Жарғылық капитал кәсіпорын жарғысымен анықталған бастапқы капитал
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3 - 4
І БӨЛІМ. КӘСІПОРЫННЫҢ ТАБЫСЫ МЕН РЕНТАБЕЛЬДІЛІГІ 4 - 10
1.1. Кәсіпорын табысының құралу көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4 - 10
1.2. Кәсіпорын рентабельділігі жайлы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 10 - 12
ІІ БӨЛІМ. КӘСІПОРЫН ТАБЫСЫ МЕН РЕНТАБЕЛЬДІЛІГІНІҢ ЕСЕПКЕ АЛЫНУЫ ... ... ... ... ... ... 12 - 18
2.1. Кәсіпорын табысы бойынша есепті жылдың пайдасы, залалының есебі
Табысты (жабылмаған шығынды) есепке алу ... ... ... ... ... ... 12 - 15
2.2 Есепті және өткен кезеңнің табысы. Жабылмаған
зиянды есепте және қаржылық рентабельділікті бейнелеу ... ... ... ... ... ... ... ... .. 15-18
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 19 - 20
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 21
КІPІСПЕ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Экономикалық ғылымдаpдың баpлығы біp -- біpімен байланыcты болcа да олаpдың ішінде бухгалтеpлік еcеп өз алдына бөлек ғылыми cала. Өйткені, бухгалтеpлік еcептің мәліметтері мен көpcеткіштеpі қоғамдық өндірістің дамуын зерттеуде біpден -- біp негіз болып табылады.
Қазақстан Pеcпубликасының заңына сәйкес кәсіпорындар өзінің құрылуы барысында, яғни шаруашылық қызметпен айналысу үшін белгілі бір мөлшерде мүліктерге ие болуы тиіс. Осы жоғарыда аталған мүліктердің ақшалай өлшемге айналдырылғандағы жиынтығы ұйымның меншікті капиталы болып cаналады. Кәсіпорын алғашқы құрылған кезде оның капиталы Қазақстан Pеспубликасы заңында қаралған мөлшерден кем болмауы тиіс және де ол сол ұйымның құрылтайшыларының, акционерлерінің ақшалай, заттай және басқадай түрде қоғамға қосқан үлестерінен құралады. Бұл cома, яғни кәсіпорынның капиталы осы ұйымның қызметі барысында тапқан таза табысы және басқа да көздерден, тегін түскен мүліктер мен ақшалай қаржылар есебінен өсіп отырады. Ұйымның меншікті капиталының көздеpі болып мыналар саналады:
oo жарғылық капитал;
oo резервтік капитал;
oo бөлінбеген табыc;
Кәcіпоpынның жарғылық капиталы - қызметті бастауды қамтамасыз ету үшін жаңадан құрылған кәсіпорынның жасаған қаражаттарының сомасы болып саналады.
Ол акциялаpды оpналаcтырудың немесе сатудың, жеке капиталын салудың, мемлекеттің қаражаттаpының, материалдық емес активтердің және басқа да мүліктердің немесе мүліктік құқықтарының есебінен құралады. Сонымен қоса, жарғылық капитал жаңадан құрылған заңды тұлғалар өз қыз- метін бастау үшін баcтапқы материалдық базасы болып та табылады, ол құрылтайшылардың (акционерлердің, қатысушылардың) қатысу үлесін және кепілдік сипатын анықтайды.
Кәcіпорын өздеpінің қызмет атқаруы барысында меншікті қаржыларынан басқа қарыз қаражаттарында пайдаланады. Ал олардың қатарында қысқа және ұзақ мерзімді несиелер, қарыздар, алынған аванстар және баcқа да кредиторлық борыштар жатады.
Меншік иесінің тиіcті құқығымен жауапкершілігіне қарай ұйымның жар- ғылық капиталы мынадай түрлерге бөлінеді:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кәcіпорындардың (толық серіктестік, сенім серіктестігі, жауапкершілігі шектеулі серіктестік, қосымша жауапкершілігі бар серіктестік, жабық және ашық акционерлік қоғам) жарғылық капиталы.
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өндіріcтік кооператив мүшелерінің мүлік жарналары (үлестері).
Жарғылық капитал мөлшері ұйымның жарғысында және басқа да құрыл- тайшылық құжаттарында белгіленген, үкіметтің атқарушы органдарында тір- келуі керек. Оның мөлшері құрылтайшылық құжаттарға тиісті өзгерістер енгізілгеннен кейін ғана өзгеруі мүмкін.
Қосымша төленген капитал - ұйымның өзінің акцияларын олардың атаулы (номиналдық) құнынан аpтық бағаға сатқан жағдайда пайда болған құн айырмашылығынан туындайды.
Қосымша төленбеген капитал - кәсіпорынның өзінің меншігіндегі негізгі құралдары мен инвеcтицияларын қайта бағалаған уақыттағы олардың құ- нының өскен сомаcынан және тағы да басқа жағдайлардан туындайды.
Pезервтік (cақтық, сақтаулы) капитал - келешекте (алдағы уақыттарда) болуы мүмкін зияндармен шығындардың (ыcыpаптардың) орнын толтыруға және ағымдағы табыс жеткіліксіз болған жағдайда, дивиденттерді төлеуге арналып кәсіпорынның өзінің таза пайдасынан (табысынан) бөлінген меншіктік капиталының бір бөлігі. Резервтік капиталдың мөлшері мен құрылу тәртібі Қазақстан Республикасының заңдары мен ұйымның жарғысында қаралады (көрсетіледі).
Бөлінбеген пайда (табыс) - кәсіпорынның жалпы кірісінен (пайдасынан) барлық жұмсалған шығындарды (бюджетке төленген салық сомаларын, кірістен (пайдадан) басқадай бағытарға пайдаланған сомаларын шегеріп тастағандағы қалған бөлігі болып табылады.
Бөлінбеген табыс кең мағынада табыс ретінде тұтынуға пайдаланған және еткен жылдардағы табысланбаған табыс кәсіпорынның қаржы орнықтылығын, кейінгі дамуы үшін қаржы көздерінің бар болуын дәлелдейді. Кәсіпорындарда табысты үлестіру және пайдалану тәртібі оның жарғысында тіркеліп қойылады және оны кәсіпорын басшысы бекітеді.
Курстық жұмыстың мақсаты кәсіпорында табысты (жабылмаған шығынды) қалыптастыру тәртібін зерттеу болып табылады. Қойылған мақсаттарды ескере отырып, жұмыста келесі міндеттерді шешу қажет:
- кәсіпорынның қаржылық нәтижелерін есепке алудың теориялық аспектілерін қарастыру;
- пайда (шығынды) қалыптастыру тәртібін көрсету.
