Бағалы қағаздар нарығының қозғалысы және құрылымы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТІРЛІГІ
Ш.ЕСЕНОВ АТЫНДАҒЫ КАСПИЙ МЕМЛЕКЕТТІК ИНЖИНИРИНГ
ЖӘНЕ ТЕХНОЛОГИЯЛАР УНИВЕРСИТЕТІ
Бизнес және құқық факультеті
Құқықтану кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Пәні:Азаматтық құқық
Тақырыбы:Бағалы қағаздар-азаматтық құқықтың обьектісі ретінде

Орындаған:ЮП-18-5 тобы
Студенті
Матжанов Б.Т
Рецензент: аға оқытушы
Орамахова М.Н

Ақтау 2019

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
І.бөлім. Бағалы қағаздар ұғымы және қызметі
1.1. Бағалы қағаздар мәні мен тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2. Бағалы қағаздардың қызметтері және түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ІІ.бөлім. Бағалы қағаздар нарығы
2.1. Бағалы қағаздар нарығының басты қажеттілігі және қызметтері ... ... ... ... .
2.2. Бағалы қағаздар нарығының қозғалысы және құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...

КІРІСПЕ
Қурстық жұмыстың жалпы сипаттамасы. Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының өзіндік мәні бар және қасиеті болғанымен, оларды міндеттемелер деп бөліп қарауға болмайды. Құқықтар мен бостандықтар міндеттермен өте тығыз байланысты. Азаматтар өздеріне жүктелген міндеттерді бұлжытпай орындағанда ғана құқықтары мен бостандықтарын толығынан жүзеге асыра алады. Сондықтан міндеттердің орындалуы жеке адамның, қоғамның және мемлекеттің мүдделерін қамтамасыз ету үшін қажет.
Қазақстан Республикасының Конституциясының 12 бабының 3 тармақшасында былай делінген: Республиканың азаматы өзінің азаматтығына орай құқықтарға ие болып міндетгер атқарады.
Осы тармақта адам мен азаматтың құқықтық мәртебесі ерекшеленген. Егер адам құқығы тумысынан жазылған болса, азаматтың құқықтық кепілі пайда болады. Азаматтың құқықтық мәртебесінен табиғи түрде адам құқығы, сондай -- ақ жеке адамның құқықтары мен бостандықтарын қорғаудың кепілдігі негізіне қызмет ететін, азамат пен оның мемлекеті арасындағы ерекше билік қатынастарын қоғамдық шарттар түрінде белгілейтін саяси құқықтары мен міндеттер кешені кіреді. Азаматтың мәртебесі, осы аталғандарға қоса тек құқықтар ұғымын ғана емес міндеттер ұғымын қамтиды. Айталық азамат иеленген саяси биліьске деген құқығы. Осы адамға қатысты құқығының екінші жағы ретінде арнаулы міндетінің болуы қажеттігімен де ерекшеленеді.
Осыған орай азаматтық зандар Конституцияларға негізделіп қабылданады. Бұлар Қазақстан халқының ой -- еркін білдіреді, мемлекетіміздің тәуелдсіздігінің негізін қалап, азаматтардың негізгі құқықтары мен бостандықтарын баянды етеді.
Құқықтық мемлекет құру барысында қоғамдық қатынастардың басым көпшілігі зандармен реттеледі, соның ішінде азаматтық заңдар мен мүліктік және мүліктік емес жеке қоғамдық қатынастары реттеледі. Соның бір институты ретінде міндеттемелер жатады.
Ғ.И.Төлеуғалиев міндеттемелік құқықты былай тұжырымдайды: "Міндеттелмелік қатынасты реттейтін азаматтық құқықтың қосалқы саласы болып табылатын, азаматтық-құқықтық норомалардың жиынтығы -- деп аталады" -- дейді.
Міндеттемелік құқық өте күрделі болып келеді, оны біз жүйелі түрде, зандарды, әдебиеттерді пайдалана отырып күрделі мәселелерді қарастырамыз. Біздің мақсатымыз осы азаматтық құқықтағы міндеттемелерді тереңірек талқылап, оның мән -мағынасын тану. Міндеттемілік құқықтың бір ерекшелігі, ол қоғамдағы қалыпты қатынастарда және де қандай да бір қарым қатынастың бұзылғанын реттейді. (Қорғалатын міндеттемелер, міндеттемелердің орындалмауына жауапкершілік, міндеттемені қамтамасыз ету).
