Құқық нормаларын жүзеге асыру

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Ш.ЕСЕНОВ АТЫНДАҒЫ КАСПИЙ МЕМЛЕКЕТТІК ТЕХНОЛОГИЯЛАР ЖӘНЕ ИНЖЕНЕРИНГ УНИВЕРСИТЕТІ
БИЗНЕС ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ФАКУЛЬТЕТІ

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

ПӘНІ : МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ТЕОРИЯСЫ
ТАҚЫРЫБЫ: ҚҰҚЫҚТЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ НЫСАНДАРЫ

ОРЫНДАҒАН : ЮП 19-3 ТОБЫ СТУДЕНТІ СМАҒҰЛ.Б.Ғ
РЕЦЕНЗЕНТ : З.Ғ.Қ ДОЦЕНТ АБИЛШЕЕВА Р.Қ.

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

ҚҰҚЫҚ НОРМАЛАРЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... .5
Құқық нормаларын жүзеге асыру ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
Мемлекеттік басқарудағы құқықтық реттеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 12

ҚҰҚЫҚТЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ НЫСАНДАРЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 15
Құқық нормаларын сақтау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
Құқық нормаларын орындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
Құқық нормаларын қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
Құқық нормаларын пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .27

Кіріспе
Құқық-бұл мемлекет бекіткен,мақұлдаған жалпы қабылданған мінез-құлық ережелерінің (нормаларының) жиынтығы. Құқықтың ерекшелігі-оның нормаларын сақтауды мемлекет мәжбүрлеп күшпен қамтамасыз етедіндігінде.Құқықтық норма-заңға сәйкес мінез-құлықтың ерекше белгісін білдіреді.Осыдан құқықтық нормасының жариялылық, дәлдік маңызды болуын көреміз..Ол заңда көзделген істі шешуге мүмкіндік береді. Әрбір құқықтық норма үш бөліктен тұрады: диспозиция(мінез-құлық ережелері), гипотеза және санкция (жаза, шара).Облыстағы құқықтық нормаларды біріктіру шығармашылықтағы құқық органдарының көзқарастарына қарамастан объективті күштердің себептерімен байланысты.Құқықтың әртүрлі салаларының нормаларымен реттелетін қатынастар олардың мазмұнына, белгілі бір мақсаттар мен міндеттерге байланысты бір-бірінен айрылады.Мысалы, әкімшілік құқық нормалары, мемлекеттің жұмыс істеу нормалары, мемлекеттің атқарушы-өкімдік нормалары.Азаматтық құқық нормалары қатынастарды реттейді, мемлекеттік мекеменің функциясына (әдістемесіне) байланысты қатынастарды реттейді.Әдетте, бұзылған құқықтарды адамдар өз бетінше қалпына келтіре алмайды, сондықтан мемлекеттік органдарға көмекке жүгінуге тура келеді. Егер заң актілерінде өзгешелік көзделмесе,бұзылған құқықты қорғау және құқықтарды қорғау туралы талап-арызбен сотқа жіберу үшін үкімет билік немесе басқару органына жүгінуіне кедергі келтірмейді.Демек, бұл туралы тиісті шешімді тиісті мемлекеттік органдар, лауазымды адамдар қабылдауы тиіс.Құқықты қолдану оны жүзеге асыру үшін жүргізіледі. Құқықтық қоғамда, бір жағынан, мемлекет, екінші жағынан, азаматтар заңды жолды ұстануға міндетті.Осыған байланысты,құқықты іске асырудың екі жағы болады,сондықтан ол екі бағытта қаралатын болады: мемлекеттік органдар, лауазымды адамдар заңмен жұмыс істеуі тиіс, азаматтар, олардың бірлестіктері мен ұйымдары өз құқықтарын өз әрекеттерімен жүзеге асыруы тиіс. Құқықты іске асырудың ерекше тәсілдері бар:
1)Құқықты сақтау;
2Құқықты орындау;
3)Құқықты пайдалану;
4)Құқықты қолдану.
Құқықты қолдану бірнеше кезеңнен тұрады:
1) істің нақты мән-жайлары,;
2) істің заңнамалық негізін айқындау;
3) құқықтық норманы қолдана отырып шешім қабылдау;
4)шешімді жүзеге асыру.
Курстық жұмыстың мақсаты: құқықты жүзеге асыру түсінігі мен нысандарын қарастыру.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- құқық нормаларын іске асыру түсініктері мен нысандарын қарау;
- құқықтық реттеудің мазмұны мен әдістерін анықтау;
- нормативтік-құқықтық актілерді жүйелеу;
- құқық нормаларын қолдану, құқық нормаларын іске асырудың ерекше нысаны ретінде қарау;
- құқық нормаларын қолдану сатысында тоқтату;
- заңдылық пен құқықтық тәртіпті қарау.

