ҚЫЛМЫСТЫҚ ЗАҢНЫҢ КЕРІ КҮШІНІҢ ӘРЕКЕТ ЕТУІ

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ҚЫЛМЫСТЫҚ ЗАҢНЫҢ МІНДЕТТЕРІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.Қылмыстық заңның ұғымы мен белгілері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2Қылмыстық заңның кеңістікте және белгілі бір уақытта қолданылуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
2 ҚЫЛМЫСТЫҚ ЗАҢНЫҢ КЕРІ КҮШІНІҢ ӘРЕКЕТ ЕТУІ ... ... ... ... ... ..18
2.1 Шын өкiнуiне байланысты қылмыстық заңның кері күшінің әрекет етуі ... 18
Қылмыстық заңның кері күшінің түсінігі мен белгілері ... ... ... ... ... ... .. ... . 18
2.2 Қылмыстық заңының кері күшінің қылмыстық кодекстің Жалпы болімінің нормаларында қолданылуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
2.3 Жағдайдың өзгеруiне байланысты қылмыстық заңның кері күшінің әрекет етуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2.4. Ескiру мерзiмiнiң өтуiне байланысты қылмыстық заңның кері күшінің әрекет етуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...27

КІРІСПЕ
Қурстық жұмыстың жалпы сипаттамасы. Курстық жұмыс қылмыстық құқық бойынша кері күштің түсінігі, оның қандай жағдайларда әрекет етуі және әрекет ету шегін қарастыруға арналған.
Зерттеу жұмысының бірінші тарауында қылмыстық заңның кері күшінің түсінігі мен ұғымы, дамуының тарихи акспектісі және қылмыстық кодекстің жалпы бөлімінің нормаларында қолданылуы туралы қарастырылады. Ал, екінші тарау бойынша, қылмыстық заңның кері күші талқыланған. Оның дамуының тарихи аспектісі туралы және де қылмыстық кодекстің жалпы бөлімінің нормаларында қолданылуы туралы жазылады.
Курстық жұмыстың өзектілігі. 1959ж. ҚазССР Қылмыстық кодексі алғаш рет қатал заңның кері күші болмайды десе, ҚР ҚК сәйкес сотталынған адамның жағдайын нашарлататын жағдайға немесе заңға кері күш болады дейді, соны ішінде жазаны өтеген немесе жазаны өтеп болған, бірақ соттылығ бар адамға қолданылады.
Сонымен жоғарыда айтылған мән-жайлар бітіру жұмысының өзектілігін дәлелдеп түр. Бітіру жұмысында отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектері пайдаланылды. Қылмыстық құқықтың бірден бір қайнар көзі ретінде Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексін танимыз. Сондықтан да қылмыстық заңның кері күшінің ұғымын, қағидаларын білу маңызды.
Қылмыстық жауаптылықты тарылту және жеңілдету қылмыстық заңнамада көптеген іс-әрекеттерді қамтиды, оның ішінде қоғамға қауіпті іс- әрекетті қамтиды, тарылту қылмыстық құқықтың және Ерекше бөлімі нормаларында қолдануға жол беріледі.
Қылмыстық жауаптылықты тарылту және азайту барлық қылмыстарға қатысты қолданылмайды, әсіресе ауыр қылмыстық әрекеттерге заңнаманы әлсірету. Қылмыстық жаза тек сот үкімімен қолданылады:
1) қылмыстық жауаптылық және жазаға тек нақты іс-әрекеттер жасаған жағдайда қолданылады;
2) олар тек объективті қоғамдық қауіпті іс-әрекеттер үшін ғана жауапкершілікке тартылуы мүмкін;
3) осы іс-әрекеттер қылмыстық заңмен көзделінген;
4) қылмысты жасаған тұлғалар ғана жауаптылыққартылады, осы іс- әрекеттерді қасақана немесе абайсызда жасаған адамдар жауаптылыққа тартылады.
Жауапкершілік әр кездері заңның қатал шеңберімен шектеледі, нақтырақ айтқанда қылмыс жасауды көздеген санкдия шеңберінде қаралады.
Адам санасының фотолистік буржуазиялық концепциясын жоққа шығаратын концепциялар батыс елдеріне тән қылмыстық заң кінәлі емес тұлғалардың, есі дұрыс еместердің, жасөспірімдердің қасақаналық және абайсыздығы болмауы барысындағы жауапкершілікті жоққа шығарады. Адам іс-әрекетін осылай түсіну жазаның мазмұнын түсінуге мүмкіндік береді.
Жазадан қашып құтылмайтындық әр ақыл есі дұрыс адам, қылмыс жасауға кінәлі деп табылмаған жағдайда, қоғамға қауіпті зардап келтірмейтін тұлға қылмыстық жазаға міндетті түрде сотталуы тиіс деп ұғынуымыз қажет емес.
Қылмыстық заңнаманың ережесі қылмыстық жауаптылық қоғам және мемлекет мүддесіне сәйкес қалыптастырылған, барлық азаматтарды басқадай шаралармен шектеу мүмкін емес.
Берілген курстық жұмыстың мақсаты. Қылмыстық заңның кері күшінің ұғымы мен тарихын қарастыра отырып, оның қандай жағдайларда әрекет ететінін және әрекет ету шегін анықтау.
