлшердің үштен бір бөлігі. Солтүстік Қазақстанның көктемгі қысқа орташа тәуліктік температурасы тез көтеріледі. Температураның жоғарылауы тез салқындаумен ауысып отырады. Мамырдың бірінші онкүндігінде суықтар байқалады. Қардың еріп кетуінен жаздық бидайды себуге дейінгі кезеңде жауын-шашынның түсуі өте аз -35-50 мм және олар булануға кететін ылғал шығыны мөлшерін жаба алмайды. Осы кезеңдегі жапырақтағы ылғалдың булануы көктемгі жауын-шашын мөлшерінен 2 есеге асып түседі [6].
Солтүстік Қазақстанның жазы ұзақ және ыстық болады. Тек кейбір жылдары жаз ылғалды және салқын болады. Көктемгі соңғы бозқыраумен күзгі алғашқы бозқырауға дейінгі кезеңнің ұзақтығы салыстырмалы түрде өте ұзақ емес және жылдар бойынша қатты өзгеріп отырады, көктемгі бозқыраудың түсуінің аяқталуынан, күзгі алғашқы бозқыраудың түсуіне дейінгі уақыт бір жылда орта есеппен 100-125 аязсыз күндер болады. Кейбір жылдары олардың ұзақтығы 146 күнге дейін өсуі мүмкін немесе 73 күнге дейін қысқаруы мүмкін.
Ауаның температурасы +10 градустан жоғары кезеңдегі орташа тәуліктік температурасының жиынтығы 1800-3200 градусты құрайды, осы температура жиынтығы дәнді дақылдардың пісіп жетілуі үшін жеткілікті болады. Жазғы уақыт кезеңінде (маусым-тамыз) 120-170 мм жауын-шашын түседі, олардың көбі шілде айына келеді [7].
2017 жылы ауаның орташа тәуліктік температурасы вегетациалық кезеңде орташа көпжылдық мәліметтермен салыстырғанда өзгерді, (3-кесте)
Кесте 3 - C. Сейфуллин атындағы ҚазАТУ-нің ғылыми-өндірістік кампусының метерологиялық көрсеткіштері, 2017 ж. (мм), (0С)

3-Кесте Ауаның орташа тәуліктік температурасы СМКО салыстырғанда,0С

Көрсеткіштер
Айлар

I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
2017
-10,8
-13,4
-6,3
-1,1
+13,1
+21,2
+20,6
+20,2
СМКО
-15,0
-15,2
-8,8
+5,1
+13,3
+19,3
+20,9
+18,1
-,+ от СМКО
+4,2
+1,8
+2,5
-6,2
-0,2
+1,9
-0,3
+2,1

Кампус жағдайында ауаның орташа температурасы СМКО мен салыстырганда +2,1 ге жоғары.
Орташа көпжылдық көрсеткіштермен салыстырғандағы 2017ж. түскен ылғалдың мөлшері, (мм)(Ақмола облысы, Целиноград ауданы)

4 кесте - СМКО-мен салыстырғандағы ылғалдың түскен мөлшері, мм

Көрсеткіш-тер
Айлар

I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
2017
20,8
22,5
15,5
36,0
12,0
22,0
27,0
5,9
СМКО
18,0
14,0
14,0
23,0
34,0
36,0
49,0
29
-,+ т СМКО
+2,8
+8,5
+1,5
+13
-22
-14
-22
-23,1

Орташа көпжылдық көрсеткіштермен салыстырғандағы 2017ж. түскен ылғалдың мөлшері, (мм)(Ақмола облысы, Целиноград ауданы)

