Еркекті адам ететін әйел

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 69 бет
Таңдаулыға:

Әйелдердін құқығы ислами және батыс көз қараста

ЖОСПАР
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3

I ИСЛАМДАҒЫ ЖӘНЕ БАТЫСТАҒЫ ӘЙЕЛ МӘСЕЛЕСІНІҢ ӨЗІНДІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
,6
1.1 Қасиетті Құрандағы және Хадистер әйел мәселесі мен құқықтары ... ... ... ...
6
1.2 Батыс мәдениетідегі әйелдің орны мен тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...
18

II ҚАЗІРГІ МҰСЫЛМАН ҚОҒАМЫ МЕН БАТЫСТАҒЫ ӘЙЕЛ МӘСЕЛЕСІ

23
3
2.1 Ислам өркениетіндегі әйел мәртебесі мен өзіндік ерекшеліктері ... ... ... ... ...
23
2.2 Батыстағы гендерлік саясат ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
35
2.3 Қазіргі Қазақстан қоғамындағы әйел мәселесі және исламның әсері ... ... .
52

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
63

Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
67

КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазіргі кезде қоғамдағы әйелдің орны мен рөлі, бейнесі туралы түсініктер ерекше өзекті мәселеге айналып отыр. Әйел тақырыбы оның ішінде әлемдік діндердегі әйел мәселесі қай қоғамда, қай кезеңде болмасын өзіндік маңызға ие болған. Әрбір дін әйел затының отбасындағы, қоғамдағы орны мен құқықтарына қатысты өзіндік көзқарасын білдірген. Әйел мен ер адам арасындағы қарым-қатынас әлеуметтік дамудың маңызды факторы болып табылады, өйткені, олар екі үлкен әлеуметтікдемографиялық топты құрайды. Олардың қарым-қатынастарының сипаты қоғамдағы көптеген экономикалық, мәдени-әлеуметтік, саяси, рухани өмірдің себебі мен әсері болып келеді. Сондықтан да бұл қарым-қатынасты зерттеудің маңызы өте зор. Гендер түсінігі соңғы кезде елімізде ерекше жиі қолданысқа еніп, елеулі мәселеге айналып келеді. Гендер түсінігі қоғамдағы әйел мен ердің арасындағы олардың әр қайсысының әлеуметтік орнын анықтауға бағытталған ғылыми бағыт. Еркек пен әйел табиғатындағы өзіндік ерекшеліктерімен екеуі бір-бірін толықтыра түседі. Қазақ екі жарты бір бүтін деген. Әйел мен еркек минус пен плюс заңдылықтары іспетті. Әйел денедегі жүрек болса, еркек сол денедегі ақыл іспетті. Жүрек ақылсыз, ақыл жүрексіз ғұмыр сүре алмайды. Жүректі ақылдан жоғары яки ақыл жүректен артық деп айту мүмкін емес. Екеуі өз міндеттерін атқарған кезде ғана дене дұрыс қызметін жалғастыра алады. Ендеше, әйел еркектен жоғары яки төмен деу, жалпы алғанда дұрыс айтылған сөз емес. Әрқайсысының қоғамда өзіндік қызметі бар. Әрбірі соны дұрыс атқарған кезде ғана мінсіз қоғам пайда болады. Діндердің әйелдер туралы пайымдауларына назар аударсақ, кез келген әлемдік діндердің қасиетті кітаптарында жаратылыс және Құдайға құлшылық тұрғысынан қарағанда әйелдер мен ерлер тең екендігіне көз жеткізуге болады. Алайда әйел мен ерлердің физиологиялық, психологиялық және табиғи жаратылыстарына байланысты ерекшеліктері болатындығы хақ.
Адамзаттың бүгінге дейінгі жазба мәдениетінің тарихына үңілсек, адамзат (human being), адам (human), тарих (history) деген ұғымдарды пайымдаудан тұрады. Соған қарамастан, осы ұғымдар тікелей ерлердің тұрғысынан жазылған. Әйелдер тақырыбына жазылса да, ер адамдар өз тұрғысынан (male perspective) жазды. Адамзат мәдениетінің бесігі саналған Египет, Грек-Рим, Парсы, Үнді, Қытай мәдениетінің жазбаларынан бүгінге жеткен деректерден біз осыны аңғарамыз. Бұл жағынан жоғарыдағы тарихта әйел заты үнсіз (the silence) қалып келген. XVIII ғасырдың соңында Еуропада ерлердің әйелдерді толықтай бағынышты еткен қоғамдық отағасылық үстемдігіне қарсы әйелдер құқығы идеясының алғашқы негіздері пайда болды. 1791 жылы Франция төңкерісі қарсаңында О.Гоужес (Olympe de Gouges) Әйелдер құғығының жарнамасы шығармасында автор әйелдер -- туғаннан еркін адам, ол ерлермен тең құқылы деп жазды. АҚШ-тық М.Фуллер әйелдердің заңды құқығы мен тұрмыстағы құқықтарын философиялық тұрғыдан дәлелдеуге тырысты. Ол әйелдер отбасымен ғана шектеліп қалмауы тиіс, қайта, өзін түрлі салада жетілдіруді мұрат етіп ұстануы, ақыл-ой, сана-сезім, ғылым-білім жағында жетілу әйел затының өзін шындай түсінуіне жол ашады деп қарады. Ағылшын Дж.Милл әйелдердің неке заңында ерлермен тең құқықты болу мәселесін көтерді. Ол неке шарты екі жаққа да тең болуы, әйелдерде некеден бас тарта алатын құқық болуы тиіс, әйел заты қоғамдық еңбекке араласуы керек, бұл олардың өзін асырауы үшін еріксіз некеге баруының алдын алады деп санады. Әйел заты қоғамдық еңбек бәсекесіне толық араласқанда ғана өзінің орнын табады, сондай-ақ, қоғамның қажетін толықтайды деп қарады. Ф.Энгельстің Отбасы, жекеменшік және мемлекеттің пайда болуы (Der Ursprung der Familie, des Privateigentums und des Staats6 1884 ), С.Веаувоурдің М.Далидің Әйел затының қоғамы (Gyn Ecology), т.б. еңбектері әйелдердің саясатта, экономикада және мәдениетте ерлердің еркіне бағынышты еткен қоғамдық әділетсіздікті өзгертіп, өз тұрғысын табуына теориялық негіз қалады. Қоғамдық теңдіктен соң тең құқық талап етуге мүмкіндігі жетті. Бүгінгі таңда таптық, нәсілдік, мәдениеттік айырмашылықтардан жоғары тұратын бұл идея әйелдердің құқығын қорғап қана қоймай, қоғамдық ғылымның барлық саласына ықпал етіп, адамзат қоғамы кез келген қайшылықтарды шешуде өз тұрғысынан жауап іздеп келеді. Әйелдер құқығы идеясы пайда болған күннен бастап әдебиетпен тығыз байланыста болды. Зерттеу аумағы -- қоғам адам, әйел ер, әйел отбасы, әйел қоғам, т.б. қатынастарын қамтитын әйелдер құқығы идеясы дәл осы саланы кең көлемде, жан-жақты, өзіндік тәсілмен бейнелейтін әдеби шығармалардан өзіне дәлел тауып келеді [3].
Соның нақты бір мысалы ретінде Дания драматургі Х.Ивсеннің Қуыршақ отбасы (A Doll's House) сахналық шығармасын айтуға болады. Аталған шығарма XIX ғасырдың соңында Еуропа қоғамындағы әйелдердің отбасы қатынасының жағдайына үңіле отырып, қайшылықтарды бейнелеген. Нара образында дәстүрлі отбасы әйелінің жаңа бейнесі жасалған. Ол қоғамнан отбасына дейінгі ерлердің үстемдігі жүріп тұрған ортада алғаш болып өзінің тәуелсіздігі, бостандығы туралы ойланады. Нара образынан XX ғасырда саясатта, экономикада, мәдениетте қоғамда тең құқығы болуын талап еткен әйелдердің алғашқы бейнесін көреміз. Туынды авторы ер адам болса да жоғарыдағы шығарма әйелдің еркі мен құқығы мәселесін көтерді. Шығарманың өмірге келуіне сол тұста қоғамда бел алған әйелдер құқығы қозғалысының ықпалы болғаны анық. Ежелгі Грекиядағы Илиада эпосындағы Илена мен Кассандраның, байырғы арабтың Мың бір түн шығармасындағы әйелдердің, ортағасырлық қытай әдебиетіндегі көптомды роман Үш патшалық шежіресіндегі әйелдердің, қазақтың Қобыланды, Ер Тарғын, Алпамыс эпостарындағы Құртқа, Қарлыға, Ақжүніс, т.б. әйелдердің образынан осыны көреміз. Бұларды ерлер көзқарасы тұрғысымен жазылған әйелдер образы деп атауымызға болады.
Зерттеудің тақырыбы. Әйелдердін құқығы ислами және батыс көз қараста
Зерттеу нысаны. Ислам және батыс мәдениетіндегі әйелдер
Зерттеудің пәні. Батыс мәдениеті мен Исламдағы әйел болмысына тән сапалар жүйесі.

Зерттеудің мақсаты. Батыс мәдениеті мен Ислам дініндегі әйел мәселесің зерттеу, осы жолда тарихи жағдайларды ескеру, олардың ерекшеліктерің қарастыру, арасындағы айырмашылықты көрсету және ұқсас тұстарын анықтау.
Зерттеудің міндеттері. Зерттеу жұмысының мақсатына орай келесі міндеттер айқындалады:
Баыс мәдениеті мен Ислам дініндегі әйел мәселесіне қатысты зерттеулер мен ғылыми материалдарды жинақтау және талдау;
Исламдағы әйел болмысына тән тәрбие ерекшеліктері мен мәдениет сапаларын сипаттау;
ислам дініндегі әйел болмысының қазақ қыздары бойындағы сабақтастығын көрсету;
Батыс мәдениеті мен Исламға тән тәрбие ерекшеліктерін бүгінгі қыз тәрбиесінде ескерудің жолдарын ұсыну, олардың құқықтық базасын қарастыру;
Қазақ халқының дүниетанымындағы ислам дінінің үйлесуінің тарихи-мәдени, рухани-әлеуметтік, саяси-құқықтық сипаттарын анықтау;
Зерттеу жұмысының әдістемесі Дипломдық жұмыстың тақырыбын зерттеу барасында шетелдік және отандық ғалымдардың ой-пікірлерін талдау, салыстыру арқылы ғылыми нәтижелерге қол жеткізіліп отыр. Ғылыми ақпараттарға теориялық талдау жасау, жүйелеу, салыстыру, топтау, тарихи - педогогикалық деректерге салыстырмалы талдау жасау, бақылау, анкеттеу, сұхбат, әңгімелесу және т.б. зерттеу әдістері қолданылды. Қойылған міндеттер мен мақсаттарды орындау үшін қосалқы келесі әдістерге сүйендік: ситуациялық анализ, синтез, ретроспективалық, салыстырмалы-тарихи, классификациялау, тарихи-логикалық және сипаттап баяндау, хронологиялық-проблемалық әдістері қолданылды. Аталған әдістердің көмегімен қазақ халқының мәдениеті мен Ислам дініндегі әйел мәселесіне қатысты ерекше сипаттамалар анықталды. Сонымен бірге, бұл еңбекте бірін - бірі өзара толықтыратын теориялық және эмпирикалық әдістер қолданылды.
Зерттеудің құрылымы. Дипломдық жұмыстың жалпы көлемі 69 бет. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

I ИСЛАМДАҒЫ ЖӘНЕ БАТЫСТАҒЫ ӘЙЕЛ МӘСЕЛЕСІНІҢ ӨЗІНДІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

1.1 Қасиетті Құрандағы және Хадистер әйел мәселесі мен құқықтары
Исламдағы әйелдің орны мен рөлі туралы терең зерттелген шығармалармен көпшілік жете таныс болмағандықтан, Ислам мәдениетінде әйел адамның құқығы тым шектеулі деген түсінік қалыптасқан. Мұндай түсініктің орын алуына қазіргі батыс елдерінің исламды жаппай қаралау үрдісінің тигізген әсері де орасан. Жалпы, Ислам дінінде әйелзатына үлкен мәртебе берілген.
Исламға дейінгі кезеңде арабтарда әйелдің құқығы тым төмен еді. Әсіресе, арабтар қыз балаларды тірідей жерге көметін. Өлтіруге қимағандары қыздарын ұлдарша киіндіріп, жұрттан жасырып ұстаған. Бұлайша әйел мәртебесін тым төмендету себебі, қыздар өскенде жезөкшелік жасап, абыройымызға дақ түсіреді деп ойлайтын. Шынында да исламға дейінгі жабайы араб қоғамында жезөкшелік ерекше асқынып тұрды. Кейбір арабтар ұлдарын текті ету үшін әйелдерін өз қолымен ақсүйек адамның төсегіне апарып жатқызатын. Жезөкше әйелдер жүкті болып қалған жағдайда, Кайф деген сәуегей келіп, еркектердің біріне мына баланың әкесі сенсің деп, оны зинадан туған балаға әке ететін. Арабтардың шиғар деген некесі бойынша, қыздары бар арабтар бір-біріне қыздарын қалыңмалсыз беріп үйленетін. Бәдел деген неке бойынша, арабтар әйелдерін бір-біріне беріп айырбас жасайтын. Күйеуі өлген жесірді туыстарының бірі зорлықпен өзіне әйел ететін. Исламнан бұрынғы арабтардың азғынданғаны соншалықты, тіпті олар өгей шешелеріне де үйлене беретін.
Ал, ислам дінінің келуімен әйелге деген зорлық атаулы күшін жойып, олар ерекше жоғары мәртебеге қол жеткізді. Енді исламның әйелзаты үшін әкелген кейбір ізгіліктеріне тоқталсақ.
Ислам мемлекеті қалыптаспай тұрып-ақ, Мекке кезеңінде Құран кәрім әйел мен еркек теңдігін былайша паш етті: Шын мәнінде Мен сендерден еркек, әйел амал істеушілердің амалын зая етпеймін. Сендер бір-біріңненсіңдер (әл-Имран сүресі, 195-аят). Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) да әйел мен еркектің теңдігі хақында: Әйелдеріңіздің сіздерде, сіздердің әйелдеріңізде хақыларыңыз бар,- деген болатын [5, 18 б.].
Сондай-ақ, арабтардың қыздарын тірідей жерге көмуін Құран былайша сынға алды: Егер олардың біреуі қызбен сүйіншіленсе (әйелінің қыз тапқанын естісе), оны ашу қысып, беті қарая бастайды.Өзіне берілген жаман хабардың салдарынан, елден жасырынады. Оны қорлыққа шыдап ұстау немесе топыраққа көміп тастау керек пе? Олар нендей жаман үкім береді (Нахл сүресі, 58-59 аяттар). Ата дініміз осылайша, арабтардағы азғындық әрекетке тыйым салды [6, 168 б.].
Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) әйелзатына ерекше көңіл бөлу керектігі туралы хадистері өте көп. Солардың кейбіріне тоқталар болсақ: Мұсылмандардың ең жақсысы, әйеліне дұрыс қарағаны, Әйелдерге жақсы мінезде болыңыздар, - деп өсиет етті.
Жалпы, ислам әйелді өз апа-қарындасындай құрметтеуге шақырады. Бұл туралы Аллаһ Елшісі (с.ғ.с.) былай деген-ді: Әйелдерге ер кісілер өзінің апа-қарындастарындай мәміледе болуы керек. Еркекті адам ететін әйел.
Әйел дегенде ана еске түседі. Ал, Құранда әкеге құрмет көрсетуді анадан бөле- жара қарастырмайды: Сендерге Аллаһ тек өзіне ғана бойсұнуды бұйырды, ата-аналарыңа жақсылық жасауды өсиет етті. Олардың біреуі немесе екеуі бірдей қартайып (қалжырап) қалса үһ деуші болмаңдар, зекіп ұрыспаңдар. Екеуіне де ізетті болыңдар. Екеуіне де зор мейіріммен, кішіпейілмен бас иіңдер. Аллаһым, олар мені бала кезімде қалай мәпелеп өсірсе, Сен де оларға сондай рахымдылық ете гөр! - деп айт (Исра сүресі, 23-24 аяттар).
Ислам отбасылық қарым-қатынасты бірізділікке түсіріп, әйел мен ердің, ата-ана мен балалардың құқықтар мен міндеттерін нақты анықтап берді. Отбасы - адамның өз бақытын тауып, ұрпақтың жалғасуы, әрі ислам діні бойынша күнә деп саналатын жаман әрекеттерден қорғайтын бірден-бір қорған. Ислам діні бойынша отбасы түрі - патриархаттық негізде қалыптасты. Алайда, бұл қараңғылық дәуірдегі ер адамның отбасыдағы үстемдігінен өзгеше еді. Бірақ, отбасын басқаруда отағасы белгілі құқықтарға ие болды. Мысалы, әке өз баласын сатуға мен өлтіруге шешім қабылдауына құқығы болмады. Осыған байланысты қараңғылық дәуірде орын алған жас сәбиді өлтіру әдетіне тыйым салынды. Сондай-ақ, мұсылман құқығында әйел күйеуінің алдында кейбір мәселелер бойынша тәуелсіз болды. Алайда, еркектің қоғамдағы атқарар жұмысы ауыр болғандықтан, әйелден кейбір мәселелерде үстемдікке ие-тін. Бұл жайында Құран былай дейді:
Еркек - әйелге билік жүргізеді. Себебі, Аллаһ оларды бір-бірінен артық етіп жаратқан және ерлер әйелдер үшін мал-мүліктерін сарп етеді. Жақсы әйел еріне бойсұнады, ерлері жоқ кезде бір Аллаһты пана тұтып, өздерінің абыройын сақтайды. Ал егер олардан жаман қылық көрсеңдер үгіт-насихат айтып, ескертіңдер, оған көнбесе төсекте бірге жатпаңдар. Онда да болмаса (соңғы шара ретінде) ұрыңдар. Егер бағынса, басқа жол іздеп оларды жәбірлемеңдер. Аллаһ сендерден ұлы, әрі үстем. Ерлі-зайыпты екеудің ынтымағы жараспай бара жатқанынан қауіптенсеңдер, онда ер жағынан бір әділ адамды, әйел жағынан бір әділ адамды жұмсаңдар. Аллаһ оларды татуластырар болса, онда араларының жарасып кетуіне дәнекер болыңдар. Аллаһ шынында да бәрін біліп, барлығынан хабардар болып тұрады (Ниса сүресі, 34-35 аяттар) [41].
Құранның бұл үкімдерінің басты мұраты - отбасының татулығын сақтап, әйел мен ердің арасында келіспеушілік туындаған жағдайда, оны шешу үшін ортаға татуластырушыларды салып, отбасының айрылысуын тоқтатуды көздеген-ді. Ислам діні патриархаттық отбасыны белгілі бір өлшемде ғана қолдады. Өйткені, отбасылық қатынаста ер адамның әйелдің көңіліне дұрыс қарау, азық-түлікпен қамтамасыз ету, киіндіру секілді міндеттері және әйелдің тәуелсіз жеке көзқарасының болуы, мұсылман құқығында әйел мен еркектің белгілі бір деңгейде теңдігі болғандығын көрсетеді.
Пайғамбарымыз (с.ғ.с) жігіт пен бойжеткенді кәмелетке толғаннан кейін мүмкіндігінше тез үйленуге уағыздады: Неке -менің сүннетім. Кімде-кім менің сүннетіммен амал етпесе, бізден емес. Үйленіңдер, себебі мен қиямет күнінде басқа үмметтердің қасында сендердің көптігіңмен мақтанамын. Кімнің үйленуге шамасы жетсе, үйленсін,- деді. Пайғамбарымыз (с.ғ.с) негізін салған мұсылман құқы бойынша үйлену парыз, уәжіп, сүннет, харам, мәкруһ, мубах болып алтыға бөлінеді.
1. Үйленбеген жағдайда жыныстық қатынасқа баратыны анық болған адамға үйлену парыз. Бірақ ер кісі әйелінің материалдық (ішіп-жемі, киімі, тұрғын үй, ауырған жағдайда дәрі-дәрмек қаражаты) жағдайы және мәһр ақысымен қамтамасыз етуі тиіс.
2. Үйленбеген жағдайда жыныстық қатынас жасау қаупі бар адамға үйлену -уәжіп. Мұндай жағдайдағы еркекке қойылатын шарт әйелдің мәһр және материалдық жағдайын қамтамасыз етуі тиіс.
3. Үйленгеннен кейін жұбайына жәбір көрсетуі анық, белгілі болған адамға үйлену - харам (тиым салынады).
4. Ауру болып, үйленгенде бұл ауру жұбайына жұғатын болса, немесе жұбайында да ауру болып, үйленгенде бұл ауру еріне жұғатын болса, онда мұндай неке харам.
5. Жұбайына жәбір көрсетуі мүмкін болған адамға үйлену - мәкруһ (Аллаһ сүймейді).
6. Үйленбесе жыныстық қатынасқа баратын қаупі жоқ, үйленсе жұбайына жәбір көрсету қаупі жоқ адам үшін үйлену - сүннет.
