ЖАРНАМА МӘТІНДЕРІНІҢ ТІЛДІК СИПАТЫ

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 102 бет
Таңдаулыға:

Жарнама - адамзат мәдениетінің құрамдас бір бөлігі, сондықтан да жарнамаға бұрын да, қазір де ерекше көңіл бөлінеді. Мәдени өміріміздегі жаңалықтардың бір саласы халық арасына бұқаралық ақпарат құралдары арқылы жеткізіліп отырады.

Қазақ тілі мемлекеттік тіл мәртебесіне ие болумен байланысты, қоғамдық қызметі аясы кеңейіп, көркейе бермек. Соның айқын бір дәлелі - жарнаманы қазақ тілінде жүргізудің әлеуметтік-саяси қажеттілігі.

Мемлекеттік мәртебелі тіл болғандықтан, қазақ тілі жарнама тілі ретінде көшеде, маңдайша, радио, теледидар, кино, газет сияқты бұқаралық ақпарат арналарында жиі қолданыла бастады. Бірақ ол өзінің қолданылу аясын мейлінше кеңейте алмай келеді. Мысалы, көшедегі жарнамалардың көпшілігінің орыс тілінде, кейде бір ғана шет тілінде жариялануы. Оның себебі әр қазақты мазалауда. Себебі айтпаса да белгілі: біріншіден, орыс тілінде жариялауға әбден бой алдырғанбыз; екіншіден, жарнама тілі мен стилінің қазақша қалыптаса қоймағаны байқалады; Үшіншіден, жарнамаға әлі де болса қалай болса - солай қараймыз; төртіншіден, республикада жарнама саласында мемлекеттік тіл бейресми түрде, бұрынғысынша орыс тілінің атқаруы; бесіншіден, жарнаманың мемлекеттік тілде сөзбе-сөз (калька түрінде) жариялануы; мемлекеттік тілде жарнама жариялаудың бұдан басқа да мәселелері (құқықтық, экономикалық т. б. )

Диплом жұмысы жарнама ғылымының дамуы мен жарнамалық білімнің шыңдау үшін де аса маңызды. Еліміздегі жарнама тілінің ахуалын ескерсек, жарнама мәтіндерін құрастырушы мамандар бізде әлі күнге дейін өз дәрежесінде қалыптасқан жоқ. Сол себепті, жарнама мәселесінің айтылатын, жазылатын, зерттелетін мәселелері әлі де болса жеткілікті. Бұл - Қазақстан Республикасында шешуін таппаған, соңғы кезде ғана қолға алына бастаған сала десек қателеспейміз.

Зерттеудің пәні. Қазақ-орыс тілдеріндегі жарнамалық мәтіндердің психолингвистикалық бағытын толықтай айқындайтын оның ұйымдастырылуының лингвистикалық құралдары. Қазақ-орыс тілінде берілген (баспа өнiмдерi, жарнамалар мен көрнектi ақпараттардың фотосуреттерi, орналасқан жерiн көрсете отырып, тауарлардың таңбалары мен қаптамалары, жарнама роликтерiнiң және қоғамдық көлiктерде аялдамалардың жаңа атауларымен дұрыс хабарлануының аудио және бейне жазбалары) жарияланған жарнама мәтіндері.

Жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Жарнама- өмірдің көпастарлы саласы. Оның экономикалық, әлеуметтік, саяси, психологиялық, лингвистикалық т. б. астарлары болады. Мысалы, лингвистикалық тұрғыдан алғанда, жарнама - сөз, жарнама - сөйлем, жарнама бірнеше сөйлемнен тұратын мәтін немесе шығарма, тіпті бөлек кітап, кино болуы да мүмкін.

Мемлекеттік тіл мәртебесіне ие болған тілдің қоғамдық қызметінің аясы өркен жая кеңейіп, сөз байлығы молайып, көркемдік өрнегі айшықтала бермек. Белгілі бір саланың әлеуметтік, саяси, экономикалық, мәдени өмірімізде атқарар қызметі қандай болса - онда қолданылған тілдің мәні мен маңызы да сонша.

Қазақ-орыс жарнамалары мәтіндерінің тілдік ерешеліктерін, оның ішінде лексикалық единицалардың ақпарат беру және ықпал ету қызметтерінің қолдану заңдылықтары мен психолингвистикалық әлеуетін анықтау - диплом жұмысының басты мақсаты болып табылады.

Жарнама тілі халық арасында кең тараған тіл болуы шарт, әйтпесе бейтаныс тілде жарияланған жарнама, әлеуметтік тұрғыдан танымал болмауына байланысты, иесін таппас жүйесіз сөз болып қалмақ. Ал көпшілікке танымал тілде жарияланған жарнама шын мәнінде жарнама болуы үшін, тіл мен стиль тұрғысынан алғанда, әрі қысқа, әрі нұсқа, жалпыға түсінікті де әсерлі жазылуы шарт. Қазіргі бұқаралық ақпарат құралдарындағы мемлекеттік тілде берілген жарнаманың тілдік сипаты мен прагматикалық әлеуетін анықтау және сол ардағы тілдің қызметіне прагматикалық тұрғыдан баға беру. Бұл мақсатқа жету үшін мынадай міндеттер қойылады:

- «жарнама», «жарнама тілі» ұғымдарын түсіндіріп, жарнаманың жалпыға ортақ анықтамасын беріп, әлеуметтік ғылыми тұрғыдан нақтылау;

- қазақ тіліндегі жарнама мәтінін талдау, сол арқылы тілі мен стилін жақсартудың тетіктерін табу;

- қазақ жарнамаларының ықпал ету қызметіне қатысатын құралдарды талдау;

- жарнаманың белгілі бір логикалық ой тиянақталатын құрылымдық-семантикалық шағын көлемді мәтін екендігін анықтау;

- газеттік-публицистикалық стильдің ішкі шағын стилінің бірі екендігін дәлелдеу;

- Қазақ-орыс тілдерінде берілген жарнама мәтіндерінің психолингвистикалық әсерін анықтау және оның ықпал ету қызметін сипаттау.

Зерттеу жұмысының материалдары мен дереккөздері ретінде бұқаралық ақпарат құралдарындағы қазақ -орыс тілдерінде берілген жарнама материалдары (баспа өнiмдерi, жарнамалар мен көрнектi ақпараттардың фотосуреттерi, тауарлардың таңбалары мен қаптамалары, жарнама роликтерi) пайдаланылды.

Жарнама, жарнама тілі, жарнама мәтіні, жарнама табиғатын тануда еліміздегі және әлемдік жарнаматану ғылымы бойынша жарық көрген әртүрлі монографиялармен танысу арқылы олардың тұжырымдамаларын басшылыққа алу мүмкін болды.

Өмір саласы мен ондағы тілдің қоғамдық қызметін зерттеуде әлемдік, бұрынғы одақтық және отандық әлеуметтік лингвистика, психолингвистика, экстралингвистика ғылымы жетістіктері кеңінен пайдаланылды.

Зерттеу жұмысының әдістері. Жұмыста тілдік материалды жинақтау, салыстыру, сипаттау, жүйелеу, талдау, қорытындылау, статистикалық талдау әдісі және концептілік, мәтіндік, мәнмәтіндік, ұғымдық талдау, сипаттау, психолингвистикалық талдау әдістері қолданылды.

Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы мен нәтижелері: Қазақ-орыс тілдеріндегі жарнамалардың тілдік сипаты мен когнитивті-прагматикалық аспектісі әлеуметтік-лингвистика және психолингвистика ғылымдары тұрғысынан қарастырылды. Қазақ-орыс тілдерінде берілген жарнама мәтіндерінің атқаратын функциялары жағынан көсемсөз стилінің - газеттік-публицистикалық стильдің ішкі шағын стилі екендігі көрсетілді.

Зерттеу жұмысының теориялық маңызы . Қазақ-орыс тілдеріндегі жарнамалардың тілдік сипаты мен психолингвистикалық аспектісі қарастырылды. Мемлекеттік тілдегі жарнамалардың жазбаша мәтін ретіндегі, оның ішінде шағын көлемдегі мәтін ретіндегі белгілерінің анықталуы қазақ тіл біліміндегі мәтін лингвистикасының және мәтін стилистикасының дамуына үлес қосады. Қазақ жарнама мәтіндерінің тілдік сипаты бойынша жасалған тұжырымдар әдеби норма, сөз мәдениеті, аударматану, терминология салалары бойынша жасалған ғылыми тұжырымдарды толықтырады және зерттеу нәтижесінде жасалған тұжырымдар қазақ тіл біліміндегі психолингвистика саласының әрі қарай дамып, қалыптасуына септігін тигізеді. Атап айтқанда, когнитивтік лингвистика, социолингвистика, психолингвистика, мәтін лингвистикасы мен лингвостилистикаға байланысты зерттеулерді толықтырып, тереңдете түсуге өзіндік үлес қосады.

Зерттеу жұмысының практикалық маңызы . Жұмыстың тұжырымдары мен нәтижелерін, игерілген тілдік фактілерді функционалдық стилистика, мәтін лингвистикасы, прагмалингвистикасы, әдеби тіл нормалары, сөз мәдениеті, терминология, аударматану салалары бойынша жүргізілетін дәрістер мен семинарларды пайдалануға болады.

Жұмыстың құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспе, екі тараудан, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

I ЖАРНАМА МӘТІНДЕРІНІҢ ТІЛДІК СИПАТЫ

1. 1. Жарнама тілінің отандық және шетелдік ғылымда зерттелуі

Жарнама мәселесі біздің елде енді ғана қолға алына бастаса, шет елдерде бұрын да, қазір де жарнама жөнінде көп айтылып, жиі жазылуда.

Жарнаманың мән-мағынасы баршаға белгілі, бірақ көпшілік мақұлдаған бірыңғай анықтамасы жоқ. Мысалы, Үлкен Кеңес энциклопедиясында мынадай: «жарнама дегеніміз - белгілі бір өнімнің, қызмет көрсетудің, тұтынушылық қасиетін туғызып, оған деген сұранысы үшін таратылған хабарламаның орысшасы: ‘Направленное распространение информации о потребительных свойствах товаров или услугах с целью создания или увеличения спроса на них’ [1] . Ал Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі жарнаманы «спектакль, концерт, жиналыс, лекция, спорттық жарыстар, ойын-сауықтар туралы хабарлама деп түсіндіреді[2] . Қазақ совет энциклопедиясы бойынша «реклама бар, «жарнама деген тағы бар: «Реклама: тегінде латынның reclamo - жар салу деген сөзі: Жұртқа көп өткізу үшін әр түрлі товарлар мен өндірілетін қызметтердің қасиеттерін жариялау [3] .

Белгілі бір адамдар ұйымдар, әдебиет пен өнер шығармалары туралы хабар таратып, оларды әйгілеу. «Жарнама деген: «спектакль, концерт, лекция немесе көрермендерге арналған басқа да мәдени шаралар, спорттық жарыстар, ойын-сауықтар туралы хабарландырудың бір түрі. Көріп отырғандай, кейбір сөздіктерде жарнама мен реклама сөздерінің бір мағынада қолданылатын сөз екеніне қарамастан, екі анықтама берілген. Әрине, сөздіктердегі бұл екі анықтаманың да бір нәрсеге - жарнамаға қатысты екеніне кұмән келтіруге болмайды. Өйткені әр түрлі жиналыс, конференция туралы хабар беру жарнама болса, спектакль, концерт, түрлі мәдени шараларға байланысты хабар беру де басы ашық, ол да жарнама.

1990 жылдың бас кезіне дейін қазақ қоғамында, қазақ мәдениетінде жарнама осындай мағынада түсіндіріліп келді.

Жоғарыда көрсетілген анықтамалардан шығатын қорытынды - осы уақытқа дейін жарнама дегеніміз: мәдени шаралар туралы хабарландырулар, шақырулар, плакаттар дегенді ғана білдіретін. Басқаша айтқанда, бұл терминнің қолданылу аясы, мазмұны тар болды. Екіншіден оның қоғамдық қызметі, қоғамдық-саяси рөлі мүлде болған жоқ.

Орыс мәдениетінде «реклама» сөзіне бірнеше анықтамалар беріледі:

«Реклама (франц. Reclame, от лат. reclamer - выкрикивать) - разнообразные мероприятия, имеющие целью оповещние о чем-либо, например, о товарах, зрелищах (театральная реклама, кинореклама), услугах, оказываемых каким-либо предприятием и т. д. »[4] .

Үлкен энциклопедиялық сөздікте «Торговая реклама» ұғымына жеке анықтама берілген: «торговая реклама - это популяризация товаров с целью их продажи, создания спроса на них, ознакомления потрибителей с качеством, особенностями и местом продажи товаров, разъяснения способов их потребления» [5] .

Орыс тілі сөздігінде жарнамаға мынадай түсінік беріледі:

« 1. Широкое оповещение о потребительских свойствах товаров и различных видах услуг с целью создания спроса на них.

1. Распространение сведений о ком-либо, о чем-либо с целью создания известности, популярности.

2. Объявление, плакат, содержащие такое оповещание» [6] .

1995 жылғы Ресей Федерациясының «Жарнама туралы» заңында жарнамаға келесі түсіндірме берілген: «Реклама - распространяемые в любой форме, с помощью любых средств информации о физическом или юридическом лице, товарах, идеях и начинаниях (рекламная информация), которая предназначена для определенного круга лиц м призвана формировать или поддерживать интерес к этим физическому, юридическому лицу, товарам, идеям и начинаниям и способстовать реализации товаров, идей и начинаний /Закон Российской Федерации «О рекламе» от 18. 07. 1995/.

Шет тілдер сөздігінде де жарнама терминіне мынадай анықтама беріледі: «Реклама (фр. Reclame-лат. Reclamare - выкрикивать) 1) информация о товарах, различных видах услуг и т. п. с целью оповещения потребителей и создания спроса на эти товары, услуги и т. п. ; 2) распространение сведений о ком-, о чем-либо с целью создания популярности»[7] .

Шетел ғалымдары да жарнама терминіне әртүрлі анықтамалар береді, олардың көпшілігі атап айтқанда маркетинг тұрғысынан ғана айтылған.

Мысалы: АҚШ-тағы Солтүстік Университетінің профессоры, атақты маркетолог ғалым Филип Котлер, жарнамаға: «Реклама представляет собой неличные формы коммуникации, осуществляемые через посредство платных средств распространения информации, с четко указанным источником финансирования» деп анықтама беріп өткен. [8] .

Бұрыңғы кеңестік үкіметі кезінде, еңбек қарым-қатынастары қоғамдық меншік пен мемлекеттік меншікке тәуелді болғанда жарнама сыртқы экономикалық байланыс пен сыртқы сауданың атрибуты ретінде көрініс тапты. Яғни жарнама әрі ішкі экономикалық байланыста ешқандай қоғамдық-әлеуметтік рөл атқармады.

Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 19 желтоқсандағы № 508 Жарнама туралы Заңында «жарнама - адамдардың беймәлім тобына арналған және жеке немесе заңды тұлғаларға, тауарларға, тауар белгілеріне, жұмыстарға, көрсетілетін қызметтерге қызығушылықты қалыптастыруға және қолдауға арналған және оларды өткізуге жәрдемдесетін кез келген нысаңда, кез келген құралдардың көмегімен таратылатын және орналастырылатын ақпарат» делінген [9] .

Қазақстан Республикасында да жарнама тілін зерттеу мәселесі қолға алына бастады. Соның бір дәлелі - Ғ. Ә. Солтанбекованың «Қазақ жарнамалары: тілдік сипаты және олардың ықпал ету қызметі» деп аталатын кандидаттық диссертациясында жарнамаға былай деп анықтама береді: «Жарнама - терминдік ұғымдық көлемі кеңейген жаңа мазмұндағы қоғамдық-әлеуметтік термин; нарықтық қоғамның бір бөлігі, ұсыныстар мен ойларды, тауарларлы, қызмет көрсетулерді насихаттайтын, әрбір өндірістің, ұйымның тиімді қызмет етуіне ықпал жасайтын, бәсекелестікті дамытатын форма; бұл оның экстралингвиятикалық сипатына қатысты анықтама» [10] .

Жарнама жөніндегі барлық анықтамаларды ескере отырып, С. А. Асанбаеваның «Мемлекеттік тілдің жарнама саласындағы социолингвистикалық өзекті мәселелері» атты кандидаттық диссертациясында берілген анықтаманы, жарнамаға берілген толыққанды анықтама деп есептеймін. Яғни«жарнама - белгілі бір зат пен құбылысты, іс-әрекет пен қызметті елге таныту, насихаттау, оларға деген сұранысты күшейту мақсатымен (ауызша, жазбаша) жарияланған хабарлама жиынтығы» [11] .

Увайсова Мадина Мухамадалиевнаның «Жарнама тілі: лингвопрагматикалық аспект» атты кандидаттық диссертациясы да осы тақырыптың маңызды аспектілерін ашуға үлес қосқан. Ғалымның диссертациясы прагматикалық стратегиялардың медиа-мәтіндегі әсері, ақпараттық-мағыналық кескіндемесі, интерпретациясы, адресат пен адресант арасындағы рөлдік қатынастар түрлері тұрғыларынан жан-жақты талданған [12] .

Қазіргі уақытта жарнама ұғымының қамтитын мазмұны, көлемі ұлғайды. Қазір жарнаманың елдің ішкі экономикасында, сыртқы экономикасында, әсіресе ішкі экономикада атқарып отырған орны үлкен. Қазіргі уақытта жарнаманың маңызы артып, кең қолданысқа түсіп отыр. Нарықтық еңбек қарым-қатынасы, бәсекелестік пайда болады, сондықтан да жарнамаға деген қажеттілік арта түсуде.

Жарнама ісі нарықтық экономиканың дамуына байланысты күн сайын біздің өмірімізді кеңінен қамтып, берік орын алуда. Жарнаманың экономикалық, саяси, мәдени өмірімізде алатын орны ерекше. Өйткені көпшілік қауым халық шаруашылығының, ішкі және сыртқы экономиканың әрқилы салаларындағы болып жатқан жетістіктерден тез хабардар ететін жарнаманы қажет етеді.

Жарнама ісі нарықтық экономиканың дамуына байланысты, жыл санап біздің өмірімізден берік орын алуда. Оның экономикалық, мәдени өмірімізде алатын орны ерекше. Өйткені қауым халық шаруашылығының әр қилы салаларында, атап айтқанда, өнеркәсіп, сауда-саттық, тұрмыстық қызмет көрсету, спорт, туризм, мәдениет пен басқа да өмір, салаларындағы болып жатқан жетістіктерден тез хабардар ететін жарнаманы қажет етеді. Осы талапқа сай, мемлекеттік тіл қоғамдық өміріміздің әр түрлі салаларында қолданылу үстінде. Соның бір айғағы - жарнама.

Қазіргі уақытта қоғам дамуындағы түрлі өзгерістерге байланысты жарнаманың (реклама, publicity) терминдерінің қамтитын ұғымның ауқымы мен қолдану өрісі өте кеңейді. Орыс мәдениетінде де жарнама термині қамтитын ұғымның толық әрі жан-жақты пайдаланылуына байланысты да жарнама туралы зерттеулер көптеп пайда бола бастады.

Соңғы жылдары отандық және шетелдік авторлардың еңбектерінде коммерциялық жарнама мен саяси жарнама түрлерін зерттеуге деген қызығушылық ерекше артқан. Олар жарнаманың әртүрлі қырларын анықтауға, жарнама феноменін талдауда дискурсивтік практиканы қолдану, жарнаманың институционалды аспектісін қарастырып, жарнаманың қоғамдағы қызметін анықтау және оның адресатқа оң және теріс ықпалын анықтау және т. б мәселелерін зерттеуге көп көңіл бөлуде.

Адамзаттың даму жолында жарнаманың қоғамдағы қызметі ерекше екені айтпаса да түсінікті. Зерттеушілердің айтуына қарағанда, жарнаманың замандар бойы қалыптасып дамыған, қоғам, халык өмірімен біте қайнасқан өзіндік тарихы бар. Жарнаманың ең алғашқы үлгілері тауар өндірісінің дамуы кезінде пайда болды. Мысалы, көне Грекия мен Римде сауда-саттыққа байланысты алғашқы хабарлар ағаш тақталарда, сүйектерде жазылып, оқылған. Жарнаматанушылардың пайымдауынша, алғашқы жазбаша жарнамаланған жарнамаға 2500 жыл болған тәрізді. Көне Египеттің Мемфиа қаласында табылған тасқа ойылып жазылған жарнамада былай делінген: “Мен, Рино, Крит аралынанмын, құдайдың қолдаумен, түс жоримын” (“Я, Рино с острова Крит, по воле богов толкую сноведения”) . Осы бір Риноның өзін жарнамалаған тас Каир қаласының музейінде сақталынған.

Қытайда 10-ғасырда баспа жарнамасы болған. Месопотамия саудагерлерінің эмблемалары да жарнамаға жатады. Ерте кезде жарнамалық хабарларды сауда жолдарының бойындағы жартастарға, тастарға, мыс пен сүйектерге жазатын. Тарихи құжаттарда ортағасырлық қалаларда өндірушілердің тауарларын халық көп жиналған жерде мадақтап, хабарлайтын азаншылар қоғамы болғаны жайлы мәліметтер бар.

Капитализмнің дамып, нығаюына байланысты жарнама жеке сала болып қалыптаса бастайды. Ол сала концерн, корпорация, кәсіпорын, фирмалардың мүддесін қорғайтын, олардың нарықты жаулап алу, пайда түсіру үшін қолданатын негізгі құралы болатын ірі индустрияға айналды.

Сонымен, ХІХ-ғасырда жарнама барлық дамыған капиталистік елдердің өмір салтының бір бөлшегі болып қалыптасты.

Ресейде де жарнама ісі жақсы жолға қойылғанын айта кету керек. Х-ХІ- ғасырдың өзіңде-ақ орыс көпестері өз тауарларын жарнамалаудың алуан түрін қолданған: сауда қатарының алдыңда көңілді өлеңдер мен жаңылтпаштар айтып, тауарларды мадақтайтын арнаулы жалданған азаншылар тұрды. 19 - ғасырдың аяғында Ресейде баспа жарнамасы мен сонымен бірге газет пен журналдардағы жарнама да даму үстінде болды. «Сауда», «Сауда және өмір» журналдары, «Комиссионер» (Москва), «Сатып алушының серігі» (Төменгі Новгород) газеттері сияқты арнайы жарнамалық басылымдар пайда болды. Жарнама ісінің зор табыстарын 1897 жылдың соңында Петерборда Бүкіләлемдік сауда плакаты көрмесі болғанынан, онда әр елден келген жарнамашылардың 700-ден астам жұмыстары қойылғанынан көруге болады. Бұл жұмыстардың ішінде орыс суретшілерінің жұмыстары да болды.

Шет елдерде, әсіресе жарнама Америкада жақсы дамыды. АҚШ-та ең алғашқы жарнама газет бетінде 1704жылы 1 мамырда жарияланған. Бұл жарнама үш хабарландырудан тұрады. Ол Бостонның «Ньюслеттер» газетінде жарияланған. Ал, Жапонияда жарнаманың пайда болуын 17-18 ғасырдың орта шенімен байланыстырады. Бірақ жарнама жеке кәсіп ретінде арнайы жарнама компаниялары құрылған кезде ғана пайда болды. Газет жарнаманың бірден-бір құралы болды. Жапонияда ең бірінші газет 1850 жылы шықты. Газеттегі жарнамалар негізінен дәрі -дәрмектерді, парфюмерияны, жаңа басылымдарды жарнамалады.

Жарнама қазақ халқында да кездейсоқ, тосыннан келген жаңалық емес. Оның алғашқы ауызша үлгерін қазақ әдебиетінен байқауымызға болады. Халық аузындағы аса құнды мәдени мұраларды жинау ісінде айрықша көрнекті еңбек еткен ғалымдар: В. В. Радлов, И. Е. Березин, Г. Н. Потанин, Ш. Ш. Уәлиханов, Н. Ильминский, А. Е. Алектаров тағы басқалар.

Ауыз әдебиетіндегі «Қамбар батыр», «Қобыланды батыр», «Алпамыс батыр» жырларындағы үзінділерден сол дәуірдің жарнама үлгілерін көруге болады. Себебі жазу-сызуы жоқ елде хабар таратудың ең қолайлы түрі осы болды. Мұндай жарнама үлгілерін ауыз әдебиетінен молынан кездестіруге болады. Мысалы, «Қобыланды батыр» жырынан мынадай жолдарды кездестіреміз:

Қалған мұнда Құртқа қыз,

Салды хабар жұртына.

Берен тонды жамылды…

Сұлтаным келе жатыр деп,

Нөкері бар қасында

Қараман, Орақ батыр деп,

“Отыз күндей ойын бар,

Қырық күн қылар тойым бар.

Алты мың үйлі қыпшақтан

Жан қалдырмай жайындар …

Алпыс атан бөлдіріп,

Сайыстыққа қойындар.

Үлкен аға, кіші іні,

Батырдың кетіп алдынан,

Даяр қылып тұрыңдар …

Сыр бойынан табылған “Мұңлық-Зарлық”, “Оғыз-Наме” жазба ескерткіштерінің “Жарлық шашу”, “Жар салу” сөздерінің өзінен жарнаманың негізі барын байқауға болады. Мысалы, XІІ-XV ғасыр ескерткіші бойынша, Оғыз қаған әйдік той жасады, ел-жұртқа жарлық шашып, шақырып кеңесті … Жарлық жазылып, елшілерге беріп жіберілді. “Мұнлық-Зарлық” ескерткішінде де “Жар салу” деген сөз бар [21] .

Қазақ жазбаша жарнамасының үшінші кезеңі - 1917 жылғы төңкеріске дейінгі уақыт. Бұл - сауда - саттықтың айырбас түрі болған кез. XІX ғасырдың екінші жарстысындағы қазақ буржуазиясының ұлттық талаптарының бірі ана тілінде газет шығару болды. Патша әкімшілігінің бұйрық-жарлығын, жаңа хабарларын, сауда-саттық мәселелерін жергілікті әкімдермен халыққа өз тілімзде жеткізу де қазақ тілінде шығатын газетті қажет етті. Осындай қажеттіліктердің нәтижесінде, ұлттық буржуазияның тілегін қанағаттандырып, жергілікті әкімдердің қазақ елін ісін жеңілдету мақсатымен патша үіметі ұлт тілінде газет шығаруға рұқсат берді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.