Мектеп жасына дейінгі балалардың дене тәрбиесін дамытудың маңызы

Жұмыс түрі: Диссертация
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 85 бет
Таңдаулыға:

АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ ПЕДАГОГИКА ЖӘНЕ ПСИХОЛОГИЯ ИНСТИТУТЫ

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БІЛІМ БЕРУ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГИКА КАФЕДРАСЫ

«Қорғауға жіберілді»

МДДББжӘП кафедрасының меңгерушісі

п. ғ. д., профессор Қыяқбаева Ұ. Қ(қолы)

« », «___» 2020ж.

МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ

« Мектепке дейінгі 4-5 жастағы балаларды қимылды ойындар арқылы дене тәрбиесін дамыту»

«6М010101 - Мектепке дейінгі оқыту мен тәрбиелеу»

Орындаған: Абдусаттарова. Б. А

Ғылыми жетекші: Тасжүрекова Ж. Т.

п. ғ. к., доцент

Алматы, 2020

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

1. МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ҚИМЫЛ-ҚОЗҒАЛЫС ОЙЫНДАРЫ АРҚЫЛЫ ДЕНЕ ТӘРБИЕСІН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Дене тәрбиесын дамытуда мектепке дейінгі жастағы балаларды қимыл-қозғалыс дағдылары арқылы тәрбиелеудың рөлі . . . 8

1. 2 Мектепке дейінгі 4-5жастағы балалардың анатомо-физиологиялық дамуының ерекшеліктері . . . 18

1. 3 Мектепке дейінгі 4-5жастағы балалардың дене тәрбиесінің қимыл-қозғалыс дағдылары арқылы дамуы . . . 27

2. МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ҚЫМЫЛ-ҚОЗҒАЛЫС ОЙЫНДАРЫ ТҮРЛЕРІНДЕГІ ДЕНЕ ЖАТТЫҒУЛАРЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТӘЖРИБЕЛІК МАҢЫЗЫ

2. 1 Мектеп жасына дейінгі балалардың дене тәрбиесінде қимыл қозғалыс ойындарды қолданудың тәжірибелік әдістемесі . . . 41

2. 2 Тәжірибелік-эксперименталды жұмыстың мазмұны мен барысы . . . 44

2. 3 Тәжірибелік-эксперимент жұмысының нәтижелері . . . 66

Қорытынды . . . 71

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 74

КІРІСПЕ

Зерттеудің көкейкестілігі: Қазақстан егемен мемлекет ретінде қалыптасып, бүкіл дүниежүзілік саяси аренадағы орны айқындалып жатқан сәтте, қазақстандық әр жеке адамның әлуметтік дамуы мен ұлттық санасының өсуіне, денсаулығын сақтау мәселесіне терең ден қойылуда.

Осы орайда жүзеге асырылып жатқан жұмыстарға бағыт-бағдар беретін негізгі құжаттарға Қазақстан Республикасының Конституциясы[1], Білім беру туралы Заңы[2], Қазақ балабақшаларында тәрбиелеу және білім беру мазмұнын жаңарту тұжырымдамасы[3], Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті [4], Білім берудің барлық деңгейінің мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттары[5], Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламаларын білім беру бағдарламасы[6] .

2016 жылдың 12 тамызында қабылданған мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасына сәйкес білім, білік, дағды, жалпыұлттық идеяға негізделген жалпы адамзаттық құндылықтар, ерік-жігер, физикалық және зияткерлік қасиеттер мектеп жасына дейінгі балалардың жас ерекшеліктеріне сай бойларында болу қажет құзіреттіліктер болып табылады.

Бағдарламаның міндеттері: баланың өмірін қорғауды және денсаулығын нығайтуды қамтамасыз ететін заттық-кеңістіктік дамытушы орта құру, мектепке дейінгі білім берудің сабақтастығы мен үздіксіздік ұстанымдарын қамтамасыз ету, балалардың дене, зияткерлік, коммуникативтік, мәдени және эстетикалық дамуына бағытталған білім беру салаларын кіріктіру.

Бағдарламада «Денсаулық» білім беру саласының базалық мазмұны дене шынықтыру ұйымдастырылған оқу қызметінде жүзеге асырылады.

Мақсаты денсаулықты сақтау технологиясын қолдана отырып, балалардың толыққанды денесін жəне психикасын дамытатын, ағзаны шынықтыратын, негізгі қимылдарды дамытатын жағдайлармен қамтамасыз ету болып табылады Міндеттері: балалардың өмірін қорғауға жəне денсаулықты нығайтуға жағдай жасау; жүру, жүгіру, өрмелеу, лақтыру, секіру, тепе-теңдікті жетілдіруге мүмкіндік беретін негізгі қимыл түрлерін дамыту жəне үйлестіру; денсаулықты нығайтуға ықпал ететін мəдени-гигиеналық дағдыларын қалыптастыру; дербестікке, дене жаттығуларын орындауға ынтасын тəрбиелеу.

Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында «Мектепке дейінгі ұйымдар отбасымен қатар бір жастан алты жасқа дейінгі балаларды тәрбиелеу мен оқыту, олардың дене және психикалық денсаулығын сақтап, нығайтуды жүзеге асырады», - делінген.

Қоғамдағы Қазіргі кезеңде білім беру саласындағы әлемдік білім кеңістігіне ұмтылуға байланысты жасалынып жатқан талпыныстар мектепке дейінгі ұйым тәрбиеленушілерінің және мектеп оқушыларының дербестігін, ізденімпаздығын, белсенділігі мен шығармашылық қабілеттерін дамытуды талап етілуде. . Сондықтан, мектеп жасына дейінгі балаларадың мектепке дейінгі мекемелерде тәрбиеленіп жүрген кезінде олардың денсаулығын шынықтыру, ойлау белсенділігін, шығармашылық қабілетін дамыту, білімі мен біліктерін өмірдің жаңа жағдайында пайдалана білуге үйрету қажеттілігі туындап отыр. [7]

Мектеп жасына дейінгі балалардың мемлекеттік міндетті білім беру стандартының жобасында: «Мектепке дейінгі білім беру - Қазақстан Республикасының жалпы білім беру жүйесінің құрылымдық бөлімі ретінде маңызды роль атқарады, себебі оның шегінде баланың табиғилық сапалары мен ерекшеліктері анықталып, олардың даму жағдайлары қамтамасыз етіледі . . . » деп көрсетілген .

Ал, мектепке дейінгі кезең - бала организмінің өте қарқынды дамитын, қалыптасқан маңызды кезеңі. Осы кезеңде организмнің бүкіл жүйелері мен мүшелері, дене және жүйелік-психикалық дамуы қалыптасады, жетіле түседі. Осыларды ескере отырып, мектеп жасына дейінгі балаларда салауатты өмір салтын қалыптастыруға баса назар аударылуда. Болашақ ұрпақ салауаттылығы бүгіннен басталуы керек. Cалауатты өмір салтын қалыптастыру қызметінің құрылымы мен байланыстары жасалып, материалдық-техникалық ресурстары қамтамасыз етілді; құқықтық-нормативтік базасы жасалды; гигиеналық тәрбие процесіне жаңа технологиялар енгізілді; денсаулық сақтау мен білім беруді ұйымдастыру үшін салауатты өмір салтын қалыптастыратын мамандар даярлау қолға алынды; салауатты өмір салтын қалыптастырудың ұлттық саясаты анықталды, оның тұжырымдамалық негізі ретінде «Салауатты өмір салты» атты кешенді бағдарлама жасалды. [8] .

Ендеше, қоғам мүддесіне лайықты, жан-жақты жетілген, бойында ұлттық сана мен психология қалыптасқан парасатты азамат пен дені сау бала тәрбиелеп өсіру - отбасының, балабақша мен барша халықтың міндеті.

П. Ф. Лесгафттың іс қимыл ойындарының теориясы мен әдістемесін құруы. Орыстың тамаша педагогы П. Ф. Лесгафт Ресейде дене тәрбиесінің ерекше жүйесін жасады. Әрбір ойын дейді Лесгафт белгілі бір мақсатты көздеуі керек, ал ойынның түрі осы мақсатқа жауап бергені жөн. [9] .

«Дене тәрбиесін дұрыс жүргізу үшін ағзаның дамуына әсер ететін жағдайдың бәрін пайдалану қажет», - деп И. П. Павлов адам ағзасының біртұтастығын, дене мүшелерінің бәрі де бір - бірімен және сыртқы ортамен байланысты екенін танытты[10] .

Дене тәрбиесі теориясы қоғамдық, жаратылыс және педагогика ғылымдарымен тығыз байланысты. Қазақстандық дене тәрбиесі теориясының идеологиялық негізгі ұлттық-халықтық педагогика мен интернационалдық тәрбие практикасының озық үлгілеріне сүйенеді. Дене тәрбиесі осы жалпы адамзаттық тәрбиенің ажырамас бөлшегі болып табылады. Демократиялық қоғамның негізін салушылар адам тәрбиесі әлеуметтік-экономикалық жағдайға, ал ол өз кезегінде адамдардың санасы мен білім деңгейіне, мәдениетіне, бір ауыз сөзбен айтқанда, алған тәрбиесіне тәуелді екенін дәлелдеп берген болатын. Мектепке дейінгі ұйымдардағы балаларға ұлттық, тәрбие беруге байланысты бірнеше шетел және отандық ғылыми зерттеушілерді атап өтуге болады:

-Мектепке дейінгі балалардың танымдық және шығармашылық белсенділіктерін қалыптастырудың тұлғалық негізділігін психологтар Л. С. Рубинштейн, Л. И. Божович, Л. А. Венгер, Л. С. Выготский, П. Я. Гальперин, А. В. Запорожец, Д. Б. Эльконин, Т. Тәжібаев, М. Мұқанов, Қ. Жарықбаев, Ә. Алдамұратов, Х. Шерьязданова және т. б., мектепке дейінгі балалардың анатомиялық-физиологиялық, танымдық және эмоциялық-еріктік сипаттамаларында белсенділікті А. М. Леушина, А. А. Люблинская, Н. Н. Поддьяков, А. П. Усова т. б., танымдық әрекет, жеке тұлғалық даму, белсенділікті арттыру Ш. А. Амонашвили, Т. И. Шамова, Ә. М. Мұханбетжанова т. б., мектепке дейінгі тәрбие мәселелері жөнінде ғылыми-теориялық және әдістемелік зерттеулер Б. Б. Баймұратова, А. Меңжанова, М. С. Сәтімбекова, М. Т. Тұрыскелдина, Ә. Әмірова, А. Е. Манкеш, Қ. Меңдаяқова, Ф. Н. Жұмабекова, Ж. С. Хасанова, Ж. Рысбекова, А. Т. Искакова, А. Х. Казетова т. б., мектепке дейінгі білім беру теориясы және әдістемесі Ұ. Т. Төленова, Н. С. Сайлауова, Г. З. Таубаева, К. М. Метербаева т. б. еңбектерінде зерттелінген.

- мектеп жасына дейінгі балаларды тәрбиелеудің аспектілері (Т. В. Черник, О. В. Леонова, М. Г. Евграфова, Е. А. Иванова, Е. Н. Кергилова, Т. Иманбеков, К. Сейсембаев, Т. А. Левченко, Ә. С. Әмірова, А. Е. Манкеш, О. М. Сыздық, З. М. Балгимбаева)

- мектеп жасына дейінгілердің дене дамуы (Е. Ф. Вертякова, Л. Д. Вавилова, В. Д. Ботнарь, О. Н. Юденко, С. Д. Кириенко, Б. Н. Галаева) [11] ;

-Қазақстанда денсаулық сақтау технологиясы мәселесі салауатты өмір салтының түрлі аспектілері бойынша балалардың денсаулығын сақтау теориясы мен тәжірибесіне елеулі үлес қосқан Г. Д. Әлімжанованың, Р. Р. Амангелдиевтың, З. К. Дунаеваның, С. А. Жампеисованың еңбектерінде ашып көрсетілген [12] .

- мектепке дейінгі ұйымдардың оқу-тәрбие үдерісіне ұлттық педагогика үлгілерін ендіру (Ж. М. Акпарова, С. Г. Жанабаев, А. Ә. Капенова, Ұ. Т. Төленова) .

Көптеген зерттеулердің әдіснамалық бағдарына профессор М. Т. Тұрыскелдина Қазақстан Республикасында дене тәрбиесі тұжырымдамасы алынды.

Жоғарыда көрсетілген нормативтік құжаттарды талдау барысы балалардың дене тәрбиесін қалыптастыру мақсатында мектепке дейінгі мекеме жұмысының мазмұнында дене тәрбиесі элементтердің өз мүмкіндігіне сай қолданылмайтынын көрсетті. Аталған зерттеуші ғалымдардың еңбектері мен мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасының нәтижелерін қарастыра келе, мектеп жасына дейінгі балалардың Мектепке дейінгі жастағы балаларды қимылды ойындар арқылы дене тәрбиесін дамыту мәселесінің ғылыми теориялық тұрғыдан зерттеу нысанына айналмағандығы, сонымен қатар бүгінгі таңда «жалпы дене тәрбиесіге» деген бірыңғай көзқарастың толық қалыптаспағандығын ғылыми жұмыстар мен заңнамалық құжаттарға талдау жасау барысы көрсетті. Осы тұрғыдан алғанда төмендегідей бірнеше қарама-қайшылықтар туындады:

-мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасында көрсетілген жас ерекшелігіне сай күтілетін нәтижелер мен дене жаттығуларын орындауға ынтасы бала бойында жеткілікті деңгейде болмауы; ;

- Осыған сәйкес дәстүрлі құндылықтар негізінде жан-жақты дамыған жеке тұлғаны тәрбиелеудегі қазақстандық қоғамның қажеттіліктері мен мектепке дейінгі мекеменің балалардың дене тәрбиесі қалыптастыру жүйесінің жеткіліксіздігі; мектепке дейінгі ұйымдарда балалардың дене тәрбиесі қалыптастыру мүмкіндігі мен бұл мәселенің арасында бірнеше қарама - қайшылықтар туындайды. Бұл қайшылықтардың шешімін табу мақсатында дене тәрбиесі мектепке дейінгі кезеңнен бастап қалыптастыру жолдарын анықтау біздің зерттеу проблемамызды айқындауға және тақырыпты «Мектепке дейінгі 4-5 жастағы балаларды қимылды ойындар арқылы дене тәрбиесін дамыту» деп таңдап алуымызға негіз болды.

Зерттеудің мақсаты :

-Балалардың дене тәрбиесі бойынша дағдыларын, қимыл-қозғалыс ойындары арқылы дамытудың мазмұны мен әдістемесін теориялық жағынан айқындау.

Зерттеудің міндеттері :

- Мектепке дейінгі 4-5 жастағы балаларды қимылды ойындар арқылы дене тәрбиесін дамытудің маңызын талдау;

- Мектепке дейінгі 4-5 жастағы балаларды қимылды ойындар арқылы дене тәрбиесін дамытудың рөлін нақтылау;

- 4-5 жастағы балаларды қимылды ойындар арқылы дене тәрбиесін дамытудың құрылымдық-мазмұндық модельн құру;

- 4-5 жастағы балалардың балаларды қимылды ойындар арқылы дене тәрбиесін дамытудың тиімділігін тәжірибелік-эксперимент жүзінде тексеру.

Зерттеу нысаны: Мектепке дейінгі ұйымдардағы 4-5 жастағы балаларды қимылды ойындар арқылы дене тәрбиесін дамыту үдерісі.

Зеттеудің пәні: 4-5 жастағы балалардың дене тәрбиесін қимылды ойындар арқылы дамыту.

Зерттеудің әдіснамалық негіздері: дене тәрбиесі, физиология, психология, дене тәрбиесінің педагогикасындағы алдынғы қатарлы мамандардың еңбектері болып келеді: К. . Адамбеков, Ә. Ж. Тастанов, Т. М. Тұрыскелдина, Х. Ф. Анарқұлов, Б. И. Иманбеков еңбектеріне ерекше көңіл бөлдік. Шұғылданушылармен дене шынықтыру қуралдарын қолдануда пайдаландық

Зерттеу әдістері : теориялық - анализ, синтез, жобалау, модельдеу, педагогикалық- бақылау, сауалнама өткізу

Зерттеудің практикалық маңыздылығы: диссертациядағы теориялық тұжырымдар, зерттеу нәтижелері мен қорытындылары осы мәселе бойынша болашақта жүргізілетін ғылыми ізденістерге негіз бола алады; жұмыстың материалдары мектепке дейінгі ұйым тәрбиешілері үшін де көмекші құрал ретінде практикалық қызығушылығын арттыруы мүмкін.

Зерттеу көздері : Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының «Білім Туралы» Заңы, Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті «Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу»-дің стандарты, Мектепке дейінгі оқыту мен тәрбиелеудің үлгілік бағдарламасы, зерттеу мәселесі бойынша философтардың, психологтар мен педагогтардың ғылыми еңбектері.

Зерттеу базасы : Алматы қаласы, Әуезов ауданына қарасты МКҚК № 46 бөбекжай-бақшасы.

Зерттеу кезеңдері: ғылыми зерттеу жұмысы бір-бірімен өзара байланысты екі кезеңнен тұрады.

Бірінші кезеңде (2018-2019 жж. ) зерттеу мәселесінің тақырыбы нақтыланып, ғылыми аппараты мен теориялық негізі анықталды. Философиялық, психологиялық, педагогикалық әдебиеттер және мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту мен тәрбиелеуге арналған бағдарламаларға, отандық, жақын және алыс шет елдік ғылыми зерттеулерге талдау жасалынды. Ғылыми мақалалар дайындалып, басылым бетіне шықты. Орта жастағы балалардың қимыл-қозғалыс ойындар көмегімен дене тәрбиесін дамытудың теориялық негіздері айқындалып, қимыл-қозғалыс ойындар жөнінде мәліметтер жинақталып, талданды. Ортанғы жастағы балалардың дене тәрбиесін қимыл-қозғалыс ойындары арқылы дамытудың модель құрылып, өлшемдері мен деңгейлері анықталды.

Екінші кезеңде (2019-2020 жж. ) Орта жастағы балалардың қимыл-қозғалыс ойындарының көмегімен дамуының деңгейі анықталып, педагогикалық эксперимент жұмыстарының мақсат-міндеттері, мазмұны айқындалып, эксперименттік жұмыс жүргізілді. Эксперименттік жұмыс барысында алынған барлық мәліметтердің нәтижелері қорытындыланды. Зерттеу нәтижелері талқыланып, статистикалық өңдеу жұмыстары жүргізілді

Диссертацияның құрылымы . Диссертация кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.

1 МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ҚИМЫЛ-ҚОЗҒАЛЫС ОЙЫНДАРЫ АРҚЫЛЫ ДЕНЕ ТӘРБИЕСІН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Мектеп жасына дейінгі балалардың дене тәрбиесін дамытудың маңызы.

Балалар дене тәрбиесінің теориясы қазіргі кездегі ғылыми зерттеулер мен озат практика негізінде дамиды. Біздің елімізде жаңа педагогиканың - жас ұрпаққа жан -жақты тәрбие берудің ірге тасын қалады.

Мектеп жасына дейінгі балаларға жан - жақты тәрбие беру жайындағы теорияның дамуына Н. К. Крупская баға жетпес үлес қосты. Н. К. Крупская алғашқы жылдарынан бастап қоғам міндеттерін ескере отырып, тәрбиенің жаңа теориясын жасау қажеттігін меңзеді. Ол баланы дамыту, тәрбиелеу және білім беру мәселелеріне педагогика, психология мен физиология саласындағы қазіргі кездегі ғылыми зерттеулерге сүйене отырып, нағыз ғылыми тұрғыдан қараудың міндет екніне назар аударды. Н. К. Крупская тәрбиелеу және білім беру методикасын жасау кезінде баланың жас шамалық ерекшеліктерінің ескерілуі қажеттілігін атап көрсетті[13] . .

Н. К. Крупская баланың дене тәрбиесіне үлкен мән берді. Ол шымыр да шыныққан жас ұрпақ тәрбиелеу міндетіне байланысты физкультураны айрықша маңызды деп санады. Дене жаттықтырудың бала организіміне пайдалы әсерлерін атап отырып, Надежда Константиновна организмді тек шынықтыра нығайтып қана қоймай тәрбие беру мақсатында да пайдалануға болатын ойындарды бөліп көрсетті. Ол ойынның ұжымдық нығайтудағы өзін-өзі ұстай білуге, ұйымдаса әрекет етуге, мінез қалыптастыруға тәрбиелеудегі маңызды ролін атап айтты. Н. К. Крупскаяның мектеп жасына децінгі балалардың дене тәрбиесі туралы айтқандардың жаңа қоғамдық-саяси құрылыс жағдайындағы дене тәрбиесі теориясы дамуының жаңа кезеңін айқындап береді. Дене тәрбиесі туралы отандық ғылым, тамыры орыстың көп ғасырлық халықтық педагогикасынына тереңдей сіңген өткен дәуір бай мұрасына әсерімен қалыптасты.

ХVII ғасырдың екінші жартысында-ақ сол кездің аса білімді адамдарының бірі - Епифаний Славинецкий балалардың дене тәрбиесі жөнінде озық ойлар айтқанын тарихи материалдар дәлелдейді. Ол «Бала әдеттерінің азаматтылығы » деп аталатын тамаша кітап жасап шыққан. Бұл кітапта балалар ойынның ерекше тарау арналады және тәрбиелік-білім берудегі үлкен мәні көрсетіледі[14] .

Бұдан кейінгі кезде прогресшіл қоғам қайраткерлері И. И. Бецкой, Н. И Новиков, А. Н. Радищев дене дамуын ақыл-ой және еңбек тәрбиесімен тығыз бай- Мектепке дейінгі 4-5 жастағы балаларды қимылды ойындар арқылы дене тәрбиесін дамытудің маңызын талдау;

- Мектепке дейінгі 4-5 жастағы балаларды қимылды ойындар арқылы дене тәрбиесін дамытудың рөлін нақтылау;

- 4-5 жастағы балаларды қимылды ойындар арқылы дене тәрбиесін дамытудың құрылымдық-мазмұндық модельн құру;

- 4-5 жастағы балалардың балаларды қимылды ойындар арқылы дене тәрбиесін дамытудың тиімділігін тәжірибелік-эксперимент жүзінде тексеру.

ланыста қарастырған [15] . Орыстың революцияшыл демократтары А. И. Герцен, В. Г. Белинский, Н. Г. Чернышевский, Н. А. Добролюбов, Д. И. Писаревтің айтқан пікірлерінің дене тәрбиесі мәселелерінің талдап жасау үшін үлкен мәні болды. Олар дене тәрбиесінің жан-жақты тәрбие берудің бір бөлігі екенін анықтай отырып, оның ақыл-ой, еңбек, адамгершілік және эстетикалық тәрбиемен байланысын көрсетті. Олар дене тәрбиесінің мақсаты - жүйелі жаттығу, ойнау, серуендеу және организмді шынықтыру жолымен баланың дене күшін дамыту мен денсаулығын нығайту деп біледі. Мұның өзінде олар маңызды рольді еңбек пен демалыстың алмасып келуінен, ұйқының, тамақтанудың нормаландырылуынан көрінетін режимге бере отырып, мұны сергек рухты, адамның жарқын болашақ күресіне қабілетті болуы үшін қажетті дұрыс негіз деп санады[16] .

Тамаша педагог К. Д. Ушинский ойынға, гимнастикаға балалардың таза ауада жүруіне үлкен мән берді. Ол балалармен өткізілетін сабақ үстінде ықыласты қалпына келтіруге көмектесетін қысқа мерзімді қимыл-қозғалыс орындау үшін шағын үзілістер жасауды ұсынды. К. Д. Ушинский орыстың халықтық ойындарын қуатты Құрал санай отырып, оларды кеңінен пайдалануды ұсынды және педагогтарды осы ойындарды балалар үшін жинастыруға шақырды. К. Д. Ушинский педагогтарға жоғары талап қоя отырып, балаға жетекшілік етуге үлкен қателіктер жібермеу үшін олар анатомия, физиология, психология, педагогика сияқты ғылымдарды білуге міндетті деп санады[17] .

Прогресшіл қоғам қайраткерлерінің айтқандары, ғалымдардың, дәрігерлердің еңбектері дене тәрбиесінің отандық теориясын жасауға алғы шарт болды. Мәскеуде дене тәрбиесінің өзіндік теориясын жасаушы П. Ф. Лесгафт болып табылды. Аса ірі ғалым-педагог, медицина және хирургия докторы П. Ф. Лесгафт өз заманының озық ойлы адамдарының қатарында болды. П. Ф. Лесгафт ғылыми-материалисттік көзқарастары оның педагогикалық жүйесінің ірге тасы болып қаланды, онда дене шынықтыру білімі теориясы басты орын алған. П. Ф. Лесгафт балаларға арналған дене жаттығуларының біртұтас жүйесін жасады, оны автор дене тәрбиесімен өзара байланысты қарастырады (дене жаттығуларының гимнастикалық және сауықтырушылық маңызы) . П. Ф. Лесгафт дене жаттығуларын іріктеуге балалардың анатомиялық-физиологиялық ерекшеліктерін, жаттығуларды бірте -бірте күрделендіруді және түрлендіруді негіз етіп алған. Ол белгілі бір жаттығулар жүйесінің адам организмін жан-жақты дамуға және дұрыс қызмет етуге алып келуіне, оның дене күшінің бірте -бірте жаттығуына жәрдемдесуіне ұмтылды. Дененің дамуын П. Ф. Лесгафт ақыл -ой, адамгершілік және эстетикалық дамумен, еңбек іс -әрекетімен өзара байланыста ғана мойындалады. Лесгафт дене жаттығуларын орындау процесін рухани және жетілуімен тұтаса бір уақытта жүретін процесс ретінде қарастырған. Лесгафт мұғалімнен сабақтарға жүйелі әзірленуді талап етті. Үйрету процесінде мұғалім денеге түсетін ауыртпалықты бірте-бірте арттыруды, жаттығуларды ауыстыруды және түрлендіруді алдын ала қарастыруға тиіс. П. Ф. Лесгафт қимыл-қозғалыс ойындары теориясы мен әдістемесін жасады. Ол қимыл-қозғалыс ойынын «бала соның көмегімен өмірге әзірленетін жаттығу» ретінде анықтайды. Осы ойындар үстінде ол дағдыларға, әдеттерге ие болады, онда мінез қалыптаса бастайды. Ойындағы ережелердің заң ретінде маңызы бар, балалардың оған деген көзқарасы саналы және жауапты болуы тиіс. Оны орындау баршаның міндеті, сондықтанда оның үлкен тәрбиелік күші бар. Ойындар моральдік қасиеттері - тәртіпті, адалдық, шындықты, ұстамдықты дамытады. П. Ф. Лесгафт ойынды жеке адамды тәрбиелеудің аса маңызды құралы ретінде қарастырады. П. Ф. Лесгафт теориясы балалардың дене тәрбиесі туралы ғылымды одан әрі дамыту үшін берік іргетас болып табы лды. П. Ф. Лесгафттың шәкірті дәрігер-педиятр және гигиенист, профессор В. ВГориневский