Атмосфералық ауаны және қоршаған ортаны қорғау

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Ш. Уалиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті

Тұрдабай Азиза Меирбекқызы

Атмосфералық ауаны және қоршаған ортаны қорғау

КУРСТЫҚ ЖОБА

5В073100 - Тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі және қоршаған ортаны қорғау

Жетекші: т.ғ.м. Еминалинова М.Р.

Көкшетау 2019
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Ш. Уалиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті

Политехникалық факультеті

Тау-кен ісі, Құрылыс және Тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі және қоршаған ортаны қорғау кафедрасы

Курстық жобаны орындауға

ТАПСЫРМА

Білім алушы: Тұрдабай Азиза Меирбекқызы
Жоба (жұмыс) тақырыбы: Атмосфералық ауаны және қоршаған ортаны қорғау
Аяқталған жобаны (жұмысты) тапсыру мерзімі:03 желтоқсан 2019ж.
Есептік-түсініктемелік жазба мазмұны (қарастырылатын мәселелер тізімі):Атмосфералық ауаны ластаушы көздер; Қоршаған ортаның ластануына түсінік; Ластану түрлері; Көкшетау қаласының атмосфералық ауасы және экологиясы, Ауаны тазалау әдістері; Атмосфералық ауа жағдайының мониторингі; Атмосфералық ауа жағдайының мониторингі;
Ұсынылатын негізгі әдебиет:
1. Рыскиева. Г.Ә Өнеркәсіп экологиясы - Алматы: 2011. 262 бет.
2.Экологиялық қызметтің нәтижелілігі туралы шолулар. Қазақстан 2008.
3. Қоршаған ортаны қорғау. Қарағанды. 2017
4. ҚР Қоршаған ортан жай-күйі жөніндегі ақпараттық бюллетенні. 2019

Курстық жобаны дайындау
ГРАФИГІ

Бөлімдер атауы, қарастырылатын мәселелер тізімі
Ғылыми жетекшіге көрсету мерзімдері
Ескерту
Атмосфералық ауаны ластаушы көздер
10.09.2019 ж.
Жоқ
Қоршаған ортаның ластануына түсінік. Ластану түрлері
23.09.2019 ж.
Жоқ
Көкшетау қаласының атмосфералық ауасы және экологиясы
15.10.2019 ж.
Жоқ
Атмосфералық ауа жағдайының мониторингі
11.11.2019 ж.
Жоқ

Кафедра меңгерушісі Р.М. Жаншуакова

Жұмыс (жоба) жетекшісі Еминалинова М.Р

Тапсырманы орындауға
алған білім алушы Тұрдабай.А.М

Күні: 03 желтоқсан 2019 ж.

ҚЫСҚАРТУЛАР МЕН БЕЛГІЛЕУЛЕР

БҰҰ - Біріккен Ұлттар Ұйымы
ЮНЕП - даму бағдарламалары жөніндегі Біріккен Ұлттар Ұйымы деген мағынаны береді
ШМК - Шекті Мөлшер Концентрациясы
ЦН- Циклондар көрсеткіші
СДК-СН -33 - Желдеткіштер циклоны

МАЗМҰНЫ:

КІРІСПЕ
6

I. ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ

1.1
Атмосфералық ауаны ластаушы көздер
7
1.2
Атмосфералық ауаны қорғау
9
1.3
Ауаны тазалау әдістері
10
1.4
Атмосфералық ауаға зиянды әсер ететін шаруашылық қызметке қойылатын талаптар
11

II. ПРАКТИКАЛЫҚ БӨЛІМІ

2.1
Қоршаған ортаның ластануына түсінік. Ластану түрлері
13
2.2
Көкшетау қаласының атмосфералық ауасы және экологиясы
13

III. ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ

3.1
Ауа ортасындағы Шекті Мөлшерлік Концентрациясы (ПДК)
15
3.2
Атмосфералық ауа жағдайының мониторингі
17

ҚОРЫТЫНДЫ
24

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
25

КІРІСПЕ

Курстық жоба кіріспе, үш тарау, қорытынды, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Жобаның өзектілігі: курстық жобаның тақырыбы қазіргі таңда өте ауқымды шешілуі тиіс мәселе болып табылады. Зерттеудің ғылыми танымдық және практикалық маңызы зор.
Тақырыптың зерттелу деңгейі: жалпы атмосфералық ауаның ластануы шеңберіндегі мәліметтерге сүйенеді және Көкшетау қаласы бойынша шағын зерттеу қарастырылады.
Курстық жобаның мақсаты: атмосфералық ауа жөнінде теорияларды көрсетіп, зерттеп, тақырыпты ашу, дамыту. Осы тақырыптың өзектілігіне ерекше тоқталу және аса жауапкершілікпен мән беру. Халыққа қоршаған ортаның қаншалықты маңызды екенін барынша жеткізу.
Курстың жобаның міндеті:
1.Нақты деректерге мән беру және оны әрі қарай дамыту.
2.Бұл жерде теориялық бөлімдер өте көп және нақты зерттеулер қарастырылған. Көкшетау қаласы бойынша атмосфералық ауаның ластану деңгейі және қандай заттар көптеп зиян шектіріп отыр және қоршаған ортаны ластап отырған қоқыстардың қаншалықты көп екендігіне кішігірім зерттеу жүргізіу.
3.Атмосфералық ауаны қорғау мәселесіндегі өзекті мәселелерді талқылау және шешімін табу жолдарын анықтау
4.Көкшетау қаласы бойынша экологиялық деңгейдегі мәселелерді анықтау.
5.Атмосфералық ауаның ластануын алдын алу үшін шаралар қолдану керектігін түсіндіру
6.Атмосфералық ауа ластануы бір реттік талқыланатын мәселе емес екендігін ашу.
7.Бұл жоба арқылы өндіріс орындарының көптігі, дамып өсуінің бір шеті үлкен ауқымды тақырыптарға әсер ететіндігін жеткізу.
8.Халыққа да осы тақырыптың деңгейін көрсету.
Осы тақырып аясында тек қана теориялық мәліметтер мен шағын зерттеу жұмыстарын жасап ғана қоймай, қорытындылай келе өзімнің ұсыныстарымды да жасаймын. Алдағы уақытта бұл тақырып текке қалып қоймай ары қарай зерттелер болса, әлі де шешімін таппаған мәселелер өте көп. Бұл тақырып ең өзекті тақырып, себебі, біздің экономикалық, экологиялық әл-ауқатымыз артып, технолгиямыздың дамуының бір шеті осы ластану тақырыбының ауқымын артырар сөссіз.
Себебі, халық саны артып, кәсіпорындар көбейген сайын ластану артады. Сондықтан халықымыздың осы тақырып аясында сауаттандыру, тазалыққа аса жауапкершілік танытуын талап ету керек. Және денсаулыққа зиянын ерекше түсіндіруіміз керек.
Сол себепті бұл жобада теориялық бөлімдер мен түсіндірулер көптеп кездеседі.
0.1 Атмосфералық ауаны ластаушы көздер

Атмосфера бүкіл әлемнің тіршілік ортасы. Атмосфера ауасының шекарасы болмайды. Ол жер шары халықтардың ортақ байлығы болғандықтан оның сапасы, тазалығы адамзат үшін ешнәрсеге теңгерілмейтін биосфераның құрамдас бөлігі. Атмосфера бірнеше қабаттан - тропосфера (10-12км), озон қабаты стратосфера (40-50км), мезосфера (70км), термосфера (80км) және экзосферадан (800-1600км) тұрады. Әр қабаттың өзіне тән атқаратын қызметі, газдық құрамы, тіршілік нышаны болады. Әсіресе, тропосфера мен озон қабатының тіршілік үшін маңызы ерекше.
Бүгінгі таңда атмосфера ауасының тазалық сапасы бұрынғы кезден ауытқуда. Оның негізгі себептері - ауаға адамның антропогендік іс-әрекетінен болатын әртүрлі газдардың шығарлыуы. Оларды ауаны ластағыш заттар деп атайды.
Қалалар мен ауылдық елді мекендердегі, өнеркәсіптік ұйымдардың аумақтарындағы атмосфералық ауаның адам үшін қауіпсіздік және зиянсыздық өлшемдері, адамның тұрақты немесе уақытша болатын орындарындағы ауа, оның ішінде ауадағы химиялық, биологиялық заттар мен микроорганизмдердің рұқсат етілген шекті шоғырлануы (деңгейлері) санитарлық ережелермен белгіленеді.
Химиялық, биологиялық заттар мен микроорганизмдердің ауаға шекті жол берілетін шығарындыларының нормативтері, санитариялық-қорғаныш аймақтарының жобалары көрсетілген нормативтер мен санитариялық қағидалар жобаларының жай-күйі туралы санитариялық-эпидемиологиялық қорытынды болған кезде бекітіледі.
Негізінен атмосфераның адам үшін атқаратын қызметі жоғары. Атмофера - бұкіл әлемді таза ауамен қамтамасыз ете отырып, тіршілікке қажетті газ элементтерімен (оттегі, азот, көмір қышқыл газы, аргон т.б) байытады және жерді метеорит әсерлерінен, күн және ғарыштан келетін түрлі зиянды сәулелерден қорғайды, зат және энергиялық алмасуларды, ауа райының кызметін реттеп, жалпы жер шарындағы тұрақтылықты үйлестіріп отырады.

1.1сурет. Өнеркәсіп орындарынан шыққын зиянды заттармен атмосфераның ластануы
Белгілі бір ортада сол жерге тән емес, жаңа физикалық, химиялық және биологиялық заттардың болуын немесе бұл заттардың табиғи орташа көпжылдық деңгейден жоғары болуын ластану деп атаймыз.
Атмосфераның ластануы табиғи (жанартаулар атқылауы, орман өрттері, шаңды құйындар, үгілу) және антропогенді (өнеркәсіптер, жылу энергетикасы, ауыл шаруашылығы) жағдайда жүруі мүмкін.
Атмосфера ауасының шекарасы болмайтындықтан ол бүкіл жер шары халықтары мен онда тіршілік ететін жануарлар, құстар және тірі организмдер мен өсімдіктер дүниесі үшін ортақ байлық болғындықтан, оны ластамау, сапасын тіршілікке зиян келтірмейтін биосфераның құрамдас бөлігі болып табылады.
Адам іс-әрекетінің нәтижесінде ондағы түрлі газдар және басқа қалдықтар бөлініп шығарылуда. Ол ластағыш заттар атмосфера ауасының тазалық сапасын төмендетуде. Атмосфераның адам үшін атқаратын қызметі орасан зор. Атмосфер бүкіл әлемді таза ауа мен қамтамасыз ете отырып, тіршілікке қажетті газдармен, басқа химиялық элементтермен (О2, N2, СО2 және т.б.) байытады. Жер планетасын күн мен ғарыштан келетін түрлі зиянды сәулелерден, метеориттерден қорғайды, климатты, ауа райын, зат алмасу, энергия алмасу және т.б. іс-әрекеттерді, жалпы жер шарындағы тұрақтылықты жоғары дәрежеде үйлестіріп отырады.
Адамның кез келген қызметі жердің жалпы ресурсына әсер етеді.
Бұл қызметтердің нәтижесінде жер ресурстары аяқталуы керек сияқты.
Бірақ, жердің үнемі күн сәулесінен жаңа энергия алынатынын естен шығармау керек.
Адамзатқа орасан зор пайдалы ауа бассейні соңғы жылдары күрделі өзгерістерге ұшырап отыр. Ең басты себебі ауаның ластануы болып отыр. Атмосфера ауасының сапалық көрсеткіштері оның ластану дәрежесімен анықталады. Егер атмосфера ауасында ластағыш заттардың ШМК-сы қалыпты құрамынан өсіп кетсе сай келмесе, онда ондай ауаны ластанған ауа деп санайды.
Ластағыш заттардың негізгі көздері- өнеркәсіп, автокөліктер, жылу энергетикасы, мұнай, газ, көмір өндіру, өндеу орындары, космос және т.б. өндіріс салалары. Бұл аталған обьектілерден атмосфераға түскен заттар ауа құрамындағы компоненттердің қатысумен химиялық немесе фотохимиялық өзгерістерге ұшырайды. Мысалы, қоршаған ортаны ластауды физикалық (шу, тербеліс, әр түрлі сәуле шығарулар) және химиялық (әр түрлі заттар: ауада-улы газдар және булар, суда және топрықта ауыр металлдардың иондары) деген екі түрін қарастырайық.
Таза ауа компоненттерімен атмосфераның негізгі ластағыштарын салыстыру үшін төмендегі кестелерге көңіл аударайық.
1.1 кесте. Таза ауа компоненттері

№

Компоненттер

Көлем бойынша,%
1
2
3
4
5
6

Азот (N2)
Оттек (O2)
Аргон (Ar)
Көмір диоксиді (CO2)
Озон (O3)
Гелий, метан, криптон және
суттектің
аздаған мөлшері

78,08
20,94
0,93
0,03
0,00005

0,002-ден аз неон

БҰҰ бағдарламасының ЮНЕП деректері негізінде ластағыштар жылына 25 млрд т болса. Оларға:

1.2 кесте. БҰҰ бағдарламасының ЮНЕП деректері

№

Компоненттер

Көлемі бойынша млн.тж
1

2
3
4
Көмір диоксиді мен шаң-тозаң
бөлшектер
Азот оксидтері (NxOy)
Күкірт диоксиді
Көмірсуттектер (C8Hy)

8000

60
200
80

0.2 Атмосфералық ауаны қорғау

Атмосфералық ауаны қорғаудың құқықтық, экономикалық және әлеуметтiк негiздерiн айқындайды және Қазақстан Республикасының экологиялық қауіпсiздiгiн қамтамасыз етуге және адамның өмiрi мен денсаулығы үшін қолайлы қоршаған орта мен оның жай-күйi туралы дұрыс ақпарат жөнiндегi азаматтар құқықтарын iске асыруға бағытталған.

1.2сурет. Автокөлік түтінімен ауаның улануы.

Атмосфералық ауаны қорғау маңызды және қиын мәселе болып табылады. Оны орындау, ауаның табиғи жағдайын сақтаудың және қайта қалпына келтірудің; сонымен қатар, адам денсаулығына және қоршаған табиғи ортаға қолайсыз әсерлерінің алдын алудың барлық мүмкін болатын аспектілерін қамтитын жолдармен іске асырылуы қажет. Атмосфералық ауаны қорғау жөнінде жүргізілетін шаралардың ауқымды кешені заңға негізделеді. Қазақстан Республикасының Атмосфералық ауаны қорғау туралы (11.03.2002 ж), Халықтың санитарлық-эпидемиологиялық аман-саулығы туралы (4.12.2002 ж), Қоршаған табиғи ортаны қорғау туралы (15.07.2011 ж) зандары атмосфералық ауаны қорғау жөніндегі құқықтық және ұйымдастыру негіздері мен экологиялық-гигиеналық талаптарды анықтайтын негізгі заңдары болып табылады.
Заңнамаға сәйкес атмосфералық ауаны қорғау мемлекеттің басқаруында болады, себебі бұл сұрақтар жалпы мемлекеттік масштабта шешіледі және жеке адамдардың немесе жекелеген тұрғындар топтарының мүддесіне тәуелді болмауы керек.
Басқару шешімдерін қабылдау үшін, ең алдымен, атмосфералық ауаның шын мәніндегі жағдайы туралы ақпарат қажет, оны, ауаның ластану көрсеткіштерін қандай да бір рұқсат етілген, адам үшін қауіпсіз, деңгейлермен салыстырмай алуы мүмкін емес. Сондықтан табиғатты қорғау заңдарының маңызды тарауларының бірі, ауаны химиялық, биологиялық, физикалық ластаушылардың және әр түрлі көздерден заттардың ауаға шығарылуының шектік рұқсат етілген деңгейін гигиеналық және экологиялық нормалау болып табылады. Атмосфералық ауадағы зиянды заттар үшін екі норматив орнатылады: орташа тәуліктік және максималды бір реттік.

1.3 Ауаны тазалау әдістері.

Қазіргі кезде ауадағы зиянды заттарды ұстайтын және анықтау жөнінде негізгі 5 түрлі әдіс белгілі. Олар:
:: құрғақ тазалау әдістері;
:: ылғалды тазалау әдістері;
:: электр сүзгімен;
:: физика-химиялық;
:: термиялық.
Құpғaқ шаң ұстaғыш аппараттарында қалқыма бөлшектердi тұндыру әр түрлi механизмдерге: гравитациялық, инерциялық, сыртқа тепкiш және сүзгiштiкке негiзделiнген.
Циклонды газ ұстағыштарда ластанған ауа құбырша арқылы өтіп, желдің күшімен 180 градусқа бұрылып, айналып, циклонның ішкі қабырғаларына ұрынып, біртіндеп шаң-тозан жиналатын бункерге түседіде, шаңнан арылған ауа циклоннан сыртқа шығып кетеді. Қазір цилиндр тәрізді ЦН-11, ЦН-15, ЦН-15у, ЦН-221 және конус тәрізді ЦК-34, ЦК-ЦН-34м, СДК-СН -33 циклонды газ ұстағыштар қолданылады. Конус тәрізді циклондар цилиндір тәрізділерден тек сыртқы пішінімен өзгешеленеді, ал жұмыс істеу принципі бірдей болады.
Ылғалды шаң тазалау әдістері бұлар көп тараған шаң-тозаң, өте ұсақтарын (0,3-1мкм) жақсы ұстайды, ыстық және жарылу қауіпі бар газдарды да тазалауға ынғайлы. Кемшілігі - газ жүретін жолға шаң-тозаң тез жиналып қалады, сондықтан оларды тазалап отыру қажет. Су шығыны да көп болады. Ылғалды тозаң ұстау әдістері тамшығы немесе сұйық заттар бетіне тұндырып ұстау принципі бойынша жұмыс істейді. Оған инерциялық күшпен броуындық қозғалысы ықпал етеді. Оларға қазіргі кездегі кен қолданыстағы вентури скрубберлері, тозандатушы скрубберлер т.б.
Электр сүзгімен тазарту әдісі. Электрлiк тазалау әдiсi жоғары қуатты электр майданында газды иондандырып, зарядталған шаң бөлшектерiн электрсүзгiштердiң электродтарьнда тұндыруға негiзделген. Бұл қондырғылардың жұмыс принципі каронды электроттар шаң-тозан электр иондарын таратып, оларды тұндырма және каронды электроттар камераларында ұстау.
Физика-химиялық тазалау әдісі арқылы гидрометероллогия, кен байыту және өндірістерде, технология негізінде бағыт береді, яғни қоршаған ортаға шығарылған шығарындының шамасын анықтау бойынша. Қандай шығарынды болмасын өндірілген затқа байланысты келеді.
Химиялық әдіс бойынша газдардың басқа сұйық заттармен араласқанда еритін қасиеттеріне негізделген. Сұйық заттарда қандай газдар қалай еритіні олардың температурасына, қасиетіне және парциалды қысымына байланысты болады. Ауадағы ластанған газдың қысымы сұйық заттың қысымынан артық болса онда газды көп ерітуге болады. Ластанған газдың құрамында бағалы заттар қалдықтары болса, оларды айырып алу үшін химиялық әдіспен тазалау өте пайдалы. Мысалы, осы әдіспен ластанған газдық шығарындыдан күкіртті көміртекті, азот қышқылдарын бөліп алуға болады.
Физика-химиялық процестердің өтуіне қарай химиялық әдіс 4 топқа бөлінеді:
- қалдықтарды ерітетін заттармен жуу (абсорбция әдісі);
- қалдықтардың ерітінділерін химиялық жолымен біріктіретін реактивтермен жуу (хемосорбция әдісі);
- газ түріндегі шығардыларды қатты заттардың бойына сіңіру (адсорбция әдісі);
- шығардыны каталитикалық түрмен сіңіру.

1.4 Атмосфералық ауаға зиянды әсер ететiн шаруашылық қызметке қойылатын жалпы талаптар

Атмосфералық ауаны қорғау туралы заңға сәйкес атмосфералық ауаны қорғау туралы дауларды шешу сот арқылы жүзеге асырылады. Қазақстан Республикасы мен басқа елдер арасындағы атмосфералық ауаны қорғау саласында туындаған дауларды мүдделі елдердің өкілдерінен тең дәрежеде құрылған комиссия қарайды.
13-бап. Атмосфералық ауаға зиянды әсер ететiн шаруашылық және өзге де қызметке қойылатын жалпы талаптар:
1. Адамның денсаулығы мен тектiк қорына, қоршаған ортаға келтiрiлуi мүмкiн зиянның алдын алу мақсатында жаңа техникаға, технологияға, материалдарға, заттарға және атмосфералық ауаға зиянды әсер етуi мүмкiн басқа да өнiмге арналған стандарттармен атмосфералық ауаны қорғау талаптары белгiленедi.
2. Егер жаңа техникаларды, технологияларды, материалдарды, заттарды және басқа да өнiмдi енгiзу, сондай-ақ технологиялық жабдықтар мен басқа да техникалық құралдарды қолдану атмосфералық ауаны қорғаудың Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген талаптарына сай келмесе, оларға тыйым салынады.
3. Қазақстан Республикасының аумағында отын өндiру мен пайдалануға Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен жол берiледi.
4. Жағылған кезде тиiстi аумақта атмосфералық ауаның ластануына әкеп соғатын жекелеген отын түрлерiн пайдалануға Қазақстан Республикасының Үкiметi ғылыми және экономикалық жағынан негiзделген шектеу енгiзуi, сондай-ақ отынның және басқа да энергия көздерiнің экологиялық қауiпсiз түрлерiн өндiру мен қолдануды ынталандыруы мүмкiн.
5. Адамның өмiрi, денсаулығы үшiн және қоршаған орта үшiн қауіптiлiк дәрежесi анықталмаған заттарды атмосфералық ауаға шығаруға тыйым салынады.
6. Атмосфералық ауаның жай-күйiн өзгертуге бағытталған не оның жай-күйiн уақытша нашарлатуға әкеп соғатын кез келген уақытша iс-әрекеттер Қазақстан Республикасының қоршаған ортаны қорғау саласындағы орталық атқарушы органы немесе оның аумақтық бөлiмшелерi Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлеген тәртiппен берген рұқсаттар негiзiнде жүзеге асырылуы мүмкiн.

1.3 сурет. Қазақстан Республикасы аумағындағы атмосфералық ауаның жай-күйіне бақылау елді-мекендерінің орналасу сызбасы.
2.1 Қоршаған ортаның ластануына түсінік. Ластану түрлері.

Ластану - бұл қоршаған ортаға тән емес жаңа физикалық, химиялық, немесе биологиялық агенттердің (ластағыштардың) енуі немесе пайда болуы және әртүрлі орталарда оның табиғи орташакөпжылдық денгейден асуы.
Ластаушы көздерге қоршаған ортаның сапасын нашарлататын зиянды заттарды шығаратын нысандар жатады.
Өзінің табиғаты бойынша ластаушылар әртүрлі болуы мүмкін:
- биологиялық - экологиялық жүйеге бөгде тірі ағзалар түрлерінің енуі
- физикалық - қоршаған ортаның физикалық параметрлерінің өзгеруі
- механикалық - ортаның ластануы, физикалық-химиялық әсерлер болмайды
- химиялық - қоршаған ортаның табиғи химиялық қасиеттерінің өзгеруі немесе қоршаған ортада нормадан жоғары концентрацияда химиялық заттардың жиналуы
- радиоактивті - радиоактивті элементтердің қоршаған ортаға қосымша түсуінің салдарынан сәулеленудің табиғи фонының жоғарлауымен байланысты физикалық ластану түрі.
Ластаушы заттарды шартты түрде бірнеше топқа бөлуге болады:
- физикалық жағдайына байланысты ерімейтін, коллойдты, еритін және газ тәрізді
- табиғатына байланысты - минералды, органикалық, бактериялық және биологиялық, минералды ластану көбіне құммен, сазбен, кенмен, шлакпен ластанудан болады.
- еритіндер - тұздар, қышқылдар, сілтілер
- органикалық ластанулар шығу тегі бойынша өсімдік тектес және жануар тектес болып бөлінеді
- өсімдік тектес ластанулар - өсімдіктердің, жеміс-жидектердің қалдықтары
- жануар тектес ластанулар - адамдар мен жануарлардың физиологиялық бөлінділері, жануарлардың тіндерінің қалдықтары.

2.2 Көкшетау қаласының атмосфералық ауасы және экологиясы

Көкшетау қаласы - Ақмола облысының әкімшілік, өнеркәсіптік және мәдени орталығы. Қала Солтүстік Қазақстанның дала алқаптарында, батыстан шығысқа қарай - Есіл өзенінің оң жағалауынан РФ Омбы облысының шекарасына дейін 500 км созылып, солтүстіктен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.