І БӨЛІМ. КӘСІПОРЫННЫҢ ТАБЫСЫ МЕН РЕНТАБЕЛЬДІЛІГІ ТҮСІНІГІ МЕН ЖІКТЕЛУІ
1.1 Кәсіпорын табысының құралу көздері
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес кәсіпорындар өзінің құрылуы барысында, яғни шаруашылық қызметпен айналысу үшін белгілі бір мөлшерде мүліктерге ие болуы тиіс. Осы жоғарыда аталған мүліктердің ақшалай өлшемге айналдырылғандағы жиынтығы ұйымның меншікті капиталы болып саналады. Кәсіпорын алғаш құрылған кезде оның капиталы Қазақстан Республикасы заңында қаралған мөлшерден кем болмауы тиіс және де ол сол ұйымның құрылтайшыларының, акционерлерінің ақшалай, заттай және басқадай түрде қоғамға қосқан үлестерінен құралады. Бұл сома, яғни кәсіпорынның капиталы осы ұйымның қызметі барысында тапқан таза табысы және басқа да көздерден, тегін түскен мүліктер мен ақшалай қаржылар есебінен өсіп отырады.
Жалпы кәсіпорынның есебін жүргізу барысында жұмыс істеп тұрған, қызмет атқарушы, яғни қолданыстағы капиталы және оның құрамы мен құрлымы бухгалтерлік баланстың активінде көрсетілсе, ол капиталдың қаржыландыру көздері баланстың пассивінде көрсетіледі.
Меншікті капиталдың қаржылық есебінің негізгі мақсаты ресурстарды дұрыс қолдану мен сақтауда бақылаудың болуы. Бұл мақсатқа жету үшін қаржылық есеп мыналарды бақылауға қамтамасыз етуі тиіс:
- жарғылық капиталға қатысушылардың үлестерін уақытында және толық қабылдап алу;
- мерзімінде, толық және дәл көрсетілген жарғылық капиталдың немесе оның әр түрлерінің жалпы сомаларының өсуі немесе кемуі жайлы өзгерістерді айқындап отыру;
- меншіктік акцияларды сатудан (эмиссиялық кіріс) түскен табыстарды алу;
- инфляцияға байланысты негізгі құралдарды, инвестицияларды және басқа да активтерді қайта бағалаудан кейін капиталдың сомасын уақытында және дәл анықтау;
- резервтік капиталдың уақытында және дұрыс құрылуы мен оны дұрыс қолдану;
- алдыңғы есеп беру жылы мен есеп беру жылында пайда болған бөлінбеген кіріс (жабылмаған залал) сомаларын дұрыс анықтау және көрсету.
Ұйымның барлық мүлкі айналыстан тыс және айналыстағы активтер болып екіге бөлінеді.
Мүліктерді қызмет атқару мерзіміне қарай:
oo негізгі (айналымнан тыс) активтер
oo айналымдағы активтер
Негізгі (айналымнан тыс) активтер негізгі құралдардан, материалдық емес активтерден, қаржылық инвестициялардан, аяқталмаған құрылыстан құралады. Жалпы айналымнан тыс активтер кәcіпоpынның материалдық - техникалық базаcын жаcауға және дамытуға арналады.
Ал айналымдағы активтер кәсіпорынның қызмет атқаруы баpысында пайда табуға негізделеді. Cоған cәйкеc олаpдың қатарына ақша қаражаттары, қыcқа меpзімдік қаpжылық салымдар, тауарлық-материалдық қорлар, дебеторлық борыштар және басқа да активтер жатады.
Меншікті капитал ұйымның меншік иелерінің қаржыларынан құралады. Оның сомасы кәсіпорынның қаржылық нәтижелеріне байланысты өзгеріп тұрады.
Меншікті капиталдың құралу көздері:
oo Меншік иелерінің салған салымдары
oo Есептік кезеңнің таза табысы
oo Қайтарымсыз салымдар
Меншікті капиталдың құрамы:
oo Жарғылық капитал
oo Төленбеген капитал
oo Жарияланған капитал
oo Эмиссиялық кіріс
oo Резервтік капитал
oo Бөлінбеген табыс
Кәсіпорынның жарғылық капиталы - қызметті бастауды қамтамасыз ету үшін жаңадан құрылған кәсіпорынның жасаған қаражаттарының сомасы болып саналады. Жарғылық капитал кәсіпорын жарғысымен анықталған бастапқы капитал. Ол акцияларды сатудан түскен түсімнен және салымдардан тұрады. Кәсіпорын мемлекеттік тіркеу кезінде оның жарғылық капиталы құрылтайшы құжатында тіркеледі. Жарғылық капиталдың мөлшері құрылтайшылармен анықталады.
Жарғылық қор меншік иесінің (кәсіпорынның) жарғысында қаралған қызметтерін қамтамасыз ету үшін инвестициялық қаржылардың сомасы болып табылады.
Меншік иесінің тиісті құқығымен жауапкершілігіне қарай ұйымның жарғылық қоры мынадай түрлерге бөлінеді:
oo Кәсіпорындардың (толық серіктестік, коммандиттік серіктестік, жауапкершілігі шектеулі серіктестік, қосымша жауапкершілігі бар серіктестік, акционерлік қоғам) жарғылық капиталы.
oo Өндірістік кооператив мүшелерінің мүлік жарналары (үлестері).
Жарғылық қор мөлшері ұйымның жарғысында және басқа да құрылтайшылық құжаттарында белгіленген, үкіметтің атқарушы органдарында тіркелуі керек. Оның мөлшері құрылтайшылық құжаттарға тиісті өзгерістер енгізілгеннен кейін ғана өзгеруі мүмкін.
Жарғылық капиталдың функциясы:
oo Материалдық база
oo Кепілдеме
oo Акционердің немесе қатысушының үлесін бекітіп береді.
Жарғылық капитал ретінде ақша, құнды қағаз, мүлік, материал салуға болады.
Кәсіпорынның жарғылық капиталы қызметті бастауды қамтамасыз ету үшін жаңадан құрылған кәсіпорынның жасаған қаражаттарының сомасы болып саналады.
Ол акцияларды орналастырудың немесе сатудың, жеке капиталын салудың, мемлекеттің қаражаттарының, материалдық емес активтердің және басқа да мүліктердің немесе мүліктік құқықтарының есебінен құрылады. Сонымен қоса, жарғылық капитал жаңадан құрылған заңды тұлғалар өз қызметін бастау үшін бастапқы материалдық базасы болып та табылады, ол құрылтайшылардың (акционерлердің, қатысушылардың) катысу үлесін және кепілдік сипатын анықтайды.
