Ұлттық тәрбиенің өзегі - адамгершілік тәрбиесі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Курстық жұмыстың өзектілігі: Ұлы тұлғалардың соның ішінде Абай, Ыбырай, Әл-Фараби және т. б. Отанына, еліне қызмет еткен адамдардың адамгершілік тәрбиесі туралы пікірлерін ортаға салу. Адамгершілік тәрбиенің қазіргі қоғамда алатын орны. Келешек ұрпаққа ұлы тұлғалардың ұлы сөздері арқылы адами қасиеттерді сіңіру. Адамгершілік тәрбиенің мазмұны мен бағыттары туралы ой қозғау. Адами қасиетті жоғалтпау, салт-сананы ұлттық құндылықтар арқылы тәрбиелеу, білім мен тәрбиені біріктіріп оқыту сынды мәселелерге мұғалім жауапты. Қазақ елінің дамуы үшін Отанын сүйетін, мемлекеттік құндылықтарды құрметтейтін, еліне, жеріне адал патриот азаматтар мен азаматшаларды тәрбиелеп шығару - ата-ана мен ұстаздың мақсаты. «Руыңды қорғаймын десең, ұлыңды тәрбиеле, ұлтыңды қорғаймын десең, қызыңды тәрбиеле», деген дана халқымыз. Ұлда ұят, қызда қылық болуы үшін ұлттық дәстүрімізді жаңғыртып, балалардың бойына имани, адами қасиеттер дарыту керек. Адамгершілік тәрбие ананың ақ сүтінен дариды. Жас ұрпақты адами қасиеттерге баулу үшін, алдымен ата-ананың атқаратын рөлінің қаншалықты маңызды екеніне көзіміз жетеді. Сондықтан да ұлт үшін қыз тәрбиесі маңызды. Жастарды отбасы өміріне даярлауда, қыз баланың қонақ екенін, ұл баланың отбасының қорғаны екенін, шағын мемлекет құру үшін сыйластықтың басты рөл атқаратындығын ұғындыру ата-ананың міндеті болып табылады. Ұрпақ мәңгүрт болмай, өз тілін, дінін, ділін толық білуі тиіс. Дәстүрлі дінді ұстану, дінді құрметтеуге үйрету бала басқа ағымға кетпес үшін ғаламтор желісінен ізденбеуі керек екенін айту керек. Қыз баланың ары мен ұл баланың намысы ұлт мәселесінде бірінші орында тұрады. «Малым - жанымның садақасы, жаным - арымның садақасы», - деп өткен, қазақ елі үшін қаншама еңбек сіңірген ұлы тұлғалардың адагершілік туралы пікірлері қай уақытта болмасын өз күшін жоймақ емес. Міне, сол үшін оқушыларды адами қасиеттерге баулу барысында осы ұлы тұлғалардың айтқан нақыл сөз, ұрпаққа деген өсиеттерінен тәлім алсақ нұр үстіне нұр болар еді.

Курстық жұмыстың мақсаты: Абай, Ыбырай, Әл Фараби тағы басқа ұлы адамдардың адамгершілік туралы пікірлерін зерттеу.

Курстық жұмыстың міндеттері:

адамгершілік тәрбиесінің мазмұны, бағыттары;
діни-рухтық тәрбие;
отбасы тәрбиесі. Жастарды отбасы өміріне даярлау.

Курстық жұмыстың зерттеу әдістері: шығармашылық әдіс, түсіндіру әдісі, зерттеу әдісі, көрнекілік әдісі, эвристикалық әдіс,

Курстық жұмыстың құрылымы: курстық жұмыстың құрылымы кіріспеден, бір бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

АБАЙ, ЫБЫРАЙ, ӘЛ-ФАРАБИ ТАҒЫ БАСҚА ҰЛЫ АДАМДАРДЫҢ АДАМГЕРШІЛІК ТУРАЛЫ ПІКІРЛЕРІ

1. 1 Адамгершілік тәрбиесінің мазмұны, бағыттары

Адамгершілік тәрбиесі жастардың қоғамға, отбасына, елге, білімге, Отанға, жер бетіндегі бейбітшілікке қатынасын қалыптастырады. Осы заманғы адамгершілік тәрбиесі жекелеген бағыттарға емес, адамгершілік құндылықтарға негізделеді.