Жұмыстың өзектілігі. Міндеттемелер, азаматтық қарым қатынастарда, қоғамда маңызды рөл атқарады. Олсыз құқықтық тәртіпте, даму да болмас еді, бір һауыс (тәртіпсіздік) орын алар еді.
Қазіргі уақыттағы Қазақстанда міңдеттемелік құқық тоқтаусыз ұлғаюда, қоғамдық қарым - қатынастың үлкен шеңберін реттеуде.
Нарықтық экономикаға өткенде, қаңдай -- да болмасын барлық маңызды институтт ардың өзгеруіне әсер етуде, өмірге жаңа міндеттемелерді шақырады, бұрынғы бар, болған міндеттемелердің түбегейлі өзгеруіне ықпал жасайды.
Азаматгық құқыққа бүрын мәлім болған бір жақты шарт түрі, конкурс, мемлекеттік меншікті жекешелендіруде, жылжымайтын мүліктің ипотекасы, мемлекеттік тапсырыс ұсынуда, банкроттық жағдайда қолданылуын табуда. Біз міндеттемелердің теориялық мәселелерін және оның қолданылуын ашып көрсетеміз.
Берілген курстық жұмыстың мақсаты - Қазақстан Республикасындағы жазаның басты сипаттамасын қарастыра отырып, қазіргі кездегі жаза түрлері мен оның беліглеріне тоқталу болып табылады.
Осыған сәйкес курстық жұмыстың міндеті:
жаза жүйесінің негізгі түсінігіне, Жаза жүйесінің белгілері мен түрлеріне тоқталу және сипаттама беру;
аса ауыр қылмыс үшін тағайындалатын жазаның жеңілдігін қарастыру;
есі дұрыс емес деп танылған бірнеше адам өлтірушіге тағайындалатын жазаның жеңілдігінің сипаттамасын анықтау болып табылады.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Еліміздің тәуелсіз, демократиялық, құқықтық мемлекет болып қалыптасу кезеңдерінде көптеген заңнамаларымыз жарық көрді. Осы курстық жұмыста заңдар негізінде қылымыстың қоғамға қауіптілігіне, қауіптілік сипаты мен дәрежесіне, қылмыскерге жаза тағайындау барысында қолданылатын заң нормаларына, жаза тағайындаудың түрлеріне, қылмыстық жауаптылық пен жазаны ауырлататын және жеңілдететін мән-жайларға тоқталамыз.
Сонымен қатар, қазіргі таңдағы жаза тағайындау кезінде туындайтын проблемалар мен оларды шешу жолдарын ұсынамын. Менің курстық жұмысымда көтерген басты проблемам - ҚР және басқа да өлім жазасына мораторий енгізілген мемлекеттердегі аса ауыр қылмыстардың көбейіп кетуі, әділетсіздіктің артуы, адамдардың қазіргі кездегі қылмыскерге қатысты тағайындалатын жазаға қанағаттанбауы. Осы проблемаларды неғұрлым тиімді шешу жолдарын ұсынамыз.
Курстық жұмыстың объектісі - құқықтық әлеуметтік нормалар болып табылады.
Курстық жұмыстың пәні - Азаматтық құқық.
Курстық жұмыстың құрылымы. Әлеуметтік нормалардың түсінігі мен функциялары тақырыбына жазылған курстық жұмыстың көлемі кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

І.Бағалы қағаздар ұғымы жіне қызметі
1.1 Бағалы қағаздар мәні мен құрылымы
Бағалы қағаздар -- мүліктік құқықты куәландыратын, дивиденд және пайыз түрінде белгілі бір ақша сомасын алуға құқық беретін құжат. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне (15.1. 2001) сәйкес құнды қағаздардарға "облигация, коносамент, акция және заң актілерінде немесе соларда белгіленген тәртіппен құнды қағаз қатарына жатқызылған басқа да құжаттар" жатады (130-бап). құнды қағазға өтімділік, кірістілік бағамының өзгеріп отыратындығы, сенімділік, дербес айналымдылық сияқты жалпы экономикалық сипаттамалар тән.