1. ҚҰҚЫҚ НОРМАЛАРЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Құқық жалпы түсінік болып табылады, құқықтық нормалар құқықты, көп мөлшерде жеке ұғымдардың жиынтығын қалыптастырады.Құқықтық нормалар құқықтық форманың болмысы, тіршілік әрекеті, обьективті түрі және өмір сипаты. Құқық тек құқықтық нормалар бойынша қолданылады. Қоғамдық қатынастарды реттейді және қорғайды. Сондықтан құқықтық нормалар құқық торлары болып табылады. Латын тіліндегі Норма сөзі "үлгі", "ереже"деген мағынаны білдіреді. Құқықтық нормаларды қабылдау, бекіту әрқашан мемлекет тарапынан жүргізіледі және олардың мазмұнында субъектілердің мінез-құлқы, іс-әрекеттері туралы ақпарат бекітіледі, қоғамдық қатынастарға. Субьект әртүрлі өмірлік жағдайларға тап болған жағдайларда, оның әрекеттері сол кездегі құқық нормаларымен реттеледі немесе қорғалады. Мысалы, субьект үйді сату үшін нотариустың қатысуымен сату туралы шарт жасасу қажет, неке қию үшін кәмелеттік жасқа толуы қажет және т. б.
Құқықтық норма дегеніміз-бұл мемлекет бекітетін, қажет болған жағдайда формаларды нақты және толық орындау үшін бірдей, күшпен қамтамасыз етілетін мінез-құлықтың үлгісі.
Құқық нормаларын жіктеу
Құқық нормаларының негізгі функциялары қоғамдық қатынастарды реттеу және құқықтық нормаларды реттеу функцияларын негізге ала отырып, арнайы қоғамдық қатынастарды реттейтін құқық бұзушылықтардан осы қатынастарды тиімді қорғау болып табылады. Кейбір құқықтық нормалар мүліктік қатынастарды реттесе, басқалары экологиялық, қаржылық отбасылар, әкімшілік, банктік, сайлау, инвестициялар, жер сияқты қатынастарды реттейді. Осыған байланысты құқықтық нормалар реттеу мәніне байланысты конституциялық - құқықтық , әкімшілік -- құқықтық, азаматтық-құқықтық және т. б. болып жіктеледі. Ал құқықтық нормалар өздерінің іс жүзінде жүзеге асырылуына байланысты мынадай түрлерге бөлінеді:
1) Міндеттеуші норма - бұл субъектіні белгілі бір мазмұнның іс-әрекетін жасауға міндеттейтін норма.
2) Тыйым салынған норма - бұл субъектіні белгілі бір іс-әрекеттер жасаудан бас тартуға міндеттейтін норма.
3) Құқық қорғау нормасы - субъектінің белгілі бір іс-әрекеттерді жүзеге асыруына байланысты құқықтарды реттейтін норма.
4) Дефинитивтік норма - заң ғылымы жетістіктерінің нәтижесінде бір ұғымды айқындау нормасында ұсыну. Бұл нормада субъектілердің құқықтары мен міндеттері белгілі бір дәрежеде немесе мағынада көрсетілмейді.
1.1 Құқық нормаларын жүзеге асыру
Құқық реттеуші функциясын жүзеге асыра отырып, осы мақсат үшін басқарушылық қоғамдық қатынастарда , яғни солардың қатысушыларының мінез-құлқына реттеушілік әрекет жасаудың құқықтық ережелерінің немесе тәсілдерінің белгілі бір жиынтығын пайдаланады. Бұл - қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеу әдістері. Олар құқық нысанасымен қатар Қазақстан Республикасының кез келген құқық саласына, оның ішінде құқықтық салаға толық түрде сипаттама береді. Бұдан басқа, қоғамдық қатынастар тобы бойынша, яғни құқықтық реттеу пәні бойынша құқықтың көптеген салалары өте жақын, ал кейде өзінің негізгі көріністері (мысалы, мүліктік қатынастар, табиғи ресурстарды қорғау саласындағы қатынастар, қаржылық және кәсіпкерлік қызмет) ретінде келеді. Сондықтан реттеу әдісі құқықтық саланың айырмашылығы кезінде айқындаушы белгі рөлінде жиі болуы мүмкін.
Жалпы құқық теориясы тұрғысынан Қазақстан Республикасының құқығының кез келген саласы құқықтық реттеу құралы ретінде мынадай заңды мүмкіндіктерді пайдаланатыны жеткілікті дәлелденген: ұйғарым (міндеттеу), тыйым салу, ерік білдіру. Олардың жиынтығы қоғамдық қатынастардың кез келген түрлеріне құқықтық ықпал етудің мазмұнын құрайды. Нұсқама (міндеттеме) - бұл тиісті құқық нормаларында көзделген жағдайларда заңдық маңызы бар қандай да бір іс-әрекеттерді жасауға тікелей заңдық міндетті жүктеу.Демек, норма дәл осылай істеу керектігін көрсетеді, тиісті жағдайларда ғана емес. Мысалы, атқарушы биліктің орталық және жергілікті органдарына өздерінің нормативтік - құқықтық актілерін ҚР Әділет министрлігінде және оның жергілікті органдарында тіркеу міндеті жүктелген. Тыйым салу - бұл да ұйғарым, бірақ заңды мазмұны басқа. Оның мәні құқық нормасы өзінің адресаттарына (жіберілетін) осы нормада көзделген жағдайларда белгілі бір заңдық маңызы бар іс-әрекеттерді жасаудан бас тартуға тікелей заңдық міндетті жүктейтін болып табылады. Құқық бұзушылықтарға мысал ретінде Қазақстан Республикасының құқық бұзушылық туралы Кодексінде көзделген құқық бұзушылықтардың құрамын келтіруге болады.