2.2.Топырақ

Зерттеу нәтижелерінің көрсетуі бойынша топырақтың егістік қабатында қарашірік, жеңіл гидролизденетін азот пен қозғалғыш фосфордың мөлшері аз, ал ауыстырмалы калийдің мөлшері жоғары екені анықталды. Топырақ ерітіндісінің реакциясы бейтарап. Топырақ микроэлементтерінің арасында күкірт, мырыш, мыс және кобальт тапшылығын зерттейді (5 кесте).
Кесте 5 - Тәжірибе аумағы топырағының химиялық зерттеу нәтижелері
Қабат, см
Қарашірік, %
Р2О2, мгкг
К2, мгкг
лг азот, мгкг
рН-қышқылдық, бірлік
0-20
2,84
12,2
406
9,4
7,12
20-40
2,54
6,18
305
4,6
7,06

Зерттеу учаскесінен алынған топырақ үлгілерінің нәтижелері бойынша, 0-20 см қарашірік мөлшері төменгі деңгейде - 2,84 %, ал 20-40 см - 2,54, топырақ қабатының 0-20 см жылжымалы фосфор мөлшері 12,2 мгкг, ал 20-40 см топырақ қабатында 6,18 мгкгқұрап, жылжымалы фосфор бойынша өте төмен деңгейді көрсетті, алмаспалы калий бойынша жоғары деңгейден (406-335 мгкг), орташа деңгейге (406 мгкг жоғары) дейін өзгерді. Топырақ құрамындағы жеңіл гидролизденетін азот мөлшері 0-20 см қабатта - 9,4 мгкг, ал 20-40 см қабатта - 4,6 мгкг құрап, азот мөлшерінің төменгі деңгейін көрсетті. Топырақ реакциясына келетін болсақ, зерттеу учаскесі бойынша орташа алғанда аз сілтілі деңгейді (рН деңгейі 7,12) құрады.
C. Сейфуллин атындағы ҚазАТУ-нің ғылыми-өндірістік кампусының метерологиялық көрсеткіштері, 2017-2018 жж. (мм), (°С).

1-диаграмма. Жауын-шашын мөлшері

2018 ж Ғылыми-өндірістік кампутағы ең жоғарғы жауын-шашын мөлшері 73,6 кұрайды Ең төменгі көрсеткіш 8

2-диаграмма. Ауа температурасы,°С

2018 ж Ғылыми-өндірістік кампутағы ең жоғарғы ауа температурасы шілде айында 22,1°С ең төмен көрсеткіш қаңтар айында -18,8°С

2.2 Топырақ
Зерттеу нәтижелерінің көрсетуі бойынша топырақтың егістік қабатында қарашірік, жеңіл гидролизденетін азот пен қозғалғыш фосфордың мөлшері аз, ал ауыстырмалы калийдің мөлшері жоғары екені анықталды. Топырақ ерітіндісінің реакциясы бейтарап. Топырақ микроэлементтерінің арасында күкірт, мырыш, мыс және кобальт тапшылығын зерттейді (6 кесте).

Кесте 6 - Тәжірибе аумағы топырағының химиялық зерттеу нәтижелері

Қабат, см
Қарашірік, %
Р2О2, мгкг
К2, мгкг
лг азот, мгкг
рН-қышқылдық, бірлік
0-20
2,84
12,2
406
9,4
7,12
20-40
2,54
6,18
305
4,6
7,06

Зерттеу учаскесінен алынған топырақ үлгілерінің нәтижелері бойынша, 0-20 см қарашірік мөлшері төменгі деңгейде - 2,84 %, ал 20-40 см - 2,54, топырақ қабатының 0-20 см жылжымалы фосфор мөлшері 12,2 мгкг, ал 20-40 см топырақ қабатында 6,18 мгкгқұрап, жылжымалы фосфор бойынша өте төмен деңгейді көрсетті, алмаспалы калий бойынша жоғары деңгейден (406-335 мгкг), орташа деңгейге (406 мгкг жоғары) дейін өзгерді. Топырақ құрамындағы жеңіл гидролизденетін азот мөлшері 0-20 см қабатта - 9,4 мгкг, ал 20-40 см қабатта - 4,6 мгкг құрап, азот мөлшерінің төменгі деңгейін көрсетті. Топырақ реакциясына келетін болсақ, зерттеу учаскесі бойынша орташа алғанда аз сілтілі деңгейді (рН деңгейі 7,12) құрады[5].