Бағалы қағаз ұсынбалы (мүліктік құқықтар құнды қағазды тапсыру жолымен басқа біреуге беріледі), ордерлік (құнды қағаз мүліктік құқықтардың берілгенін куәландыратын жазба жолмен табысталады) және атаулы (мүліктік құқықтар құнды қағазда аталған адамға беріледі) болуы мүмкін. Құнды қағазда заңда белгіленген деректемелер болуға тиіс және құнды қағаздағы мүліктік құқықтар осы құнды қағаз көрсетілгенде ғана іске асырылады, сондай-ақ құнды қағаздың эмиссиясы және айналысы заңмен белгіленген ережелер мен нормаларға бағындырылады. Құнды қағаз реттеушілік, ақпараттық міндеттер атқарады, сондай-ақ экономиканың түрлі салаларын, соның ішінде нақты экономика мен қаржы саласын байланыстыру тетігі ретінде қолданылады.
Қазақстан Республикасының "Бағалы қағаздар рыногі туралы" заңында (10.7. 2003) эмиссиялық құнды қағаздың шығарылуы, таратылуы, айналысқа жіберілуі және өтелуі барысында туындайтын қоғамдық қатынастар реттелген, сондай-ақ құнды қағаздың инвесторлары мен ұстаушыларының құқықтарын,құнды қағаз рыногінің қауіпсіз, ашық, тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз ету жолдары белгіленген.
Бағалы қағаздар :
1. Мүліктік кұқықты куәландыратын белгілі бір жазбалар мен басқа да
белгілердің жиынтығы.
2. Бағалы кағаздарға акциялар, облигациялар және бағалы кағаздардың
Азаматтық кодекспен және Қазақстан Республикасының өзге де заң актілерімен айқындалған өзге де түрлері жатады.
3. Бағалы кағаздар шығарылым нысаны бойынша:
1) құжатты және құжатсыз;
2) эмиссиялық, және эмиссиялық емес;
3) атаулы, ұсынбалы және ордерлік бағалы қағаздар болып бөлінеді.
Бағалы қағаздардың пайда болуы және олармен әр түрлі қаржылық операцияларды жүргізу ұзақ тарихқа ие. Акциялармен жасалатын мәмілелердің прототипі жәрмеңкелерде бір валютаны екіншісіне айырбастау процесі болды. Әлемнің әртүрлі қалаларында әлемнің көптеген қалаларында саудагерлер өз тауарларымен қызу сауда жүргізді. Әр түрлі елдердің ақша бірліктерін бір-біріне сәйкестендіру үшін айырбастау пункттері жұмыс істеді, олардың иелері ақшаны қолданыстағы комиссия бойынша тиісті комиссияға ауыстырды. Сауданың өсуіне және туынды құралдармен жасалатын операциялар санының артуына байланысты қарыздық төлемдер - вексельдер біртіндеп қаржы операцияларының объектісіне айналды. Вексель - бұл биржалық нарықтың пайда болуы мен дамуына бастамашы болған алғашқы классикалық бағалы қағаз. Ұлыбританияда, Германияда және Үндістанмен және Қытаймен белсенді сауда жасайтын басқа елдерде вексельдер өте кең таралды. Вексель жеткізушілер мен тапсырыс берушілер арасындағы есеп айырысудың өте ыңғайлы құралы болды, бірақ вексельдер жүйесінің даму кезеңінде де алаяқтық аяқталған жоқ. Бастапқыда тауар биржаларында және басқа көтерме нарықтарда бағалы қағаздармен мәмілелер жасалды. Биржаның отаны - ресми түрде Бельгияның Антверпен порт қаласы. Бұл биржада алғашқы сауда 1592 жылы өтті. Үлкен географиялық ашылымдар дәуірінің басталуы бағалы қағаздармен ұйымдастырылған сауданың қалыптасуына және олардың жаңа классикалық түрлерінің пайда болуына серпін берді. Жаңа әлем елдеріне теңіз экспедициялары мен ірі сауда керуендерінің жабдықталуы үлкен инвестицияны қажет етті. Бұл кеме иелері, банкирлер және өнеркәсіпшілер саудагерлерін ортақ капиталды құру мақсатында серіктестік түрінде біріктіруге алып келді. Акцияны енгізу жалпы капиталда оның үлесіне меншік құқығын және бірлескен