Ерік қалауы - бұл заңды рұқсат жасағаны үшін өз қалауы бойынша қандай да бір заңдық мәні бар іс - әрекеттерге немесе оларды жасаудан бас тартуға көзделген жағдайларда осы нормамен рұқсат беру. Әрине, құқықтың әрбір саласы осы әдістерді өзінің реттеуші тәртібінің ерекшеліктерін ескере отырып қолданады. қоғамдық қарым-қатынастар. Құқық салалары арасындағы айырмашылықты қандай да бір әдісті нақты пайдалану деңгейіне (үлес салмағына) байланысты ажыратуға болады. Мысалы, қылмыстық құқыққа тыйым салу, азаматтық құқықтың еркін білдіруіне тән. Алайда, еркін білдіруді қылмыстық - құқықтық нормалардың мазмұнында табуға болады, ал сонымен бірге тыйым салу мен ұйғарымдар сияқты азаматтық құқық нормаларында болуы мүмкін. Мысалы, Азаматтық кодекс азаматтық құқықтарды, бәсекелестікті, сондай-ақ басқа тұлғаға зиян келтіру ниетімен ғана жүзеге асырылатын іс - әрекеттер мақсатында пайдалануға жол бермейді. Осы Кодексте, сондай - ақ өзге де заңнамалық актілерде белгіленген азаматтар мен заңды тұлғалардың, мемлекеттік басқару органдары мен құжаттардың құқықтарын шектейтін жағдайларда қолдануға жатпайды және олар қабылданған сәттен бастап жарамсыз болып табылады, - делінген.
Құқық құқықтық реттеудің барлық әдістерін пайдаланады. Сонымен қатар, басқару қатынастарына құқықтық ықпал етудің қандай да бір құралдарын таңдауға осы қатынастарда іске асырылатын атқарушы билік оның барлық ерекше ерекшеліктерімен батыл ықпал етеді. Бұл ретте ең маңыздысы қоғамдық қатынастардың ерекше түрін заңды байланыстыру процесі туындайды, оның шегінде бір тарап басқару рөлінде, ал екіншісі басқару рөлінде болады.
Осыған сәйкес, құқықпен реттелетін қатынастарда басқарушылардың еркіндігіне бағыну, белгілі бір шамада заң билігінің құқығы берілген атқарушы биліктің қандай да бір субъектісі болып табылатын едәуір немесе елеусіз дәрежеде айқын көрінеді. Бұл нысан осылайша әрекет ететіндігіне байланысты, ол мемлекет болып табылады және көпшілік мүддені білдіреді. Демек, бұл қатынастарда тараптардың заңдық теңсіздігі де туындайды. Мысалы, Азаматтық кодекс азаматтық құқықтарды, бәсекелестікті шектеу, сондай-ақ тек қана басқа тұлғаға зиян келтіру ниетпен жүзеге асырылатын іс-әрекеттер мақсаттарында пайдалануға жол бермейді. Сонымен бірге басқарушылық қатынастарға іске асырылатын атқарушы билік өзңнің барлық айрықша ерекшеліктерімен шешуші әсер етеді. Бұл орайда ең маңыздысы мынада, қоғамдық қатынастардың ерекше түрін заң арқылы байланвстыру процесі пайда болады, осылардың шегінде бір тарап басқарушы рөлінде, ал екіншісі, басқарылушы рөлінде болады.
Құқықтық реттеуге тұтастай алғанда ұйғарым (өкім) мен тыйым салу тән болып есеспетеледі. Бұл түсінікті және себебі реттелетін қоғамдық қатынастардың міндетті қатысушысы мемлекеттік өкілеттіктің ресми өкілі болып табылады. Оған басқа тарап үшін міндетті болып табылатын, оған қатысты нұсқамалар нысанында билік ету құқықтарының көлемін іске асыру мүмкіндігі құқығы берілген. Мысалы, кәсіпорын немесе мекеме басшысының бұйрығы өзі басқаратын қызметкерлер үшін міндетті, ал Министрліктің нормативтік актісі, егер олар осы Министрлікке ведомстволық бағынысты қызмет саласында жұмыс істесе, меншік нысанына қарамастан, барлық адамдар мен ұйымдарға бағынуға міндетті.