Шаруашылық серіктестіктердің жарғылық капиталына салынатын салымдары, ақша да, бағалы қағаздар да, мүлік те, мүліктік құқық та және басқа да мүліктер (интеллектуалдық қызметтің нәтижесіне берілген құқын да қоса алғанда) болуы мүмкін. Құрылтайшылардың (қатысушылардың) жарлық капиталына натуралды нысанда салынатын салымдары немесе барлық құрылтайшалардың келісімі бойынша немесе барлық құрылтайшылардың жалпы жиналысының шешімі бойынша мүліктік құқығы ақшалай нысанда бағаланады. Осындай салымдардың құнының сомасы жиырма мың айлық есептік көрсеткіштен асып түсуі керек, бірақ сол бағалауды тәуелсіз эксперт (бағалаушы) қуаттауы керек.
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қайта тіркелген кезде қатысушылардың ақшалай салымдары бухгалтерлік құжаттармен не болмаса аудиторлық есеп берулерімен қуатталып бағалануы мүмкін.
Қоғамның жарияланған жарғылық капиталы түгелдей төленіп және орналастырылып біткен соң ғана, ұлғайтуға рұқсат беріледі; жарияланған капитал мен шығарылған капиталдың арасында айырмасы болса, онда сол сомаға жарғылық капитал азайтылады.
Жарияланған жарғылық капиталын ұлғайту және азайту туралы шешім акционерлердің жалпы жиналысында қабылданады, бірақ оларды минималды деңгейден төмендетуге рұқсат етілмейді. Халықаралық стандартқа сәйкес меншікті капиталды кез-келген уақытта біріктіруге және толтыруға болады.
Акционерлік компанияда меншікті капиталды, акционерлік капитал деп аталады. Оның құрамы:
oo Қосымша төленген капитал
oo Қосымша төленбеген капитал
oo Резервтік капитал
oo Бөлінбеген пайда
Қосымша төленген капитал - қоғамның өзінің акцияларын олардың атаулы (номиналды) құнынан артық бағаға сатқан жағдайда пайда болған құн айырмашылығынан туындайды.
Қосымша төленбеген капитал - кәсіпорынның өзінің меншігіндегі негізгі құралдары мен инвестицияларын қайта бағалаған уақыттағы олардың құнының өскен сомасынан және тағы да басқа жағдайлардан туындайды.
Резервтік капитал (сақтық, сақтаулы) - келешекте болуы мүмкін зияндармен шығындардың орнын толтыруға арналып кәсіпорынның өзінің таза пайдасынан бөлінетін меншікті капиталының бір бөлігі.
Бөлінбеген пайда - кәсіпорының жалпы кірісінен барлық жұмсалған шығындарды бюджетке төленген салық сомаларын, кірістен басқадай бағыттарға пайдаланған сомаларын шегеріп тастағандағы қалған бөлігі болып табылады.
Кәсіпорындарда жарғылық капиталдың есебі Жарғылық қор бөлімінің
oo Жәй акциялар
oo Артықшылығы бар акциялар
oo Салымдар мен жарналар деп аталатын бөлімше шоттарында есептеледі.
Меншікті капиталдың қаржылық есебінің негізгі мақсаты ресурстарды дұрыс қолдану мен сақтауда бақылаудың болуы. Бұл мақсатқа жету үшін қаржылық есеп мыналарды бақылауға қамтамасыз етуі тиіс:
oo жарғылық капиталға қатысушылардың үлестерін уақытында және толық қабылдап алу;
oo мерзімінде, толық және дәл көрсетілген жарғылық капиталдың немесе оның әр түрлерінің жалпы сомаларының өсуі немесе кемуі жайлы өзгерістерді айқындап отыру;
oo меншіктік акцияларды сатудан (эмиссиялық кіріс) түскен табыстарды алу;
oo инфляцияға байланысты негізгі құралдарды, инвестицияларды және басқа да активтерді қайта бағалаудан кейін капиталдың сомасын уақытында және дәл анықтау;
oo резервтік капиталдың уақытында және дұрыс құрылуы мен оны дұрыс қолдану;
oo алдыңғы есеп беру жылы мен есеп беру жылында пайда болған бөлінбеген кіріс (жабылмаған залал) сомаларын дұрыс анықтау және көрсету.
Меншікті капитал есебіне Халықаралық қаржылық есеп стандартының бухгалтерлік есеп шоттарының жұмыс жоспарына сәйкес V бөлім арналған.
Капитал және резервтер бөлімінің шоттары капитал мен резервтерді есепке алуға арналған. Капитал - бұл ұйымның активтерінде оның барлық міндеттемелерін шегергеннен кейін қалған үлес.
Кесте - 1. V бөлімінде қамтылатын шот атаулары
№
Шот атауы
Шот
1
Жарғылық капитал
5000
2
Төленбеген капитал
5100
3
Сатып алынған жеке меншік үлестік аспаптар
5200
4
Эмиссиялық кіріс
5300
5
Резервтер
5400
6
Бөлінбеген пайда (жабылмаған залал)
5500
5000 - Жарғылық капитал - мұнда акционерлік қоғамның төленген эмиссияланған қарапайым, артықшылықты акцияларының жиынтық атаулы құны, сондай-ақ серіктестіктің жарғылық капиталына салымдар мен жарналар көрініс табады;
5100- Төленбеген капитал құрылтайшылар жарияланған және тіркелген, бірақ жағылық капиталға енгізідмеген салымдар бойыншаберешек сомасы төленбеген капитал болып табылады.
5200- Сатып алынған жеке меншік үлестік аспаптар кіші бөлімі сатып алынған меншікті үлес құралдарын есепке алуға арналған және шоттардың мынадай тобын қамтиды:
5210- Сатып алынған жеке меншік үлестік аспаптар -- онда өздерінің меншікті үлес құралдарын сатып алу кезінде ұйым келтірген шығындар ескеріледі.
5300- Эмиссиялық кіріс кіші бөлімі шоттардың мынадай тобын қамтиды:
5310- Эмиссиялық кіріс -- онда шығарылған акциялар бойынша эмиссиялық кіріс есепке алынады.