Адам - ең әуелі адамгершілігімен, парасатының биіктігімен көрікті. Мәдениет жоғары адам айналасындағылармен қарапайым қарым-қатынаста болады.

Адамгершілік тәрбиесі оқушыларды адамгершілік ұғымы, принциптері, мінез-құлық нормалары жайындағы біліммен кемелдендіреді. Оқушылар оларды оқып үйренумен шектелмей, оқу, тәрбие, еңбек процесінде іске асырғанда адамгершілік олардың сеніміне айналады.

Моральдың негізгі міндеті - адамның мінез-құлқын тәрбиелеу, осы арқылы олардың бойында әдеп сақтау қатынастарын қалыптастыру, адам мен қоғам арасындағы қатынасты реттеу [1, 12 б] .

Адамгершілік тәрбиесі оқушылардың моральдық сенімдерін, жағымды мінез-құлық дағдылары мен әдеттерін қалыптастырады.

Адамгершілік - адамзаттың ең көркем қасиеті. Себебі бұл қасиет бізді осы өмірдегі барлық мақұлық атаулыдан ерекшелеп тұрады. Адамгершліктің басты қайнар көзі - тәрбие. Әлемнің екінші ұстазы Әл-Фараби тәрбиесіз берілген білім - адамзаттың хас жауы деп айтқан. Ал, тәрбие қайдан басталады? Әрине отбасыдан. Отбасы шағын мемлекет. Осы шағын мемлекеттен сонымен қатар, мектептен алған тәлім-тәрбиемізбен біз үлкен өмірге өз бетімізше қадам басамыз. Адамсыз - қоғам, қоғамсыз - адам болмайды. Қоғамды құрайтын адамдардың соның ішінде олардың жеке қасиеттері, әсіресе, тәрбиесі ерекше рөл атқарады. Қоғамда өз іздерін қалдырған қаншама ұлы тұлғалар бар. Жақсының аты өлмейді, ғалымның хаты өлмейді. Демек, ұлы тұлғалардың елі, жері, халқы үшін атқарған қызметтері, еңбектері ешқашан өшпек емес. Олар қоғамда ойып тұрып орын алатындары осы адамгершілік қасиеттері мен тынбай еңбек еткендерінің арқасы. Солардың ішінде Ыбырай Алтынсарин, Абай Құнанбайұлы, Әбу насыр Әл-Фараби және т. б. елі үшін ерен еңбек еткен тұлғалардың осы адамгершілік жайлы өз ой пікірлерін бойымызға сіңіру керек.

Адамгершілік тәрбиесінің теориялық мәселелері Әл-Фараби, Ыбырай, Абай, т. б. еңбектерінде кеңінен қолданыс тапқан.

Әл-Фараби «Адам өз өмірінің қожасы, сондықтан өз бағытын өзі жасауы керек. Ол не нерсеге де ұқыптылықпен қарап, жиған-тергенін орынсыз шашпай, кез келген адамға сырын ашпай, өзінің мақсат мүдделері жөнінде достарымен ғана бөлісіп отыруы керек. Осылайша өмір сүрген адамның ғана ар-ожданы таза болады» деген.

Абай адамгершілік, әдептік нормалары жайында көптеген пікірлер қалдырды. Оның бірінші қоятын талабы - мораль жағынан ұстамды, таза болу, сыпайы мінезді, жақсы құлықты, әділетшіл, шыншыл болу. Әдепсіз, арсыз, байлаусыз, өсекші, өтірікші, алдамшы, кеселді сияқты жаман мінездер мен әдеттерден, жарамсыз қылықтардан сақтанып, өзін одан жоғары санап, ондай қылықтарды бойына лайықсыз көрсе ғана, адам парасатты болады.