қызметтің сәті түскен жағдайда пайданың бір бөлігін алуға құқығын куәландыратын арнайы құжатпен жасалды. Бұл құжат акция деп аталды, ал серіктестік акционерлік қоғам немесе серіктестік ретінде белгілі болды. Мұндай алғашқы акционерлік қоғамдар голландтық және ағылшындық шығыс үнділік компаниялары, сонымен қатар француздық компания Des End Oxidantal компаниясы болып саналады және бұл компаниялар 1600-ден 1628-ге дейін пайда болды. Қор нарығының жандануы және биржалық сауданың қарқынды өсуі 18 ғасырдың бірінші үштен біріне және одан кейінгі жылдарға сәйкес келді. Дәл сол кезде Францияда, Ұлыбританияда, Германияда және АҚШ-та биржалар құрылды. Биржалардың саны тез өсіп, олардың арасында тығыз қатынастар орнады. 18 ғасырдың аяғы мен 19 ғасырдың басында капиталистік экономикада қор биржасының рөлі едәуір өсті. Капиталды бастапқы жинақтау процесі жүреді. Алғашқы акционерлік банктер мен өнеркәсіптік корпорациялар Еуропа және Америка елдерінде пайда болды, дегенмен бағалы қағаздармен жасалатын операциялар экономикада болып жатқан процестерге айтарлықтай әсер етпеді. Қор биржасы бірден пайда болмады, бірақ біртіндеп қаржы-экономикалық қатынастардың бірыңғай жүйесіне кірді, мемлекеттің бүкіл экономикалық механизмінің маңызды элементі болды. Бұл өнеркәсіптік өндірістің өсуімен, сауда, несиелік қатынастардың дамуымен, теміржол құрылысының және т.б. Еркін бәсекелестік нарықтың элементі мемлекеттік үлестіруді айналып өтіп, қор биржасы мен несие беру арқылы өнеркәсіптен өнеркәсіпке үлкен көлемдегі ақшаның шексіз ағынын қамтамасыз етті. Тұтынуды едәуір озған әлеуметтік өндірістің осындай қарқынды өсуі өмір сүру деңгейінің едәуір өсуіне, сондай-ақ экономикалық қатынастар жүйесіндегі қаржылық капитал рөлінің өзгеруіне әкелді. Бұл кезең ұйымдастырылмаған жабайы нарық кезеңі ретінде сипатталады. Шынында да, ол кезде белгілі бір шаруашылық операцияларын реттейтін заңнама дерлік болған жоқ, реттеуші органдар құрылмады және көптеген транзакциялар қандай да бір түрде тіркелмеген. Мұның бәрі өткен ғасырдағы капиталистік елдердің мемлекеттік экономикасының ажырамас бөлігі ретінде бағалы қағаздар нарығына тікелей қатысты. Монополиялардың, ірі бірлестіктердің, кәсіпорындардың пайда болуымен және бағалы қағаздар шығарылымының өсуімен қаржы активтерінің биржалық және биржадан тыс айналымы өсуде. Негізгі рөлді корпорациялардың алғашқы орналастыруын жүзеге асыратын коммерциялық банктер атқарады. Негізгі рөлді корпорациялардың алғашқы орналастыруын жүзеге асыратын коммерциялық банктер атқарады. Қор нарығы реттеліп келеді. Құрама Штаттардағы бағалы қағаздар нарығы әсіресе кеңінен дамыды. Ал континенталды Еуропада кәсіпкерлер негізінен банктік есепшоттардағы бос ақшаны сақтауды, сақтандыру немесе жылжымайтын мүлік сатып алуды жөн көрді, Америкада кәсіпкерлердің көпшілігі капиталды қаржы активтеріне салған. Осылайша, АҚШ-тың ұлттық қор нарығы өзінің дамуында еуропалық нарықтан едәуір озды, қаржылық операциялардың неғұрлым жетілдірілген тетіктерін жасады және қазіргі уақытта ең бағалы және демократиялық бағалы қағаздар нарығы болып саналады. Алайда, қор нарығы, тұтастай экономика сияқты, құлдырау, дағдарыстардан және басқа да күйзелістерден иммунды емес, кейде барлық экономикалық қызметтердің параличін туғызады. Оның үстіне, қор биржасының күйреуі - бұл мемлекеттегі жалпы қаржылық апаттың ауыр салдары. 