3 ТАРАУ Өсімдік шаруашылығы, мал азығын өндіру, өнімді сақтау технологиясы. Жалпы сипаттамасы
3.1. Жыртынды жерлер және егістік аумағы

C. Сейфуллин атындағы ҚазАТУ-нің ғылыми-өндірістік кампусының жыртынды жерлер аумағы 359 га,( 7-кесте)

7 кесте-Жыртынды жерлер, егістік аумағы

Атаулары
Га
%
1
2
3
Жыртынды жерлер аумағы, барлығы
359
100
Оның ішінде:
Егістік аумағы
359
100
Бидай
97
23,7
Арпа
67
16,3
Сұлы
50
12,2
Еркекшөп
24
5,8
Қылтықсыз арпабас
20
4,9
Сиыржоңышқа
18,5
4,5
Асбұршақ
10
2,45
Жоңышқа
20
4,9
Көкөніс дақылдары
0,5
1,2
Орман ағаштарының питомнигі
10
2,45
Өсімдік шаруашылығы және егіншілік кафедрасының тәжірибелік стационары
3
0,7
Картоп
1
0,24
Көпжылдық малазықтық дақылдары
50
12,2
Халықаралық Қазақстан-Қытай жобасына
38
9,3
Шабындықтар мен жайылымдар
38

12,5

7- кесте- Негізгі ауыл шаруашылық дақылдарының өнімділігі мен жалпы түсімі

Атаулары
Га

Өнімділігі, цга
Жалпы түсімі, цга

2017 ж
2018 ж
2017 ж
2018ж
1
2
3
4
Бидай
97
111
4.5

43.700
155.580
Арпа
67
25
4.92

33.000
35.190
Сұлы
50
10
6.58

32.934
17.690
Табиғи мал азықтық жерлер, барлығы
750
750
-
-
-
-
Оның ішінде: шабындықтар мен жайылымдар
750
750
-
-
-
-

4-ТАРАУ Қазақстан-Қытай жобасы бойынша жұмсақ бидай өсіру технологиясы

4.1 Жаздық жұмсақ бидайдың ғылыми экспериментальді кампус жағдайында өсірілетін сорты

АСТАНА - жаздық бидай сорты. Сорт авторлары: В.К. Мовчан, И.Х. Мырзағалин, А.А. Вагнер, Л.Ф. Герлинская, Г.П. Герлинский, Л. К. Купанова, Г.О. Шек, Л.А.Троицкая.
Сорт күздік түрден жаздық түрге (Лютесценс И-2959 х Целинная 90 желісі) айналдыра отырып, гибридтеу әдісі арқылы шығарылған. Лютесценс И-2959 желісі күздік бидайдың Ильичевка сортынан алынған.
Лютесценс түршесіне жатады. Дәні орташа (1000 дана дәннің салмағы -- 30,0-35,1 г). Тармақтанып, өркендей бастаған кезде, бұтасы тік өседі.
Өсіп-өну кезеңінің ұзақтығы жағынан -- ортаерте мерзімдік сорт.Далалық сорттар түріне жатады. Өсіп-өну кезеңі -- 80-84 күн.
Байқау мақсатындағы сорт сынағы кезінде пар айдалған алқаптағы орташа түсімі -- 15,8 цга, яғни Саратовская 29 стандартымен бір шамада болды. Ең жоғары түсім -- 35,7 цга. Солтүстік Қазақстан облыстық ауылшаруашылығы тәжірибелік стансасында жүргізілген экологиялық сынақтың мәліметтері бойынша, Астана стандартты Омская 19 сортынан 1,1 цга мөлшерінде артық өнім беріп, орташа түсім көрсеткіші гектарынан 22,8 центнерді құрады. Түрлі аурулар мен зиянкестерге (тозаңды қаракүйе, құба және сабақ зеңдері, септориоз, сабаққа жасырынғыш зиянкестер, швед шыбыны және астық бүргесі), Саратовская 29 стандартымен салыстырғанда, әлдеқайда төзімді келеді.
Қою қоңыр топырақ пен оңтүстіктің құнарлы қара топырағында өсірілсе, дәнінің құрамындағы шикі ұлпа үлесі 40 пайызға дейін барады. Солтүстік Қазақстан облысында, ылғал мол болған жылдардың өзінде де, дәнінің құрамында белок пен шикі ұлпа үлесі жоғары болатын бірден-бір сорт осы Астана сорты.
Саратовская 29 сортымен салыстырғанда басты артықшылықтары: сабақтары түзу, тегіс боп өсетіні, бір мезгілде пісіп-жетілетіндігі және аурулар мен зиянкестерге төзімділігі.
Астана сортын 2004 жылдан бастап Ақмола және Солтүстік Қазақстан облыстарында пайдалануға рұқсат етілген.