Абайдың қоятын екінші талабы - тұрақтылық, «Қылам дегенін қыларлық, тұрам дегеніне тұрарлық, мінезде азғырылмайтын ақылды, арды сақтарлық беріктігі, қайраты бар болсын» дейді.

Үшінші талабы - әділетшілдік. Әлеуметтік міндеті - дүниені белсене құрушы адамның бірі болып, халқы, Отаны үшін қызмет істеуі.

Ақын мейірімділік қасиетке терең мән береді (төртінші қара сөзі) [6, 18 б] .

Қазақ халқы - мәдени бай мұрасы, өзіне біткен табиғи ерекшелігі бар, сергек ой, сезімтал жүрек, дәстүрлі тәрбие, әдіс-тәсілдері бар халық. Қазақ топырағында туып, білім алған, кейінгі ұрпаққа өшпес мұра қалдырған ұлы тұлғалар: Әбу Насыр Әл-Фараби, Жүсіп Баласағұн, Махмұт Қашқари, Шоқан Уәлиханов, Ыбырай Алтынсарин, Абай Құнанбаев, Ахмет Байтұрсынов, Сұлтанмахмұт Торайғыров, Мұхамеджан Сералин, Мұхтар Әуезов, Сәбит Мұқанов, Спандияр Көбеев, Бауыржан Момышұлы, Мәлік Ғабдуллин, тағы басқа ойшыл ғалымдар мен ақындар ғылымның әр саласы мен әдебиеттің, мәдениеттің дамуына игі ықпал жасады [3, 5 б] .

Тәлім-тәрбие берудің басты саласының бірі - ұлтжандылық, халқы үшін адал қызмет ету. Ұлтжандылықтың, елін сүюдің ғажайып күш екендігін терең сезінген ежелгі қазақ ақын-жыраулары, ойшылдары өз шығармаларына осы тақырыпты үнемі арқау етті, көп көңіл бөліп, халықты елі үшін жанын пида етуге, жастарды елжандылық рухта тәрбиелеуге баса көңіл бөлді. Мысалы, ХVII-ХVІІІ ғасырда өмір сүрген жырау, қолбасшы батыр, қоғам қайраткері Ақтамберді Сарыұлы:

Жауға шаптым ту байлап,

Шепті бұздым айқайлап,

Дұшпаннан көрген қорлықтан

Жанды жүрек, қан қайнап,

Ел-жұртты қорғайлап,

Өлімге жүрміз бас байлап, - деп елінің бас бостандығы үшін жаумен жан аямай, кескілесе күресуге шақырады.

XIX ғасырда өмір сүрген Д. Бабатайұлы жігерсіз адамнан ерлік іс шықпайтындығын, ерік-жігердің, қажыр-қайраттың елі үшін күрестегі маңызын былай деп суреттеді:

Ер қолынан іс келмес, Жігерім болса жетем де,

Сұңқардайын түйілмей. Еліме барып ұл болам.

Буынып белін бекінбей, Жігерсіз болсам жетесіз,

Зердесі жігер қайнамай . . . Қойын жайып құл болам . . .

Жастарды ұлтжандылық рухта тәрбиелеу XIX ғасырдағы қазақтың ақиық ақыны, жауынгер жыршысы Махамбет Өтемісұлының өлеңдерінде өзекті орын алады. Ол жастарды ерлікке, отан сүюшілікке, ар-намысты қорғауға, адамгершілікке уағыздайды. Ақынның қай өлеңін алсақ та, халыққа адал қызмет ет, еліңді, жеріңді жаудан қасық қаның қалғанша қорға, әділет үшін, халық үшін өкінбей өлу - азамат ердің ісі деген аталы сөздер өрнектеледі. Махамбет, Ақтамберді, Шал, т. б. ақын-жыраулар шығармасында ерекше сөз болатын ерлік, Отанын, елін, жерін жаудан қорғай білушілік, отбасы, ауыл-аймақ, ел намысын қорғау жолында жан аямаушылық сияқты ізгі қасиеттерді дәріптей отырып, жастардың бойына ұлтжандылық пен гуманистік қасиеттерді сіңіре аламыз [5, 51 б] .

Профессор М. Ғабдуллин өзінің «Ата-аналарға тәрбие туралы кеңес» еңбегінде «Бүгінгі жастарды ұлтжандылық рухта тәрбиелеуде ақын-жыраулардың өнеге сөздерінің белгілі мөлшерде пайдасы бар екенін баса айтады. Мұндағы тәрбиелік мәні бар әңгімелер жастарға жат емес. Халықты сүй, халық үшін ерлік еңбек ет, ел-жұртқа қорған бол деушілік қазіргі күнде ескірген сөздер емес, қайта мағыналы, мәнді сөздер. Сондықтан бұлардың ішінен жастарымызды тәрбиелеуде әсер ететіндерін таңдап алып, орнымен пайдалана білсек, нұр үстіне нұр болар еді», - дейді. Осы тұрғыдан алғанда қазақтың ұлы ойшылдарының кемеңгерлік ой-пікірлерін оқу-тәрбие ісінде орынды пайдалана отырып, оқушы-жастарды ұлтжандылыққа тәрбиелеу - әрбір тәрбиеші ұстаздың басты парызы [9, 31 б] .

Әскери ұлтжандылық тақырыптарына ой толғаған жауынгер жазушы, тәлімгер педагог Бауыржан Момышұлы жас жауынгерлерді ерлік, ұлтжандылық, Отанын, елін, жерін сүю, ұлттар достығына тәрбиелеу қажеттілігін өз шығармаларының арқауы етті. Ол ұлттың дәстүрді, елжандылықты жастардың қанына сіңіруде мақал-мәтелдердің, батырлар жырларының, терме-толғаулардың мәніне тоқталады.

Ал жауынгер жазушы, фольклорист ғалым, Кеңестер Одағының Батыры Мәлік Ғабдуллин өзінің "Менің майдандас достарым" еңбегінде сұрапыл соғыстың бір толастаған кезінде тар окопта Ер Сайын, Ер Қосай, Қобыланды жырларын өзінің майдандас достарына әңгімелеп беру арқылы қазақ жастарын ерлікке қалай рухтандырғанын баяндайды. «Ерлік тәрбиеден туады» деп Бауыржан атамыз айтқандай, өзінің бар саналы өмірін жас ұрпақты оқыту-тәрбиелеу ісіне жұмсаған, қазақ халқының прогрессивті, педагогикалық ой-пікірлерін қалыптастырып, ұлт мектебінің іргетасын қалаушылардың бірі - қоғам қайраткері, белгілі жазушы, аудармашы, ағартушы-демократ Спандияр Көбеевтің өмірі мен педагогикалық мұрасын саралап қарастырсақ, оның жас ұрпақтың бойына отансүйгіштік қасиеттерді қалыптастырып, оларды ұлтжандылыққа баулуда еткен еңбегінің мол екенін байқаймыз.

Жеткіншек ұрпақты тәрбиелеуге қажетті негізгі адамгершілік қасиет, С. Көбеевтің пікірінше, ұлтжандылық болып табылады. «Туған елін сүю сезімі туа біткен сезім болып табылмайды, оны адамға табиғат тарту етпейді. Елжандылықты қоғам мен жекелеген адамдар бойына сіңіріп, дамытып, тиісті деңгейге көтереді. Отбасы мен мектеп жастарды асқақ ұлтжандылық сезімге тәрбиелеуге тиіс», - дейді ол [10, 25 б] .