5400- Резервтер кіші бөлімі резервтерді есепке алуға арналған, ол қаржылық есептілік стандарттарының талаптарына сәйкес, сондай-ақ құрылтай құжаттарына және ұйымның есепке алу саясатына сәйкес капиталдың шоттарында көрсетіледі және шоттардың мынадай топтарын қамтиды:
5410- Құрылтай құжаттарында белгіленген резервтік капитал -- онда Қазақстан Республикасының заңнамасына және құрылтай құжаттарына сәйкес белгіленген резервтік капитал көрсетіледі;
5420-5430-5440- Қайта бағалауға арналған резерв -- онда негізгі құралдарды, материалдық емес активтерді, қаржылық активтерді қайта бағалау жөніндегі операциялар көрсетіледі;
5450- Шетелдік валютаны қайта есептеуге арналған резерв -- онда монетарлық бап бойынша туындайтын бағамдық айырмалар көрсетіледі, ол барлық жағынан шетелдік ұйымға ұйымның таза инвестицияларының бөлігін құрайды, меншікті капитал ретінде ұйымның қаржылық есептілігінде, таза инвестициялардың шығарылуына дейін, одан кейін олар кіріс немесе шығыс ретінде танылуы тиіс;
5340- Басқа да резервтер -- онда алдындағы топтарда көрсетілмеген басқа да резервтер көрсетіледі.
5500 Бөлінбеген кіріс (жабылмаған залал) бөлімшесі бөлінбеген кірісті немесе жабылмаған залалды есепке алу үшін арналған және мынадай шоттардың топтарын қамтиды:
5510- Есептік жылдың пайдасы (залалы) -- онда есептік жылдың пайдасы немесе залалы көрсетіледі, сондай-ақ есептік жыл үшін түпкі қаржылық нәтижені қалыптастыру жөніндегі ақпарат жинақталады;
5520- Өткен жылдардағы пайда (залал) -- онда өткен жылдардағы пайда (залал) көрсетіледі.
Акционерлік қоғам өзінің акцияларын бағалы қағаздар нарығында олардың нақтылы құнынан асатын баға, орналастыру бағасы бойынша сата алады. Мұндайда акцияларды орналастыру бағасы бойынша есептелген сату құнының нақтылы құнынан асқан сомаға шоттардың келесі жазбасы жасалады:
Дебет шот 1010, 1030
Кредит шот 5310 Эмиссиялық кіріс
Жарғылық капиталдың айналымнан алынған акциялар сомасына азайған кезде олардың түрлеріне қарай келесі жазба жасалады:
Дебет шот 5010, 5020
Кредит шот 5210 Сатып алынған жеке меншік үлестік аспаптар
Акциялардың аналитикалық есебін жүргізу үшін мынандай мәліметтері бар акционерлер тізбесінен алынған жазба негіз болады:
- акцияларға ие акционерлердің жалпы саны;
- артықшылықты акциялардың жалпы саны және оларға ие акционерлердің саны;
- акциялардың 5% - нан астамына ие акционерлердің сондай-ақ жеке және занды тұлғалардың жарғылық қордағы үлесі.
1.2. Кәсіпорын рентабельділігі жайлы түсінік
Кәсіпорын рентабельділігі деп акционерлер арасында дивиденд ретінде кәсіпорын табысының бір бөлігін айтады. Төленген капиталмен бірге бөлінбеген пайда активтерді алу көзі болып табылады. Бөлінбеген пайда шотының қалдығы компанияның қызмет етіп жатқан барлық уақыты ішінде жинақталған таза пайдадан залалды, дивидендтер бойынша төлемдерді және шығарылған акционерлік капиталға реинвестицияланған пайданы шегергенде қалатын соманы білдіреді. Бөлінбеген пайда кәсіпорынның активі болып табылмайды және оның бар болуы пайда алынған операциялар бойынша кәсіпорын активтерінің ұлғайғандығын көрсетеді.
Бөлінбеген пайда шотында дебеттік қалдық та болуы мүмкін (бөлінбеген пайданың дефициті, яғни жетіспеушілігі) де ол шаруашылық қызметтен алынған пайдадан залалдар мен төленген дивидендтердің басым болғанын білдіреді. Бөлінбеген пайданың дефициті баланстың Меншікті капитал бөлімінде бейнеленіп, капиталдың жалпы сомасынан шегеріледі. Бөлінбеген пайда көлемі компанияны дамытуға арналған шығыстарды (мысалы, жаңа өндірістік қуаттарды сатып алу) жабады, қолма-қол ақша (мысалы, кассалық қалдықтар) немесе бағалы қағаздар түрінде сақталады.
Баланс пассивінің құрамына кіретін бөлінбеген пайда шаруашылық жүргізуші субъектінің меншікті капиталын іс жүзінде арттырады. Бұл өндіріске салынған активтердің тиімділігін көрсетеді. Іс жүзінде бұл пайда салығын төлегеннен кейін, бірақ меншік иелеріне дивидендтер аударғанға дейін компанияда қалатын ақша. Өткен жылдардың бөлінбеген пайдасын компания ағымдағы кезеңге аудара алады. Бұл оған қажет болуы мүмкін, мысалы, жоспарларға байланысты банктен несие алу. Сонымен қатар, өткен жылдардың деректерін баланста көрсету керек. Баланста бөлінбеген пайда, әрине, оның пассиві. Бұл көрсеткіштің мәні компанияның оның меншік иелері алдындағы нақты борышын білдіреді, себебі бұл пайда қатысушылар арасында бөлінуі және бизнесті одан әрі дамытуға инвестициялануы тиіс. Іс жүзінде компания бөлінбеген пайдаға меншік иелерінің шешім қабылдауынсыз иелік ете алмайды. Бөлінбеген пайданы пайдалану-бұл компания меншік иелерінің прерогативі. Бұл қаржы полициясының теңгерімінде әр жылдары бөлінгені бірінші кезекте оларға ыңғайлы. Бірақ өткен жылдың бөлінбеген пайдасы компания қызметінің алдыңғы нәтижелерін ескерместен тұтас бөлінбейтінін ескеру керек.
Бөлінбеген пайда өз қаражаты (жинақтар, инвестициялық салымдар) есебінен Компанияның даму серпінін көрсетеді. Көрсеткіш мәні өзгерістің әсерінен өзгереді:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Таза пайданың көлемі. Егер компания ағымдағы жылы дивидендтерді төлемесе және онда кейінге қалдырылған салық міндеттемелері болмаса, бухгалтерлік есеп стандарттары (ҚБҚР және ХҚЕС) бөлінбеген және таза пайда арасындағы айырмашылықтарды көздемейді.
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бойынша төлемдер мөлшерінің өзгеруі. Резервтік қорларды ұлғайтатын немесе кезек күттірмейтін шығыстарға тап болатын ұйымдар дивидендтік төлемдер сомасын азайтуға мәжбүр болады, бұл бөлінбеген пайда көлемін арттырады.
