Қылмыстық құқықтық міндеттері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

1 ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҢ ПӘНІ, ТҮСІНІГІ, МІНДЕТТЕРІ МЕН ПРИНЦИПТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.1. Қылмыстық құқықтың пәні және түсінгі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.1. Қылмыстық құқықтық міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2 ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚ БҰЗУШЫЛЫҚ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫС ҚҰРАМЫ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Қылмыстық құқық бұзушылықтың объектісі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .
2.2 Қылмыстық құқық бұзушылық объективтік жағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Қылмыстық құқық бұзушылық субъективтік жағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.4 Қылмыстық құқық бұзушылық субъектісі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
3 ҚЫЛМЫСТЫҚ ЖАЗА ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.1 Жазаның ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.2 Жазаның мақсаттары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.3 Жазаның жүйелерінің және түрлерінің жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... .
3.4 Қылмыстық жаза ретіндегі қамаққа алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..

КІРІСПЕ

Курстық жұмыстың жалпы сипаттамасы
Жұмыстың өзектілігі.
Тақырыптың зерттелу деңгейі.
Курстық жұмыстың тақырыбы:
Курстық жұмыстың мақсты:
Курстық жұмыстың құрылымы:

1 ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҢ ПӘНІ, ТҮСІНІГІ, МІНДЕТТЕРІ МЕН ПРИНЦИПТЕРІ
0.1 Қылмыстық құқықтың пәні және түсінігі
Қазақстан Республикасының қылмыстық заңы - ҚР Парламентімен қабылданған еліміздің қылмыстық құқығының принциптерін, міндеттері мен жалпы ережелерін бекітетін, сондай-ақ қандай қоғамдық қауіпті әрекеттердің қылмыстық құқық бұзушылық болып табылатындығын және оларды жасағаны үшін қылмыстық жауаптылық пен жазаның негіздері мен шектерін бекітетін, сонымен бірге қылмыстық жауаптылықтан және жазадан босатудың негіздері мен шарттарын айқындайтын нормативті-құқықтық акт болып табылады.
ҚР қылмыстық құқығының бірден-бір бастауы ҚР Қылмыстық кодексі саналады. Жекелеген қылмыстық құқықтық нормалар өздерінің құрылысы бойынша олардың мазмұнын дұрыс түсіну үшін құқықтың өзге саласына тиісті болып табылатын нормативтік актілерге сілтеме жасайды мысалы, үкімет қаулыларына, әртүрлі ережелерге, инструкцияларға және т.б. Алайда аталған нормалар өз кезегінде қылмыстық құқықтың қайнар көздері болып табылмайды.
Өздерінің мазмұндары бойынша қылмыстық-құқықтық нормалар екі түрлі болады. Біріншіден, олар мемлекетпен бекітілген жүріс-тұрыс ережелері, яғни қоғамға қауіпті іс-әрекеттерді жасауға тыйым салулар болып табылады. Оларда аталған нормаларды бұзған жағдайда қолданылуы мүмкін қылмыстық жазалау шаралары қарастырылады. Бұлар қылмыстық заңнаманың Ерекше бөлімінің нормалары. Екіншіден, қылмыстық-құқықтық нормалар қылмыстық заңнаманың міндеттері мен ережелерін айқындайды: қылмыстық жауаптылықтың негізін, қылмыстық заңның әрекет етуінің шектерін белгілейді. Бұлар қылмыстық заңнаманың жалпы бөлігінің нормалары.
Адамның және азаматтың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін, меншікті, ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін, қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздікті, қоршаған ортаны, Қазақстан Республикасының конституциялық құрылысы мен аумақтық тұтастығын, қоғам мен мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделерін қоғамға қауіпті қолсұғушылықтан қорғау, бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігін сақтау, сондай-ақ қылмыстық құқық бұзушылықтардың алдын алу қылмыстық заңның негізгі міндеттері болып табылады.

Қылмыстық құқық-қоғамдық қатынастарды реттейтін және мемлекетті, қоғамды, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қылмыстық қол сұғушылықтан қорғауға бағытталған құқықтың жеке саласы. Қылмыстық құқық нормалары арқылы қоғамдық қатынастарды реттеу мемлекет пен қылмыскер арасындағы қатынастарда көрініс табады. Қылмыстық құқық адамның заңмен тыйым салынған жаза, әрекеттер қатерін төндіріп жасауы салдарынан туындайтын қоғамдық қатынастарды реттейді. Қылмыстық құқық нормалары қорғайтын азаматтардың біткен келтірген залалды қылмыстық іс-әрекеттерімен. Мысалы, қажетті қорғаныс заңдылығы, аса қажеттілік немесе қылмыскерді ұстау шарттары тек қылмыстық құқық нормаларымен реттеледі.
Қылмыстық құқық -- жалпы құқық жүйесінің негізгі саласы және жеке тәртіп. Бұл қылмыс пен қылмыстық жауапкершілік, жаза және жаза жүйесі ұғымын, жаза тағайындау ережелері мен шарттарын, қылмыстық жауаптылықтан және қылмыстық жазадан босату шарттарын айқындайтын заң нормаларының жиынтығы. Қылмыстық құқықтың негізгі заң базасы құқықтың басқа салаларындағы сияқты Қазақстан Республикасының Конституциясы болып табылады.
Қылмыстық құқық адамдар арасындағы немесе қылмыс жасау кезінде пайда болатын қоғам мен адам арасындағы қатынастарды реттейді. Бір жағынан қылмыс жасаған адам немесе адамдар тобы, ал екінші жағынан -- жасалған қылмыс үшін мемлекет атынан оларға қатысты ықпал ету шараларын қолданатын мемлекеттік құқық қорғау немесе жазалау органы қылмыстық құқық субъектілері болып табылады. Белгілі бір әрекетті немесе әрекетсіздікті қылмыс қатарына жатқызу, жаза тағайындау, қоғамға, адамға және мемлекетке қатысты қылмыстық әрекеттерге жол бермеу, қылмыс жасалған жағдайда қылмыстық жауапкершілік нормаларын анықтау-осының барлығы мемлекеттің айрықша ерекшелігі.
Қылмыстық құқық - құқықтың негізгі салаларының бірі ретінде - қылмыс ұғымы мен белгілерін, оларды жасағаны үшін қылмыстық жауаптылықтың негіздері мен шектерін, сондай-ақ қылмыстық жауаптылықтан және жазадан босату шарттарын айқындайтын заңдық нормалардың жиынтығы. Жалпы құқық сияқты, ол қоғамдық қатынастардың белгілі бір тобын реттейді. Бірінші кезекте - бұл бір жағынан соттар мен құқық қорғау органдары тұлғасындағы мемлекет пен азамат арасында қоғам үшін аса қауіпті құқық бұзушылыққа (қылмысқа) байланысты екінші жағынан қалыптасатын қоғамдық қатынастар.
Реттеушілік қылмыстық құқық адам, қоғам және мемлекетті қылмыстық қол сұғушылықтан қорғай отырып, қорғау функциясын да атқарады. Бұл функция заңда қандай да бір әрекеттерді жасауға қылмыстық-құқықтық тыйымды жариялау жолымен, сондай-ақ реттеушілік функцияларды жүзеге асыру жолымен, яғни заңмен тыйым салынған қоғамдық қауіпті әрекеттерді жасауға кінәлі адамдарға қылмыстық жаза қолдану процесінде іске асырылады. Заңда жарияланған (ҚК-нің 38-бабының екінші бөлігі) жалпы және жеке ескерту сияқты жазаның мақсаттарына қол жеткізе отырып, қылмыстық құқық қоғамдық қатынастарға басқа да ауыр зиян келтірудің алдын алады. Басқаша айтқанда, қылмыстық құқықтың екі функциясы (реттеушілік және қорғау) өзара байланысты және өзара шарттастырылған.
Қылмыстық-құқықтық реттеу және қоғамдық қатынастарды қорғау жүзеге асырылатын негізгі әдіс - бұл қылмыстық заңда көзделген ықпал ету шараларын қолдану қатерін немесе қолданудан, яғни қылмыс жасауға кінәлі адамды қылмыстық жауаптылыққа тарту қатерін қатерден немесе іске асырудан тұратын мәжбүрлеу әдісі. Онымен қатар қылмыстық құқық қылмыстық заңның ықпал ету саласына түскен және онымен қақтығысқа түскен адамның осы қақтығыстан шығу мүмкіндігі болуы тиіс жағдайларды айқындаудан тұратын көтермелеу әдісін де пайдаланады. Мемлекет өз кезегінде, заңмен мақұлданған мінез-құлықты ескеруге және адамды қылмыстық жауаптылықтан немесе жазадан босатуға (толық немесе ішінара) не оны жеңілдетуге (қылмыстық жауаптылық пен жазадан босату негіздерін белгілейтін нормалар және қылмыстық жауаптылық пен жазаны жеңілдететін, "артықшылықты" қылмыстар құрамдарын көздейтін мән-жайлар және т.б.) міндеттенеді.

1.2 Қылмыстық құқықтың міндеттері
Қылмыстық құқықтың ерекшелігі мен мазмұны оның алдында тұрған міндеттерге байланысты. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 2-бабының бірінші бөлігі қылмыстық заңнаманың міндеттері ретінде адамның және азаматтың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін, меншікті, ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін, қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздікті, қоршаған ортаны, Қазақстан Республикасының конституциялық құрылысы мен аумақтық тұтастығын, қоғам мен мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделерін қылмыстық қол сұғушылықтардан қорғауды, бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігін қорғауды, сондай-ақ қылмыстардың алдын алуды айқындайды. ҚК-нің осы бабының екінші бөлігіне сәйкес аталған міндеттерді жүзеге асыру үшін қылмыстық кодекс қылмыстық жауаптылықтың негіздерін белгілейді, жеке адам, қоғам немесе мемлекет үшін қандай қауіпті әрекеттер қылмыс болып табылатынын айқындайды, оларды жасағаны үшін жазалар мен өзге де қылмыстық-құқықтық ықпал ету шараларын көздейді, яғни бұл міндеттер қылмыстық құқықтың реттеушілік және қорғау функцияларын іске асыру процесінде шешіледі.
Осылайша, қылмыстық құқықтың негізгі міндеттері-жоғарыда көрсетілген әлеуметтік құндылықтарды қорғау және қылмыстың алдын алу (болдырмау). Бұл ретте, алдын алу заңмен дербес мақсат ретінде аталса да, туынды және бірінші, неғұрлым маңызды, неғұрлым құнды қоғамдық қатынастарды қорғау міндетінде қылмыстық құқықтың мәнін анықтайтын бағынышты болып табылады. Екі міндет өзара байланысты және өзара шарттастырылған: қоғамдық қатынастарды, қылмыстық құқықты сақтай отырып, жаңа қылмыстардың жасалуын ескертеді, ал қылмысты ескерту - қорғау міндетін орындайды.
Қылмыстық заң аталған қылмыстық құқықтармен қатар тәрбие міндетін де көздейді деген пікір айтылды. Мұнымен келісуге болады. Азаматтардың заңға бағынышты, мінез-құлық мораль талаптарына жауап беретін мінез-құлқын қалыптастыру міндеті барлық құқықтардың алдында тұр. Демек, Қылмыстық құқық, Азаматтық, Еңбек және оның кез келген салалары сияқты, халыққа тәрбиелік ықпал етуі тиіс. Белгілі бір мінез-құлықты Қылмыстық деп жариялай отырып және оны қылмыстық тәртіппен қудалай отырып, мемлекет осылайша қоғамдық қатынастар субъектілерінде қоғам үшін пайдалы әлеуметтік бағдар қалыптастырады. ҚК-нің 2-бабында қылмыстық кодекстің осы міндеттің болуына тікелей нұсқау жоқ. Алайда, жазалауға қатысты қылмыстық құқықтың жалпы міндеттерін нақтылай отырып, соңғысының мақсаты ретінде әлеуметтік әділеттілікті қалпына келтіруді, сотталған адамды түзетуді және сотталғанның да, басқа да адамдардың да жаңа қылмыс жасауының алдын алуды белгілейтін ҚК-нің 39-бабының екінші бөлігінің талдауына сүйене отырып, қылмыстық құқық пен тәрбие міндеттерінің бар екендігі туралы қорытынды жасауға болады, өйткені осы мақсаттарға қол жеткізу, сөзсіз, азаматтарға ықпал етеді.
Қылмыстық құқық жүйесі Жалпы және Ерекше бөлімдерді қамтитын өз құрылымының иерархиялығымен сипатталады.
Жалпы бөлім Қазақстан Республикасы қылмыстық заңнамасының міндеттері мен принциптерін айқындайтын нормаларды; қылмыстық жауаптылықтың негіздерін; қылмыстық заңның қолданылу шектерін; қылмыс ұғымдарын, кінәні, есі дұрыс және есі дұрыс емес ұғымдарды, қылмыс жасау сатыларын, қатысу, жазалау; жаза түрлерін, оны тағайындау және қылмыстық жауаптылықтан және жазадан босату тәртібін және т. б. қамтиды.
Ерекше бөлікте қылмыстың әрбір құрамына қатысты қылмыстық жауаптылықтың көлемі мен мазмұнын нақтылайтын, яғни қылмыс деп танылатын нақты әрекеттердің тізбесін беретін және олардың белгілерін айқындайтын нормалар бар.
Қылмыстық құқықтың екі құрылымдық бөлігі - Жалпы және Ерекше бөлімде тығыз байланысты. Жалпы бөлім институттары қылмыстық құқықтың барлық жүйесінің іргетасы болып табылады, өйткені қылмыстық-құқықтық нормаларды қолданудың жалпы ережелерін бекітеді. Оларды білмей Ерекше бөлімнің бірде-бір мақаласын қолдану мүмкін емес. Мысалы, кінәнің не екендігін түсінбестен, оның нысандары қандай, жазаның қандай түрлері бар, оларды тағайындау тәртібі қандай және т. б. білмей қылмыстық әрекетті дәрежелеуге де, оны жасағаны үшін жаза тағайындауға да болмайды . Екінші жағынан, жалпы бөлімде бекітілген қылмыстық-құқықтық институттар Ерекше бөлігінің нормаларынсыз декларациялық сипатқа ие, өйткені тек қылмыс пен жазалаудың жалпы ұғымдары негізінде біреуді қылмыстық жауаптылыққа тарту мүмкін емес және сол арқылы қылмыстық құқықтың реттеушілік, сондай-ақ қорғау функцияларын іске асыру тетігін "қосу" мүмкін емес.
Ерекше сала бола отырып, қылмыстық құқық басқа құқық салаларынан оқшауланбаған. Олар бір-бірімен байланысты, бірақ, сонымен бірге олардың мақсаты, рөлі, мәні және құқықтық реттеу әдісі бойынша ерекшеленетін қазақстандық құқық салаларының бірыңғай жүйесіне органикалық кіреді.
Қылмыстық құқық қылмыстық іс жүргізу құқығымен тығыз байланыста. Егер қылмыстық құқық қандай әрекеттер қылмыс деп танылатынын және қандай жаза қолданылатынын анықтаса, онда қылмыстық іс жүргізу құқығы қылмыстық жауаптылыққа тарту, қылмыстық істі қозғау, тергеу және сотта қарау тәртібін белгілейді, кінәлілікті дәлелдеу әдістері мен тәсілдерін айқындайды және т.б. өз кезегінде, қылмыстық процесс жасалған әрекетті қылмыстық-құқықтық бағалауға толық бағынышты. Қылмыстық құқық мазмұны мен нысаны сияқты қылмыстық іс жүргізу құқығымен сәйкес келеді. Қылмыстық іс жүргізу құқығы - бұл қылмыстық құқық іске асырылатын нысан.
Қылмыстық құқық сот тағайындаған жазаны орындау тәртібі мен шарттарын айқындайтын қылмыстық-атқару құқығымен тікелей байланысты. Шын мәнінде, қылмыстық жазаның мақсатына айтарлықтай дәрежеде қылмыстық-атқару құқығы нормаларын іске асыру арқылы қол жеткізіледі. Сонымен қатар, бұл құқық салалары өзара ерекшеленеді. Егер қылмыстық-құқықтық қатынастардың туындауына қылмыс жасау негіз болып табылса, онда қылмыстық-атқару қатынастарының туындауына соттың айыптау үкімін шығаруы негіз болады. Бұл қатынастардың пәні мен субъектілері де әртүрлі. Егер бұрын айтылғандай, қылмыстық-құқықтық реттеудің мәні бір жағынан соттар мен құқық қорғау органдары арқылы мемлекет пен азамат арасында қалыптасқан қоғамдық қатынастар болса, онда қылмыстық-атқару құқығы қылмыстық жазаны орындау процесінде қалыптасқан қатынастарды реттейді. Қылмыстық-атқару қатынастарының субъектілері болып сот қылмыс жасады деп таныған және жазаның қандай да бір түріне сотталған адамдар, бір жағынан, қылмыстық-атқару мекемелері мен соттары атынан - екінші жағынан мемлекет әрекет етеді.
Қылмыстық құқық әкімшілік құқықпен өте жақын. Екі құқық саласы да құқық бұзушылыққа қарсы күреске бағытталған. Қылмысқа қарағанда, әкімшілік құқық бұзушылық қоғамдық қауіптіліктің аз дәрежесіне ие және оны жасағаны үшін қылмыстық жаза емес, құзыретті мемлекеттік орган, оның ішінде сот салатын әкімшілік жаза қолданылады. Әсіресе, қылмыстық құқықтың әкімшілік құқық пен тығыз байланысы 1959 жылғы Қазақ КСР Қылмыстық кодексі қолданыста болған кезде (ҚК-нің кейбір баптарында әкімшілік преюдицияны қылмыстық жауапкершілікке тартудың міндетті шарты ретінде - кінәліні әкімшілік жауапкершілікке алдын ала тартудың, үлкен қоғамдық қауіп тудырмайтын қылмыс жасауға кінәлі адамды қылмыстық жауаптылықтан әкімшілік жауапкершілікке тартумен босату институтының болуы) пайда болды. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде бұл институттар бүгінде жоқ. Дегенмен, қылмысты әкімшілік құқық бұзушылықтан ажырату, демек, Қылмыстық және әкімшілік құқықтың қолданылу салаларын заңнамалық деңгейде де, іс жүзінде де ажырату проблемасы өзінің өзектілігін жоғалтпайды.
Қылмыстық құқық Құқық құқық саласы ретінде қылмыс пен жазаны олардың тарихи дамуындағы құқықтық құбылыстар, қылмыстық заңнама және оны қолдану тәжірибесі ретінде зерттейтін қылмыстық құқық ғылымынан, бұл ретте формальды-логикалық, диалектикалық, нақты-социологиялық және зерттеудің басқа да әдістерін пайдалана отырып, ажырату керек. Бүгін, мемлекеттің жаңа қылмыстық-құқықтық саясатын қалыптастыру жүріп жатқан кезде, әртүрлі елдердегі қылмыстық құқықтың біртектес институттарын салыстыруды талап ететін және қылмысқа қарсы күрес мәселелерін шешуде шет мемлекеттердің оң тәжірибесін алуға мүмкіндік беретін салыстырмалы-құқықтық зерттеу әдісі неғұрлым жемісті болып табылады.
Қылмыстық-құқықтық ғылым қылмыстың жасалу себептері мен жағдайларын зерттейтін және олардың алдын алу жөніндегі шаралар туралы ұсыныстар әзірлейтін криминологиямен тығыз байланысты. Қылмысқа қарсы күрестің жалпы міндеті бола тұра, бұл ғылымдар өз пәні бойынша да, зерттеу әдістерімен де өзара ерекшеленеді. Егер қылмыстық құқық жекелеген қылмыстық-құқықтық институттар мен қылмыстардың құрамын зерттесе, онда криминология - жалпы қылмыс. Қылмыстық құқықтың негізгі әдісі-формальды-логикалық әдіс, ал криминология үшін зерттеудің социологиялық, әлеуметтік-психологиялық және басқа да эмпирикалық әдістері тән.
Екі Ғылым бір-бірін толықтырады. Қылмыстық құқық оларсыз криминология жасай алмайтын ұғымдарды (қылмыс, кінә, қылмыс субъектісі, жаза және т.б.) әзірлейді. Криминология қылмыстылықтың жай-күйін, динамикасын, қылмыстың жасалу себептері мен шарттарын, қылмыскердің жеке басын, қылмыстың алдын алу шараларын зерделей отырып, Құқық қорғау қызметінің тиімділігін бағалауға мүмкіндік береді, қылмыстық заңнамадағы "тар" орындарды анықтауға және оны жетілдірудің оңтайлы жолын таңдауға көмектеседі.

2 ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚ БҰЗУШЫЛЫҚ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫС ҚҰРАМЫ
2.1. Қылмыстық құқық бұзушылықтың объектісі
Қылмыс объектісі-қол сұғушылық үшін қылмыстық құқық нормаларымен жауапкершілік көзделген қоғамдық қатынастар болып табылады. Қоғамдық қатынастарды қылмыстық қол сұғушылықтың жалғыз объектісі ретінде тану адамдар арасында туындайтын барлық қоғамдық қатынастар қылмыстық қол сұғушылықтың объектісі ретінде қарастырылатынын білдірмейді.
Қылмыстық жауапкершілік-мемлекеттік мәжбүрлеудің ең қатаң нысаны, сондықтан оны мемлекет ең маңызды қоғамдық қатынастарды қорғау үшін пайдаланады. Біздің қоғамда бар барлық қатынастар осы ұстанымнан қылмыстық құқық нормаларының көмегімен қорғалатын және осы саланың нормаларымен қорғалатын құқық болып бөлінеді.
Қылмыстық қол сұғушылықтың объектісі болуы мүмкін қоғамдық қатынастар формальды тұрғыдан барлық басқа қоғамдық қатынастардан оларға жауапкершілік қылмыстық құқық нормаларымен көзделгендігімен ерекшеленеді. Осы белгіні көрсету қылмыстық қол сұғушылық объектісінің ұғымын анықтау кезінде міндетті. Әлеуметтік тұрғыдан қарағанда, қылмыстық заңмен қорғалатын қатынастарға қоғамға қауіпті қол сұғушылықтар ғана қылмыстық деп танылады. Қол сұғушылықтың қоғамдық қауіптілік дәрежесі қоғамдық қарым-қатынастың маңыздылығына, осы қарым-қатынасқа келтірілген залалдың сипаты мен мөлшеріне, қол сұғушылықтың таралуына, әрекет пен оны жасауға кінәлі адамды сипаттайтын деректерге байланысты болады. Қол сұғушылықты қылмыстық заңмен қорғалатын қоғамдық қатынастарға жатқызу туралы мәселені заң шығарушы тұтастай әрекеттің қоғамдық қауіптілік дәрежесіне әсер ететін барлық мән-жайлар негізінде шешеді. Қоғамдық қауіптілік дәрежесі қылмыстық деликтерді құқықтың басқа салалары реттейтін өзге құқық бұзушылықтардан ажырату жүргізілетін жалғыз өлшем болып табылады.