Осыған сәйкес курстық жұмыстың міндеті:
Қылмыстық заңның кері күшінің ұғымы мен түсінігін қарастыру.
Қылмыстық заңның кері күшінің тарихын зерттеу.
Қылмыстық заңның кері күшінің қандай жағдайларда әрекет ететінін және әрекет ету шегін анықтау.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Қылмыстық заңының кері күші деп оның күшіне енуіне дейін жасалған жаңа қылмыстық заңның тарауын түсінеміз. Қылмыстық заңның кері күшінің басқа құқық салаларына қарағанда, әсіресе қылмыстық жүргізу заңдарына, азаматтық құқық саласына қатысты заңдарға қарағанда өзіне тән ерекшеліктері бар.
Қылмыстық заңның кері күші қағидасының бірінші рет заңмен бекітілуі 1922 жылғы қылмыстық-іс жүргізу кодексінде көрініс тапты.
Жаза іс-әрекетін белгілейтін немесе жазаны күшейтетін заңның кері күші болмайды. Бұрынғы жұмыс істеп тұрған 1958 ж. заңнама Негіздеріне қарағанда, "Қылмыстық заңның кері күшінің ұғымын анықтады және неғұрлым катал заңның кері күші болмайды деді. М. А. Чельцовтың жазуынша неғұрлым немесе неғұрлым қатал заңдардың кері күші жөніндегі мәселе туындамайды, әр заң іс-жүргізу барысын жақсартуға материалды шынайылыққа жетуді қамтамасыз етуге бағытталған, сондықтан жаңа заңды қолдану ешкімнің құқығын шектемейді.
Курстық жұмыстың пәні-қылмыстық құқық
Курстық жұмыстың құрылымы. Қылмыстық заңның кері күші және оның әрекет етуінің шегі тақырыына жазылған курстық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдедиеттер тізімінен тұрады.

1 ҚЫЛМЫСТЫҚ ЗАҢНЫҢ КЕРІ КҮШІНІҢ ҰҒЫМЫ
Қылмыстық заңның кері күші қағидасы дамуының тарихи акспектісі.

Қылмыстық заңның уақытта қолданылу мәселесі қылмыстық заңның кері күшінің әрекет ету мәселесі ретінде пайда болды және дамыды. Осы қағиданың өмір сүруі жөнінде Цицернның сөздерінде айтылады. Бірақ та осы кезеңде қалыптасқан құқыққа деген көзқарастар процесс ретінде, жаңа заң аяқталмаған істерге қолданылуы жатпайтындығы анықталды, шешілетін қатынастардың пайда болу уақытына қарамастан өндірістегі барлық істерге қолданылады. Рим Империясының кезеңінен бастап Феодосий І 393 жылғы Конституцияда қылмыстық заңның қағидасын белгілейді. Одан кейін әйгілі император Феодосий ІІ(440ж.) атымен аталған Феодосиандық норма пайда болды, онда барық заң тек келешектегі уақыт үшін әрекет етеді депкөрсетті, егер тек заң шығаруышы оған тікелей кері күшін енгізген жағдайда. Одан кейін осы ережелер Юстинианның кодексіне енді. [1, 5бет]
Орта ғасырда адам құдайдың құлы ретінде қабылданды, ол еш талассыз билікке бағынуға тиіс болды. Қылмыскерлер өзіне белгілі бір заңды қолдвнылуын талап етуге құқығы болмады, сондақтан да сот әділсоттылықты жүзеге асыруда заңды басшылыққа алмады, шіркеумен талқылану арқылы қалыптасқан діни сенім-нанымды басшылққа алды. Қылмыстық заңның уақытына байланысты күшіне деген басқа да көзқарастар тек XVII ғасырларда пайда бола бастады.
Ағылшы Буржуазиялық революциясы кезінде Дж.Лильберн Англияның негізгі құқықтары және еріктері деп аталатын пэмфлеттерінде былай деп жазды: сот әрекетін жасау кезеңінде өмір сүрген заң негізінде ешкім де сотталған бола алмайды. Қылмыстық заңдар және олардың уақытының әрекеті жөнінде Чезаре Беккария өзінің Қылмыстар және жазалар деген еңбегінде неғұрлым нақты жазылды, онда қандай болмасын қоғамдық игіліктің мазмұнына байланысты заімен көзделген жазадан аспайтын белгілеуге құқылы емес, деді. [2, 204бет]
Орыс крминалисті А.Д. Градовский былай деп жазды: Азамат елдің жұмыс істеп тұрған заңнамаларында тиым салынған және тиым салынбаған шараларды көруге құқылы, олармен жасалынған бір де бір іс-әрекет қылмыс болып саналмайды ex post Fast, яғни осыны жасағаннан кейін.
XVII ғасырдың аяғында XIX басында құқықтың классикалық мектебінің шеңберінде бір-бірінен бағыты бойынша ерекшелінген үш негізгі мектеп бөлініп шықты. Бірінші бағыттың өкілдері философтар (И.Кант, Ф.Гегель)өзінің көзқарастарын заң логикасынан туындайтын құқықтық қағидасына негізделеді, осыған байланысты қандай болмасын заңның кері күшін жоққа шығарды. Екінші бағыттардың жақтастары (Н.С.Таганцев, К.Биндинг), керісінше неғұрлым жеңіл және соғұрлым қатал заңға кері күшке ие болу үшін ерекше кедергіні көрмеді. Үшінші бағыттың жастары (Л.С.Белогриц-Котляровский, К. Малышев, И.А.Неклюдов және т.б.) осы заңның келіп түскендігін қолдану үшін, кінәлі үшін неғұрлым қолайлы заңның кері жасаудың уақытын қолдануды сұрады.