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Салық салу стандарттары. Бизнеске салық ауыртпалығының артуы және бақылаушы органдардан жеңілдіктер алу салық алымдарының сомасына әсер етеді. Мысалы, Ресейдің ФНС мүліктік салықты төлеуге берілетін жеңілдіктерді алып тастады ... жалғасы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3 - 4
І БӨЛІМ. КӘСІПОРЫННЫҢ ТАБЫСЫ МЕН РЕНТАБЕЛЬДІЛІГІ 4 - 10
1.1. Кәсіпорын табысының құралу көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4 - 10
1.2. Кәсіпорын рентабельділігі жайлы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 10 - 12
ІІ БӨЛІМ. КӘСІПОРЫН ТАБЫСЫ МЕН РЕНТАБЕЛЬДІЛІГІНІҢ ЕСЕПКЕ АЛЫНУЫ ... ... ... ... ... ... 12 - 18
2.1. Кәсіпорын табысы бойынша есепті жылдың пайдасы, залалының есебі
Табысты (жабылмаған шығынды) есепке алу ... ... ... ... ... ... 12 - 15
2.2 Есепті және өткен кезеңнің табысы. Жабылмаған
зиянды есепте және қаржылық рентабельділікті бейнелеу ... ... ... ... ... ... ... ... .. 15-18
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 19 - 20
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 21
КІPІСПЕ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Экономикалық ғылымдаpдың баpлығы біp -- біpімен байланыcты болcа да олаpдың ішінде бухгалтеpлік еcеп өз алдына бөлек ғылыми cала. Өйткені, бухгалтеpлік еcептің мәліметтері мен көpcеткіштеpі қоғамдық өндірістің дамуын зерттеуде біpден -- біp негіз болып табылады.
Қазақстан Pеcпубликасының заңына сәйкес кәсіпорындар өзінің құрылуы барысында, яғни шаруашылық қызметпен айналысу үшін белгілі бір мөлшерде мүліктерге ие болуы тиіс. Осы жоғарыда аталған мүліктердің ақшалай өлшемге айналдырылғандағы жиынтығы ұйымның меншікті капиталы болып cаналады. Кәсіпорын алғашқы құрылған кезде оның капиталы Қазақстан Pеспубликасы заңында қаралған мөлшерден кем болмауы тиіс және де ол сол ұйымның құрылтайшыларының, акционерлерінің ақшалай, заттай және басқадай түрде қоғамға қосқан үлестерінен құралады. Бұл cома, яғни кәсіпорынның капиталы осы ұйымның қызметі барысында тапқан таза табысы және басқа да көздерден, тегін түскен мүліктер мен ақшалай қаржылар есебінен өсіп отырады. Ұйымның меншікті капиталының көздеpі болып мыналар саналады:
oo жарғылық капитал;
oo резервтік капитал;
oo бөлінбеген табыc;
Кәcіпоpынның жарғылық капиталы - қызметті бастауды қамтамасыз ету үшін жаңадан құрылған кәсіпорынның жасаған қаражаттарының сомасы болып саналады.
Ол акциялаpды оpналаcтырудың немесе сатудың, жеке капиталын салудың, мемлекеттің қаражаттаpының, материалдық емес активтердің және басқа да мүліктердің немесе мүліктік құқықтарының есебінен құралады. Сонымен қоса, жарғылық капитал жаңадан құрылған заңды тұлғалар өз қыз- метін бастау үшін баcтапқы материалдық базасы болып та табылады, ол құрылтайшылардың (акционерлердің, қатысушылардың) қатысу үлесін және кепілдік сипатын анықтайды.
Кәcіпорын өздеpінің қызмет атқаруы барысында меншікті қаржыларынан басқа қарыз қаражаттарында пайдаланады. Ал олардың қатарында қысқа және ұзақ мерзімді несиелер, қарыздар, алынған аванстар және баcқа да кредиторлық борыштар жатады.
Меншік иесінің тиіcті құқығымен жауапкершілігіне қарай ұйымның жар- ғылық капиталы мынадай түрлерге бөлінеді:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кәcіпорындардың (толық серіктестік, сенім серіктестігі, жауапкершілігі шектеулі серіктестік, қосымша жауапкершілігі бар серіктестік, жабық және ашық акционерлік қоғам) жарғылық капиталы.
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өндіріcтік кооператив мүшелерінің мүлік жарналары (үлестері).
Жарғылық капитал мөлшері ұйымның жарғысында және басқа да құрыл- тайшылық құжаттарында белгіленген, үкіметтің атқарушы органдарында тір- келуі керек. Оның мөлшері құрылтайшылық құжаттарға тиісті өзгерістер енгізілгеннен кейін ғана өзгеруі мүмкін.
Қосымша төленген капитал - ұйымның өзінің акцияларын олардың атаулы (номиналдық) құнынан аpтық бағаға сатқан жағдайда пайда болған құн айырмашылығынан туындайды.
Қосымша төленбеген капитал - кәсіпорынның өзінің меншігіндегі негізгі құралдары мен инвеcтицияларын қайта бағалаған уақыттағы олардың құ- нының өскен сомаcынан және тағы да басқа жағдайлардан туындайды.
Pезервтік (cақтық, сақтаулы) капитал - келешекте (алдағы уақыттарда) болуы мүмкін зияндармен шығындардың (ыcыpаптардың) орнын толтыруға және ағымдағы табыс жеткіліксіз болған жағдайда, дивиденттерді төлеуге арналып кәсіпорынның өзінің таза пайдасынан (табысынан) бөлінген меншіктік капиталының бір бөлігі. Резервтік капиталдың мөлшері мен құрылу тәртібі Қазақстан Республикасының заңдары мен ұйымның жарғысында қаралады (көрсетіледі).
Бөлінбеген пайда (табыс) - кәсіпорынның жалпы кірісінен (пайдасынан) барлық жұмсалған шығындарды (бюджетке төленген салық сомаларын, кірістен (пайдадан) басқадай бағытарға пайдаланған сомаларын шегеріп тастағандағы қалған бөлігі болып табылады.
Бөлінбеген табыс кең мағынада табыс ретінде тұтынуға пайдаланған және еткен жылдардағы табысланбаған табыс кәсіпорынның қаржы орнықтылығын, кейінгі дамуы үшін қаржы көздерінің бар болуын дәлелдейді. Кәсіпорындарда табысты үлестіру және пайдалану тәртібі оның жарғысында тіркеліп қойылады және оны кәсіпорын басшысы бекітеді.
Курстық жұмыстың мақсаты кәсіпорында табысты (жабылмаған шығынды) қалыптастыру тәртібін зерттеу болып табылады. Қойылған мақсаттарды ескере отырып, жұмыста келесі міндеттерді шешу қажет:
- кәсіпорынның қаржылық нәтижелерін есепке алудың теориялық аспектілерін қарастыру;
- пайда (шығынды) қалыптастыру тәртібін көрсету.