1929 жылғы биржалық дағдарыс Нью-Йорктегі қор биржасындағы құлдырау әлемдік экономикалық дағдарысқа әкелген кезде, оның салдары өте ауыр болды. Куәгерлердің айтуынша, бұл кезде биржада жағдай ақырзаманды еске түсіріп, оны апокалиптикалық қорқынышпен салыстырған. Бағалы қағаздарды сатудың үлкен ағымы сөзбе-сөз биржаны айналып өтті. Оған көптеген адамдар шабуыл жасады, ал полиция оларға қарсы тұра алмады. Жаппай дүрбелең жалғасты. Сату қорлары өсті. Ұсынылатын курстар қысқартылған курстар. Ал биржалық брокерлер тек бір тапсырыс алды: сат, сат. Өмір сүру ақшасы жоғалып кетті. Қираудың салдарынан болған шығындар үлкен болды. Дағдарыстың тереңдігін жетекші компаниялардың 1929-1932 жж. Кезеңіндегі акция бағасының төмендеуі мысалынан көруге болады: General Motors - 80 есе, Радио корпорациясы - 33 есе, Нью-Йорк Орталық - 51 есе. 123884 құлау кезінде Кадиллактарға келген алыпсатарлар жаяу оралуға мәжбүр болды. Кешегі миллионерлер көшеде сіріңкелерді сатты. 1929-1933 жылдардағы жаһандық дағдарыстан кейін дағдарыстан аман қалған көптеген елдердің үкіметтері экономикалық реформаларға бет алды. Осыған байланысты мемлекеттің экономикадағы рөлі күрт өсті. Биржалық қызметті реформалау биржалық операциялардың барлық қатысушыларын банкроттықтан, қаржылық активтермен өркениетті сауда-саттықтан барынша қорғауға бағытталды, бұл мемлекет тарапынан қатаң реттеуді және бақылауды қажет етті. Кәсіпкерлік және қаржылық заңнама қамтамасыз етілді. Америка Құрама Штаттарында Бағалы қағаздар туралы Заң (1933) қабылданды және қор нарығы біртіндеп қазіргі заманғы көрінісін алды.1993 жылы 15 қарашада Қазақстанда ұлттық валюта - теңге енгізілді. Осы оқиғадан кейінгі екінші күні - 1993 жылғы 17 қарашада - Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі және 23 жетекші қазақстандық коммерциялық банктер валюта биржасын құруға шешім қабылдады. Бұрын болған Банкаралық валюталық операциялар орталығы (Валюта айырбастау) Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің құрылымдық бөлімшесі болды. Жаңа биржаның алдына қойылған басты міндет - теңгенің енгізілуіне байланысты ұлттық валюта нарығын ұйымдастыру және дамыту. Заңды тұлға ретінде биржа 1993 жылғы 30 желтоқсанда Қазақ банкаралық валюта биржасы деген атпен жабық акционерлік қоғамның заңды түрінде тіркелді. 1994 жылы 3 наурызда биржа Қазақстандық банкаралық валюта биржасы атауымен қайта тіркеуден өтті, бұл қолданыстағы заңнамаға сәйкес биржаның атауын алу қажеттілігімен түсіндірілді.1995 жылдың 12 шілдесінде биржаның акционерлерінің бағалы қағаздар нарығында қызметті дамыту туралы шешім қабылдауына байланысты Қазақстандық банкаралық валюта және қор биржасы атауымен қайта тіркеуден өтті. 1995 жылдың 2 қазанында биржада бағалы қағаздар нарығында биржалық қызметті жүзеге асыруға №1 лицензия алынды, бірақ бұл лицензия тек мемлекеттік бағалы қағаздармен сауда-саттықты ұйымдастыру құқығымен шектелді 1996 жылғы 12 сәуірде биржа Қазақстан қор биржасы атауымен қайта тіркеуден өтті, өйткені қолданыстағы заңнамада биржаның тауар биржасы функцияларын орындауына тыйым салынды. 1996 жылғы 13 қарашада биржада Қазақстан Республикасының Бағалы қағаздар жөніндегі ұлттық комиссиясының бағалы қағаздармен сауданы ұйымдастыруға шектеусіз лицензиясы болды Бағалы қағаздар рыногы туралы Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 5 наурыздағы жаңа Заңы қор биржасының қызметін тек бағалы қағаздармен ғана шектегендіктен, биржаның акционерлерінің жалпы жиналысы 1997 жылдың сәуірінде Алматы қор биржасын жеке заңды тұлға ретінде шығарып, оны қайта құру туралы шешім қабылдады. қаржы құралдары (AFINEX), ол 1997 жылдың 30 шілдесінде тіркелген. 