Кесте-8

Шаруашылықта өсірілетін бидай сорттарының шаруашылықтың белгілерінің сипаттамасы

№
Көрсеткіштері
Дақыл сорты

1
Әр гектардан алынатын өнімділігі, цга
15,8
1.1
Шаруашылық бойынша орташа өнім, цга
14,0
1.2
Сорттың сипаттамасы бойынша бере алатын ең жоғарғы өнімі, цга
65
2
Беретін өнімінің сапа көрсеткіштері

2.1
- дән құрамындағы белок, %
16,1
2.2
клейковина %
35,8
2.3
ұнның мықтылығы е.а.
438
2.4
100 г ұннан пісірілген нанның көлемі, мг
723
3
Ауру мен зиянкестерге төзімділігі
Жоғары
4
Негізгі өнімі мен қосымша өнімінің (сабаны, сабағы, жапырағы, қауыздары және т.б.) ара қатынастары
1-2,1
5
Сабақтарының жатып қалуға беріктігі, дәнінің төгілуге төзімділігі
Жоғары
6
Вегетация кезеңінің ұзақтылығы, күн
80-84

4.2. Дақылдың ауыспалы егістегі орны

Ауыспалы егісте дақылдарды кезектестіріп егудің маңызы зор. Белгілі бір дақылды, немесе өздерінің қасиеттері жағынан азды-көпті дәрежеде біркелкі-болып келетін өсімдіктерді, өнебойы бір жерге еге бергеннен гөрі, мәдени дақылдарды дұрыс кезектестіріп егу анағұрлым мол өнім алуға мүмкіндік береді. Мұндай бағалы пікірді кезінде академик Д. Н. Прянишников (1965) айтқан болатын. Мұның себептерін 4 топқа бөлуге болады:
химиялық себептер, яғни, өсімдіктердің химиялық құрамындағы, әсіресе, олардың қоректік заттарды пайдалануындағы айырмашылықтар.
физикалық себептер, яғни, әр түрлі дақылдарды жинап алғаннан кейін топырақ жағдайындағы және оның ылғалдылығы дәрежесіндегі айырмашылықтар, жерді дұрыс өндеу жүйесі, жел эрозиясымен күрес.
биологиялық себептер, яғни, дақылдардың ауруларға, зиянды жәндіктерге және арамшөптерге түрліше төзімділік керсетуі.
4) экономикалық себептер, яғни, дақылдар қажет ететін еңбек мөлшері және оның уақыт бойынша бөліну айырмашылықтары, сондай-ақ дақылдардың шаруашылық үшін маңызының әр түрлі болуы.
Бұл себептерге ауыл шаруашылық өсімдіктерінің топырақ қорғаудағы роліне қатысты сондай-ақ суармалы егіншіліктегі көп жылдық шөптердің, кейбір дақылдардың мелиорациялық маңызына байланысты себептер де қосылады.
Дақылдарды дұрыс кезектестіріп егу топырақ, су режимін тиімді пайдалануда үлкен маңызға ие. Яғни танаптардағы топырақтың ылғал қорын тиімді пайдалану үшін, суды әр түрлі дәрежеде қажет ететін өсімдіктерді кезектестіріп егу -- ауыспалы егістегі озық тәсіл.