Қылмыстық-құқықтық теорияда объектілерді жалпы рулық (арнайы) және тікелей деп бөлу басым.
Әрбір қылмыс нақты қоғамдық қатынастарға қол сұғатындықтан қылмыстық-құқықтық ғылым барлық қылмыстар үшін ортақ объект ретінде қоғамдық қатынастардың жиынтығын мойындайды.
Қылмыстық қол сұғушылықтан қылмыстық заңмен қорғалатын және, демек, қол сұғушылықтың жалпы объектісін білдіретін қоғамдық қатынастардың тізбесі қолданыстағы заңнамада қылмыстық заңнаманың міндеттерін анықтауға байланысты беріледі.
Әрбір қылмыс қылмыстық заңмен қорғалатын қандай да бір нақты қатынастарға зиян келтіреді. Алайда, қылмыстар қоғам өмірінің әртүрлі салаларында жасалуы мүмкін, демек, мемлекет үшін мазмұны мен мәні жағынан әртүрлі қоғамдық қатынастарға зиян келтіруі мүмкін. Бұл мән-жай маңызды, өйткені қылмыстың қауіптілік сипаты ең алдымен ол қол сұғатын қатынастардың салыстырмалы құндылығына байланысты. Сондықтан қылмыстық құқықтың Ерекше бөлігінде барлық қылмыстарды жіктеу үшін негізгі өлшем қол сұғушылықтың туыстық және тікелей объектілері болып табылады.
Тектік объект деп біртектес қоғамдық қатынастардың кең шеңбері түсініледі, оларға осы қатынастарға залал келтіретін бірқатар қылмыстар қол сұғады, біртектес қоғамдық қатынастар тобы ретінде түсінілетін тектік күзет объектісі ҚР Қылмыстық кодексінің Ерекше бөлімінің нормалар жүйесін құру және қылмыстардың барлық құрамдарын жеке тараулар бойынша бөлу кезінде негіз ретінде заң шығарушы қолданады. Мәселен, ҚК-нің Ерекше бөлімінің бірінші тарауы жеке адамға қарсы қылмыстар: адам өлтіру, денсаулыққа ауыр зиян келтіру, абайсызда өлім келтіру және т.б. өмір, денсаулық, жеке бас бостандығы және т. б. үшін жауапкершілік туралы нормаларды қамтиды, осылайша, жеке адамға қарсы барлық қылмыстардың тектік объектісі болып табылады. ҚК-де тектік объектілер ретінде отбасы мен кәмелетке толмағандарды қорғау мүдделері, адамның және азаматтың конституциялық және өзге де құқықтары мен бостандықтары, меншік және т. б. бөлінеді.
ҚК-нің Ерекше бөлімі тарауының өзінде жалпы ереже бойынша жауапкершілігі осы тараудың баптарында көзделген қылмыстардың тектік объектісі көрсетіледі. Рулық объектілердің саны мен түрлері өзгермейді. Қоғамдық қатынастардың белгілі бір түрлеріне қол сұғушылыққа қарсы қылмыстық-құқықтық күрестің әр түрлі кезеңдерінде берілетін мағынаға байланысты жаңа рулық объектілер бөлінуі мүмкін, демек ҚК-нің жаңа тараулары және бұрынғы рулық объектілердің мәнінен айырылуы мүмкін, бұл, әрине, ҚК-тен тиісті тарауларды алып тастауға әкеп соғады.
Сонымен, ҚР ҚК 1997 ж. шыққан кезде жаңа рулық объектілердің бөлінуіне байланысты бұрынғы ҚК-де болмаған бес тарау құрылды: отбасы мен кәмелетке толмағандарға, бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы, Экономикалық қызмет саласында, коммерциялық және өзге де ұйымдардағы қызмет мүдделеріне қарсы қылмыстар және экологиялық қылмыстар. Екінші жағынан, шаруашылық қылмыстар туралы тарау алынып тасталды, ал "мемлекеттік қылмыстар" тарауы елеулі өзгерістерге ұшырады: біріншіден, 1997 ж. ҚК-де осындай атаумен тарау жоқ; екіншіден, осы тарауға енген бірқатар қылмыстар "мемлекеттің конституциялық құрылысы мен қауіпсіздігіне қарсы қылмыстар" атты жаңа тарауға енгізілген,ал олардың кейбіреулері Экономикалық қызмет саласындағы қылмыстар санатына жатқызылған.