Қылмыстық заңның кері күші қағидасының дамуының кеңестік тарихи 1917 жылғы оқиғалардан көрсеткеніндей ескі және жаңа заңдардың коллизиясы кеңестік билікпен төңкерістік ар және төңкерістік құқықтық сананың қылмыстық заңдарының мазмұнының қатынастарына байланысты шешілді. М.И. Блум және А.А. Теллен атап көрсеткеніндей жаңа төңкерістік заңнама қоғамдық өмірдің барлық саласына жылдам ене бастады. Ол заңдардың кері қағидасымен шектеле алмады, әсіресе қылмыстық құқық саласында. [3, 96бет]
Қылмыстық заңның кері күші қағидасының бірінші рет заңмен бекітілуі 1922 жылғы қылмыстық-іс жүргізу кодексінде көрініс тапты.
1922-1926 жылғы қылмыстық кодекстер 1924 жылғы Кеңестер Одағы және одақтас республикалардың қылмыстық заңнамаларының негізгі бастаулары секілді қылмыстық заңның уақыттағы әрекетінің күші сияқты мазмұнының нормасы болмады. Осыған байланысты назарға алынатын бірінші акті ретінде 1926 жылғы ВЦИК-тің Қаулысы танылады, онада жаңаан қабылданған қылмыстық заңның кері күшінің мәселелері нақты реттелінген.[3,51бет]
М.И. Блумның мәліметінше 30 жыдардың басына дейін және 1958ж. Қылмыстық заңнама негіздері күшіне енгенге дейін Кеңестік заң шығарушы неғұрлым қатал қылмыстық заңның кері қағидасын ұстанды.
Жаза 1997жылғы ҚР қылмыстық кодексінде әлеуметтік әділеттілікті, сотталушының түзеуді және жаңа қылмыстарды жасаудан сақтандыру мақсатында соттың үкімімен тағайындалатын мемлекеттік мәжбүрлеу шарасы ретінде қарастырылады (38бап).
Бұдан да нақтырақ 1922 және 1926 жылғы ҚК-де нақтырақ айтылған еді. 1922 жылғы ҚК өзінің міндеті ретінде мемлекеттің еңбеккерлерін тек қылмыстардан ғана емес, сондай-ақ қоғамға қауіпті элементтерден де қоғауды мақсат етіп қойды, бұл қорғау жазаны қолданумен бірге, сондай-ақ басқа да әлеуметтік қорғау шараларын қолданумен жүзеге асырылды (5 бап). 1925 жылғы ҚК жаза-терминін қолданбаса да, қылмыскерлерден басқа, қылмыстық ортамен немесе басқа да іс-әрекет осымен байланысты қауіптілік келтіретіндерге әлеуметтік қорғау шарасын қолдануды тікелей айтты (7бап). КСРО және одақтас республикалардың қылмыстық заңнамаларының (1924ж.) негізгі бастауларының 22 бабында айтылғандай, жер аудару және ларды соттық жауапкершілікке тартуға қарамастан, сондай-ақ сотпен ақталған жағдай да, әлеуметтік қоғамға қауіпті деп танылып, тұлғаларға қолданылады.
Түбегейлі сипаттағы маңызды өзгерістер 1958 жылы болды, онда КСРО Одағы және одақтас республикалар сот өндірісі қылмыстық негіздері және қылмыстық заңнама негіздері, одан кейін (59-60 жылдары) республикамен қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу кодекстері қабылданды.
Жаңа қылмыстық заңнама бірқатар демократиялық қағидаларды бекітті. Ол анықтағанындай, мысалы, қылмыстық жауаптылыққа және жазаға тек қылмыс жасады деп, кінәлі деп танылғандар тартылады (1959ж. ҚазССР ҚК 3бап). Сонымен бірге өзінің қылмыстық ортымен байланысы бар әлеуметтік қауіпті қылмыс жасамаған адамдарға қатысты жазаны қолдануға тиым салынды. Осы бапта мыналар, ешкім де қылмыс жасады деп нінәлі деп танылмайтындығы, сондай-ақ заңға сәйкес соттың үкімінсіз ешкім де қылмыстық жауаптылыққа тартылмайтындығы айтылған.
Қылмыстық заңның кері күші қағидасы дамуының тарихи акспектісін қарау қылмыстық заңнаманы өркениет және ізгілік жолымен дамытудың белгілі бір заңдылықтары деп тануға мүмкіндік береді.
Осындай заңдылықтарыдың әртүрлі тарихи кезеңдерде кері шегінуге қарамастан қылмыстық заңның кері күшіеің ережесі, біздің көзқарасымызғп ҚР ҚК бектілген және қылмыстық құқықтағы әділеттілік қағидасына толықтай жауап береді.