1997 жылдың 1 қыркүйегінен бастап шетел валюталарымен және деривативтермен жасалған сауда-саттықтар AFINEX сауда алаңына көшірілді. Биржаның өзі 1997 жылдың 3 шілдесінде бұрынғы атауымен қайта тіркеуден өтті. 1998 жылдың 10 шілдесінде Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне акционерлік қоғамдар мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасының Заңы күшіне енуімен, қор биржасында шетел валютасымен және бағалы қағаздардан басқа қаржы құралдарымен сауда-саттықты ұйымдастыруға тыйым салынды. биржаға AFINEX қосылуға мүмкіндік берді. Бұл туралы шешімді акционерлердің жалпы жиналысы 1999 жылғы 6 қаңтарда қабылдады, ал 1999 жылғы 16 наурызда қайта құрылған биржаны тиісті мемлекеттік тіркеуден өтті. 2006 жылдың 15 желтоқсанында KASE Алматы қаласының аймақтық қаржы орталығының арнайы сауда алаңы болып белгіленді.2007 жылдың 23 тамызында KASE акционерлерінің жалпы жиналысы биржаны коммерцияландыру туралы шешім қабылдады. KASE коммерциализациясы аясында бір акционер - бір дауыс бұрынғы дауыс беру қағидасы қабылданбады және акционерлік қоғамдар үшін жалпы қабылданған дауыс беру қағидасы ауыстырылды, онда әр акция KASE акционерлерінің жалпы жиналысында бір дауысқа ие болды.
1.2. Бағалы қағаздардың қызметтері және түрлері
Бағалы қағаздар бірнеше түрлі болып жіктеледі: біріншіден, түсіретін көрінісіне; екіншіден, эмитенттің сипатына; үшіншіден, айналым мезгілімен айналым жеріне байланысты.Кіріс төлеу жөнінен қарызды және үлесті бағалы қағаздар болып екіге бөлінеді. Қарызды бағалы қағаздар бойынша кіріс нақты пайызбен төленіп, ал қарыздың күрделі негізгі бөлігін келешекте белгіленген уақытта өтеу көзделеді. Үлесті бағалы қағаздар, немесе оны акция деп атайды. Акция оны иемденушінің корпорацияның мүлігіндегі үлесін көрсетеді және иемденушіге шектеусіз уақыт бойы дивидент түрінде кіріс түсіреді. Ал бағалы қағаздардың басқа түрлері қарызды және үлесті түрлерінен туындайды.Бағалы қағаздар шығарушысы (эмитенті) жөнінен де жіктеледі. Олардың эмитенттері мемлекет, жергілікті әкімшілік, корпорациялар, қаржы институттары және тағы басқа заңды тұлғалар болуы мүмкін. Эмитенттеріне байланысты үлесті және қарызды бағалы қағаздар төмендегідей түрге бөлінеді:
1) Қазыналық, немесе үкімет атынан Қаржы Министірлігі шығаратын бағалы қағаздар. Бұл қағаздар ең бір сенімді қағаздардың бірі. Себебі оның төлемін (өтелуін) мемлекеттік бюджеттің қаржысы қамтамасыз етеді. Бұл бағалы қағаздардың көп таралған түрлері қазыналық векселдер мен қазыналық облигациялар. Мемлекттік меншіктегі кәсіпорындары да көбіне облигация түріндегі бағалы қағаздарды шығарады.
2) Жергілікті әкімшіліктер мен олардың меншігіндегі кәсіпорын бағалы қағаздары. Олардың төлемін қамтамасыз ететін жергілікті салықтар мен істің нақты жобасына үкіметтің берген дотациясы.
3) Қаржы институттары мен корпорациялардың, яғни ашық түрдегі акционерлік қоғамдардың акция және облигация түріндегі бағалы қағаздары. Оларды өндіріс, құрылыс, сауда, жол қатынасы кәсіпорындары мен қатар коммерциялық банктер, сақтандыру және инвестициялық компаниялары, зейнетақы қорлары шығарады.
4) Банктердің бағалы қағаздары - олар депозиттік сертификаттар, чектер және бұдан да басқа банктің өзінің қарыз міндеттемелері.
5) Кәсіпкерлердің бағалы қағаздары - олар коммерциялық векселдер, фъючерстік шарттар және капитал арасындағы қағаздар.
Бағалы қағаздар қай жерде сатылады деген сұраққа жауап бойынша жіктеледі. Сатылу жеріне байланысты ақша нарығындағы және капитал арасындағы бағалы қағаздар болып екіге бөлінеді.
Акция - үлесті немесе меншікті куәландыратын бағалы қағаз. Ол иемденушісіне компанияның капиталының, мүлкінің, кірісінің бір бөлігіне заң жүзінде меншік құқын береді. Компания қанша уақыт жұмыс істеп тұрса, акция да сонша уақыт қолданылады. Бірақ осы уақыт ішінде акцияның иесі сан рет өзгеруі мүмкін. Акционердің акцияны шығарған компанияға қайтаруға құқы жоқ. Акционерлік капитал бөлінбейді. Акционер оны тек екінші нарықта сатуына болады.
1) меншікті акцияландырғанда, яғни акционерлік қоғам құрып, оның жарғылық капиталын қалыптастырғанда;
2) бар компанияны акционерлік қоғам ретінде қайта құрғанда;
3) жарғылық капиталды қосымша молайтқанда.
Атап айтқанда, жарғылық капитал деген шығарылған акциялардың бастапқы жиынтық құны. Ол, өз кезегінде, айналымдағы капитал (жай және артықшылықты акциялар) және компанияның портфелінде қалған бағалы қағаздар болып бөлінеді [2, 29бет].
Акция белгілі бір жағдайда акционерлік қоғамның капиталын ұлғайтуға және оны инфляциядан қорғау үшін жұмсауға болатын бағалы қағаздардың бірден - бірі түрі. Акция компанияның акционерлер алдында қарыз міндеттемесі. Акция бірнеше түрге жіктеледі (3 сурет). Бірінші жағынан, акционерлерден басқа біреуге беру тәсілі бойынша: атаулы және иесі ұсынушы болып екіге бөлінсе, екінші жағынан, корпорацияны басқару қатынасу құқығы бойынша - жай және артықшылықты акция деп те екіге бөлінеді. Корпорация тек өзінің жарғысында бекітілген акцияларды ғана шығара алады.
1) Атаулы акция - иесі міндетті түрде корпорацияның реестірінде тіркелуі тиіс акция. Акционерлер кітабының қанша және қай уақытта алғандығы туралы жазылған акция иесі ғана акционер болып есептеледі.
2) Ұсынушыға арналған акция - иесінің аты-жөні корпорация кітабында тіркелмеген акция. Кітап ұсынушыға арнап шығарылған акцияның жалпы саны ғана көрсетіледі.Ал басқару жағынан корпорацияларға қолында атаулы акциясы бар акционер қолайлы. Себебі ол акционерлік капиталдың қозғалысын және бағалы қағаздардың қозғалысын және бағалы қағаздардың кейбір акционерлердің қолында шоғырлануы олардың бұл мемлекеттен кеткенін реттеп және бақылап отыруға мүмкіндік береді. Акционерлердің көзқарасы тұрғысынан қарағанда, әсіресе қысқа мерзімді мүддені көздеген акционерлер ұсынушысы арналған акцияны қолдайды.Себебі еш жерге тіркелмеген бұндай акцияларды екінші нарықта еркін сатуға болады. Ал атаулы акцияны еркін қолма - қол ақшаға айырбастауға болмайды, сондықтан олардың өтімділігі акционерлерге кейбір жағдайда қолайлығын туғызады.
Акцияның осы екі түрін жүзеге асыру жолы да әртүрлі:
Біріншіден, сату механизімі бойынша. Атаулы акцияның иесі оларды компаниядан сатып алғанын куәландыратын барлық акция санына бір толтырылған сертификат алады. Бұл акцияларды сатқандағы сертификаттың сырт жағында екі жақтың қол қойылған " индоссамент " деген белгі қойылады.
Содан соң акционерлердің тізіміне өзгеріс енгізу үшін сертификат корпорацияға жіберіледі. Содан кейін ғана акциялардың жаңа сертификаттарын алады.Ұсынушыға арналған акцияны сатқанда оларды иемденуші тікелей, яғни қолма-қол екіншіге береді.