Нақты қылмысты талдау кезінде рулық объектіні дұрыс анықтау жасалған әрекетті саралау үшін өте маңызды, ал кейде шешуші мәнге ие. Сыртқы жағынан бірдей белгілермен сипатталатын қылмыстық әрекеттер рулық күзет объектісіне байланысты әртүрлі сараланады. Мысалы, заңды қызметке кедергі жасау мақсатында алдын ала тергеуді жүзеге асыратын адамды өлтіру ҚК-нің 340-бабы бойынша сараланады, бірақ ол, егер адам өлтіру пайдакүнемдік ниетпен жасалса, ҚК-нің 96-бабының 2-бөлігінде көзделген адам өлтіру ретінде саралануға тиіс.
Қол сұғушылықтың тікелей объектісі-бұл осы құрамның белгілеріне жататын қылмыстардан қорғайтын қоғамдық қатынастар.
Нақты қоғамдық қарым-қатынасқа бір ғана емес, бірнеше қылмыс жіберілуі мүмкін. Сол бір тікелей объектіге қол сұғатын қылмыстардың шағын тобының мысалы кісі өлтіру құрамдары болуы мүмкін. 96,97,98,99, 100) және денсаулыққа зиян келтіру 103-105,108-111 ескерту.
Объектілердің түрлерін бөлу (жалпы, рулық, тікелей) өз мақсатына ие: біріншіден, кез келген қылмыс қоғамдық қатынастарға (жалпы объектіге) қол сұғатынын, екіншіден, қандай да бір қылмыс тобы немесе нақты қылмыс (рулық және тікелей объект) қандай қоғамдық қатынастарға қарсы бағытталғандығы туралы мәселені нақтылау.
Кейбір қылмыстар бір мезгілде екі немесе одан да көп әр текті тікелей объектілерге қол сұғады. Құндылықтарға залал келтіруді бөлек бағалау кезінде жалпы жасалған әрекеттің сипаты мен қоғамдық қауіптілік дәрежесі туралы дұрыс ұсынылмаған ретінде құрылады. Сондықтан да заң шығарушы мұндай жағдайларда күрделі немесе екі объектілі құрам деп аталатын бірнеше тікелей объектілері бар құрамдарды құрастыруға тырысады. Олар бірнеше түрлі қоғамдық қарым-қатынастарға қол сұғуды қамтиды. Осылайша, қарақшылық-бөтен мүлікті ұрлау мақсатында, халыққа, шабуыл жасаған адамның өміріне немесе денсаулығына қауіпті, немесе осындай зорлық-зомбылықты тікелей қолдану қатерін төндірумен біріктірілген шабуыл (ҚК 179-бабы), бір мезгілде жеке адамға және меншікке қол сұғатын біртұтас күрделі (екі объектілі) қылмыс ретінде қарастырылады.
Бұл жағдайда негізгі тікелей (және рулық) объект ретінде меншік қатынастары болады, өйткені кінәлінің мақсаты бөтеннің мүлкін ұрлау, ал жәбірленушіге шабуыл жасау - кінәлінің мақсатына қол жеткізу, яғни жеке тұлға (өмір және денсаулық) - көмекші (қосымша) объект ретінде әрекет етеді.
Қылмыстық құқық теориясында факультативтік объектінің болуын ажырату қабылданған. Қосымша (қосалқы) объектіден айырмашылығы бірқатар жағдайларда екінші қол сұғу объектісі рөлінде болады, ал мүмкін болмауы мүмкін. Мысалы, бұзақылық қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыс санатына жатады. Алайда, бұзақылық сондай-ақ жеке тұлғаға күш қолдану немесе бөтен мүлікті жою не бүлдіру арқылы сүйемелденуі мүмкін. Мұндай жағдайларда бұзақылық қоғамдық тәртіптен басқа факультативтік объектілер ретінде әрекет ететін жеке тұлғаға немесе бөтен меншікке қол сұғады.