І БӨЛІМ. КӘСІПОРЫННЫҢ ТАБЫСЫ МЕН РЕНТАБЕЛЬДІЛІГІ ТҮСІНІГІ МЕН ЖІКТЕЛУІ
1.1 Кәсіпорын табысының құралу көздері
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес кәсіпорындар өзінің құрылуы барысында, яғни шаруашылық қызметпен айналысу үшін белгілі бір мөлшерде мүліктерге ие болуы тиіс. Осы жоғарыда аталған мүліктердің ақшалай өлшемге айналдырылғандағы жиынтығы ұйымның меншікті капиталы болып саналады. Кәсіпорын алғаш құрылған кезде оның капиталы Қазақстан Республикасы заңында қаралған мөлшерден кем болмауы тиіс және де ол сол ұйымның құрылтайшыларының, акционерлерінің ақшалай, заттай және басқадай түрде қоғамға қосқан үлестерінен құралады. Бұл сома, яғни кәсіпорынның капиталы осы ұйымның қызметі барысында тапқан таза табысы және басқа да көздерден, тегін түскен мүліктер мен ақшалай қаржылар есебінен өсіп отырады.
Жалпы кәсіпорынның есебін жүргізу барысында жұмыс істеп тұрған, қызмет атқарушы, яғни қолданыстағы капиталы және оның құрамы мен құрлымы бухгалтерлік баланстың активінде көрсетілсе, ол капиталдың қаржыландыру көздері баланстың пассивінде көрсетіледі.
Меншікті капиталдың қаржылық есебінің негізгі мақсаты ресурстарды дұрыс қолдану мен сақтауда бақылаудың болуы. Бұл мақсатқа жету үшін қаржылық есеп мыналарды бақылауға қамтамасыз етуі тиіс:
- жарғылық капиталға қатысушылардың үлестерін уақытында және толық қабылдап алу;
- мерзімінде, толық және дәл көрсетілген жарғылық капиталдың немесе оның әр түрлерінің жалпы сомаларының өсуі немесе кемуі жайлы өзгерістерді айқындап отыру;
- меншіктік акцияларды сатудан (эмиссиялық кіріс) түскен табыстарды алу;
- инфляцияға байланысты негізгі құралдарды, инвестицияларды және басқа да активтерді қайта бағалаудан кейін капиталдың сомасын уақытында және дәл анықтау;
- резервтік капиталдың уақытында және дұрыс құрылуы мен оны дұрыс қолдану;
- алдыңғы есеп беру жылы мен есеп беру жылында пайда болған бөлінбеген кіріс (жабылмаған залал) сомаларын дұрыс анықтау және көрсету.
Ұйымның барлық мүлкі айналыстан тыс және айналыстағы активтер болып екіге бөлінеді.
Мүліктерді қызмет атқару мерзіміне қарай:
oo негізгі (айналымнан тыс) активтер
oo айналымдағы активтер
Негізгі (айналымнан тыс) активтер негізгі құралдардан, материалдық емес активтерден, қаржылық инвестициялардан, аяқталмаған құрылыстан құралады. Жалпы айналымнан тыс активтер кәcіпоpынның материалдық - техникалық базаcын жаcауға және дамытуға арналады.
Ал айналымдағы активтер кәсіпорынның қызмет атқаруы баpысында пайда табуға негізделеді. Cоған cәйкеc олаpдың қатарына ақша қаражаттары, қыcқа меpзімдік қаpжылық салымдар, тауарлық-материалдық қорлар, дебеторлық борыштар және басқа да активтер жатады.
Меншікті капитал ұйымның меншік иелерінің қаржыларынан құралады. Оның сомасы кәсіпорынның қаржылық нәтижелеріне байланысты өзгеріп тұрады.
Меншікті капиталдың құралу көздері:
oo Меншік иелерінің салған салымдары
oo Есептік кезеңнің таза табысы
oo Қайтарымсыз салымдар
Меншікті капиталдың құрамы:
oo Жарғылық капитал
oo Төленбеген капитал
oo Жарияланған капитал
oo Эмиссиялық кіріс
oo Резервтік капитал
oo Бөлінбеген табыс
Кәсіпорынның жарғылық капиталы - қызметті бастауды қамтамасыз ету үшін жаңадан құрылған кәсіпорынның жасаған қаражаттарының сомасы болып саналады. Жарғылық капитал кәсіпорын жарғысымен анықталған бастапқы капитал. Ол акцияларды сатудан түскен түсімнен және салымдардан тұрады. Кәсіпорын мемлекеттік тіркеу кезінде оның жарғылық капиталы құрылтайшы құжатында тіркеледі. Жарғылық капиталдың мөлшері құрылтайшылармен анықталады.
Жарғылық қор меншік иесінің (кәсіпорынның) жарғысында қаралған қызметтерін қамтамасыз ету үшін инвестициялық қаржылардың сомасы болып табылады.
Меншік иесінің тиісті құқығымен жауапкершілігіне қарай ұйымның жарғылық қоры мынадай түрлерге бөлінеді:
oo Кәсіпорындардың (толық серіктестік, коммандиттік серіктестік, жауапкершілігі шектеулі серіктестік, қосымша жауапкершілігі бар серіктестік, акционерлік қоғам) жарғылық капиталы.
oo Өндірістік кооператив мүшелерінің мүлік жарналары (үлестері).
Жарғылық қор мөлшері ұйымның жарғысында және басқа да құрылтайшылық құжаттарында белгіленген, үкіметтің атқарушы органдарында тіркелуі керек. Оның мөлшері құрылтайшылық құжаттарға тиісті өзгерістер енгізілгеннен кейін ғана өзгеруі мүмкін.
Жарғылық капиталдың функциясы:
oo Материалдық база
oo Кепілдеме
oo Акционердің немесе қатысушының үлесін бекітіп береді.
Жарғылық капитал ретінде ақша, құнды қағаз, мүлік, материал салуға болады.
Кәсіпорынның жарғылық капиталы қызметті бастауды қамтамасыз ету үшін жаңадан құрылған кәсіпорынның жасаған қаражаттарының сомасы болып саналады.
Ол акцияларды орналастырудың немесе сатудың, жеке капиталын салудың, мемлекеттің қаражаттарының, материалдық емес активтердің және басқа да мүліктердің немесе мүліктік құқықтарының есебінен құрылады. Сонымен қоса, жарғылық капитал жаңадан құрылған заңды тұлғалар өз қызметін бастау үшін бастапқы материалдық базасы болып та табылады, ол құрылтайшылардың (акционерлердің, қатысушылардың) катысу үлесін және кепілдік сипатын анықтайды.