Екіншіден, акцияның осы екі түрінің жаңа данасын иемденушілер құқын белгілеу тәртібі әртүрлі. Бұл туралы атулы акция иесі корпорацияда хабарландыру хат алса, ал акцияны ұсынушыға бұндай механизмнің жүруі мүмкін емес. Ұсынушы акциясында кесіп алатын купоны болады. Соны толтырғаннан кейін корпорацияға жіберіп, өзінің меншік құқын жүзеге асырады.Корпорацияны басқаруға қатынасу құқығы бойынша жай және артықшылықты акциялар болып бөлінеді. Жай акцияларды иеленушілердің корпорацияның тапқан пайдасының мөлшеріне байланысты дивиденттер алу құқығы, жиналыстарда дауыс беру арқылы корпорацияны басқаруға қатысу құқы және корпорация жабылып қалған жағдайда несие берушілермен есеп айырысқаннан кейін мүліктің бір бөлігін алу құқы бар. Әрбір акция өз иесіне бір дауыс үлесін береді. Сонымен бірге жай акция дивиденд алуға кепілдік бермейді [2, 31бет].Артықшылықты акциялар- меншік туралы ерекше сертификат. Олар корпорация пайдасының деңгейіне қарамастан белгіленген мөлшерде неғұрлым нақты дивиденд төлеуін қамиамасыз етеді. Бұл акция дауыс құқын бермейді.Артықшылықты акциялардың өзі бірнеше тармағына бөлінеді. Оларды былай топтастыруға болады:
Қатысушылар және қатыспаушылар, кумулятивті және кумулятивті емес, конвертабельді және конвертабельді емес. Акциялардың бұлай бөлінуінің себебі акция иемденушілердің артықшылықтарын пайдалануына байланысты. Олар:
Үстеме пайданы бөлуге қатысу;
2) Хабарланып, бірақ төленбеген дивиденд мүмкіндігіне келешекте қатысу;
3) Акцияны басқа түріне айырбастау мүмкіндігі.
Қатысушылар артықшылығы өз иемденушісі үстеме пайданы бөлуге қатысуға мүмкіндік береді.
Қатыспаушылар акциясы иесі ешуақытта белгіленген деңгейден артық дивиденд алуға құқы жоқ. Егер артықшылықты акциялар кумулятивтік болса, онда бұрын хабарланған, бірақ кейбір себептермен төленбеген, дивидендтер міндетті түрде келесі жылы төленеді. Кумулятивтік емес акциялар бойынша төленбеген дивиденттерді келесі жылдың дивидендтеріне қосуға болмайды.Конвертабельді артықшылықты акциялар өз иемденушілеріне кейбір жағдайда осы корпорацияның жай акцияларының белгілі бір мөлшеріне айырбастауына мүмкіндік береді. Артықшылықты акциялардың көбі конвертабельді. Ал конвертабельді емес акциялар өз статусын өзгертуге мүмкіндігі жоқ [2, 37бет].Артықшылықты акциялардың өте сирек кездесетін түр тармағының бірі - дивиденд төлеуден кейін қалдырылған акциялар. Олар корпорация құрылтайшыларына ғана арнап шығарылады. Олар бойынша дивиденд тек жай акциялар бойынша төленетін дивидендтің ең жоғарғы квотасы төленіп болған соң ғана беріледі.Егер компанияның жарғысында оның директорлары корпорация капиталын құруға жеке қатысуы керек делінсе, онда - директорлық квоталы акция деп аталатын артықшылықты акцияның арнаулы түрі шығарылады.Қорыта айтқанда, жай акциялар бойынша дивиденд төлеу корпорацияның нәтижелі қызмет істеуіне байланысты болса, ал артықшылықты акциялар бойынша корпорацияның шаруашылық қызметі нәтижелі болмағанына қарамастан алдын ала жоспарланған кіріс бойынша нақты мөлшерде дивиденд төленеді. Әрине, нақты төленген дивиденд жылдық жұмыс нәтижесіне байланысты түскен кіріс мөлшерін өсіруі де мүмкін және керісінше, бөлінген пайданың мөлшерін кемітуі де мүмкін.Облигация деп эмитенттің белгілі бір шартты ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.