Жаздық жұмсақ бидай орналастырылған көп тараған ауыспалы егістер мыналар: 1. Пар, 2 танап бидай, арпа немесе сұлы; 2. Пар, 2 танап бидай, біржылдық шөптер, бидай, арпа (сұлы); 3. Пар, 2 танап бидай, жүгері, бидай, арпа (сұлы); 4. Пар, 2 танап бидай, арпа (сұлы), бидай; 5. Жүгері, бидай; 6. Жүгері, бидай, арпа (сулы); 7. Біржылдық шөптер, бидай, тағы басқалары.
Кез келген жылдары, метеорологиялық жағдайдардың ерекшелігіне қарамай, таза пардық жаздық бидайға өте жақсы алғы дақыл екендігін өндірістік деректер де көрсетті. Мәселен, Солтүстік Қазақстан облыстарының 97 шаруашылығында 285 мың га таза пардағы жаздық бидайдың орташа өнімі 14,1 цга болды, жүгеріден кейін 87 мың га егістіктен -- 15,9 цга және 2 -- 3 жылғы дәнді дақылдан кейін себілген жаздық бидайдың 780 мың гектарынаң 10,4 цга өнім жиналды.
С.Сейфуллин атындағы ғылыми-экспериментальді кампус жағдайында жаздық бидайды өсіру барысында төменде көрсетілген екі ауыспалы егістік қолданылады;

№
Дақыл атауы
Егістік алаңы, га
№
Дақыл атауы
Егістік алаңы, га
1
Пшеница
20
5
Пшеница
17
2
Пшеница
25
6
Пшеница
17
3
Ячмень
25
7
Горох (чечевица)
17
4
Пар (аралас)
20
8
Пшеница
10
По проекту Казахстан -Китай
33
9
Овес
10

10
Пар сидеральный (Овес+Вика)
31

123

102

Ғылыми-экспериментальді кампус жағдайында жаздық бидайды 1,2,5,6,8 танаптарға орналастырдық.

4.3 Тыңайтқыштар жүйесі
Жаздық бидай өзінің өсу кезеңінің алғашқы кезеңінде жалпы қажет фосфордың 30-35 % қарқынды түрде пайдаланады.
Сондықтан топырақты негізгі өңдеу кезінде, немесе тұқым себер алдында топыраққа фосфор тыңайтқыштарын сіңірген жөн. Топырақтың әрбір килограмында 11-25 кг фосфор болса, онда әр гектарға 20-40 кг, ал фосфор аз болғанда (әр килограмм топырақта 10 мг-нан: кем) -50-90 кг фосфор тыңайтқыштарын қолданған пайдалы.
С.Сейфуллин атындағы ғылыми-экспериментальді кампус жағдайындағы топырақтарда өсімдікке жеңіл сіңетін калий жеткілікті де, азот және фосфор аз болады. Сондықтан фосфор тыңайтқыштары мұнда дәнді дақылдардың басты тыңайтқышы болып отыр.
Жаздық бидай себілетін аймақтың ауа-райы қуаңшылық, жаз айларында жауын-шашын тапшы, яғни топырақта ылғал жеткіліксіз болады. Ал ылғал тапшы болған жағдайда фосфор тыңайтқышы ерімейді, демек оның пайдасы да шамалы.
Осы жағдайды ескере отырып, А.И. Бараев атындағы Қазақ астық шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтының ғалымдары фосфорды негізгі тыңайтқыш ретінде шашқанда оны ең көп тараған 4-5 танапты астықты-парлы ауыспалы егіс ротациясына бір рет парға сіңірген ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.