Бұл немен түсіндіріледі? Ең алдымен, қандай да бір атқарушы органға немесе лауазымды адамға тиісті заңды билік өкілеттіктерін нақты іске асыру белгілі болады, ал бұл негізінен басқарушылар мен басқарушылар арасындағы қатынастардың шарттық нысанын жоққа шығарады.Бұл, мысалы, құқықтық реттеуді жүзеге асыру кезінде реттелетін қатынастар тараптарының бірінің ерік білдіруінде жетекші рөл бөлінетінін растайды.
Құқықпен реттелетін нақты басқару қатынастарында тиісінше мынадай көрініс байқалады. Бір жағдайда хабардың қатысушысында қандай да бір атқарушы органның өкілеттігіне ұқсас жалпы өкілеттіктер жоқ(мысалы, осындай орган мен азамат арасындағы қатынастарда). Басқа жағдайларда бір Тараптың заңдық билік өкілеттігінің көлемі Мемлекеттік-басқару қызметінің субъектісі рөлінде(мысалы, жоғары тұрған және төмен тұрған атқарушы органдар арасындағы қатынастарда) тұрған органнан(лауазымды адамнан) аз.Мысалы, министрлікте өзіне қарасты мемлекеттік кәсіпорынның басшысынан өкімдік өкілеттіктер көлемі, әрине, көп. Ал бұл, өз кезегінде, мемлекеттік басқару саласында реттеудің мынадай тетігі қалыптасатынын білдіреді, онда азаматтардың,кәсіпорындардың, мекемелердің, мемлекеттік емес құрылымдардың және т.б. мүдделерін қозғайтын заң актісі олардың өзара еркін білдіруінің (шартының) нәтижесі болып табылмайды. Оларға құқық бұрын көрсетілгендей, құқық нормаларына сәйкес,оның шеңберінде олар бір жақты тәртіппен белгілі бір заңдық міндетті шешімдер қабылдауға құқылы құзыреттер беріледі. Демек, мұндай шешімдер органның(лауазымды адамның) қалауы бойынша емес, құқықтық белгілер негізінде (заң,заңға тәуелді норма) қабылданады. Сондықтан олар кімге жолданатын болады, олар міндетті болады. Әрине, олар осы шешімдерді қабылдайтын атқарушы орган немесе лауазымды тұлға ретінде бірдей өлшемде міндетті. Бұл тараптардың басқарушылық қоғамдық қатынастардағы неғұрлым толық айқындалған заңдық қарым-қатынастары.Шындығында, реттеудің сипатталған тетігі мемлекеттік тәртіп пен заңдылық талаптарының мазмұнынан тікелей туындайды.Оларға сәйкес мемлекет мемлекеттік басқару саласындағы форматты(инстанция)айқындайды, ол басқару практикасында туындайтын мәселелерді, олардың кімнің бастамасы бойынша туындағанына қарамастан, біржақты тәртіппен, бірақ заң мен заңнамаға тәуелді құқықтық нормалар негізінде міндетті түрде шешуге уәкілетті.
Бұл сияқты кезеңдердің қажеттілігі түсінікті.Азамат, мысалы, белгілі бір құқық-басқару қызметтерінің заңсыз қызметіне өз шағымын дербес шеше алмайды.Сондықтан ол бойынша заңды түрде міндетті шешім қабылдауға кімнің ресми уәкілдігін анықтау керек;әйтпесе кінә қоюды рұқсат етілген деп санауға болмайды.Шағым бойынша шешім азамат пен атқарушы орган арасындағы келісім тәртібімен емес,ал уәкілетті органның өз биліктік құзыретін заңда немесе заңға тәуелді нормада алдын ала белгіленген іске асыруы ретінде қабылданады.Мысалы, орнатылған, мұндай шағымдар бойынша шешімдерді әрекеттері(құқықтық актілерді қоса алғанда) шағымдалатын жоғары тұрған орган(лауазымды адам) қабылдайды.
Осыған ұқсас жағдай басқарушылық қоғамдық қатынастарды реттеудің басқа да нысандарында байқалады.Мысалы, лицензияларды уәкілетті атқарушы органдар белгілі бір қызмет түрлерімен айналысу үшін береді (мысалы, кәсіпкерлікпен); бірқатар мемлекеттік емес құрылымдарды тіркеу ҚР Әділет министрлігі органдарының жүзеге асыруы ретінде айқындалған және т. б. Атқарушы билік органдарының әртүрлі деңгейлері арасындағы қатынастарда сатылы бағыну қағидаты қолданылады, оған сәйкес төмен тұрған органның жоғары тұрған органның құзыретіне жатқызылған кейбір мәселелерді өзі шешуге құқығы жоқ. Ол бұл мәселені уәкілетті сатының алдында ұсынуға бастамашылық ете алады. Бірақ міндетті бір жақты заң ұйғарымдарының болуы құқықтық реттеуді басқару қатынастарының екінші тарапын мәжбүрлеуге теңестірмейді. Мәжбүрлеу реттелетін қоғамдық қатынастарға және оның қатысушыларына заңдық Ықпал етудің соңғы түрі болып табылады. Ол атқарушы органдардың (лауазымды адамдардың) нұсқамаларында тұжырымдалған талаптардан бас тартқан кезде ғана, ал жалпы нысанның өзінде-құқықтық нормалар бұзылған жағдайда пайдаланылады. Мұндай жағдайларда заңдық жауапкершілік қағидаты бар. Демек, бір жақты ұйғарымдардың заңдық міндеттілігі мәжбүрлеу және тепе-теңдік болып табылмайды. Атқарушы билік субъектісінің біржақты және міндетті ерік білдіруі құқық нормаларымен белгіленген тікелей ұйғарымдар мен тыйым салуларға ғана тән емес екенін тағы да атап өткен жөн. Құқық әдісінің бұл ерекшеліктері еркі үшін де тән,өйткені оларды пайдалану тиісті құқықтық нормалармен ұйғарылады. Құқықтық реттеуде ерік білдіру құралдарын пайдалану тетігі мынадай.
Біріншіден, құқықтық нормалар реттелетін басқарушылық қатынастар тараптарына тиісті мінез-құлықтың бір түрін таңдауға мүмкіндік бере алады. Көп жағдайларда бұл әдіс лауазымды адамдардың мінез-құлқын реттеу үшін пайдаланылады, бұл ретте олардың құқықтық норма ұсынған таңдаудан бас тартуға құқығы жоқ. Мәселен, құқық бұзушыларға құқықтық жауапкершілік шараларын қолдануға уәкілетті лауазымды адам немесе ӘҚБтК (7-тарау) айқындайтын орган осындай шаралардың бірін (мысалы, ескерту немесе айыппұл салу) таңдауға немесе оны жауапкершіліктен босату туралы мәселені шешуге құқылы.
Екіншіден, құқықтық нормалар басқарушылық қатынастар тараптарына өз қалауы бойынша әрекет етуге (немесе жасамауға) мүмкіндік бере алады. Әдетте, бұл субъективті құқықтарды жүзеге асыру кезінде орын алады. Мысалы, егер азамат қандай да бір лауазымды адамның әрекетін заңсыз деп есептесе, ол мәселені өзі шешеді. Содан кейін ол шағымды құқық немесе сот арқылы беру туралы мәселені дербес шешеді. Шын мәнінде, еркін білдіру әдісінің ресми, яғни құқық нормасында көзделген, белгілі бір іс-әрекеттерді жасауға рұқсат беру сипатында құқығы бар. Билік қатынастарының ерекшеліктері осындай. Олардың сипаттамаларына тағы бір маңызды қосымша жасау қажет. Ол белгілі бір жағдайларда Тараптардың заңнамалық тепе-теңдігіне құрылған басқарушылық қатынастардың туындау мүмкіндігін және құқықты қарастырады.
Құқық субъектісі деп ҚР қолданыстағы заңнамасына сәйкес құқықпен реттелетін басқарушылық қоғамдық қатынастардың қатысушылары (тараптары) бола алатын тұлға немесе ұйым түсініледі. Мұндай субъектілер тобы әртүрлі. Бірақ мұндай субъект болу үшін ерекше заңдық қасиеті болуы керек. Бұл қасиет-құқық-субъектілік. Құқық субъектілігі дербес құқықтық маңызы бар екі элементтен тұрады: құқық қабілеттілігі және құқық қабілеттілігі.
Құқық қабілеттілігі-жалпы құқық қабілеттілігінің көрінісі, яғни құқық -- құқықтық нормалармен айқындалған және қорғалатын қандай да бір субъектінің құқықтық міндеттері мен құқықтарын иелену, сондай-ақ олардың мемлекеттік басқару саласында жүзеге асырылуы үшін заңдық жауапкершілікте болу мүмкіндігі. Оларға тән белгі-бұл олардың қатысушысы болу мүмкіндігі емес, құқықтық қатынастарға нақты қатысу мүмкіндігі. Мұндай ұғымда құқық қабілеттілігі жеке немесе заңды тұлғаның құқықпен реттелетін басқарушылық қатынастарға қатысуы үшін алғышарттар болып табылады. Сондықтан құқық субъектілері мен құқықтық қатынастар субъектілерін теңдестіруге болмайды, олардың арасында айтарлықтай айырмашылық бар.