Шаруашылық серіктестіктердің жарғылық капиталына салынатын салымдары, ақша да, бағалы қағаздар да, мүлік те, мүліктік құқық та және басқа да мүліктер (интеллектуалдық қызметтің нәтижесіне берілген құқын да қоса алғанда) болуы мүмкін. Құрылтайшылардың (қатысушылардың) жарлық капиталына натуралды нысанда салынатын салымдары немесе барлық құрылтайшалардың келісімі бойынша немесе барлық құрылтайшылардың жалпы жиналысының шешімі бойынша мүліктік құқығы ақшалай нысанда бағаланады. Осындай салымдардың құнының сомасы жиырма мың айлық есептік көрсеткіштен асып түсуі керек, бірақ сол бағалауды тәуелсіз эксперт (бағалаушы) қуаттауы керек.
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қайта тіркелген кезде қатысушылардың ақшалай салымдары бухгалтерлік құжаттармен не болмаса аудиторлық есеп берулерімен қуатталып бағалануы мүмкін.
Қоғамның жарияланған жарғылық капиталы түгелдей төленіп және орналастырылып біткен соң ғана, ұлғайтуға рұқсат беріледі; жарияланған капитал мен шығарылған капиталдың арасында айырмасы болса, онда сол сомаға жарғылық капитал азайтылады.
Жарияланған жарғылық капиталын ұлғайту және азайту туралы шешім акционерлердің жалпы жиналысында қабылданады, бірақ оларды минималды деңгейден төмендетуге рұқсат етілмейді. Халықаралық стандартқа сәйкес меншікті капиталды кез-келген уақытта біріктіруге және толтыруға болады.
Акционерлік компанияда меншікті капиталды, акционерлік капитал деп аталады. Оның құрамы:
oo Қосымша төленген капитал
oo Қосымша төленбеген капитал
oo Резервтік капитал
oo Бөлінбеген пайда
Қосымша төленген капитал - қоғамның өзінің акцияларын олардың атаулы (номиналды) құнынан артық бағаға сатқан жағдайда пайда болған құн айырмашылығынан туындайды.
Қосымша төленбеген капитал - кәсіпорынның өзінің меншігіндегі негізгі құралдары мен инвестицияларын қайта бағалаған уақыттағы олардың құнының өскен сомасынан және тағы да басқа жағдайлардан туындайды.
Резервтік капитал (сақтық, сақтаулы) - келешекте болуы мүмкін зияндармен шығындардың орнын толтыруға арналып кәсіпорынның өзінің таза пайдасынан бөлінетін меншікті капиталының бір бөлігі.
Бөлінбеген пайда - кәсіпорының жалпы кірісінен барлық жұмсалған шығындарды бюджетке төленген салық сомаларын, кірістен басқадай бағыттарға пайдаланған сомаларын шегеріп тастағандағы қалған бөлігі болып табылады.
Кәсіпорындарда жарғылық капиталдың есебі Жарғылық қор бөлімінің
oo Жәй акциялар
oo Артықшылығы бар акциялар
oo Салымдар мен жарналар деп аталатын бөлімше шоттарында есептеледі.
Меншікті капиталдың қаржылық есебінің негізгі мақсаты ресурстарды дұрыс қолдану мен сақтауда бақылаудың болуы. Бұл мақсатқа жету үшін қаржылық есеп мыналарды бақылауға қамтамасыз етуі тиіс:
oo жарғылық капиталға қатысушылардың үлестерін уақытында және толық қабылдап алу;
oo мерзімінде, толық және дәл көрсетілген жарғылық капиталдың немесе оның әр түрлерінің жалпы сомаларының өсуі немесе кемуі жайлы өзгерістерді айқындап отыру;
oo меншіктік акцияларды сатудан (эмиссиялық кіріс) түскен табыстарды алу;
oo инфляцияға байланысты негізгі құралдарды, инвестицияларды және басқа да активтерді қайта бағалаудан кейін капиталдың сомасын уақытында және дәл анықтау;
oo резервтік капиталдың уақытында және дұрыс құрылуы мен оны дұрыс қолдану;
oo алдыңғы есеп беру жылы мен есеп беру жылында пайда болған бөлінбеген кіріс (жабылмаған залал) сомаларын дұрыс анықтау және көрсету.
Меншікті капитал есебіне Халықаралық қаржылық есеп стандартының бухгалтерлік есеп шоттарының жұмыс жоспарына сәйкес V бөлім арналған.
Капитал және резервтер бөлімінің шоттары капитал мен резервтерді есепке алуға арналған. Капитал - бұл ұйымның активтерінде оның барлық міндеттемелерін шегергеннен кейін қалған үлес.
Кесте - 1. V бөлімінде қамтылатын шот атаулары
№
Шот атауы
Шот
1
Жарғылық капитал
5000
2
Төленбеген капитал
5100
3
Сатып алынған жеке меншік үлестік аспаптар
5200
4
Эмиссиялық кіріс
5300
5
Резервтер
5400
6
Бөлінбеген пайда (жабылмаған залал)
5500
5000 - Жарғылық капитал - мұнда акционерлік қоғамның төленген эмиссияланған қарапайым, артықшылықты акцияларының жиынтық атаулы құны, сондай-ақ серіктестіктің жарғылық капиталына салымдар мен жарналар көрініс табады;
5100- Төленбеген капитал құрылтайшылар жарияланған және тіркелген, бірақ жағылық капиталға енгізідмеген салымдар бойыншаберешек сомасы төленбеген капитал болып табылады.
5200- Сатып алынған жеке меншік үлестік аспаптар кіші бөлімі сатып алынған меншікті үлес құралдарын есепке алуға арналған және шоттардың мынадай тобын қамтиды:
5210- Сатып алынған жеке меншік үлестік аспаптар -- онда өздерінің меншікті үлес құралдарын сатып алу кезінде ұйым келтірген шығындар ескеріледі.
5300- Эмиссиялық кіріс кіші бөлімі шоттардың мынадай тобын қамтиды:
5310- Эмиссиялық кіріс -- онда шығарылған акциялар бойынша эмиссиялық кіріс есепке алынады.