Қылмыс құрамдарында объектіге қоғамдық қауіпті әсер етудің нақты нені көрсететіні көрсетіледі. Осылайша, қылмыс жасай отырып, кінәлі қоғамдық қатынастарға қатысушыларға (жекелеген азаматтарға, мекемелерге, кәсіпорындарға немесе ұйымдарға) белгілі бір зиян келтіруі мүмкін. Соңғылары жәбірленуші деп аталады.
Егер қылмыс субъектілерге емес, заттар немесе заттар болып табылатын қоғамдық қатынастардың басқа элементтеріне ықпал ету жолымен жасалса, олар қол сұғушылық заттары деп аталады.
Қол сұғушылық затына әсер ете отырып, қылмыскер жеке заттарға физикалық немесе өзге де залал келтіруі не қоғамдық қатынастарды бұза отырып, заттардың жағдайын өзгертуі мүмкін, мәселен, диверсия кезінде әртүрлі құрылыстар немесе өзге де шаруашылық объектілері жойылады, заттарды ұрлау кезінде меншік иесінің иелігінен қылмыскердің иелігіне және т. б. ауыстырылады.
Егер қылмыскер қоғамдық қатынастардың субъектісі болып табылса, мысалы, өзіне денсаулығына зиян келтіру арқылы әскери қызметке шақырудан жалтарған кезде қол сұғушылықтың мәні болуы мүмкін (ҚР ҚК 326-бабы 2-бөлігінің "а" тармағы).
Әдебиетте пікір бар, кез келген қылмыс белгілі бір заттың болуын болжайды, бұл "белгісіз" қылмыстар жоқ. Осы көзқарасқа сәйкес қол сұғушылықтың мәні қоғамдық қатынастар субъектілерінің қызметі болуы мүмкін. Бұл ретте қоғамдық қатынастар қылмыскердің не қылмыскердің немесе қылмыскердің еркі бойынша басқа адамдардың іс-әрекетінің түрін өзгерту жолымен бұзылады. Қоғамдық қатынастарды бірінші рет бұзудың мысалы қызмет бабын теріс пайдалану (ҚК 307 - бабы), екінші түрдің мысалы-кәмелетке толмағандарды қылмыстық әрекетке тарту (ҚК 131-бабы).
Қолсұғушылық затына ықпал ету арқылы қоғамдық қарым-қатынасты бұзу заттың үнемі зиянын тигізетінін білдірмейді. Керісінше, бөтен мүлікті ұрлау кезінде кінәлі ұрланған адамның материалдық құндылығын сақтау үшін барлық шараларды қолданады. Кез келген қылмыстың нәтижелері сыртқы түрде қол сұғушылық затының өзгеруінен көрінеді (мүлік ұрлау кезінде ауыстырылған, жәбірленушіге денсаулыққа зиян келтірілген, лауазымды адам жасауға тиіс іс-әрекеттер жасамаған, аңшылық қару кесуге және т. б. бейімделген.)
Бірнеше қылмыс жасаған кезде қылмыскер қоғамдық қатынастарға қатысушыларға (жәбірленушіге) немесе қол сұғушылық затына қол сұғып, оған қылмыстық нәтижеге қол жеткізуді жеңілдететін түрлі құралдар мен құралдарды (кісі өлтіру кезінде қару, пәтер ұрлығы кезінде түрлі құралдар, банктік қылмыстар жасау кезінде жалған құжаттар және т. б.) пайдаланады.)
Қылмыс жасау құралдары мен құралдарын қол сұғушылық затынан ажырату керек. Қол сұғушылық мәні әрқашан қоғамдық қатынастардың элементі, қажетті шарт, материалдық алғышарттар немесе нақты қарым-қатынасты білдіру нысаны болып табылады, ал қылмыс жасаудың қаруы мен құралдары қоғамдық қатынастардың элементтері болып табылмайды, оның аясынан тыс болады. Бұл мән-жайды ескеру қажет, өйткені бұзылған қоғамдық қарым-қатынастарға байланысты сол бір заттар әр түрлі жағдайларда қылмыс жасау құралы немесе заты ретінде әрекет ете алады. Мысалы, автокөлік оны ұрлау кезінде қол сұғушылық заты болып табылады, ал автомашинаны ұрланған мүлікті тасымалдау үшін пайдаланған кезде ол қылмыс жасау құралы болуы мүмкін; қару кісі өлтіру кезінде қылмыс жасау қаруы болуы мүмкін, бірақ ол қол сұғушылықтың нысанасы болуы мүмкін, мысалы, оны заңсыз сақтау (251-бап) немесе ұрлау (255-бап). Қылмыс қаруына сәйкес әрқашан тәркіленуге жатады, ал қол сұғушылық заттарын тәркілеу Заңда арнайы көзделген жағдайларда жалпы ереже бойынша мүмкін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.