Құқық субъектілері құқық субъектілігінің екінші элементін, яғни құқықтық қабілеттілікті иелену кезінде құқық қатынастарының субъектілері болып табылады. Бұл адам немесе ұйым өз іс-әрекеттерімен құқыққа ие болады, өзіне заң міндеттерін алады, сондай-ақ өз іс-әрекеттері үшін жауапты болады деп болжайды. Атап айтқанда, нақты құқықтық қатынастар шеңберінде адамның немесе ұйымның өзінің құқықтық қабілетін жүзеге асыру іскерлік қабілеті туралы сөз болып отыр. Құқық қабілеттілігі мен әрекет қабілеттілігі құқық субъектілігінің статикалық (тұрақты) және динамикалық (өзгеретін) белгілері ретінде ерекшеленеді. Бірақ іс жүзінде олардың арасындағы айқын шектеу әрқашан мүмкін емес. Мысалы, құқықтық реттеуге бірқатар жағдайларда олар бөлінбейді. Бұл жағдайда құқықтық субъектіліктің бұл екі элементі жиі бір мезгілде пайда болады (осы белгімен, мысалы, азаматтық құқықтан айырылады). Бұл, ең алдымен, атқарушы органдарға қатысты, өйткені олардың әкімшілік құқық қабілеттілігі мен әрекет қабілеттілігі бір мезгілде, яғни құзыретті құру және заңдық тұрғыдан бекіту сәтінен бастап пайда болады. Осылайша, осы органдардың құқық қабілеттілігі олардың құзыретінде көрінеді,ал бекітілген өкілеттіктерде олардың әрекет қабілеттілігі, яғни құқықтық қатынастарға қатысу қабілеті көрсетіледі. Мысалы, ҚР Конституциясының 66-тармағында бекітілген Үкіметтің құзыреті мен оған сәйкес өкілеттіктері бір мезгілде оның құқық субъектісі ретінде құқықтары мен іс-қабілеттілігін көрсетеді.
Осы жағдайға ерекше назар аудару қажет, атқарушы органдар (лауазымды адамдар) үшін құқықтық қатынастарға қатысу шын мәнінде олардың тікелей заңдық міндеті болып табылады, өйткені ол өз құзыретін нақты жүзеге асырудың, сондай-ақ құқық қабілеттілігінің негізгі құралы болып табылады. Осыған ұқсас бұл мәселе мемлекеттік және мемлекеттік емес сектордың кәсіпорындары, мекемелері мен ұйымдары бойынша да шешіледі. Алайда мұндай жағдайларда құқықтық қабілеттілікті олардың әкімшілігі, яғни кәсіпорынның немесе мекеменің өзі емес, атқарушы орган жүзеге асырады. Сонымен қатар, құқық субъектілері ҚР құқық субъектілері мен оның жергілікті құқықтарын да қарауға болады. Бірақ олар нақты құқықтық қатынастарға тікелей қатыспайды. Құқық қабілеттілігі олар өкілі болып табылатын атқарушы билік органдарына тиесілі. Бұл сондай-ақ құқықтық қатынастардың субъектісі республика немесе облыс емес, олардың әкімшілігі болып табылатынын білдіреді. Бұл қоғамдық бірлестіктерге да қатысты (партияның өзі емес, оның жарғылық басқару органдары).
Азаматтық-құқықтық сипаттағы міндеттер мен құқықтар қолданыстағы заңнамаға сәйкес Кәсіпорынға заңды тұлға ретінде беріледі. Осыған сәйкес, кәсіпорын әкімшілігі емес, субъектісі болып табылады азаматтық құқық қабілеттілігі. Бірақ бұл құқықты кәсіпорынның азаматтық-құқықтық қызметін жүзеге асырады. Құқық пен азаматтық құқық пен әрекетке қабілеттіліктің мұндай ерекше қатынасы, ең алдымен, кәсіпорынның мемлекеттік орган, тіпті атқарушы билік субъектісі болып табылмайтындығына байланысты. Сондықтан оған, яғни кәсіпорынға тоқсандық-құқықтық мәртебенің негізін құрайтын басқарушылық құзыреттер берілмеген. Осыған байланысты ол құқық субъектісі бола алмайды, бірақ құқықтық қатынастардың тікелей қатысушысы бола алмайды. Мемлекеттік емес сипаттағы түрлі коммерциялық құрылымдарды дәл осылай сипаттауға болады. Жалғыз ерекшелік белгісі құқық және әрекет қабілеттілігі олар мемлекеттік тіркелген сәттен бастап туындайды. Бұл ереже сондай-ақ қоғамдық бірлестіктердің құқық және құқықтық қатынастардың субъектілері ретінде мәртебесін айқындау үшін маңызды. Кейде құқық пен әрекет қабілеттілігі тура келмейді, бұл құқық субъектілері мен құқық қатынастарына қатысушылар ретінде құқық қабілеттілігі пайда болған сәттен бастап, ал әрекет қабілеттілігі әдетте 16 жастан бастап туындайды.
Құқық және әрекет қабілеттілігі жалпы және арнаулы (мысалы, әскерге шақырылған азаматтың) немесе шектеулі (мысалы, мемлекеттік қызметшілердің кәсіпкерлікпен айналысуға құқығы жоқ) болуы мүмкін.
Құқықтың деликтілігі өзінің іс-әрекеттері үшін дербес заңдық (құқықтық немесе тәртіптік) жауапты болатын құқық субъектісінің мүмкіндігін білдіреді. Әдетте, ол құқық қабілеттілігінің құрамдас бөлігі болып табылады. Құқық субъектілері жеке және ұжымдық болуы мүмкін. Жеке субъектілері болып табылады.
Қазақстан азаматтары, шетел азаматтары және азаматтығы жоқ тұлғалар. Олардың қатарына мемлекеттік қызметшілерді де жатқызуға болады. Қарай ұжымдық субъектілеріне мыналар жатады әр түрлі мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдар. Біріншіден-атқарушы билік органдары, мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелер және олардың бірлестіктері (мысалы, корпорациялар, концерндер және т.б.), дербес құзырет берілген атқарушы билік органдарының құрылымдық бөлімшелері (мысалы, министрліктер комитеттері).
Қоғамдық бірлестіктер (партиялар, одақтар, қоғамдық қозғалыстар және т.б.); жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің атқарушы органдары; коммерциялық құрылымдар, оның ішінде жеке кәсіпорындар мен мекемелер құқықтың мемлекеттік емес субъектілері болып табылады. Ұжымдық құқық субъектілерінің құқық қабілеттілігіне құқығы бар,бірақ олар нақты құқықтық қатынастарға қатыспайды. Олардың атынан құқық пен әрекет қабілетін олардың басшылары немесе өзге де уәкілетті адамдар жүзеге асырады

1.2 Мемлекеттік басқарудағы құқықтық реттеу
Мемлекеттік басқарудағы құқықтық реттеу-бұл мемлекеттік органдардың жұмыс істеу ережелерін ұйымдастыру мен бекітудегі мемлекеттің іс-әрекеті. Оның мәні ерекше, өйткені басқару процесіндегі мемлекеттік биліктің құралдары, әдістері мен рәсімдері заңдық анықтамамен байланысты. Мемлекеттік органдардың басқару іс-әрекеттері мен ұйымдық құрылымын, қызметін, мақсатын реттеумен айқындалады. Мемлекеттік басқаруды құқықтық реттеудің мәні болып табылатын қоғамдық шындық пен мемлекеттің кейбір аспектілерін көрсетуге болады:
-Мемлекет(оның органдары) мен қоғам азаматтары арасындағы қатынастар.Одан Мемлекеттік-басқару әсері туындайды (қоғамды мемлекеттік аппарат арқылы басқару). Бұл жерде мемлекеттік басқарудың құқықтық тетігін объективтендіру мен объективтендіру басты рөл атқарады.
- Мемлекет ішіндегі қарым-қатынас, оның органдары арасында мемлекеттік биліктің болуы және жүргізілуі. Негізгі проблема мемлекеттік органдардың құқықтық мәртебесі (мәртебесі) және басқару саласы болып табылады.
- Адамдар арасындағы ерікті қарым-қатынас. Бұл өз мәселелерін шешу кезінде мемлекеттік органдарға сүйенетін және мемлекеттік басқару процесінде әрекет ететін (мемлекеттік органдар, мамандандырылған мемлекеттік қызметшілер).
Мемлекеттік басқару қажет болған жағдайда ғана басқарылатын объектілерден туындайды. Сондықтан мемлекеттік басқаруда барлығы заңмен айқындалуға тиіс, соның ішінде олармен байланысты органдар мен олардың шеңберлерінің шекаралары.
Мемлекеттік басқаруды құқықтық реттеу орталығында Мемлекеттік органдардың құқықтық мәртебесі орын алады. Мемлекеттік органның мәртебесі заңды жоспардағы 3 элемент тобынан тұрады:
1.Біріншіден, елдің мемлекеттік органдарының толық жүйесіне кіретін мемлекеттік органның орны мен табиғатын қамтиды. Органдардың заң шығарушы, атқарушы, сот билігіне (көлденеңінен) немесе Федералдық (тігінен) және басқа жүйеге тиесілі болуы олардың құқықтық мәртебесін негіздейді. Сондықтан мемлекеттік органдардың құқықтық мәртебесі органдар жүйесінде атқаратын рөлді, табиғатты бейнелейді.
2. Екіншіден, құқықтық мәртебенің негізгі бөлігі-мемлекеттік органның құзыреті. Бұл жекелеген басқарылатын объектілерге қатысты мемлекеттік органдардың жалпы басқару функциялары мен құзыреттерінің заңды көрінісі. Мұнда, нақты Мемлекеттік органдардың басқару функцияларының жиынтығы; оған сәйкес келетін құзыреттілік; құзыреттілік құрамы; басқарушылық функциялардың нысандары мен әдістерін қамтитын құзыреттілік құрамы; басқарылатын объектілердің немесе қызметтегі жекелеген мәселелердің (аспектілердің) тізбесі.
3.Үшіншіден, мемлекеттік органдардың құқықтық мәртебесін, ұйымдық құрылымын, заңды бекітілуін, сондай-ақ оның нысанының, әдістерінің және пролцедурасының жұмыс істеуін көздейді.
Тұтастай алғанда, мемлекеттік басқарудағы құқықтық реттеудің құрамдас бөлігін: Мемлекеттік басқарудың мақсаттары, функциялары, рәсімдері, операциялары және көптеген элементтері құрайды. Бұл негізінен басқару институттарын реттеу.
Мемлекеттік басқарудағы құқықтық реттеу ерекшеліктеріне сәйкес оның өз әдістері бар.
Мемлекеттік басқаруды құқықтық реттеу әдісі-бұл мемлекеттік аппарат құрамындағы әлеуметтік-басқару жүйесіне, барлық заң құралдары, шаралары арқылы әлеуметтік-құқықтық сала элементтері мен оның құрамдас бөліктеріне әсер ету. құқықтық реттеу екі оқиғамен сипатталады:
- Құқықтық реттеу субъектісі (басы), бұл қажетті құқықтық нормаларды әзірлейтін тиісті құзыретті орган;
- Құқықтық нормалардың мәні мен мазмұны .
Мемлекеттік басқарудағы құқықтық реттеу субъектісі басқару саласындағы құқықтық нормаларды шығаруға белгілі бір мемлекеттік органның іс-қимыл жасау мүмкіндігін, сипатын және шеңберін белгілейді. Осыған байланысты:
Орталықтандырылған, императивті реттеу (субординация әдісі). Бұл ретте жоғарыдан төмен қарай реттеу мемлекеттік биліктің барлық органдарының не оның субъектілерінің құзыреті шеңберінде және юрисдикция объектісінде әкімшілік-императивті түрде жүзеге асырылады.
Орталықсыздандырылған, диспозитивті реттеу(үйлестіру әдісі). Мұнда құқықтық реттеу бастаманы төменнен бірнеше мемлекеттік билік органдары қолдау арқылы жүзеге асырылады.
Құқықтық нормалардың мәні мен мазмұны басқару процесінің барысын анықтайды. Ол басқарушылық өзара іс-қимылға қатысушыларға құқықтық норма арқылы әсер ету мәнінен тұратын құқықтық реттеу тәсіліне байланысты. Жалпы құқық әдістерін келесі түрде ажыратады:
- Позитивті міндеттеме-адамдарды белгілі бір оң іс-әрекеттер жасауға тікелей міндеттерді жүктеу.
- Тыйым салу-адамдарға белгілі бір әрекеттерді жасауға рұқсат беру.
- Рұқсаттылық-адамдарға өзінің белсенді қызметіне құқық беру. Айтылған барлық тәсілдер мемлекеттік басқаруды құқықтық реттеуде қолданылады және оны мемлекеттік органдардың құқықтық мәртебесінен табуға болады.
Осылайша, мемлекеттік басқарудағы құқықтық реттеудің мәні адамның сана-сезімі, мінез-құлқы және мемлекеттік-құқықтық институттарды (элементтерді) құруға және жүзеге асыруға байланысты қызметі болып табылады. Құқықтық реттеудің әртүрлілігі мемлекеттік органдардың құқықтық мәртебесін және олардың жұмыс істеуін анықтауды, бағдарлануын, дәйектілігін қамтамасыз етеді.
Мемлекеттік органдар мен лауазымды тұлғалардың құқықтық жағдайын анықтау, сондай-ақ оның тәжірибесін іске асыру мақсатында ұйымдық құрылымға, ұтымды жұмыс істеуге және қолданылатын құқықтық тәртіптің жүйелі өзара іс-қимылына көп көңіл бөлінеді.
Мемлекеттік басқарудағы құқықтық реттеу тәртібі өзінің сипаты мен мазмұны бойынша үйлестірілуі тиіс. Осылайша, мемлекеттік басқаруда құқықтық реттеудің жүйелі жиынтығын құру қажет.
Сондықтан мемлекеттік басқарудағы құқықтық реттеу тәртібінің бірнеше талаптары бар:
Уақытылығы
Тұрақтылық
Толық
Ішкі үйлесімділік
Осы талаптардың орындалуы мемлекеттік-басқару құбылыстарын, процестер мен қатынастарды реттеуге ықпал етеді.
Уақтылығы-құқықтық нормаларды уақтылы қабылдау және оның мәнінің өзектілігі.
Тұрақтылық-бұл адам мен қоғамға Мемлекеттік орган мен лауазымды мәртебесінің жай-күйін түсінуге, іс жүзінде мойындауға, қолдануға және бағалауға мүмкіндік беретін құқықтық нормалардың дұрыс таңдауы.
Құқықтық нормалардың көпшілігі толықтыққа және ішкі үйлесімге байланысты. Мұнда үлкен кешенді құқықтық актіні ұстану керек. Сонда басқаруға тән белгілер толығымен құқық ресімделуі мүмкін.
Мемлекеттік басқару элементтеріне оның мәні мен алу орнына байланысты мемлекеттік басқарудағы құқықтық реттеу құрылымы сәйкес келуі тиіс. Осыған байланысты мемлекеттік басқаруда құқықтық реттеу құрылымына::
Заң шығарушылық реттеу. Мұнда мемлекеттік басқару элементтерінің қарпайым түрлері анықталады.
Жергілікті органдар арқылы мемлекеттік басқарудың бірнеше элементтерінің нормативті анықтамасы.
Атқарушы биліктің жалпы және арнайы органдары жүргізетін басқару процесін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.