Спандияр Көбеев жастарды елжандылыққа тәрбиелеуде география, жаратылыстану, тарих пәндерінің маңызын атай келіп, оқушыларды елжандылық пен ерлікке тәрбиелеуде алуан түрлі қоғамдық істерді пайдалану керектігін, әсіресе, өлкетану мұражайларына және туған өлкедегі тарихи жерлерге саяхатқа апару, еңбек және соғыс ардагерлерімен кездесу кештерін өткізіп отыру істерімен бірге мәдени-әдеби мұраларды да тиімді пайдалану керек дейді. С. Көбеев баланың өз Отаны үшін қажетті азамат болып қалыптасуында ата-ананың алатын орны мен атқаратын мәнін зор бағалап, отансүйгіштік тәрбие негізі ана тілі екенін терең түсіндіре білді. Оның пікірінше, жас ұрпаққа білім беру өз ана тілінде жүргізілуі керек. Барлық ақыл-ойын, күш-жігерін аянбай жұмсап, өз өмірінің жарты ғасырдан астамын мектепте өткізген С. Көбеев халықтар достығы жолында жалынды жаршы бола білді, жастарды туған халқын құрметтеуге тәрбиеледі.

Еліміз егемендік алып, мемлекет ретінде қалыптасты. Экономикадағы, саяси-әлеуметтік, ғылым салаларындағы жетістігіміз мақтануға тұрарлық. Осы жетістіктер аясында жас ұрпақта Отанын сүюге, ол үшін аянбай қызмет етуге тәрбиелеу - әр педагогтың басты міндеттерінің бірі.

Педагогикалық жұмыстағы шешуші нәрсе - ең жақсы оқыту әдістерін таба білуде. Жақсы ой мен жақсы сөз - жақсы істерге жетелейді.

Ұлттық тәрбиенің өзегі - адамгершілік тәрбиесі. Адамгершілік тәрбиенің ең негізгі міндеті жас ұрпақтың бойына өзі өмір сүріп отырған қоғамның алдында тұрған мақсат-мүддеге сай адамдық қасиеттерді қалыптастырып, жетілдіре отырып тәрбиелеу болып табылады. Жас ұрпақтың бойына адамгершілікті сіңіретін, оны жүрек тазалығына, бауырмалдыққа, татулыққа, адалдыққа тәрбиелейтін құндылықтарымыздың бірі - Алтынсарин әңгімелері [9, 16 б] .

Адамзат дамуының қай кезеңінде болсын тәрбие мәселесі адам баласының ғұмырындағы баға жетпес құндылық болғандығы даусыз. Ата-бабаларымыз өз халқының ұлы қасиеттерін, адамгершілікке бай кесек мінездерін айта отырып, жас ұрпақтың ұлттық тәрбиемен сусындауына айрықша мән берген.

Әр халықтың болашаққа бет алған тарихи даму жолында жарық жұлдыздай болып бағыт-бағдар сілтеген, сөйтіп сол ұлттың, халықтың тарихында есімдері ерекше аталатын зор тұлғалары болатыны айқын. Есімдері мен еңбегі баршаға қымбатты, халқымыздың тұңғыш энциклопедист ғалымы Шоқан Уалиханов, ұлы данышпан ақын Абай Құнанбаев, тұңғыш ағартушы, педагог жазушы Ыбырай Алтынсарин сынды үш алып өз халқын мәдениетті халықтар қатарынан көргісі келді. Дегенмен Ыбырай Алтынсариннің өмір жолы, еңбек еткен ортасы, әлеуметтік істері өзгешелеу. Біріншіден, Ыбырай Шоқан мен Абайдың туған халқын мәдениетті халықтар қатарынан көргісі келетін арманын өз қолымен іс жүзіне асырды. Ол бұратана халықтар үшін тың үлгімен мектеп ашып, оқу құралдарын жазып, жинақтаған жаңашыл-педагог. «Көзімнің үміт еткен нұры, балам», - деп басталатын атасының өсиет сөзін жастарды оқуға шақырудың, өнерге тарту мен талпындырудың ұтымды құралы ретінде пайдалана отырып, Абай атамыз бен Шоқан Уалихановтай аяулы азаматтың халқым қатардан қалмай оқыса, өнер-білімді игерсе деген арманын іске асырды. «Надан жатқан, бірақ азғындық жолға түспеген, пайдалы нәрсенің бәріне жаны құмар» халқын шын сүйген, оның болашағына шексіз сенген жігерлі күрескер Ыбырай Алтынсариннің қажырлы еңбегі арқасында 1864 жылы қазақ сахарасының төрінде балаларды өнер-білімге шақырған қоңырау үні естілді [12, 14 б] .

Ұлы ағартушы төл шығармалары мен аудармаларында адамдық болмыс пен жүрек тазалығын, бауырмалдық пен адалдық сияқты құндылықтарды уағыздай отырып, «Таза бұлақ» әңгімесіндегі кейіпкердің «Бойыңды таза сақта, бұлаққа қарасаң күн түссе күннің, шөп түссе шөптің сәулесін көреміз, көңілің сол реуішті сыртқа ашық көрініп тұрсын», - деп «жаңа өспірім достарын» таза мінез бен қайырлы істер істеуге шақырады.

Жастайынан жаман пиғылдан, жаман құлықтан өз-өзін тыймаған адам, қатайып кеткен ағаш сипатты. Түзетуге көнбейді, сынып кетеді. Ұлғайғанша жамандық қылған адамның өз қалпын өзгертуі қаншалықты қиын екендігін түсіндіреді. Жақсы, көркем мінезді жасыңнан әдет етсең, ол әдет тура жолдан қандай қиыншылық көрсең де жаздырмас дейді. Мысалы: Асыл шөп әңгімесіндегі сабырлық пен төзімділікке шақырған Бәтима, бай баласына «обал болады» деп, құспен ойнауға тыйым салған Үсен, әкесі үшін өз қолын кесуді өтінген мейірімді қыз, «Аурудан - аяған күштірек» әңгімесіндегі Сейіт. Өзі үшін қасірет тартқан анасын көрген Сейіт жарақат жанына қанша батса да, дыбыс шығармай жатады. Анасының қадірін білген бала - ұлы анасы Отаны үшін де барлық қиындыққа төзетініне сенесің.

Өлең-жырларында, мақал-мәтел, нақыл сөздерде Ы. Алтынсарин адалдық пен имандылықтың тағылымдық мәніне назар аударады. Әркім өзін-өзі жоғары тұтпай, хакім болсаң өзіңді зор тұтып, бөтенді қор тұтпай әділ болу, әркім өзіне тілеген жақсылығын өзгеге де тілеу керек, себебі дүниеде қанша адам болса - бәріміз бір Адам атадан өрбіген ағайынбыз деп түсіндіреді. Өзіне құрмет көрсетіп, бас иген шаруаға аса құрметпен бас иген ғұламаны еске түсірейікші. Осы бір шағын әңгімеден сыпайылық адамды көрікті етіп оның білімділігі мен мәдениеттілігін көрсететіндігін, ізгі құлықты адам әрі сүйкімді, әрі қадірлі болатындығын бала ұғымына сенімді жеткізеді. Ал тәкәппаршылдық, күншілдік, сараңдық дүниеде еткен жақсылықтарыңды жойып кететін мінез деп түсіндіреді. Жамандық іс бүйе мен жылан іспеттес. Жылан мен бүйені қанша асырап күтсең де, қолыңа тұтына беруді қоймасаң, ақырында өзіңді шағып, зиянын тигізбей қоймас дейді. Сараң, көңілінің жылуы жоқ Хусейіннің «Әділдік» шарасыз жағдайын әдемі суреттейді. Адамдарды алаламау арқылы тағдырдың рахым, парасатынан күдер үздірмейді.

Бейтаныс мейірімді адамның білімге құштарлығы бар жасқа тигізген пайдасы, қиындыққа түскен адамға жасаған рақымы, осы жақсылықтың әлгі адамға қайтарылуы, өз бетімен кәсіп етуге, өнер-білім игеруге, кісілікке ұмтылуы Ы. Алтынсарин шығармаларындағы ізгілікті тұжырымдамалардың алтын өзегін құрайды.

Ы. Алтынсариннің қай әңгімесін алып қарасақ та, адамды терең ойға жетелейтін, адам болып қалыптасуға көмектесетін, оқушыларға қызықты туындылар екені мәлім. Балалардың психологиясына өте жақсы әсер ететін, өмірді тануға көмектесетін бірден бір құрал.

Ұлы ағартушы қандай да бір ізгі, жақсы қасиеттің барлығы сеніммен, таза жүрекпен жасалу керек, яғни адамда ең алдымен иман болу керек деп, «біз болмасақ, сіз барсыз, үміт еткен достарым, сіздерге бердім батамды» деп, қазақ жастарынан үлкен үміт күтті. Бүгінде тек қазақ қауымы ғана емес, сондай-ақ, бүкіл еліміз болып, оны ұстаздардың ұстазы деп әр кез қастерлеп, қадір тұтады.

Ыбырай Алтынсарин: «адамгершілікке тəрбиелеу құралы - еңбек пен ата-ана үлгісі», - деп балаға берілетін тәрбиенің ата-анаға тікелей байланысты екенін атап өтеді. Яғни, ата-ана баланы тәрбиелемес бұрын, алдымен өзін-өзі тәрбиелеу керек. Бала - ата-ананың айнасы. Әкесі мен анасы балаға жастайынан еңбек етуге, жамандықтан аулақ болып, жақсылыққа жетелеуге баулу керек. Сонымен қатар, балаға берілген бірінші тәрбие ата-анасын, туысын, жолдасын сыйлауға үйретуден басталады деп тәрбиенің негізі - сыйластықтан құралатынын атап айтады. Адам қай жерге жұмысқа тұрмасын, ол сол жұмысына мінезімен сыяды. Қанша жерден білімді болсаң да, мінезің жаман болса еш жерге сыя алмайсың. Балаға білім мен тәрбиені қатар алып жүруге тәрбиелейтн екінші мекен - мектеп. Ағартушы «мектеп қабілетсіздік пен жалқаулықтың ұясына айналмауы тиіс», - деп өзінің келешек ұрпақтың жалқау болмауына, еш нәрсеге ебі болмайтын адам болудан сақтануы керек екенін қазық қаққандай айтады. Біздің қазіргі заманымызда ата-аналар баласын көп өбектеп, тек соның сөзін сөйлеуі актуалды тақырып. Міне, осыдан кейін, тек ата-анасына ғана сеніп жүре беретін жалқау бала пайда болады. Қазақта «балаңды аясаң, аяма» деген керемет сөз бар. Баланы кішкентай кезінен еңбекке, тұлға болып қалыптасуына әсер ететін оның қоршаған ортасы екенін естен шығармау керек.

Адамгершілік жайлы ұлы ақын Абай Құнанбайұлы өзінің «Ғылым таппай мақтанба» өлеңінде бес нәрсеге асық, бес нәрседен қашық болуды үндейді:

Бес нәрседен қашық бол,

Бес нәрсеге асық бол,

Адам болам десеңіз.

Тілеуің, өмірің алдыңда,

Оған қайғы жесеңіз.

Өсек, өтірік, мақтаншақ,

Еріншек, бекер мал шашпақ -

Бес дұшпаның білсеңіз.

Талап, еңбек, терең ой,

Қанағат, рақым ойлап қой -

Бес асыл іс, көнсеңіз, - деп ақын талаптануды, еңбектенуді, терең ойлауды, қанағат қылып, рақымшыл болуды - адамныың ең ізгі қасиеттеріне теңейді [17, 23 б] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.