Қоғамдық қатынастарды дамыту және нығайтуда заңнамалардың орны зор, соның ішінде қылмыстық құқықтық. Қылмыстық заңды басшылыққа ала отырып, қылмыскерлермен, сондай-ақ қоғамға қауіпті элементтермен күресе отырып, кінәліге қылмыстық жаза шарасын қолданады.
Қылмыстық - құқықтық нормалардың ерекшелігі мынада, олар әділ соттылықты жүзеге асыратын уәкілетті мемлекеттік билік органдарымен қолданылады. Осы жағынан қылмыстық құқық нормасының басқа да құқық салаларын қолдану жағдайынан ерекшелігі бар. Оның келесідей ерекшелігі ретінде, тиісті құқықтық ерекше актілерінің көмегімен нақты өмірлік жағдайларға қолданылуы мүмкін. Қылмыстық құқық нормаларын қолдану анықтама, тергеу, прокуратура және сот органдарынан үлкен шығармашылық күшті, терең қоғамдық-саяси және құқықтық дайындықты, қылмыстылықпен
күресуде істі білу және тәжірибені терең игеруді талап етеді. Сот қызметін сипаттай отыра А. Я. Вышинский былай деп атап өтті, белгілі бір дәрежеде жол берілмейтіндігі көзқарасын біле отыра, сот қызметіне заңшығарушы сипат береді. Судья өзінің алдында тұрған сот процесіндегі міндеттердің барлығын шеше алмайды. Заң формуласы әрқашанда толық, жалпы, типтік сипатқа ие. Заң - бұл нақты өмірлік жағдайға қолданылатын қағида. Бұл ереже Қылмыстылықпен күрес жүргізетін мемлекеттік билік органдарына қатысты дұрыс қарастырылмаған.
Сонымен бірге, қылмыстық заңды қолдану процесі өзінің звеноларында
осы іс бойынша нақты фактілерді және жайларды анықтап болғаннан кейін әрқашанда қылмыстарды саралауға және жазаны анықтауға мән берілмейді. Бірқатар жағдайларда бұл қылмыстық заңды қолдану процесі, қылмыстық заңды қолданудың негізгі алғышарты болып іс бойынша тергеу, прокуратура және сот органдларымен объективті шынайылықты анықтау. Қылмыстық іс бойынша тергеу және сот талқылауы процесінде объективті шынайылықты анықтау қажеттілігі, қылмыстық сот негіздерінің баптарында көрініс тапқан.
Сот қызметі ең алдымен іс бойыншынайылықты бағыттауға арналған. "Материалда шынайылық ұғымы" - М. С Строговичтің пікірінше, қылмыстық іс бойынша мән-жайлар фактілерді анықтауға жатады, осы фактілерді саралау жасалған қылмыс үшін жазаны анықтауға мүмкіндік береді. Қылмыстарды саралау және жазаны анықтау шынайы фактіге сәйкес белгіленген фактіні анықтау, яғни іс бойынша материалды шынайылықты анықтау болып табылады. Осымен келісе отырып, қылмыс жасаған адамға жаза шарасын таңдай оырып, анықтауға мүмкіндік береді.
Бірінші ағдайда соттың қылмыстық іс бойынша шынайылықты анықтауға бағытталған. Соттың қызметі ғылыми негізді анықтауға бағытталған, көрсетіліп жатқан фактілердің сыртқы жағын анықтауға мүмкіндік береді. Тек осындай мәселені қою құқықтық саралау бөлігіндегі сот-прокурор органдары жұмысының сапасына талапты күшейтеді. Қылмыстық іс бойынша қарастырылып жатқан фактіні қараудағы құқықтық мәнінің маңызын анықтау міндетті түрде субъективизимге салып келеді және қылмыстық заңды дұрыс қолдану үшін қолайлы жағдай туындатады.
Құқықтық факті сот талқылауының пәні болады немесе болмайтындығына қарамастан объективті шынайылыптың бір бөлшегі болып танылады, тек құқықтық ұғым ретінде қарастыруымыз керек. Қылмысты жасаған кезден бастап, оны жасаған адам қылмыстылықпен күресу жүктелген белгілі бір органдармен бірге белгілі бір қатыста болды. Осы қатынастардан қылмыстық-құқықтықатынас туындайды, бір жағынан жасалынған қылмыс үшін қылмыстық жауапкершілік, екінші жағынан қылмыстылықпен күресуге уәкілетті мемлекет органдарының міндеті. Соттың осы танымдық қызметі әрқашанда осы факті бойынша құқықтық белгілерді анықтауға және қолданылатын құқықтық норманың шынайы ұғымын түсінуге, яғни заңды талқылау жатады
Қылмыстық құқық бойынша қылмыстық жауаптылықтың қажетті негізі болып жұмыс істеп тұрған қылмыстық заңмен көзделген тұлғаның қылмыс құрамында болуы танылады. Нақты қылмыс құрамдарын анықтай отыра, заңшығарушы осы қылмыс құрамының жиынтығын құрайтын тиісті элементтерді көздейді.
Әділ соттылық органдарының қызметін дұрыс деп айтуға сөз жоқ. Ондатанымның объективтік заңдылықтарына және қылмыстық істің барлық мән жайларын бағалаудағы нысанамен байланысты. Құқықтық саралау процесінің бағалау түсінігінің қателігі мынадан көрінеді, осыны түсіну қылмыстық іс-бойынша шынайылықты анықтап бағалауға мүмкіндік береді. Осы бағалау кезінде өзіне дербес сипат береді. Сонымен бірге қоғамдық-саяси және туқықтык маңыздылығы фактісін анықтау біріңғай сараланады. Осы процестің - шынайылықты анықтау, мәлім нәрседен мәлім емес нәрсеге ауысу, нысаны бойынша заңды қолданылатын фактілерді, оқиғаларды және осы іс бойынша мән-жайларды анықтау. Бағалау негізінде қылмыстылықпен күресудегі қоғамның тәжірибесі жатыр. Сотпен анықталған шынайылықтың мазмұны болып қылмыстық іс бойынша оны қорғауға негіз болып табылатын қоғамдық-саяси және құқықтық саралау жатады. Сот шынайы мазмұны мәселесін шешу негізінен мемлекеттің стартегиялық міндеттеріне сәйкес келеді, шынайылық әрқашанда жан-жақты, ол шынайылық және олардың өзара қатынасының жиынтығыныан құралады. Ешқашанда жекелеген тұрмыс (зат, құбылыс) идеяның бір жағы (шынайылығы) екендігін ұмытпауымыз қажет. Соттың фактіні және процессор процесі оның құқықтық мәні әрқашанда әртүрлі. Сот қызметінің ер звеносының өзінің ерекшелігі бар. Құқықтық белгілердің фактісін нақты анықтау үшін оны сарал анықтауда маңызы зор.

1.2 Қылмыстық заңының кері күшінің қылмыстық кодекстің Жалпы болімінің нормаларында қолданылуы.
Қылмыстық заңының кері күші деп оның күшіне енуіне дейін жасалған
жаңа қылмыстық заңның тарауын түсінеміз. Қылмыстық заңның кері күшінің
басқа құқық салаларына қарағанда, әсіресе қылмыстық- жүргізу заңдарына, азаматтық құқық саласына қатысты заңдарға қарағанда өзіне тән ерекшеліктері бар.
Қылмыстық заңның кері күшінің жалпы қағидасы ҚР ҚК бойында нақты көрсетілген.
Жаза іс-әрекетін белгілейтін немесе жазаны күшейтетін заңның кері күші болмайды. Бұрынғы жұмыс істеп тұрған 1958 ж. заңнама Негіздеріне қарағанда, "Қылмыстық заңның кері күшінің ұғымын анықтады және неғұрлым катал заңның кері күші болмайды деді. М. А. Чельцовтың жазуынша неғұрлым немесе неғұрлым қатал заңдардың кері күші жөніндегі мәселе туындамайды, әр заң іс-жүргізу барысын жақсартуға материалды шынайылыққа жетуді қамтамасыз етуге бағытталған, сондықтан жаңа заңды қодану ешкімнің құқығын шектемейді.
Ал, Б.А. Галкин болса, беы уақытқа жасалған жаңа заңның күшіне енуі тек кейбір аз маттардың қылмыс жасаған уақытқа дейінгі әрекеті ретінде ған емес және заңмен қарастырылады, осы жағдайда бұрынғы заңда басталға осы құқықтың жалпы ережесін сақтай отырып жалғасады.
Заңшығарушымен берілген заңды талқылау заңның шынайы мағынасын жалпы міндетті анықтауды білдіреді. Тиісінше, осы заңды талқылау кез келген жағдайда қылмыстық заңды қолдану жағдайында күші болады, нақтырақ айтқанда, қылмыстық заңды талқылау мазмұны бар актіні шығару барысында жасалса.
КСРО Жоғарғы Соты Пленумы және одақтас республикалар Жоғарғы Соты Пленумы түсіндірмелерінде берілген қылмыстық заңды талқылау, заңды дұрыс түсіну мазмұнында және жаңа норманы ретінде осы түсіндіру шығарылғанға дейін жасалған іс-әрекеттерге қатысты қолданылады.
Бірақ та жалпы нормасы нееғұрлым қатал заңның кері күшіне жол бергендіктен, осындай күшке ие болу тек заңға байланысты, осы жөнінде жаңа қылмыстық заңды немесе арнайы нормативті актіде айтылуы тиіс.
Кеңестік қылмыстық заңнама тарихында жаңа неғұрлым - қатал қылмыстық заңнамаға кері күшін беру тек сирек жағдайларда кездесті. Мысалы, 19 октябрь 1922ж. ВЦИК-тің декретімен 1922ж. РКФСР ҚК 114 статьясына кері күш берілді. Осыған байланысты В. И. Лениннің нұсқауы бойынша парақорлықпен күресуге байланысты осы қылмыс үшін жаза елеулі түрде күшейтілген.
"РСФСР Қылмыстық кодексін күшіне енгізу жөніндегі" ВЦИК-тің 1922ж. 24 май Қаулысымен анықталғанындай, осы іс-әрекет күшіне соттық тәртіппен қаралмаған Қылмыстық кодекстегі барлық іс-әрекеттерге қатысты қолданылады.
Бұл қаулы 1917-1922ж. кезеңінде қылмыстық жауаптылыққа жатпайтын қандай болмасын іс-әрекеттің жазаланбаушылығын анықтауды білдірмейді. РКФСР ҚК көзделген барлық іс-әрекеттер, егер олар ҚК күшіне енгенге дейін жасалса, өмір сүріп тұрған заңдардың негізінде және қалыптасқан сот тәжірибесіне сәйкес қылмыстық жазаға тартылады Мың тоғыз жүз жиырма екінші жылғы РСФСР ҚК бойынша мүмкіндікті жазуға қаарғанда жаза неғұрлым қатал болмады, осылар бұрынғы жұмыс істеп тұрған қылмыстық заңнама бойынша қолданылуы мүкін еді.
Неғұрлым қатал заңның кері күші жекелеген заңдарда арнайы нұсқау жолымен тек жазаны күшейту үшін тарады. Бұл жерде шектеу қылмыстық және қатал жазаланатын белсенді іс-әрекеттерге немесе жұмысшы табын және төңкерістік қозғалысқа қарсы немесе патшалып құрылыс кезеңіндегі жауапты немесе құпия қызметке қатысты танылды.
Осы ауыр іс әрекеттер Кеңестер билігінің бірінші күнінен бастап, қатал
жазаланды. Мысалы, 1918ж. Революциялық Трибуналдың үкімі бойынша азғырушы Матиновский ату жазасына кесілді.
Аталған қылмыстар 1922ж. РСФСР ҚК 67 стаьясы бойынша, одан кейін
1927ж. мемлекеттік қылмыстар жөніндегі Ережелердің 13 статьясы бойынша жазланды.
Заңның осы статьяларының кері күшіне нұсқаталған статьяларғ царизм кезінде жасалған іс-әрекеттерді еске салу жолымен көрініс тапқан.
Қайтадан немесе жауаптылықты күшейтуді белгілейтін барлық қылмыстық заңдарға қатысты, егер кер күші жөнінде ескерту болмаса, сот тәжірибесі осындай іс-әрекетті сөзсіз жоққа шығарды.
КСРО Жоғарғы Соты 1960ж. РСФСР ҚК 108 статьясы 2 бөлігі бойынша қасакапа ауыр дене жарақатын келтіретіндігі үшін кінәліні соттауды дұры емес деп тапты, өйткені қылмыс 1926 ж. РСФСР ҚК-нің әрекеті бойынша жасалган, жана ҚК 108 статьясы 1926ж. РСФСР ҚК 142 статьясы 2 бөлігімен салыстырғандағы қылмыс үшін жазаны күшейтеді.
Егер жаңа қылмыстық заң бұрын қылмыс жасағандарға қатысты
қылмыстық жазаны күшейтсе немесе белгілесе немесе осы бойынша сотты
болса немесе әкімшілік жазаға тартылса, онда жаңа заңды кү шіне енгізгеннен кейін орын алған жағдайлар ескерілуі мүмкін.
РСФСР ҚК 154 статьясы 3 бөлігі бойынша 285 июнь 1962ж. РСФСР Заңының редакциясында бұрын алынсатарлықпен айналысқан адамның ұсақ алыпсатарлықпен айналысуы жазаланады, осы заң шағарылғанға дейін ҚК 154 статьясы 3 бөлігі бойынша ұсақ алыпсатарлықты қайтадан жасаған тұлға жауаптылыққа тартылады. Алыпсатарлық (ұсақ емес) үшін соттылығы бар тұлға 1962ж июльдегі шыққан заңға дейін, ұсақ алыпсатарлықты жасаса,
РСФСР КК 154 статьясы 3 бөлігі бойынша жауаптылыққа тартылды.
"Бұзақылық үшін жауаптылықты күшейту жөніндегі" КСРО Жоғарғы
Кеңесі Президиум 26 июль 1966ж. 9 статьясы 1 бөлігіне сәйкес ұсақ бұзақылығы үшін, осындай іс-әрекетті жасаған адам қылмыстық жауаптылыққа тартылады, егер оған жыл ішінде ұсақ бұзақылығы үшін
әкімшілік әсер ету қолданылса.
Бұрынғы жұмыс істеп тұрған 1960ж редакциясындағы РСФСР ҚК 206 статьясы ұсақ бұзақылық жасаған тұлға егер оған жыл ішінде ұсақ бұзақылығы үшін қоғамдық немесе әкімшілік жаза шарасы қолданылса қылмыстық жауапкершілікке тартылды.
Егер 26 июльлде 1966ж. Жарлық шығарылғаннан кейін жыл ішінде тұлғамен ұсақ бұзақылық жасалса, осыған дейін және Жарлық шығарылғанғадейін бұзақылық үшін әкімшілік әсер ету шараларына тартылса ол Қорлықтың 9 статьясы 1 бөлігі бойынша санкция өзгеріссіз қалдырылған жағдайда жауаптылыққа тартылды. Бірақ 26 июльдегі Жарлық ұсақ бұзаңылып үшін жазаланатын қылмыстық жаза үшін жазаны күшейтті. КСРО Жоғарғы Соты Пленумы 1966ж. 3 декабрьдегі Жарлығының 9 статьясы 1 бөлігі бойынша ұсақ бұзақылығы үшін жауаптылыққа тартылады, деді, егер олар Жарлық шығарылғаннан кейін ұсақ бұзақылық үшін әкімшілік жауапкершілікке тартылса және қайтадан ұсақ бұзақылық жасаса.
Соттың үкімі бойынша тұлғаны аса қауіпті рецидивист деп таныған жағдайда сот (РСФСР ҚК 24 ст. 1к ескертпесіндегі) жаңа ҚК күшін енгізілгенге дейінгі орын алған соттылықты ескереді (заңның өзінде көзделген жағдайлардан басқа), соттың үкімі бойынша қауіпті рецидивист деп тану осы ескертпеде көзделген жаңа іс-әрекетті жасау барысында мүмкін, жаңа енгеннен кейін қылмыстық ескертпесінде нақты көрсетілген.
Қазақстан Республикасы ҚК бабының 1 бөлігіне сәйкес қылмыстық іс-
әрекетті жене заң шығаратын қылмыстық заңның кері күші болады. ҚР ҚК ҚазССР-нің ҚК-де көзделген 80-нен астам қылмыстарды қылмыстардан алып тастады. Іс-әрекетті толықтай қылмыс емес әрекет еткен жағдайда заңның кері күшін көрсету қиындық тудырмайды. Мысалы, ҚР КК шетелдік валютамен заңсыз операция жасағандығы үшін ҚазССР КК 210 статьясы, жыныстық ауруды емдеуден жалтарғандығы және басқа адамға жыныстық ауруды жұқтырғандығы үшін 100 статья, әз еркімен еркекпен еркектің жыныстық қатынас жасағандығы үшін жауаптылықты алып тастады. [1,78бет ]
Осыған байланысты жаңа ҚК осындай әрекеттерді қайталап жасағандығы үшін қылмыстық жауаптылық ретінде әкімшілік преюдициядан бас тартты Ка ССР ҚК 166 статьясы -3, 1бөлігіндегі (бензин немесе басқа да жанар-жағар материалдарын заңсыз босатқандығы үшін), 166 статья-2 (сауда ережесін білу), 164 статья (жеке еңбек қызметінің тиым салынған түрлерімен айналысу), 199 статья-3 (еңбекпен түзеу мекемелерінде, тергеу изоляторында, тәрбиелеу - еңбектік профилакторияларында ұсталып жатқан адамдарға тиым салынған заттарды заңсыз беру), 181 статья (әскери міндетінің әскери тіркеуден жалтаруы), 180 статья-2 (әкімшілік қадағалаудың ережесін өрескел бұзу), 201 статья-2 (құмар ойындарды ұйымдастыру), 204 статья-1 (каратэгезаңсыз үйрету), 209 статья-1(заңсыз фармацевтикалық қызмет), 209 статья-2 (медициналық мақсаттағы дәрілік, диагностикалық, профилактикалық және косметикалық құралдарды бұйымдарды және техникаларды, емдік-профилактикалық түтынудағы, тағамдық қоспа, азық-түлік өнімдері өндірісі, сатып алу және өткізу ережесін бұзу), 211-213 статья (қолдан жасалынған күшей спирттік ішімдіктерді және оларды дайындау үшін аппараттарды дайындау, және сақтау), 212 статья-(спирттік ішімдіктерді саудалау жанама қасақаналық нысанында да жасалады. ҚР ҚК 103 бабы бойынша толық кәсіби еңбек қабілеттілігін жоғалту белгісі бойынша жаңа ҚК күшіне енгеннен кейін жасаған жағдайда ғана қылмыстарды саралау мүмкін.
Кей жағдайларда заңшығарушы нормаға сараланған құрамдарды қосу арқылы жауаптылықты күшейтті. Мысалы, денсаулыққа ауыр зиян келтіру қылмысы үшін жауаптылықты күшейту үшін, осы нормаға сараланған белгілерді қосты, мысалы, бұзақылық ниетпен, ұлттық, нәсілдік, діни, қызғаныш немесе кек алу ниетінде, жәбірленушінің органдарын немесе тінін пайдалану мақсатында (ҚР ҚК 103 бабы 2 бөлігі, ж, 3, и тармақтары, ҚазССР ҚК 93 статьясы). Шындығында, бұл өзгерістер 1 қаңтар 1998 жыл қылмыс жасағандардың әрекетін саралау үшін ескерілмеуі мүмкін. Қазақ ССР-інің 4 қараша 1972 жылғы Жоғарғы Кеңесі Президиумының Жарлығымен Қаз ССР ҚК-нің 7 сватья бөлігін (ауыр қылмыс ұғымы) енгізілді, онда қоғамға қауіпті қасақана қылмыстар тізімі жас ауыр қылмыстарға жатқызылғандығы көрсетілді және енгізілді.
Казак ССР ҚК көрсетілген ережелерін ескере отырып, қылмыстық құқық ғылыми барлық қылмыстарды төрт топқа топтастырды.
A) аса ауыр 10 жылдан астам мерзімге бас бостандығынан айырылуға немесе жазасына қасақана қылмыстар үшін жазаланды.
Б) ауыр қылмыстар - 1 бөлігі аса ауыр қылмыстардан басқа ҚК 7 статьясы - 1 бөлігі тізіміне енгізілгендер.
B) неғұрлым ауыр емес қылмыстар - ауыр қылмыстардың арасында, яғни 7 статья 1 бөлігіне енгізілген қылмыстар тізіміне енгізілген аралық жағдайда тұрған қылмыстар және қоғамға үлкен қауіп келтірмейтін қылмыстарға жатқызылған қылмыстар, мысалы, денсаулыққа ауыр зиян келтіру, ұрлау барысында ірі шығын келтірумен және т. б. байланысты.
Г) үлкен қоғамдық қауіптілік келтірмейтін қылмыстар - бұл қасақана немесе абайсызда ең төменгі қоғамдық қауіптілік дәрежесіндегі қылмыстар, бас бостандығы нан айырылуға, сондай-ақ неғұрлым жеңіл жазаға немесе бас бостандығынан айырумен байланысты емес жазаланады.[4, 69бет]
Ең алғаш рет ҚР ҚК көзделген қылмыстық іс-әрекетті жоққа шығаратын мән-жайлар орынды тәуекел (35 бап) және бұйрықты немесе өнімді орындау (37 бап); Жедел-іздестіру шараларын жүзеге асыру (34 бап-1) 1998ж. 1 қаңтарға дейін жасалған қылмыстық істерді қарау барысында қолданылуы мүмкін.
Үстау барысында зиян келтіру мәселесі ҚазССР ҚК бойынша 13 статьяға (қажетті қорғану) қатысты шешілді. ҚР ҚК бұл институт 32 бапта көрсетілген, оның кері күші бар, өйткені ұстау барысында ҚазССР ҚК 13 стадиясында көзделген шабуыл жасаумен, зорлықпен, өмір үшін қауіп төнумен байланысты шектелмейді.
ҚР ҚК 36 бабымен көзделген дене немесе психикалық зорлау қылмыстық іс-әрекетті жоятын мән-жай ретінде, кері күші жоқ және 1 қаңтар 1998ж. жасаған қылмыстық істерді қадағалау тәртібімен қарау үшін негіз болып табылады, өйткені бұл мән-жай қылмыстық-құқықтық мағынада іс-әрекеттің болуы немесе болмауы мәселесін шешу барысында бұрын ескерілді. КК 53 бабы жазаны жеңілдетуші ретінде кері күші бар, өйткені 1 қаңтар 1998 жылы жасалған қылмыстарға таралады.
ҚР ҚК 56 бабы ҚР ҚК 10 бабы 2 бөлігі сияқты маңызы шамалы және орташа ауырлықтағы қылмысқа дайындалған әрекетті қылмыстық емес іс- әрекет деп танылды, өйткені ол 1 қаңтар 1990 жылы жасалған қылмыстарға тарайды.
ҚР ҚК қылмыстық жауаптылықтан босатудың келесідей түрлері белгілі:
1) ескіру мерзімінің өтуіне байланысты (71 бап)
2) шын өкінуіне байланысты (65 бап)
3) жәбірленушімен татуласуына байланысты (68 бап)
4) жагдайдын өзгеруіне байланысты (70 бап)
ҚР ҚК 69 бабы (ескіру мерзімінің өтуіне байланысты қылмыстық босату.
ҚазССР ҚК салыстырғанда қылмыс жасаған адамның жағдайын кей жағдайда нашарлатады.
Мысалы, ҚазССР ҚК 43 статьясына сәйкескіру уақыты үзіледі, егер де осы бапта көзделген мерзім өткен уақытқа дейін адам қылмыс жасаса, онда екі жылдан аспайтын мерзімге бас бостандығынан айыру үшін жаза тағайындалады. Осы жағдайда ескіру мерзімін есептеу жаңа қылмыс жасаған кезден бастап есептеледі. ҚР ҚК егер адам жаңа қылмыс жасаған жағдайда ескіру мерзімін үзуден бас тартты, осы жағдайда әр қылмыс бойынша ескіру мерзімі дербес есептеледі (ҚР ҚК 69 бабы, 4 бөлігі). Бұл новелланың кері күші бар, өйткені қаңтар 1989 жылға дейін қылмыс жасағандарға таралады,
Ең алғаш рет ҚК жалпы бөлімінде маңызы шамалы және орташа ауырлықтағы қылымыстарды жасау барысында шып өкінуіне байланысты қылмыстық жауаптылықтан босату көзделген - ҚР ҚК 1 бөлігі, осыны қолдану үшін тұлға қылмыс жасап болған соң өз еркімен келуі кажет, қылмысты ашу үшін әсер ету керек, келтірілген шығынды немесе басқа да жолмен қылмыстың нәтижесінде келтірілген зиянды толтыру қажет.
Бұл бап жеңілдететін мән-жай ретінде кері күші бар. ҚК 65 бабы 1 бөлігінде көзделген шарттардың болуы барысында басқа санаттағы қылмыстарды жасаған тұлғалар 65 бабы 3 бөлігіне сәйкес ҚК Ерекше бөлімі арнайы тиісті баптарында көзделген жағдайда ғана қылмыстық жауаптылықтан босатылады. Егер ҚазССР ҚК қараған мұндай ескерту ҚР ҚК бабында болса. онда оның да кері күші болады.
KP ҚК бабы өлім келтірумен немесе денсаулыққа ауыр зиян келтірумен байланысты алғаш рет орташа ауырлыптағы қылмыс жасаса ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.