5400- Резервтер кіші бөлімі резервтерді есепке алуға арналған, ол қаржылық есептілік стандарттарының талаптарына сәйкес, сондай-ақ құрылтай құжаттарына және ұйымның есепке алу саясатына сәйкес капиталдың шоттарында көрсетіледі және шоттардың мынадай топтарын қамтиды:
5410- Құрылтай құжаттарында белгіленген резервтік капитал -- онда Қазақстан Республикасының заңнамасына және құрылтай құжаттарына сәйкес белгіленген резервтік капитал көрсетіледі;
5420-5430-5440- Қайта бағалауға арналған резерв -- онда негізгі құралдарды, материалдық емес активтерді, қаржылық активтерді қайта бағалау жөніндегі операциялар көрсетіледі;
5450- Шетелдік валютаны қайта есептеуге арналған резерв -- онда монетарлық бап бойынша туындайтын бағамдық айырмалар көрсетіледі, ол барлық жағынан шетелдік ұйымға ұйымның таза инвестицияларының бөлігін құрайды, меншікті капитал ретінде ұйымның қаржылық есептілігінде, таза инвестициялардың шығарылуына дейін, одан кейін олар кіріс немесе шығыс ретінде танылуы тиіс;
5340- Басқа да резервтер -- онда алдындағы топтарда көрсетілмеген басқа да резервтер көрсетіледі.
5500 Бөлінбеген кіріс (жабылмаған залал) бөлімшесі бөлінбеген кірісті немесе жабылмаған залалды есепке алу үшін арналған және мынадай шоттардың топтарын қамтиды:
5510- Есептік жылдың пайдасы (залалы) -- онда есептік жылдың пайдасы немесе залалы көрсетіледі, сондай-ақ есептік жыл үшін түпкі қаржылық нәтижені қалыптастыру жөніндегі ақпарат жинақталады;
5520- Өткен жылдардағы пайда (залал) -- онда өткен жылдардағы пайда (залал) көрсетіледі.
Акционерлік қоғам өзінің акцияларын бағалы қағаздар нарығында олардың нақтылы құнынан асатын баға, орналастыру бағасы бойынша сата алады. Мұндайда акцияларды орналастыру бағасы бойынша есептелген сату құнының нақтылы құнынан асқан сомаға шоттардың келесі жазбасы жасалады:
Дебет шот 1010, 1030
Кредит шот 5310 Эмиссиялық кіріс
Жарғылық капиталдың айналымнан алынған акциялар сомасына азайған кезде олардың түрлеріне қарай келесі жазба жасалады:
Дебет шот 5010, 5020
Кредит шот 5210 Сатып алынған жеке меншік үлестік аспаптар
Акциялардың аналитикалық есебін жүргізу үшін мынандай мәліметтері бар акционерлер тізбесінен алынған жазба негіз болады:
- акцияларға ие акционерлердің жалпы саны;
- артықшылықты акциялардың жалпы саны және оларға ие акционерлердің саны;
- акциялардың 5% - нан астамына ие акционерлердің сондай-ақ жеке және занды тұлғалардың жарғылық қордағы үлесі.
1.2. Кәсіпорын рентабельділігі жайлы түсінік
Кәсіпорын рентабельділігі деп акционерлер арасында дивиденд ретінде кәсіпорын табысының бір бөлігін айтады. Төленген капиталмен бірге бөлінбеген пайда активтерді алу көзі болып табылады. Бөлінбеген пайда шотының қалдығы компанияның қызмет етіп жатқан барлық уақыты ішінде жинақталған таза пайдадан залалды, дивидендтер бойынша төлемдерді және шығарылған акционерлік капиталға реинвестицияланған пайданы шегергенде қалатын соманы білдіреді. Бөлінбеген пайда кәсіпорынның активі болып табылмайды және оның бар болуы пайда алынған операциялар бойынша кәсіпорын активтерінің ұлғайғандығын көрсетеді.
Бөлінбеген пайда шотында дебеттік қалдық та болуы мүмкін (бөлінбеген пайданың дефициті, яғни жетіспеушілігі) де ол шаруашылық қызметтен алынған пайдадан залалдар мен төленген дивидендтердің басым болғанын білдіреді. Бөлінбеген пайданың дефициті баланстың Меншікті капитал бөлімінде бейнеленіп, капиталдың жалпы сомасынан шегеріледі. Бөлінбеген пайда көлемі компанияны дамытуға арналған шығыстарды (мысалы, жаңа өндірістік қуаттарды сатып алу) жабады, қолма-қол ақша (мысалы, кассалық қалдықтар) немесе бағалы қағаздар түрінде сақталады.
Баланс пассивінің құрамына кіретін бөлінбеген пайда шаруашылық жүргізуші субъектінің меншікті капиталын іс жүзінде арттырады. Бұл өндіріске салынған активтердің тиімділігін көрсетеді. Іс жүзінде бұл пайда салығын төлегеннен кейін, бірақ меншік иелеріне дивидендтер аударғанға дейін компанияда қалатын ақша. Өткен жылдардың бөлінбеген пайдасын компания ағымдағы кезеңге аудара алады. Бұл оған қажет болуы мүмкін, мысалы, жоспарларға байланысты банктен несие алу. Сонымен қатар, өткен жылдардың деректерін баланста көрсету керек. Баланста бөлінбеген пайда, әрине, оның пассиві. Бұл көрсеткіштің мәні компанияның оның меншік иелері алдындағы нақты борышын білдіреді, себебі бұл пайда қатысушылар арасында бөлінуі және бизнесті одан әрі дамытуға инвестициялануы тиіс. Іс жүзінде компания бөлінбеген пайдаға меншік иелерінің шешім қабылдауынсыз иелік ете алмайды. Бөлінбеген пайданы пайдалану-бұл компания меншік иелерінің прерогативі. Бұл қаржы полициясының теңгерімінде әр жылдары бөлінгені бірінші кезекте оларға ыңғайлы. Бірақ өткен жылдың бөлінбеген пайдасы компания қызметінің алдыңғы нәтижелерін ескерместен тұтас бөлінбейтінін ескеру керек.
Бөлінбеген пайда өз қаражаты (жинақтар, инвестициялық салымдар) есебінен Компанияның даму серпінін көрсетеді. Көрсеткіш мәні өзгерістің әсерінен өзгереді:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Таза пайданың көлемі. Егер компания ағымдағы жылы дивидендтерді төлемесе және онда кейінге қалдырылған салық міндеттемелері болмаса, бухгалтерлік есеп стандарттары (ҚБҚР және ХҚЕС) бөлінбеген және таза пайда арасындағы айырмашылықтарды көздемейді.
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бойынша төлемдер мөлшерінің өзгеруі. Резервтік қорларды ұлғайтатын немесе кезек күттірмейтін шығыстарға тап болатын ұйымдар дивидендтік төлемдер сомасын азайтуға мәжбүр болады, бұл бөлінбеген пайда көлемін арттырады.
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Салық салу стандарттары. Бизнеске салық ауыртпалығының артуы және бақылаушы органдардан жеңілдіктер алу салық алымдарының сомасына әсер етеді. Мысалы, Ресейдің ФНС мүліктік салықты төлеуге берілетін жеңілдіктерді алып тастады ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz