Бағалы қағаздарды жіктеу және бағалы қағаздар түрлерін жіктеу

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Курстық жұмыстың жалпы сипаттамасы: Азаматтық құқық объектілерінің бірі бағалы қағаздар болып табылады. Азаматтық кодекстің 129-бабында оған мынадай анықтама берілген: белгіленген нысан мен міндетті реквизиттерді сақтай отырып, жүзеге асырылуы тек оны көрсеткенде ғана мүмкін болатын мүліктік құқықтарды куәландыратын
құжат бағалы қағаз болып табылады. Қазақстандық банктердің бағалы қағаздарының портфельдері негізінен, жақында пайда болған және олардың болашағы белгісіз акционерлік қоғамдардың акцияларынан құралады. Мұндай бағалы қағаздарға инвестициялар жоғары өтімді активтермен айтылмайсың, олар кредиттік салымдарға тәуекел бойынша жақын. Егер кредиттік тәуекел әдетте бірнеше айлармен шектелетін болса, онда акциялар мерзімсіз бағалы қағаздар болып табылады және осыған байланысты оларға салынған қаражат кредиттік салымдарға қарағанда үлкен тәуекелге ұшырайды. Мұндай жағдайды мемлекеттік бағалы қағаздар нарығын дамыту арқылы ғана еңсеруге болады. Бұл жағдайда коммерциялық банктердің бағалы қағаздар портфелінің өтімділікті реттегіш ретінде олардың функционалдық мақсатына неғұрлым сәйкес келетін құрылымы болады.
Тақырыптың өзектілігі: Коммерциялық банктер Қазақстандағы бағалы қағаздар нарығының қалыптасуында ең белсенді рөл атқаруы тиіс. Біріншіден, мемлекеттік меншікті жекешелендіру және мемлекеттің мемлекеттік бюджет тапшылығын облигациялар мен қазынашылық міндеттемелерді шығару жолымен қаржыландыруға көшуі нәтижесінде бағалы қағаздар рыногының сыйымдылығы банктер мұндай рыноктың күші болмайды, ал еркін брокерлік кеңселер оны өз бетінше игере алады. Сол және басқалардың бірлескен күш-жігері талап етіледі.
Екіншіден, әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, бағалы қағаздар нарығындағы делдал ретінде банктердің қызметін шектеуге бағытталған ең маңызды мемлекеттік реттеу ешқашан жеткілікті тиімді болған жоқ. Банктер клиенттерге өз қызметтерінің ассортиментін кеңейтуге ұмтылады, қаржы супермаркеттеріне айналады, атап айтқанда брокерлік фирмалардың қатысуымен Бір банктік холдингтер құру жолымен бағалы қағаздар нарығында делдал болып табылады және тиісті шектеулері жоқ құрылымдар арқылы өз саясатын жүргізеді.
Курстық жұмыстың мақсаты: ҚР-дағы бағалы қағаздармен банктердің операцияларын қарастыру.
Курстық жұмстың міндеттері: бағалы қағаздардың ұғымын, түрлерін, бағалы қағаздармен банктік операцияларды, шетелдік тәжірибені және Қазақстанның коммерциялық банктерінің қор нарығындағы одан арғы қызметінің перспективаларын қарастыру.
Курстық жұмыстың құрылымы: Кіріспеден, екі бөлімнен және бөлімшелерден, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен

1. БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ МӘНІ

1.1 Бағалы қағаздардың түрлері және олардың жіктелуі

Бағалы қағаз - мүлiктiк құқықты куəландыратын белгiлi бiр жазбалар мен басқа да белгiлердiң жиынтығы. (ҚР АК 129 б.) Бағалы қағаздарға акциялар, облигациялар жəне бағалы қағаздардың осы Кодекспен жəне Қазақстан Республикасының өзге де заң актiлерiмен айқындалған өзге де түрлерi жатады. Бағалы қағаздар шығарылым нысаны бойынша: 1) құжатты жəне құжатсыз; 2) эмиссиялық жəне эмиссиялық емес; 3) атаулы, ұсынбалы жəне ордерлiк; 4) борыштық жəне үлестік бағалы қағаздар болып бөлiнедi. Құжатты бағалы қағаздар - құжатты нысанда (бағалы қағаздың мазмұнын арнаулы техникалық құралдарды пайдаланбай-ақ тiкелей оқу мүмкiндiгi болатын қағаз немесе өзге материалдық жеткiзушi) шығарылған бағалы қағаздар. Құжатсыз бағалы қағаздар - құжатсыз нысанда (электрондық жазбалар жиынтығы түрiнде) шығарылған бағалы қағаздар. Эмиссиялық бағалы қағаздар - бiр шығарылым шегiнде осы шығарылым үшiн бiрдей жағдай негiзiнде орналастырылатын жəне айналымда болатын, бiртектi белгiлерi мен реквизиттерi бар бағалы қағаздар. Эмиссиялық емес бағалы қағаздар - көрсетiлген белгiлерге сəйкес келмейтiн бағалы қағаздар. Атаулы бағалы қағаз - ол куəландырған құқықтардың онда аталған тұлғаға тиесiлiгiн растайтын бағалы қағаз. Ұсынбалы бағалы қағаз - ол куəландырған құқықтардың бағалы қағазды ұсынушыға тиесiлiгiн растайтын бағалы қағаз. Ордерлiк бағалы қағаз - ол куəландырған құқықтардың онда аталған тұлғаға, ал оларға осы құқықтар басқа тұлғаға тиесiлiгiн растайтын бағалы қағаз. Борыштық бағалы қағаз - эмитенттiң (борышкердiң) осы бағалы қағаздарды шығару шарттарында борыштың негiзгi сомасын төлеу жөнiндегi мiндеттемесiн куəландыратын бағалы қағаздар. Үлестiк бағалы қағаз - Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген жағдайларда мүлiк иесiнiң мүлiкке белгiленген үлесiне иелiк ету құқығын куəландыратын бағалы қағаз. Бағалы қағаздың өзi құжатты бағалы қағазға құқықты растау болып табылады. Құжатты бағалы қағаздар бағалы қағаздар рыногының кəсiби қатысушысына сақтауға берiлген жағдайда, оның есебiн жүргiзу мақсатында осы кəсiби қатысушы ашқан шоттан алынған үзiндi көшiрме оған берiлген лицензияға сəйкес уəкiлеттiнiң осы бағалы қағазды осылай сақтауға құқығын растау болып табылады. Құжатты бағалы қағаз бен аталған шоттан берiлген үзiндi көшiрменiң арасында алшақтық болған кезде үзiндi көшiрмеге басымдық берiледi. Бағалы қағаздар рыногының өзiне берiлген лицензияға сəйкес бағалы қағаздармен жасалған мəмiлелердi тiркеуге уəкiлеттi кəсiби қатысушысындағы бағалы қағаздың есебiн жүргiзу мақсатында ашылған шоттан үзiндi көшiрме құжатсыз бағалы қағазға құқықты растау болып табылады. Бағалы қағаздар рыногының кəсiби қатысушыларының бағалы қағаздардың есебiн жүргiзуге арналған шоттарды ашу жəне жүргiзу тəртiбi, сондай-ақ осындай шоттардан берiлетiн үзiндi көшiрменiң мазмұны мен ресiмделуiне қойылатын талаптар заңнамамен айқындалады.
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кұқық кодесі 131-бабында бағалы қағаздарға қойылатын талаптар бекітілген. Бағалы қағаздармен куəландырылатын құқықтардың түрлерi, бағалы қағаздардың мiндеттi реквизиттерi, бағалы қағаз нысанына талаптар жəне басқа да қажеттi талаптар заң құжаттарымен немесе соларда белгiленген тəртiп бойынша белгiленедi. Бағалы қағаздың мiндеттi реквизиттерi болмауы немесе бағалы қағаздың ол үшiн белгiленген нысанға сəйкес келмеуi оның жарамсыз болуына əкелiп соқтырады. Ұсынушыға бағалы қағазбен куəландырылған құқықты басқа адамға беру үшiн бағалы қағазды сол адамға тапсыру жеткiлiктi. Атаулы бағалы қағазбен куəландырылған құқықтар талапты (цессияны) жеңiлдету үшiн белгiленген тəртiп бойынша берiледi. Бағалы қағаз бойынша құқық берушi бұл талапты орындау үшiн емес, тиiстi талаптың жарамсыздығы үшiн жауапты болады. Атаулы бағалы қағаз бойынша құқықтарды басқа адамға берген кезде берiлетiн қағаз жойылады, ал оның жаңа иесiне басқа бағалы қағаз берiледi. Эмиссиялық бағалы қағаздар бойынша құқықтар беру жəне солар бойынша құқықтарды растау ерекшелiгi Қазақстан Республикасының заң актiлерiмен айқындалады. Ордерлiк бағалы қағаз бойынша құқықтар бұл қағазға берiлгенін жазу - индоссамент арқылы берiледi. Ордерлiк бағалы қағаз бойынша құқық берушi адам (индоссант), жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы Қазақстан Республикасының заң актілерінде белгіленген жағдайларды қоспағанда, құқықтың болуы үшiн ғана емес, оның жүзеге асырылуы үшiн де жауапты болады. Бағалы қағазда жасалған индоссамент бағалы қағазбен куəландырылған барлық құқықтарды бағалы қағаз бойынша құқықтар берiлетiн адамға - (индоссантқа) немесе соның бұйрығына ауыстырады. Индоссамент бланкiлiк болуы мүмкiн (орындауға тиiс адам көрсетiлмейдi). Бағалы қағазбен куəландырылған құқықтарды жүзеге асыру, бұл құқықтарды индоссантқа бермей-ақ (сену индоссаментi) индоссаментке тапсырумен ғана шектелуi мүмкiн. Бұл жағдайда индоссант өкiл ретiнде əрекет жасайды. Бағалы қағазды берген адам жəне оны индоссиялаған барлық адамдар, жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы заң актілерінде белгіленген жағдайларды қоспағанда, оның заңды иесiнiң алдында бiрге жауап бередi.[1] Бағалы қағаздың заңды иесiнiң сондай қағазбен куəландырылған мiндеттемесiн бағалы қағаз бойынша мiндеттенгендердiң арасынан бiр немесе бiрнеше адамның орындауы туралы талабын қанағаттандырған ретте олар бағалы қағаз бойынша өздерiнен бұрын мiндеттенген өзге адамдарға керi талап қою (регресс) құқығына ие болады. Мiндеттеменiң негiзi болмауын не оның жарамсыздығын сылтауратып бағалы қағазбен куəландырылған мiндеттеменi орындаудан бас тартуға жол берiлмейдi. Бағалы қағаздың жалғандығын немесе жасандылығын байқаған бағалы қағаз иесi өзiне қағазды берген адамға, бағалы қағазбен куəландырылған мiндеттеменi лайықты орындау туралы жəне залалдардың орнын толтыру туралы талап қоюға құқылы. Заңсыз иеленушiнiң қолындағы бағалы қағаз бойынша құқықтар жүзеге асырылмауға тиiс. Жоғалған бағалы қағаз бойынша жəне ордерлiк бағалы қағаз бойынша ұсынушы құқығын қалпына келтiрудi iс жүргiзу заңдарында көзделген тəртiппен сот жүргiзедi.
Экономикалық тұрғыдан алғанда, бағалы қағаздың қайта бөлінуін жеңілдететін және тауар ретінде нарықта айнала алатын және табыс әкелетін капиталдың өмір сүру формасы ретінде анықтамасын беруге болады. Фиктивті капитал-қоғамдық қарым-қатынас, оның мәні оның қосымша құнның кейбір бөлігін ұстау қабілеттілігінен тұрады. Жалған капиталдың пайда болуының тарихи негізі несиелік капиталды өндірістік және несиелік жүйенің құрылуынан оқшаулаудан, ал жалған капиталдың техникалық бұзылуы капитал несиесі негізінде пайда болды, нәтижесінде несие капиталы иесінің қолында меншік атағы қалады, ал жұмыс істейтін кәсіпкер осы капиталды іс жүзінде басқарады.
Осылайша, жалған капитал айналымға түсе алатын және нақты капитал қозғалысына қарамастан салыстырмалы түрде жүгінуге қабілетті меншік титулында көрінеді. Нақты жалған капитал капиталдың қозғалысы, пайданы бөлу және қайта бөлу, сондай-ақ мемлекеттік қаржы жүйесі арқылы ұлттық кірісті қайта бөлу процестеріне жанама түрде түседі. Бағалы қағаз онымен байланысты мүліктік және мүліктік емес құқықтарды білдіретін құжат болып табылады, нарықта өз бетінше жұмыс істей алады және сатып алу-сату және басқа да мәмілелер объектісі бола алады, тұрақты немесе бір жолғы табыс алу көзі болып табылады. Осылайша, бағалы қағаздар ақша капиталының бір түрі болып табылады, оның қозғалысы материалдық құндылықтардың кейінгі бөлінуіне байланысты болады. Бұрын бағалы қағаздар тек қана физикалық, қағаз түрінде болған және баспаханалық әдістермен арнайы қағаз бланктерде басылған. Бағалы қағаздар, әдетте, ықтимал қолдан жасаудан қорғалудың жоғары дәрежесімен жасалады. Соңғы уақытта бағалы қағаздар айналымының едәуір ұлғаюына байланысты олардың көпшілігі есепке алу кітаптарындағы жазбалар түрінде, сондай-ақ әртүрлі ақпарат тасығыштарында ресімделе бастады, яғни физикалық сезілмейтін (қағазсыз) нысанға ауысты. Сондықтан бағалы қағаздар нарығында бағалы қағаздар да, олардың алмастырушылары да шығарылады, айналыста болады және өтеледі. Бағалы қағаздар нарығындағы мәмілелер объектілерін сондай-ақ бағалы қағаздар нарығының құралдары, қорлар (ақша қорлары мағынасында) немесе қор құндылықтары деп атайды.
Егер бағалы қағаздар физикалық сезілетін нысанда болмаған жағдайда немесе егер олардың қағаз бланкілері арнайы қоймаларға орналастырылған болса, Бағалы қағаздың иесіне оның белгілі бір қор құндылығына меншік құқығын куәландыратын құжат беріледі. Бұл құжат бағалы қағаздың сертификаты деп аталады. Ұсынушыға арналған бағалы қағаздардың сертификаттары бірнеше біртекті бағалы қағаздарды (түрлі құнды ақша купюраларына ұқсас) ауыстыру үшін шығарылуы мүмкін. Соңғы жағдайда сертификатта қор құндылығының иесі туралы ақпарат болуы міндетті емес.[1]
Бағалы қағаздар іс жүзінде олардың иесінің фирманың табысына немесе мүлкінің бір бөлігіне құқығы туралы куәландыратын заңды құжаттар болып табылады. Құнды қағазды сатып ала отырып, инвестор кем дегенде екі кіріс түріне: инвестициялық және бағамдық деп есептей алады. Инвестициялық кіріс-бұл бағалы қағаздарды иеленуден түсетін табыс (сондай-ақ дивиденд деп аталатын). Бағамдық Кіріс-бұл қағазды бір баға бойынша сатып алу нәтижесінде алынған кіріс (мысалы номиналды, яғни оның бланкісінде көрсетілген), кейіннен басқа, неғұрлым жоғары баға бойынша қайта сату.
Көптеген бағалы қағаздарды жеке компаниялар шығарады, сондықтан жеке (коммерциялық) деп аталды. Қор нарығының жеке құралдары үкімет шығару шарттарының орындалуына кепілдік беретін (кем дегенде кепілдік беруге тиіс) мемлекеттік құралдармен салыстырғанда (теориялық) неғұрлым сенімді болып табылады. Жеке қор құралдарына қаражат салу тәуекелдердің көптеген түрлерімен байланысты, бұл ретте олардың мынадай түрлерін ажыратады:
- бағалы қағаздарға салынған капиталды жоғалту тәуекелі, мысалы, Эмитенттің банкроттығына байланысты туындайтын;
- өтімділікті жоғалту тәуекелі, яғни сатып алынған бағалы қағазды нарықта сатуға болмайды.;
- нарықтық тәуекел, яғни нарықтың жалпы конъюнктурасының нашарлауы салдарынан олардың бағасының құлдырау тәуекелі.
Әлемдік тәжірибеде бағалы қағаздарды анықтаудың әртүрлі тәсілдері бар: осы ұғымға енгізілетін бағалы қағаздардың тізбелері әртүрлі; бағалы қағаздар мен т. б. білдіретін экономикалық қатынастардың мазмұнына көзқарастар әртүрлі. Сонымен, бағалы қағаздар-бұл мынадай талаптарға жауап беретін ресурстарға құқықтар: айналыс; азаматтық айналымға қолжетімділік; стандарттылық және сериялық; Құжаттылық; мемлекеттің реттелуі және тануы; нарықтық; өтімділік; сатып алу тәуекелі.[2]
Бағалы қағаздардың түрі деп бағалы қағаздарға тән барлық белгілер ортақ, бірдей болып табылатын олардың жиынтығы түсініледі. Бағалы қағаздарды жіктеу және бағалы қағаздар түрлерін жіктеу. Бағалы қағаздарды жіктеу-бағалы қағаздарды оларға тән белгілі бір белгілер бойынша түрлерге бөлу. Бағалы қағаздар түрлерін жіктеу-бұл бір түрдегі бағалы қағаздардың топтамасы; бағалы қағаздарды кіші түрге бөлу. Өз кезегінде, кіші түрлер бірқатар жағдайларда одан әрі бөлінуі мүмкін. Әрбір төмен тұрған сыныптама қандай да бір жоғары тұрған сыныптаманың құрамына кіреді. Мысалы, акция-бағалы қағаздардың бір түрі. Қарапайым акция номиналы бар немесе номиналы жоқ және т. б. бір дауысты немесе көп дауысты болуы мүмкін. Бағалы қағаз белгілі бір сипаттамаларға ие.
Уақытша сипаттамалар: қызмет ету мерзімі: айналымға қашан шығарылған, қандай уақыт кезеңіне немесе мерзімсіз; шығу тегі: бастау өзінің бастапқы негізінен (тауар, ақша) немесе басқа бағалы қағаздардан келе ме.
Кеңістіктік сипаттамалар: қызмет ету формасы: қағаз, немесе заң түрінде, құжаттық нысан немесе қағазсыз, құжатсыз нысан; ұлттық тиістілігі: отандық немесе басқа мемлекет, яғни шетелдік; аумақтық тиістілігі: елдің қай өңірінде шығарылған.
Нарықтық сипаттамалар: бағалы қағаз негізінде жатқан активтің түрі немесе оның бастапқы негізі (тауарлар, ақша, фирманың жиынтық активтері және т.б.); иелену тәртібі: ұсынушыға, атаулы, ордерлік. Атаулы бағалы қағаз-ол куәландырған құқықтар онда аталған тұлғаға тиесілі болған кезде. Ұсынушыға бағалы қағаз-құқықтар ұсынушыға тиесілі кезде. Ордерлік бағалы қағаз - құқықтар онда аталған тұлғаға тиесілі кезде.
Бағалы қағаздар сондай-ақ мерзімді және мерзімсіз болып бөлінеді.
Шұғыл-бұл шығарылымда белгіленген қызмет ету мерзімі бар Бағалы қағаздар. Әдетте шұғыл бағалы қағаздар үш түрге бөлінеді:
- 1 жылға дейін айналыс мерзімі бар қысқа мерзімді;
- орта мерзімді, айналыс мерзімі 1 жылдан жоғары 5 - 10 жылға дейінгі шекте;
- ұзақ мерзімді, айналым мерзімі 20-30 жылға дейін.
Мерзімсіз-бұл айналыс мерзімі ештеңе реттелмеген бағалы қағаздар, яғни олар мәңгілік немесе өтеу сәтіне дейін бар, бағалы қағазды шығару кезінде күні белгіленбеген бағалы қағаздар.
Бағалы қағаздың классикалық нысаны-қағаз, онда бағалы қағаз құжат түрінде бар. Бағалы қағаздар рыногын дамыту бағалы қағаздардың көптеген түрлерінің, ең алдымен эмиссиялық, құжаттық емес жұмыс істеу нысанына көшуін талап етеді.
Инвестициялық (күрделі) - капиталды салуға арналған объект болып табылатын бағалы қағаздар (акциялар, облигациялар, фьючерстік келісім-шарттар және т. б.). Инвестицияланбаған-тауар немесе басқа рыноктарда ақшалай есеп айырысуларға қызмет көрсететін бағалы қағаздар (вексельдер, чектер, коносаменттер).
Эмитенттің құқықтық мәртебесін, инвестициялық және кредиттік тәуекел дәрежесін, инвесторлардың мүдделерін қорғау кепілдігін және басқа факторларды ескере отырып, Қор бағалы қағаздары үш топқа бөлінеді: мемлекеттік; муниципалдық; мемлекеттік емес.
Мемлекеттік бағалы қағаздар-бұл мемлекеттік ішкі борыштың жұмыс істеу нысаны; мемлекет эмитенті болып табылатын борыштық бағалы қағаздар. Мемлекеттік бағалы қағаздардың арасында қазынашылық вексельдер мен міндеттемелер, мемлекеттік және жинақ қарыздарының облигациялары кеңінен таралған. Муниципалдарға жергілікті билік органдарының қарыздық міндеттемелері жатады. Мемлекеттік емес бағалы қағаздарды корпоративтік және жеке қаржы институттары ұсынады. Кәсіпорындардың, ұйымдардың, банктердің қарыздық міндеттемелері және акциялар корпоративтік болып табылады. Жеке тұлғалар шығаратын вексельдер, чектер жеке бағалы қағаздар болуы мүмкін. Рыноктағы айналыс ерекшеліктері бағалы қағаздардың нарықтық (айналыс) және нарықтық емес (айналыспайтын) болып бөлінуін алдын ала айқындайды.
Нарықтық бағалы қағаздар биржалық және биржадан тыс айналым шеңберінде қайталама нарықта еркін сатылуы және сатып алынуы мүмкін. Шығарғаннан кейін олар эмитентке мерзімінен бұрын ұсыныла алмайды.
Безсіздер қолдан еркін қолға ауыспайды, яғни екінші рет жүгінбейді. Бұл, мысалы, шығару кезінде эмитенті оларды сатуға болмайды және тек Эмитенттің өзі сатып алуы тиіс шарт берген бағалы қағаздарға қатысты.
Бағалы қағаздарды борыштық және иеленушілік үлеске бөлу өз негізінде ақша қаражатын пайдаланудың екі ықтимал тәсілін көрсетеді:
- сатып алу үшін қандай да бір активті меншігіне;
- уақытша пайдалануға.
Қазіргі заманғы әлемдік тәжірибеде бар Бағалы қағаздар екі үлкен сыныпқа бөлінеді: негізгі; туынды.
- Негізгі бағалы қағаздар - бұл негізінде қандай да бір активке, әдетте тауарға, ақшаға, капиталға, мүлікке, әртүрлі ресурстарға және т. б. мүліктік құқықтар жататын бағалы қағаздар.
- Туынды бағалы қағаздар-бұл әртүрлі базистік активтермен көрініс тапқан, оны иеленушісі (меншік иесі) белгілі бір күнге орындау мерзімімен өзінің кәсіпкерлік табыс алу құқығын іске асыратын мүліктік жағдайда көрініс тапқан ерекше әмбебап тауар. Туынды бағалы қағаздарға фьючерстер, опциондар, форвардтар, варранттар, своптар, споттар, депозитарлық куәліктер, қол қою құқықтары және т. б. жатады.; бағалы қағаздардың басқа түрлері.
Акция - акционерлік қоғам шығаратын, оның иесінің акционерлік қоғам капиталына қатысуын куәландыратын және оның иесіне осы қоғам пайдасының белгілі бір бөлігін дивиденд түрінде алуға құқық беретін бағалы қағаз. Ұсынылатын құқықтар көлемі бойынша акциялар жай және артықшылықты болып бөлінеді. Жай акциялар акционерлерге Заңға және Банк Жарғысына сәйкес жоғарыда аталған жай құқықтарды береді. Артықшылықты акциялар оларда көрсетілген тұлғаларға жай акцияларды ұстаушылармен салыстырғанда артықшылық береді. Ұсынушыға арналған акциялар мен атаулы акциялар бар. Ұсынушыға арналған акциялар тараптардың келісімі және акцияларды беру арқылы беріледі. Атаулы акциялар тараптардың келісімі және индоссацияланған құжатты беру жолымен беріледі.
Банк сертификаттары салымдардың белгіленген мерзімі өткеннен кейін салымдарды және олар бойынша пайыздарды алуға салымшылардың немесе олардың мұрагерлерінің құқығын куәландыратын ақша қаражатының салымы туралы банктің жазбаша куәліктері болып табылады. Сертификаттар екі түрі бар: депозиттік және жинақ.
Облигация-бұл оны ұстаушының оны шығарған тұлғадан онда көзделген мерзімде облигацияның номиналды құнын немесе өзге де мүліктік баламасын алуға құқығын куәландыратын бағалы қағаз.
Облигация оны ұстаушыға облигацияның номиналды құнының онда тіркелген пайызын алу құқығын не өзге де мүліктік құқықтарды береді.
Эмитентке байланысты келесі облигациялар ажыратылады: мемлекеттік; муниципалдық; корпоративтік; шетелдік. Номиналды өтеу әдісі бойынша: бір жолғы төлеммен; уақыт бойынша бөлумен; облигациялардың жалпы санының тіркелген үлесін жүйелі түрде өтеумен. Төлем түріне байланысты: тек пайыздар; нөлдік купонмен; номиналды құн және жиынтық кіріс; номиналды құн; мерзімді тіркелген кіріс және номиналды құн.[3]
Купондарды төлеу тәсілі бойынша: белгіленген купондық ставкамен; құбылмалы купондық ставкамен; біркелкі өсетін купондық ставкамен (индекстелетін); ең аз немесе нөлдік купонмен; таңдауы бойынша төлеммен; аралас үлгідегі. Коммерциялық банктердің бағалы қағаздармен операцияларының жалпы көлеміндегі негізгі үлесті олардың мемлекеттік түрлерімен операциялар алады. Облигация - шығару кезiнде айналыс мерзiмi алдын ала белгiленген, оны шығару шарттарына сəйкес облигацияны шығарған тұлғадан ол бойынша сыйақы алу жəне оның айналыс мерзiмiнiң аяқталуы бойынша облигацияның ақшалай немесе өзге де мүлiктiк балама түрдегi нақты құнын алу құқығын куəландыратын бағалы қағаз. Облигациялар тек атаулы эмиссиялық бағалы қағаздар ретiнде шығарылады. Қазақстан Республикасының Үкiметi, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi, коммерциялық ұйымдар облигациялар шығаруға құқылы. Акция - акционерлiк қоғам шығаратын жəне акционерлiк қоғамды басқаруға қатысуға, ол бойынша дивиденд жəне акционерлiк қоғам таратылған жағдайда оның мүлкiнiң бiр бөлiгiн алуға құқықтарды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде көзделген өзге де құқықтарды куəландыратын бағалы қағаз. Акциялар тек атаулы эмиссиялық бағалы қағаздар ретiнде шығарылады. Акционерлiк қоғамның ұйымдық - құқықтық нысанында құрылған коммерциялық емес ұйымдар өз акциялары бойынша дивидендтер төлеудi жүзеге асырмайды. Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде өзiнiң əрекетiмен немесе əрекетсiздiгiмен акционерлiк қоғамның мүддесiн бұзған акционерден акцияларды сот шешiмi бойынша сатып алу мүмкiндiгi көзделуі мүмкiн. Банктерде жəне банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдарда, сондай-ақ сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарында Қазақстан Республикасының заң актiлерiмен белгiленген тəртiппен есептелетiн меншiктi капиталдың тepic мөлшерi болған жағдайда, олардың акцияларын мəжбүрлеп сатып алудың мүмкiндiгi мен негiздемесi көзделуi мүмкiн.

1.2 Қазақстан Ұлттық Банкінің бағалы қағаздары

"Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы" Заңның 8-бабына сәйкес Қазақстан Ұлттық Банкі айналыстағы ақша массасының көлемін реттеу жолымен бағалы қағаздарды эмиссиялайды. Қазақстан Ұлттық Банкі эмиссиялайтын бағалы қағаздар мемлекеттік бағалы қағаздар болып табылады және олар бойынша Қазақстан Ұлттық Банкі жауапты болады.
Олар Қазақстан Ұлттық Банкінің ноталары болып табылады. Қазақстан Ұлттық Банкінің ноттарын орналастыру, айналысқа шығару және өтеу тәртібі Қазақстан Ұлттық Банкі Басқармасының "Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің қысқа мерзімді ноттарын шығару, орналастыру, айналысқа шығару және өтеу ережесін бекіту туралы"2001 жылғы 20 желтоқсандағы N 554 қаулысымен реттеледі. Осы Ережеге сәйкес қысқа мерзімді нота айналыстағы эмиссиялық мемлекеттік дисконттық құжатсыз бағалы қағаз болып табылады, ол дисконтталған баға бойынша Қазақстан Ұлттық Банкі орналастырады, ал номиналдық құны бойынша өтеледі. Қысқа мерзімді ноталар ақша базасын реттеуге арналған ақша-кредит саясатының құралы болып табылады. Қысқа мерзімді нотаның номиналды құны 100 теңгені құрайды. Қысқа мерзімді ноталардың әрбір эмиссиясының бағалы қағаздар рыногын мемлекеттік реттеуді жүзеге асыратын уәкілетті орган белгілеген тәртіппен беретін ұлттық сәйкестендіру нөмірі болады. Қазақстан Ұлттық Банкінің атынан қысқа мерзімді ноталармен операциялар жасау тәртібі туралы шартқа төрағаның мемлекеттік бағалы қағаздармен операциялар жүргізуге уәкілетті бөлімшеге жетекшілік ететін орынбасары. Бастапқы агенттің атынан - бірінші басшы немесе ол уәкілеттік берген тұлға қол қояды. Қысқа мерзімді ноталармен операциялар жасау тәртібі туралы үлгі шарттың нысаны Ережемен белгіленеді. Инвесторлар Қазақстан Ұлттық Банкінің қысқа мерзімді ноталарымен мәмілелерді Бастапқы агенттер арқылы ғана жүзеге асырады, олармен мемлекеттік бағалы қағаздар рыногында қысқа мерзімді ноталармен мәмілелерді жүзеге асыруға шарт жасайды. Қазақстан Ұлттық Банкі өзінің қысқа мерзімді ноталарын орналастыруды: аукцион өткізу; қосымша орналастыру жүргізу; Бастапқы агенттермен келісілген дисконтталған баға бойынша өзі шығаратын қысқа мерзімді ноталарды сату жолымен жүзеге асырады. Қазақстан Ұлттық Банкі аукционға қатысушылардың қысқа мерзімді ноталарды сатып алуға өтінімдерін қысқа мерзімді ноталарды шығару шарттарында белгіленген көлемнен төмен не жоғары мөлшерде қанағаттандыруға құқылы. Көлемі шамалы және баға шарттары қанағаттанғысыз болған жағдайда қысқа мерзімді ноталарды орналастыру Қазақстан Ұлттық Банкі Төрағасы орынбасарының өкімімен өтпеді деп жарияланады.[3]
Қазақстан Ұлттық Банкі бастапқы агенттермен алдын ала келісілген баға бойынша өзі шығаратын қысқа мерзімді ноталарды сатқан кезде қысқа мерзімді ноталарды сату көлемі, оларға ақы төлеу және өтеу Қазақстан Ұлттық Банкі белгілеген шарттарға сәйкес және аукцион өткізу жолымен орналастыру үшін Ережеде айқындалған тәртіппен жүзеге асырылады. Қазақстан Ұлттық Банкі және Бастапқы агенттер қысқа мерзімді ноталарды сатып алуға қанағаттандырылған өтінімдердің көлемі туралы хабарлама негізінде оларды шығару шарттарында Қазақстан Ұлттық Банкі белгілеген төлем күнінен кешіктірмей орталық депозитарийге "Орталық депозитарийдің ережелер жинағына" сәйкес "депо"шоттары бойынша ақшаны есептен шығаруға және қысқа мерзімді ноталарды есептеуге арналған бұйрықты береді. Коммерциялық банктердің Бағалы қагаздармен жасалатын операциялар көлемінің ішінде негізгі үлесті мемлекеттік Бағалы қағаздардың түрлері алып отыр. Мемлекеттік бағалы қағаздар бұл эмитенті мемлекет болып табылатын,мемлекеттің ішкі қарыз нысаны,қарыздық бағалы қагаздар.
Коммерциялық банктердің мемлекеттік бағалы қагаздармен жүргізілетін
операцияның ішінде ең көп қолданылатын түрі Ұлттықбанктің қысқа мерзімді ноталарын сатып алу-сату операциялары болып табылады.
Қысқа мерзімді ноталар 1997 жылгы 30 маусымдағы Қазақстан
Республикасының Ұлттықбанкінің қысқа мерзімді ноталарын
орналастыру,айналысқа жіберу және өтеу ережесіне сәйкес Ұлттықбанк
айналысқа шыгаратын және тоқсан күнге дейін айналым мерзімі бар мемлекеттік дисконтталган бағалы қагазадар.Алгашқы атаулы құнынан төмен багамен сатылады да,кейін атаулы құн бойынша өтеледі.Қысқа мерзімді ноталар айналымдагы ақша массасын реттеуге арналган ақша-несие саясатының құралы болып табылады.Ұлттық банктің қысқа мерзімді ноталарының атаулы құны 100 теңге деп шыгарылады. Қысқа мерзімді ноталар табыстылыгы соңгы қазынашылық вексельдер аукциондагы табыс деңгейінің шегінде белгілі.Қысқа мерзімді ноталар аукцион негізінде Ұлттық банк белгілейтін бағалы қагаздар нарығының маманданган қатысушылары - алгашқы агенттер арқылы орналастырылады. Алғашқы агент бағалы қагаздар нарыгында диллерлік жәненемесе брокерлік қызметті жүзеге асыра алатын,Бағалы қагаздар бойынша Ұлттықкомиссиясынан алган лицензиясы бар бағалы қагаздар нарыгының кәсіби қатысушысы болып табылатын заңды тұлғалар болуы мүмкін. Қысқа мерзімді ноталарды сатып алуға коммерциялық банктер арыз жазады.Қысқа мерзімді ноталар айналымға түсетін бағалы қағаздар болып табылады.Оны иемденуші оны
кепілге беруге, РЕПО және кері РЕПО операцияларын жүргізуге,екінші нарықта сатып алу-сатуға құқығы бар.Екінші нарықгағы Ұлттықбанктердің қысқа мерзімді ноталармен жасалынатын мәмілелері өтеу мерзімі белгіленген күнге дейін бір жұмыс күнінде аяқталады.Сонымен бірге барлық операцияларды инвесторлар алғашқы агенттермен мемлекеттік бағалы қағаздар нарығында Ұлттық банкпен қысқа мерзімді ноталарды жасалынатын шарттарға қызмет етуге келісімге отыруы жүзеге асады. Ұлттық банктің қысқа мерзімді ноталарды шығарушы эмитенті болуының негізгі мақсаты Қаржы министрлігі бағалы қағаздар нарығында ақша массасына
оперативті ықпал етуге мүмкіндік береді.Осыған байланысты Ұлттық банктің
қысқа мерзімді ноталары бойынша жүргізілетін операциялары аталған ақша
массасын реттейтін жанама операцияларға жатады. Ұлттық банктің қысқа мерзімді ноталары мемлекеттік бағалы қағаздарға теңестіріледі,сондықтан да олар жоғары өтімді және сенімді болып табылады.Сонымен қатар,банктік ноталарға салық салынбайды.Егер олардың артықшылығы туралы айтатын болсақ,онда Ұлттық банктің қысқа мерзімді ноталары қысқа мерзім ішінде бос ақша қаражаттарын реттеуге мүмкіндік береді.Қысқа мерзімді ноталардың кемшілігі ұсақ инвесторларға тиімді болмауында,өйткені оның табыстылығы басқа мемлкеттік міндеттемелерге қарағанда төмен болады. Ноталардың тағы бір артықшылығы оларды тарту және
орналастыру мөлшерлемесі арасындағы айырма болып табылады.Яғни екінші нарықта тарту мөлшерлемесі,Ұлттықбанктің қысқа мерзімді ноталарын орналастыру мөлшерлемесіне қарағанда айтарлықтай төмен.Өтімді активтер тез сатылып және аз шығын алып келуі мүмкін.Ұлттықбанктің ноталары инвесторлардың қажеттілігін қанағаттандырып,сонымен бірге пайыздық табыс алып келеді. Табыс дисконттық инвестициялық құрал есебінен төленуі мүмкін. Ұлттық банктің ноталары дисконтты бағалы қағаздардың мысалы бола
алады. Инвестициялық икемділікті және қаражаттағы кенеттен болатын қажеттіліктерді жабу үшін инвесторларға жеткілікті өтімді құралдардың қоры қажет.Қысқа мерзімді құралдар өтімділікті қамтамасыз етеді және ағымдағы табысты реттейді.[4]
Қысқа мерзімді ноталардың айналымы сатып алынған қысқа мерзімді ноталар үшін Бастапқы агенттер төлеу үшін Қазақстан Ұлттық Банкі белгілеген күннен басталады және өтеу күніне немесе мерзімінен бұрын өтеу күніне дейін бір жұмыс күні бұрын аяқталады. Қысқа мерзімді ноттарды және олар бойынша құқықтарды есепке алу, сондай - ақ олармен жасалатын мәмілелерге техникалық қызмет көрсету орталық депозитарийдегі "депо" шоттары бойынша - Бастапқы агенттер бойынша және бірінші санаттағы брокерлік және дилерлік қызметті жүзеге асыруға лицензиясы бар Бастапқы агенттерде ашылған "депо" шоттарында-олардың инвесторлары бойынша жүзеге асырылады. Қысқа мерзімді ноталардың иелері оларды кепілге беруге, РЕПО операцияларын жүргізуге құқылы (бір уақытта жасалатын, орындалу мерзімі бойынша ерекшеленетін және бір - біріне қарама-қарсы, репо операциясының заты болып табылатын, РЕПО және кері РЕПО операциясына қатысушы екі тұлға тараптары болып табылатын, РЕПО операциясының заты болып табылатын, бір шығарылымның бағалы қағаздарымен жасалатын екі мәмілелердің жиынтығы, қайталама нарықта сатуға және сатып алуға құқылы. Қайталама рыноктағы қысқа мерзімді ноталармен мәмілелер көрсетілген өтеу күніне немесе мерзімінен бұрын өтеу күніне дейін бір жұмыс күні бұрын тоқтатылады. Қысқа мерзімді ноталармен операциялар жасау: кепіл, РЕПО және кері РЕПО операциялары, сатып алу немесе сату, сондай-ақ қысқа мерзімді ноталармен басқа да операциялар биржалық және биржадан тыс қайталама нарықтарда мемлекеттік бағалы қағаздармен операциялар жүргізу тәртібін реттейтін нормативтік құқықтық актілерге сәйкес жүзеге асырылады.
Қазақстан Ұлттық Банкі қаржы нарығына жедел ықпал ету мақсатында бастапқы агенттермен мерзімінен бұрын өтеу күнін, санын, мерзімінен бұрын өтеу бағасын алдын ала келісе отырып, қысқа мерзімді ноталарды мерзімінен бұрын өтеуді (айналыстан алып қоюды) жүргізуге құқылы.
Қазақстан Ұлттық Банкі Басқармасының 1999 жылғы 3 шілдедегі № 160 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қазақстан Республикасының мемлекеттік бағалы қағаздарымен РЕПО және кері РЕПО операцияларын жүргізу ережесіне сәйкес РЕПО операциясы мыналарға бөлінеді: қайтарылмайтын РЕПО және кері РЕПО. Қайтарып алынбайтын РЕПО операциясы - екі бөліктен тұратын қаржы операциясы: бірінші бөлікте (РЕПО операциясын ашу) Қазақстан Ұлттық Банкі (сатушы) бағалы қағаздарды контрагентке (сатып алушыға) қатысушылардың екінші бөлігінде (РЕПО операциясын жабу) міндеттемесімен сатады: Қазақстан Ұлттық Банкі - мәліметтерді немесе ауыстыруға жарамды өзге де бағалы қағаздарды сатып алуға, ал Сатып алушы - оларды Тараптар келіскен мерзімде ақшаға айырбастау үшін Ұлттық банкке кері қайтаруға. Кері қайтарып алынатын РЕПО операциясы екі бөліктен тұратын қаржы операциясы болып табылады: бірінші бөлікте (РЕПО операциясын ашу) Қазақстан Ұлттық Банкі (сатушы) бағалы қағаздарды контрагентке (сатып алушыға) екінші бөлікте (РЕПО операциясын жабу) қатысушылардың міндеттемесімен сатады: Қазақстан Ұлттық Банкі - деректерді немесе орнын ауыстыруға жарамды өзге бағалы қағаздарды сатып алу, ал Сатып алушы бағалы қағаздарды сатып алу. - Қазақстан Ұлттық Банкінің келісімі бойынша сыйақы (мүдде) ставкасын бір мезгілде өзгерте отырып, контрагенттің РЕПО жабылу мерзімін азайту құқығымен, бірақ мәміле жасалғаннан кейін үш жұмыс күнінен ерте емес мерзімде ақша айырбастау үшін Ұлттық банкке қайтару.
Кері РЕПО операциясы - бұл екі бөліктен тұратын қаржы операциясы: бірінші бөлікте (кері РЕПО ашу) Қазақстан Ұлттық Банкі (Сатып алушы) бағалы қағаздарды контрагенттен (сатушыдан) қатысушылардың екінші бөлігінде (кері РЕПО жабу) міндеттемесімен сатып алады: контрагент - мәліметтерді немесе басқа да ауыстыруға жарамды ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.