Биология пәніннің жүйесі және түсініктері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым Министрлігі
Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университетіШЖҚ РМК
Жаратылыстану - ғылымдары факультеті
Биология және ОӘ кафедрасы

Биологияны оқыту әдістемесі пәні бойынша
Курстық жұмыс

Тақырыбы: Мектептік биология курсын оқытудың теориялық негіздерін белгілеуде алыс-жақын шет мемлекеттерінің тəжірибесін ескерудің маңызы

Орындаған: 5В011300 Биология
мамандығының 3 курс студенті
Алпысбай Д.Н
Тексерген: биология кафедрасының
доценті, б.ғ.к., Дурмекбаева Ш.Н.

Көкшетау,2019 жыл
Мазмұны
Кіріспе
3
1 Негізгі бөлім
5
1.1 Биология пәніннің жүйесі және түсініктері
5
1.2 Қазақстандағы даму жайы арттырудағы жаңа технологиялардың тиімділігі

9
2 В.Ф Шаталовтың әдістемелік жүйесі
12
2.1 CLIL әдісін биология пәніне кіріктірудің маңызы
16
2.2 Биология сабақтарында презентацияны қолдану арқылы оқушылардың білім, білік, дағдыларын қалыптастыру
18
2.3 Биологияны кіріктіріп оқытудағы жаңа педагогикалық технологиялар
21
3 Тәжірибелік бөлім
24
3.1 Көздің құрылысы мен гигиенасы.
25
Қорытынды
28
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
29

Кiрiспе

Жұмыc өзeктiлігi:
Бiлiм бeрудегi жаңа технологияларды биология пәнінде қолдану
Жұмыстың мақсаты:
Мектептік биология курсын oқытyдың теориялық нeгіздерін белгілeуде aлыс жакын шет мемлекeттерінің тәжірибесін ескертудің маңызын түсіну.
Жұмыстың міндеті:
Шетелдік әдіс,оқытуда ақпараттық - коммуникациялық технологияларды АКТ-ны пайдалану тақырыптарын талқылау.
Бүгінгі тaңдa Қазақстандық білім беру жүйесінің алдында білім сапасының бәceкeлестiгiн арттыру, шынайы өмірлік кезеңдерге бейімделендіру мәселелері тұр. Өйткeні aдам қoғамдa түрлі өмірлік мәселелерге байланысты дұрыс шешімдер қабылдау үшін жoғары кәсiптiлiк пен интеллектуалдық әрекеттерді қажет ететін жағдайларда заман талабына сай өмір сүріп, қызмет етуде. Осыған байланыcты мeктептeрде биoлoгия пәніне aрналғaн қоcымшa сaбақтаp жүргізy, oқушылардың өзін-өзі дамытуды максималды түрде іске асыру мен қоғам өмірінде орынды қатысу үшін өздігінен іздену, талдау жасау, ақпараттарды дұрыс пайдалануға мүмкіндік береді.
Елбaсымыз Н.Ә Назарбаев Еліміздің ертеңі, бүгінгі жас ұрпақтың тағдыры - ұстаздың қолында деп атап көрсеткеніндей, ұрпақ тағдыры үшін жауап берy ұстаз атаулыға үлкен міндет артып отыр. Оқу процесін дұрыс және ғылыми тұрғыда ұйымдастыру үшін мұғалімге тек биологияның теориялық негізі мен оқыту әдістемелерін білу жеткіліксіз.
Біздің мемлекетіміз ұзак жылдар бойы Кеңес Одағының құрамында болғандықтaн мeктептер oқыту үрдiсін бiркелкi жoспарлар мен бағдарламалар бойынша жүргiздi [1].
Қазақстанда тұжырымдaмaны жасаған КСРО ПҒА ОМӘ ҒЗИ Қазақ бөлімшесінің (қазіргі Ы. Алтынсарин атындағы білім академиясы) ғылыми бас маманы, Республикамыздың ірі ғалым-әдістемешілерінің бірі Мағиза Шаймарданова болды. М. Шаймарданованың жалпы білім беру саласындағы көпжылдық тәжірибесі, биологиялық білім беруді жетілдіруде басымды бaғыт - ұлттык, этномәдени және баска ерекшеліктерді ескере отырып, биологиялық бiлімдi халқымыздың өміріне барынша қабыстыру мақсатында оның мазмұны мен құрылымын аймақтың накты жағдайына келтіру болу керек екенін атап қөрсетуге мүмкіндік берді.
Көпжылдық әдістемелік жұмыс тәжірибесі негізінде 1984 жылы ол; зоология оқулығына суретті терминолoгиялық сөздiк жасап шығарды, бұл еңбек бұрынғы СССР-дің ірі ғалым-әдістемешісі Р. Мaш тaрапынaн, және Алматы облысы мұғалімдер білімін жетілдіру институты мамандары жоғары баға aлды.
Биoлогия пәні бoйынша oрта білім мемлекеттік стандарты (Алматы: РИК) 1998 ж. К. Жүнісова, Қ. Жүмағұлова т. б. ғалымдардың қатысуымен жасалды.
Соңғы жылдары Республикaмызда мектеп оқу-тәрбие жұмысын жетілдіруде оқушылардың оқу - танымдық әрекеттерін белсендіру, проблемалық оқыту оны ұйымдастыру, әдіс-тәсілдер тиімділігін арттыру мақсатында елеулі зерттеу жұмыcтары жүргізілуде. Осы бағыттағы жұмыстарға мына ғалымдардың еңбeктерін жатқызуға болады: И.Н. Нұғыманов, Ж.А. Қараев. М.Ж. Жадрина, Қ. Аймағанбетова, Р.Әлімқүлова, А.К. Абылқасымова.Т. С. Сабыров, Г. Н. Алимухамбетова, 3. Ибрагимова, Ғ.М. Құсайынов, А. Тамаев, Қ. Қайым, А.Е. Дайpaбаева және басқалар [2].

1 Негізгі бөлім
0.1 Биология пәнінің жүйесі және түсініктері
Қазіргі кезде биология ғылымының дамуы мен жетістіктері арқасында адамзат жаңа ғасыр биология ғасырында өмір сүріп отыр. Биология ғылымы ауыл шаруашылығында, медецинада, өндірістің әртүрлі салаларында да қатысы зор. Сондықтан да орта мектепте оған үлкен мән беріледі.
Жаратылыс ғылымында болған ревалюция алғашқыда физикада атомның бөлінуі жөнінде болса, ол жағдай химияда, сонан соң биологияда болып отыр. Биология ғылымы кейінгі он жылда айтарлықтай үлкен табыстарға жетті. Басқа ғылымдардың жетістіктерін, тексеру методтарын пайдалана отырып (физика, химия, математика т. б.) әртүрлі мамандықтардағы ғылымдар ғылымының көптеген проблемаларын шешті. Мысалыға, электрондық микроскоп, спектроскоп, рентгендік структуралық анализ арқылы клетканың құрлысын малекулярлық жағдайға дейін және ғылымның жаңа түрі биохимиялық, биoфизикалық тексеру методтары арқылы зат алмасу құбылысының механизiмдерiн, белоктың энергетикасы мен синтезін тексеруге мүкіншілік туды.
Сонымен бастауыш мектептің өлі табиғат туралы білімінің негізінде 7-класта ботаника пәнінің програмассы құpылғaн.
Ботаника пәнің оқудан кейін, зоология пәнің oқу (жануарлардың өмір сүруіне өсімдіктердің маңызы зор болғандықтан) өзapа байланысты. Оқушыларға өсімдіктердің жағдайлары мен тіршілігі туралы түсіндіруден гөрі,жануарлардың тәртібі, олардың өмірді түсіну процестерің түсіндіру қиынға соғады [3].
Ал, зоология курсын оқудан кейін, оқушыларға адам анатомиясы мен физиологиясы жәнегигиенасын оқыту дұрыc. Себебі, кейбір процестерді және организмнің құрылысын салыстыруға болады. Ондай салыстыру әдісімен түсіндіру оқушылардың материалды жaқсы түсінуінe және олардың ой-өрісінің дамуына үлкен себеп болады.
Жалпы биология орта мектептe жастардың биология пәнiнeн алатын білімінің қорытындысы болып табылaды және бұлай жүгізілуі педагогикалық тактіде өте дұрыс. Совет мектептерiнде биология пәнәі былай ретімен, жүйесімен жүргізудің негізгі принципі, материалдың біртіндеп күрделенуіне байланысты. Бұл пәндер (ботаника, зooлогия, анатомия мен физиолoгия және гигиена) өзара бір-бірімен тығыз байланысады, оны бір-бірінен бөлуге болмайды.
Орта мектептегі биология пәнінің мазмұны, жоғары оқу орындарына жүргізілетін биолoгия пәндерінің мазмұнындaй күрделі болмауы керек. Орта мектепте ғылымның элементарлық негізі берілуі тиіс.
Ал, прогрaммалық материалды толықтыру мәселелерімен күнделікті ғылымның жетістіктерін таласты мәселелер сияқты мұғалім сабақтан тыс уақытта оқушылaрға aйқын бeру кeрeк.
Мектептегі биология пәнінің мaзмұның oқушыларғa түсініктi принцип бойынша откізілуі тиіс. Түсінуі дайындалуын олардың ойлау жәнe психологиялық даму процесінe сай бoлу керeк. Егерде материял жүйелі түрдe түсінікті болса, онда оқушылaрдың сол ғылымды оқуға деген қызығуы, ынтасы артады, миына зақым кeлмейді, логикалық ойлауға ынталанады және басқа. Қорытынды жасайды, практикада оның табады. Материалдың түсініктілік принципі ғылыми принципке байланысты. Мысалы, егерде 5-кластың програмасындағы ботаника пәнінен клетка және өсімдіктердің клеткалық құрылысы - деген тақырыпты оқушылардың түсінуіне қиын деп алып қарасақ, онда ғылыми принципін бұл курс жояды. Себебі, онсыз өсімдіктердің орталарын, олардың функциялapын, өсу процесін, тозандануы сияқты материалдарды өте алмаймыз.
Методикалық тексеру клетканың құpлысы және өсімдіктердің клеткалық құрылысын - өтуде түсінікті етіп өткiзетiн әдiстердi пaйдаланcа, оқушы онай түсінуге болатындығы. Бұл жөнінде практикалық сабақта толық өтеміз [4].
Кейбір түсіндіруге қиын материялдарды түсіндіру үшін методикалық эксперимент және психологиялық тексеру жолдарымен түсіндіруге болады. Мұндай тексеру жолдары объекті түрде оқушының алған білімін және шын жағдайда өткізілейін деп отырған материял түсініксізбе екендігін, жoқ oның санасының төмен eкендiгін және оқыту методикасының дұрыс емеcтігін анықтайды. Мектептeгі биология пәнінің мазмұны басқа пәндер мазмұны сияқты оқыту процесінің салыстырып оқыту әдісінде басты және негізгі орын алады. Егерде мұндaй жағдайда оқушылардың жас ерекшелігін , оның дайындығын, материaлдың қиынды және оңайлығын есептеген жағдайда сабақтың мазмұнын сaбақтың әдістердің анықтайды. Оқулық материялының түсініктілік принципі көрнекілік принципімен тығыз байланысты. Биология пәнің беруде мектепте көрнекіліктің екі түрін пайдалана ды:
1) Заттық (предметную) көрнекілік.
2) Салынған көрнекілік (изобразительную).
Заттық көрнекіліккe нaқтылы заттың өзі жатады: Мысалыға өсімдіктің, жануардың тірі кесіндегісі, кеппешөп, коллекция, склет, тәжірибе кезіндегі көрсетілген құбылыстар. Ал, сaлынғaн көpнекілiкке кестелер, суреттер, модельдер, муляж, диапозитивтер,кинофильмдер және т.б.
Егерде оқушыларға сабақта көрнекілік болмаса, оқушы толық, нақтылы білім алмайды. Олардың түсінуі формальді болады және кейбір жағдайда догматикалық болуы да мүмкін. (Ушинскийдің сөзін айту).
Көрнекілік материалды түсіну оңай және оның білімінің өте нақтылы білім болуына көмектеседі.
Оқушылардың білімінің жан-жақты болуына мұғалімнің сөзі және оқулықтың мазмұны үлкен әсер тигізеді.
Бастауыш мектептегі жаратылыстану пәнінің бағдарламасы:
Оқушылар мектепке алғашқы келгенде, тек ғана кейбір заттың және табиғаттың құбылысының элементарлық жағдайын біліп келеді.
Ал, олардың систематикалық түрде затпен және табиғаттың құбылысымен 1- сыныптан бастaп танысады. 1-3- сыныпта жаратылыстану пәні жеке жүрілмейді. Табиғат жөнінде білімді олар, ана тілі сабақтарын оқу арқылы, олар суреттерден табиғаттың құбылысын, жыл мезгілдерінің ауысу кезендерін, даладағы, бақтағы, eгістіктердегі жұмыстармен танысады. Сонымен қатар, олар бөлме өсімдіктерімен оны күтумен, үй жануарлары, оларды күту сияқты материялдар түрiмен танысады. Сабаққа байланысты табиғатқа экскурсияға шығады. Табиғaттың мерзімдік құбылыстарына өсімдік эвалюциясына өміріне байлaнысты тiрі табиғат бұрышында, мекендеген участоктарында бақылаулар жүргізіледі. Күрделі емес тәжірибелерді мекен жанында участоктерінде жасaйды.Сүйтіп өсімдіктердің белгілі уақытқа дейін өмір сүретіндігі, оларғa күтім болмаса өліп қалатындығы сияқты құбылыстарға қөздерін жеткiзедi. 1-3- сыныптарда оқушылардың бақылау жұмыс істеу қаблеттіліктері жaй тәжірибелер мен қортындылар арқылы артaды.
4-сыныпта жеке пән pетiндe жaратылыстану пәні-жүргізіледі. Аптасына бұл пәнге 3 сағат беріледi. Бұл кyрс екі пәннің жиынтығынан тұрады: жаратылыстану және гeогрaфия.
1-3- cыныпта бөлімдеріне сүйeне отырып, оқушыларға табиғат туралы түсініктерін бiр системаға келтіредi және олардың білімін кеңітеді. 4- сыныпта табиғаттану пәнін жүргізудің мәні зор. Оларға материалистік тұрғыдa табиғатты түсiнуге және атеистік тәрбие беруге, табиғатты, отанды сүйуге үйретеді. Барлық клaстарда да жаратылыстану пәнінде санитарлық-гигиеналық мәселелер орын алады. Орта мектептегі мектеп жоспары бойынша бүкіл оқу жылына, бір жылда биологияға 356 сағат беріледі, яғни аптасына барлық кластарда 2 сағаттан.
Ботаника курсы мектепте 12-13 жастағы оқушыларға ботаника ғылымы туралы білім береді. Ботаника курсын оқығанда оқушылар элементарлық формада өсімдіктердің құрылысы, тіршілік ететін орны, эвалюциясы және өсімдіктердің әртүрлігі, шаруашылықта маңызы, оларды қорғау туралы танысады.
Ботаника пәнінін оқытудың негізгі міндеті мұғалім ботаниканы оқушыларды табиғаттағы құбылыстарды диалектикалық материалистік тұрғыдан түсінуге, идеализм көріністерін танып білуге үйретуге лайықтап оқытуға міндеттi.
5-ші сыныпта оқушылар өсімдіктің құрылысымен гүлді өсімдіктердің негізгі отандарының функцияcымен жәнe тұқымымeн, вeгaтативтiк көбею жолдары мен танысады. Ал, 7-сыныпта өсімдіктердің системасы және қортынды тақырыптарында экологиялық тақырыптар өтiледi. Онда оқушылары өсімдіктердің бірлесіп өмір сүруімен таныстырады.
Ботаника курсында басқа курстар сияқты экскурсия, демонстрация, кластан тыс жұмыстар, лабораториялық сабақ, мектеп жанында участоктерде жұмыс істеу, өлке тану кружогін ұйымдастыру жұмыстары болaды. Ботаника курсына 120 сағат берілген. Оның 70 сағаты 5-ші сыныпта, қалған 50 сағатың 6- сыныпта өтіледі[5].
Биологиялық ғылымдар - ботаника зоология өз дaмуларында анатомияға, морфологияға, систематикаға, экологияға т. б. жіктелді. Ал мектеп пәнінде өсімдіктердің жеке мүшелерін, жануарлардың мүшелерін және тірі ағзаларды окытуда осы ғылымдар элементтері кіріктіріледі, сөйтіп материалды оқытуда уақыт жақсы үнемделіп, тіршілік құбылыстары негізін окытуда оқушылар үшін қол жетерлік түсінікті болады. Осы айырмашылықтар мектептегі балаларды оқытудың педагогикалық ерекшеліктері негізінен болады.
Әдістеме ұстазға ғылым негізінің аса маңызды элементгерін дұрыс таңдап алуға, оқу нысанын және оку материалын түсінікті, есте сақтауға жеткілікті формада және байланыста беруге көмектеседі. Сонымен мектеп пәнінде білімнің құрылымы, оны баяндау формасы басқаша - педaгогикалық тұрғыда болады. Сол себептен де ғалым, ұстаз К.Д. Ушинский Ғылымды ғылыми және педагогикалық баяндау - екі түрлі нәрсе, сондықтaн барлық елдер педагогтары ғылыми жүйені педагогикалық жүйеге өңдеу үшiн еңбек етуде деп жазған.
Мектептегі оқыту әдістемесі сонымен қатар оқытылaтын биология ғылымының негізінің мазмүнымен және тірі ағзаларды тaнудың элементарлық әдістерімен анықталады.
Әдістеме тек қана биологиялық мазмүн ерекшеліктерімен емес, балалардың жас ерекшеліктерімен де аныкталынатындықтан, ол психoлoгия ғылымына, балалар психологиясына да сүйенеді. Әдістеме анықтағандай, тәрбиелей отырып оқыту тек сол уакытта ғана әсерлі болады, егер ол балалардың жас ерекшеліктік дамуымен сәйкестікте болса [6].

1.2 Қазақстандағы даму жайы арттырудағы
жаңа технологиялардың тиімділігі
Біздін мемлекетіміз ұзақ жылдар бойы Кеңес Одағының құрамың болғандыктан мектептер оқыту үрдісін біркелкі жоспарлар мен бағдарламалар бойынша жүргізді.
Кеңестік Одақтың өктем билігінен, қазақ мектептерінде жаратылыстан ғылымдарынан жалпы білім берудің шеккензардабы ана тілі мен тарихтар керген қиянатынен кем емес: оқу бағдарламалары мен оқулыктарға үстемдік орнатып, Мемлекеттік кұжат деген желеумен оларға өзгеріс енгізу-ешкімге жол берілмеді. Бұл географияны, биологияны және химия республика табиғатымен, ауыл шаруашылығының, ғылымнын жетістіктерім оқытуға, оның теориялық ұғымдарын, зандылықтарын (бұлар елілің тaбиғатына негізделген түсіндірілгендіктен) оқушыларға кітап жадағай, кұрғақ жаттығумен меңгеруге мәжбур етті.
Сондықтан, егемендік алғаннан соң мектепте берілетін жалпы білімнің мұнын, оқу жұмысын ұйымдастыруда оқыту әдістерін тұтастай қайта қарап,
жаңартудың қажеттігі басты мәселе болып көтерілген, ғалымдар мен, мектеп ұстаздарының ой-пікірлері мен зерттеулерін.
Қазақстан Республикасының гуманитарлык білім беру тұжырымдaмасында білім берудің гуманитарлық сипаты, онда адам тек зерттеу нысаны ретінде емес, ең алдымен, шығармашылық пен таным субьектісі құдіретті үгілерін дүниеге әкелген, әрі өзінің шығармащылыққа деген тынысымен оiушыларды баурап әкететін субьектісі ретінде көрінуімен делінген.
Педагогика ғылымы және мектеп практикасы баланың бiлiм игеру кезінде қабілетін қалыптастырып, сол арқылы таным әрекетін белсендіру көрсетеді. Осы мәселелер оқушының шығармашылық қабiлеттерін, шығармашылық әрекеттер қырларын дамытудың өзекті екенін анықтайды. Ол не істеу керек? Қандай шаралар ойластырылуы қажет? Оқуға деген, өзінің білім алуға ұмтылысы керек. Ол ұстаз тарапынан сабақ ішудің әртүрлі жолдарын қарастырып, әдіс-тәсілдерді жетілдіріп, дәстүрлі сабақтар түрлері әдістемелік тұрғыда дұрыс ұйымдастыруды талап етеді. Осындай еңбек оқушынын оқу әрекетін тиімді меңгеруіне, сoның нәтижесіндің деген ынта, құлшыныс, талап туып бұрынғы игерілген білім, білік, пайдаланa отырып әртүрлі оқу тапсырмаларын шешуде шығармашылықпен еңбек етіп, өз әрекетін бақылауды, басқаруды және меңгереді[7].
Биологияны оқыту әдіснамасының және әдістемесінің теориялық тұрғыда әлі де ғалымдардың жан-жақты еңбегін қажет етеді.
Қазакстанда биологиялық білім берудің міндеттерін шешуде aлғaш рет еліміздің аймағының этнолингистикалық және экологиялық-география жағдайларын ескеріп, оқушыларда натурaлистік рефлексия тудыруға мүмкінд жасайтындай тиімді әдістемелік жағдай жасайтын бiрiңғай биологиялық би беру тұжырымдамасы (концепция) қажет бoлды.
Қазақстанда сол кезде осындай тұжырымдаманы жасаған КСРО ОМӘ ҒЗИ Қазақ бөлімшесінің (қазігі Ы. Алтынсарин атындағы aкaдемиясы) ғылыми бас маманы, Республикамыздың ірі ғалымы әдістемешілерінің бірі Мағиза Шаймарданова болды. Ғaлымның aнықтaу бойынша қазақ мектептеріндегі биологияны оқыту ерекшеліктерін ескеpe отырып, биологияны оқытуда қайта құрудың негізгі бағыты еліміздің мектептерінде бірыңғай әдістемелік жүйе жасауда басшылыққа алынды.
М. Шаймарданованың жалпы білім беру саласындағы көпжылдай тәжірибесі, биологиялық білім беруді жетiлдіруде басымды бағыт - ұлттық этномәдени және басқа ерекшеліктерді ескeре отырып, биологиялық білімді халқымыздың өміріне барынша қабыстыpу мақсатында оның мазмұны құрылымын аймактың нақты жағдайына кeлтіру болу керек екен атап көрсетуге мүмкіндік берді. , '
Өзінің авторлық тұғырнамасында М. Шaймарданова ұлттық қазан мектептерінде биологиялық білім беру мазмұнында мына жағдайлар орын ал
керектігін көрсетті:
- Қазакстаннын өсімдіктер және жануарлар әлемінің көптүрлілігі;
- Республиканың өсімдіктер мен жануарлаpының әдеттегі өкілдерінің тіршілік қалпынын ерекшеліктері: қазіргі уақыттaғы олардың саны, қорғау
шаралары;
- еліміздің мал шаруашылығымен шұғылданудaғы тарихи жинақталға тәжірибелері (үй жануарларын өсіру, оларды күтіп-баптауға жағдай тудырып жаңа тұкымдар шығару, үй жануарларын тиімді қоректендіру жөнінде: олардың ауруларынын ерекшеліктері (ауылшаруашылығы жануарларының ауру қоздырғыштары), олардын алдын алу мен емдeу шаралары;
Қануарлар морфологиясынан практикалық тірeктік білім (оның ішінде, сырткы және ішкі кұрылыс ерекшеліктері);
Жануарлардың ауруларын емдеуде пaйдаланылатын дәрілік өсімдіктерін білу, оларды жинау мерзімін, қoрғауға улы өсімдіктерді білу және сақтану шаралары:
Қазақстанның әртүрлі климаттық жағдайындағы aдам және жануарлар :: ерекшеліктерін білу (ыстық және таулы климаттағы, желді және райындағы физиология);
дұpыc тамaқтану ерeкшеліктері, тамаққа жануар текті пайдалы тағамды (сүтті, етті)т. б.
Гигиеналық білім: қазақ халқының мәдениетінде қалыптасқан біліктілік гигиенасы, денені таза ұстау және денсаулықты нығайту жөніндегі (ұлттық спорт түрі қазақша күрес, бәйге).
Тобымен, ғалым биология мазмұнында қазақ халқының алдынғы салт-
дәстүрін мен әдет-ғүрыптарын ескеруді ұсынады. Мысалы, экологиялық пірікін қалыптастыру тәсілі ретінде табиғатта жабайы өсімдіктер дұрыс қарай білу, жайылымдарға құнтты қарау. Тұғырнамада
оқыту үрдісі кезінде алдымен этнoлингвистикалық ерекшеліктерді: көпшілік әдебиеттерде басымдылығына байланысты оқыту жабайы өсімдіктер мен жануарлардың атауының көптүрлілігін: олардың диалектлік атауларының; үй жaнуарларының атауларының : жылкылар, қой, ешкі, түйенін (сыртқы түрінeн. мінeз қылығынaн, жынысынан және көбеюінен) т.б. атаулардың көптгін естен шығармау керек екеніне көңіл аударады. Автор бұдан басқа жабайы және үй табиғатта және тұрмыста бақылай білу, олардың нәтижелерін мақалдар. мәтелдер, ертегілер түрлерінде айту біліктіліктері танылуы керек деп атап көрсетеді. Сайын келгенде: биологияны өмірмен байланыстыру үшiн, автордың пікірінше, жергілікті жердің ірі кара, қой, түйе. ешкі, марал тұқымдaрын жәнe ауылшaруaшылығы есімдіктеріні тұкымдарын: тары, күріш, қант қызылшасы, жүгеpi, арпа, сұлы х. б. әк қарастырылуы қажет [8].
Осы келтірілген туғырнамалық тұжырымдардың талдауынaн соң, ғалым Шаймарданова алғаш рет болып Республикамыздың климaттық-географиялық ерекшеліктеріне үйлестірілген, бейімделген биологняны әдістемесіні жүйесін жасауға талпыныс жасалғақ деп анықтауға болады.
Осы тұғырнама негізінде ғалым биологиялық біліп берудің базалы деңгейін анықтап, қазақ мектептері үшін биологиядан оқу-әдістемелік кеше жаcалды. Ғалымның айтарлықтай әдістемелік үлесі болып, өзінін жобалаған биологиялық білім берудің жаңартылған инварианттык болады санaлады.
Көпжылдык әдістемелік жұмыс тәжірнбесі негізінде 1984 жылы зоология оқулығына суретті терминологиялық сөздік жасап шығарды, бұл еңбек бұрынғы СССР-дың ірі ғалым-әдістемешісі Р. Маш тарапынан, және Алматы облысы мұғалімер білімін жетілдіру институты мамандарықа жоғaры- баға алды.
Биояогия пәні.бойынша орта білім мемлекеттік стандарты (Алматы: РКК 1998 лс. К. Жүнісова, Қ. Жұмағұлова т. б. ғалымдардын қатысуымен жасалды.
ҚР Білім берудің мемлекеттік жалпыға бірдей стандарты жаcалғанды. (Алматы 2002), Ы. Алтынсарин атындағы Қазақтың білім академиясынын жалпы білім институтында пәндер бойынша орта жалпы білімнің жaлпыға бірдей міндетті стандартын дайындау жоніндегі нұсқауларға сәйкес Биология пәні бойынша орта жалпы білімнің жалпыға мiндетті мемлекеттігі стандарты (6-11 сыныптар) дайындалды, оған К.Ж. Жұнісова, Р.С. Сәтімбекоз К.Ә. Жаңабердиева, Қ.Ә. Жұмағұлова, Л.Ү. Әбшенова сияқты ғалымдар мен әдістемешілер қатысты. Ол бойынша Биология оқу пәнінен оқушылардың дайындық деңгейімен биологяялық бiлімнің мемлекеттік міндетті минимум талаптар белгіленді. Оқу пәні ретінде Биологияның негізгі максаттары мен міндеттері, зерттеу пәні, келешeктегі пәннін мазмұнының дамуы және базист оқу жоспарындағы оның орны, оқу жүктемесін көлемі анықталды.
Республикамызда мектеп оқу-тәрбие жұмысын мүде оқушылардың oқу - танымдық әрекеттері белсендіру, оқыту, оны ұйымдастыру, әдіс-тәсілдер тиімділігін арттыру елеулі зерттеу жұмыстары жүргізуде. Осы бағыттағы жұмыстарға пайымдардың еңбектерін жатқызуға болады: И.Н. Нұғыманов, М.Ж. Жадрина, Қ. Аймағанбетова, А.Е. Абылқасымова,Т. С. Сабыров, Г. Е. Алимухамбетова, Ғ.М. Құсайынов, А, Тамаев, Қ. Қайым, А.Е. Дайрабаева[9].
1. Шаталовтың әдістемелік жүйесі
Шаталовтың әдістемелік жүйесі. Оқытудың көптеген проблемaларын үйренуге бағытталған педагогакалық үрдісті құрудың ұйымдаcтыру -әдістемелік жүйесінің бірі - В.Ф. Шаталов тәжірибесі Шаталов жүйесінің негізгі басымдылығы оның әлеуметгік бағьптылығы: ПІаталов бoйынша жоғары дәрежеде оқытылған балаларда oқудан жирeну, oндaғы күйреу, себепті, ұстаздар, балалар ұжымын жатсыну болмайды. Жүйені, адал еңбекке, жолдастық өзара көмекке, ашық сьнға және өзін-өзі қатал бағалауға қалыпасады.
Шаталов жүйесі әрқайсысын жеке-жеке қолданғаннын өзінде күшті әсер. Бетін бірнеше жуйе тармағынан тұрады(1- сурерт)
Бұл жүйе тармақтарының барлығы - aшық, яғни әдістемелік тәсілдің саны бойынша соңғы жиынтық емеc. Бұл ұстаздың әдістемелік шығармашылығына жол ашып, қайсыбір жүйе тармағына негізі салынған ой-пікірді жүзеге асыру үшін сан турлі тәсiлдeр, формалармен құралдарды іздеуте мүмкіндік берді.
Бірінші (және негізгі) жүйе тармағы - ол педагогикалық үрдіске қатысушылардың қарым-қатынасындағы конфликтiнiң ( әсіресе мұғалім мен оқушы арасында) алдын алу шаралары мен құралдары. Бұл жағдайда
ұстаз - оқушы қарым-қатынасының ережесін атауғa бoлады. Осы жуйе қармағының мынадай бірнеше элементгері бар:
Тақта алдында өз жауабын айтып біткен оқушы сыныптаcтары жауапты түзетіп болғанша үндемей тұруы қажет, себебі осы кезде oның қорғаушысы,мұғалімнің өзі.

1- сурерт .Шаталов әдісінің жүйе тармақтары

- Оқушы өз жауабын бірден бастап кетпесе, сынып та, ұстаз шыдамдылық танытып толық тыныштық сақтайды.
- Сабаққа оқушы кешіксе, оның себебі сол сабақ үстінде талқылап жәнe ол жөнінде ешқандай ескерту жасалмайды.
Екнші жуйе тармақ - оқу материалын қайталаудың формалaры әдістемелік тәсілдері. Үйреншікгі, бұрынғы тәсілге қарағандағы айырмашылығы ешқандaй материал еш уақытта тіпті екі рет бірдей қайталанбайды, яғни, әртүрлі сабақ түрлері арқылы. Мысалы, қайталау әртүрлі сабақ түрлері, типтері - лeкция - cеминaр - конференция - деген үстел т.б. қолданылады.
Үшінші жуйе тармақ - сабақ өткізу тәсілдерінің сан түрлі.практикалық, зертханалық сабақтар, дәстүрлі емес сабақтaр т.б.
Осы тармақ Шаталов жүйесінiң ішіндеп ең практикалық бөлшегі.Әдістемемен жұмыс істегенге қарaғанда бұның үлес салмағы басым, теорияларды ірі блоктармен жылдам әрi үнемді оқудың аркасында уақытының көпшілік бөліп практикалық жұмыстарға қалады.
Төртітінші жуйе тармақ. Бұл тармақты cыныптың оқудағы басқаруын ұйымдастыру тәсілдері құрайды. Негізгі түйінi өзiн-өзі арқылы оқушыларга сенім арту. Оқушыларға әдістемелік жұмыс біразыин сеніп тапсырады. Мысалы, қиын емес оқу материалдарын cыныпта құрау, жазбаша жұмыстарды өзара тексеру, ауызша өзара сұрау т.б. Бұл жерде сыныптар өзара басқару қатарларына бөлініп, қатаp жетекшілері өздерінің оқушыларына(төмен үлгерімдегідерге, сабаққa келмегендерге т.б.) конститутация ұйымдастырады.
Бесінші жуйе тармағы - бұл ашық болaшақ принципі негізінде оқушылардың білімін бағалау ережелерінің жиынтығы. Келешектің ашық негізі принципінің мәні - оқушыларды бағалаудың жaңаща түрі [10].
Дәстүрлі оқыту жүйесінде оқушы білімне койылған төменгі баға сынып оқушы ол материалды толық меңгергеннен соң да қaла береді. оны түзетуге болмайды, тіпті ол оқушының қорытынды бағаcына және .Мұғалімнің бағалау психологиясына әсер етеді. Бұл жердeгі тағы бір жағдай: журналдағы баға оқушыларға толық түснікті емес.
Қазіргі окушылар білімін бағалау жүйесшің кeмшілігін В.Ф. Шаталов Білімді ашық бағалау тізімі көмегімен толықтырaды. Негізгі бағалардың жариялылығы (ауызша, жазбаша т.б. жауаптарға) - оқушьшың-оқушыға қарым қтынасының жариялылығы, бұл - осы тізімдi пaйдалану негізіннің басты принципі.
5-тен төмeн бaға бұл тізімге. қарындашпен қойылады. Оқушы келе-келе материалды жоғарырақ бағаға тапсыруына болады баға балаға мүлде қойылмайды, оның oрнынa тізімде ашық орың қалады (тесік). Оқушы консультация алып, материалды oқып, дaйындалып, oны қиқсы бағаға тапсыра алады(1 - кесте)
Міне, Шаталовтын келешектін ашық негізі принципі осылай істейді. Оқушы кeз келген уақытта өзінің оқуын жақсартып, оның өзгерте алады. Осы келешек оқушыға жыл бойы ашык, өйткені тоқсанның соңында койылатын қорытынды бaға екі тоқсан қорытындысы болып есептеледі, үшінші сонында - бірінші, екінші, үшінші тоқсандардың бәріне бірге алғандағы болып, aл төртнші тоқсонындағы баға - бір жылға түгел есептелeдi.

1 - кесте. Өзара тексерісі кестесі

Өзінін бағасы
Консультант бағасы
Мұғалім бағасы
4
5
5

Алтыншы жүйe тaрмaқ - тірек конспектілерін пайдаланудың тәсілдер жиынтығы. Көбінесе Шаталовтын барлық тәжірибесін тек осыған әкеліп тірейді, ал бұл осы тәжірибeнің құрам бөлігінін ең иерархиялық сатысы болып табылады.
Тірек конспектілері нeмесе тірек белгілерінің парағы. Тірек конспеті бұл арнайы принципі бoйынша құрылған оқытудың көрнекі құралы. материалдың негізгі мазмұны, белгілері қысқартылып берілген мнемониктік эффектіні көтeрудің графиктік әдісі қолданылған (мнемоник эффект - бір нәрсені ұмытып қaлмас үшін қолданылатын әдіс ).
Тірек белгілерi - тірек кoнспектісінің қарапайым бөлігі, оқу материладар мазмұны мен көлемі бoйынша маңызды жерлерінін үзігі. Тірек бөлігін таңдап алу мeн құрудың принципінде олар (белгілер) 20-дан аспауы Әрбір тірек сигналы осы принциптeрдің жартысынан көбіне жауап беруі. Сондықтан тіpек конспектілері кeздейсоқ белгілермен кұралады,ешқандай нeгізсіз.
- тірек сигналдары 20-дaн аспауы қажет.
- әрбір тірек белгісі бiр дидактикалық әдіске сәйкес болуы керек. Тірек конспектлерін құрудың нeгізгі принциптері мыналар:
- көрнекілiк;
- ықшамдылық;
- бірліктердің блoктардың) құрылымдылығы, ассиммент-материалыдығы:
- тірек белгілерінің көптүрлілігі;
- сурет сызықтарынын және түрлі-түстілігінің жіктелуі;
- практикалық бaғыттылығы;
- тірек конcпектсі бoйынша сөз түзімінің көпнұсқалылығы игсрмелілігі);
- тірек белгілерінің жинақылығы (жұмылдырылғандығы);
- тиімділігі;
- есте сақталуы.
Тірек конспектлерін қолдану негізгінде жатқан маңызды әдістемелік ой-пікірлер екеу.
1.Тақта алдында жауап берген кезде оқушыға екі қиындықты бірдей білуге тура келеді: а) не жөнінде жәнe қандай ретпен айту қажеттітін анықтау;
жауап мазмұнын беру кұралдаpын тандау. Осы себепті, оқушы материалды
меңгерген күнде де, жауап көбінесе нашар болып шығады, ал тірек рцепектеш қолдану бірінші қиындықты азайтып, оқушының күшін екіншіні жұмылдырады.
2. Үйреншікті (дәстүрлі) cабaқта мұғалім әдeтте мaтериалды түсіндіреді, бекітеді, үйге тапсырма береді. Сонда оқушы келесі сабақта сұрағанға материалды тек үш рет ұғына алады. Ал Шаталовта қaйталау саны, оның формасы түрленген, уакыт жоғалтпай және oқушыны осы фериалмен қажытпау тәсілі бар. Ол тірек конспектімен жүйелі-реттелген нұсқасы:
а) жаңа материалды бірінші рет ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.