Үйлену мәселесіндегі мұсылман құқығының бұл үкімдері халықты зинадан қорғауға негізделгені анық байқалады. Себебі, зина отбасының шаңырағын шайқалтатын апат. Сондықтан, Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) бойдақ жігіттерге: Ей, жігіттер! Сіздердің араларыңыздан кімнің үйленуге шамасы жетсе үйленсін. Себебі, үйлену көзді және нәпсіні харамнан қорғаушы деп жастарды зинаға бармастан бұрын үйленуіне кеңес берген [7].
Мұсылман құқында үйленген соң әйелге зұлымдық жасайтын болса, мұндай некені мәкруһ (Алла сүймейді) деп танып, әйелді зұлымдықтан қорғайды. Әйелді зұлымдықтан қорғаумен бүкіл отбасының құрып кетуінің алдын алады. Себебі зұлымдық көрген әйелде күйеуіне деген өшпенділік сезім күшейеді де жұбайлардың бірлігін қамтамасыз ететін сүйіспеншілікке деген жолдар жабылады. Бұл отбасыда дүниеге келетін баланың педагогика тұрғысынан алғанда тәрбиесі жетілмейді.
Мұсылман құқында үйленудің ең жақсы түрі Аллаһ Елшісінің (с.ғ.с.) сүннеті негізінде үйлену. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) мұсылмандарға үйленудің келтірер пайдасы туралы былай деген болатын: Мұсылман Аллаһтан қорқып оған бойұсынғаннан кейін жақсы бір әйелінен пайданы көрген өзге ешкімнен де көрмейді.
Себебі әйеліне бұйырса, бұйрығын тыңдайды, жүзіне қараса сүйіспеншілігі оянады, сапарға шықса өзі болмаған уақыт бойы намысын және күйеуінің мал-мүлкін қорғайды. Бұл туралы Құранда: Әйелдер сендердің киімдерің, сендер әйелдеріңнің киімдерісіңдер (Бақара сүресі 187-аят) - деп жұбайларды бір-бірінің денесін суықтан, ыстықтан қорғайтын, рухты түрлі зиянды нәрселерден қорғайтын киімге теңеген.
Мұсылман құқында некеге тұрудың үш шарты бар. Бірінші шарты бойынша, үйленуші ер адам мен әйелдің кәмелетке толуы, ақыл-есінің дұрыс болуы және Құранда некелесуге тыйым салған негіздер сақталуы керек. Екінші шарты бойынша, екі тараптың өзара келісімі қажет. Үшіншісі бойынша, неке куәландырылып, жариялануы шарт.
Мәһр, әйелдің келісіміне қарай, ақшалай немесе заттай болуы да мүмкін. Мәһрдің маңызы туралы Құранда (Ниса сүресі, 24- аят) баяндалады. Мәһр қалыңдыққа берілетін түрлі бағадағы құн ғана емес, керісінше қоғамдағы әйелдің беделін білдіретін әйелдің және ақысы саналатын сыйақы. Исламнан бұрынғы дәуірде арабтарда "Ниһлә" деп аталатын қыздың құны берілетін болған. Оны тек қыздың өкілдері алатын. Ал исламда әйел адам мәһрдің құнын өзі белгілеп, жұмсауы да өз еркінде. Мәһрге белгілі бір шек қойылмаған. Олардың біріне (әйелдерге) жүк-жүк мәһр берсеңдер де одан бірде-бір нәрсені кері алмаңдар (Ниса сүресі, 20-аят).
Мұсылман құқы мына адамдардың бір-бірімен үйленуіне тыйым салды:
Әкелерің үйленген әйелді (оның басқа әйелін) алушы болмаңдар. Бірақ, бұл аяттан бұрын алып қойсаңдар, оның жөні басқа. Ол деген барып тұрған оңбағандық, әрі сұмдық жаман салт.
Аналарыңды, өз қыздарыңды, апа-қарындастарыңды, әкелеріңнің қарындастарын, аналарыңның сіңлілерін, аға-бауырларың мен апа-қарындастарыңның қыздарын, емшек беріп баққан аналарыңды, емшектес болған апа-қарындастарыңды, қайын енелеріңді, өздерің отасқан әйелдердің (басқа ерінен туып) сендердің қолдарыңды тәрбиеленген қыздарын ( тіпті үйлеріңде болмаса да) егер бұрын некелесіп қойсаңдар, оқасы жоқ. Содан соң, өз нәсілдеріңнен болған балаларыңның әйелдерін алуларыңа және апалы-сіңлілердің екеуін бірдей алуға болмайды ... ("Ниса" сүресі 22-23 -аяттар).
Құранның бұл үкімдері сөз жоқ, қараңғы араб қоғамы үшін үлкен жаңалық болатын. Өйткені, исламға дейін арабтар өгей шешемен және кейбір туыстарымен үйлене беретін.
Мұсылман құқығының отбасылық қатынастағы тағы бір жаңалығы, бір мұсылманның бас бостандығы жоқ, күңмен некеге тұруына рұқсат беруі еді. Исламға дейін, арабтар күңдерді некелеспей нәпсіні қандыруға қалағанынша пайдаланатын. Ал, ислам күңдермен некеге тұрмайынша жақындасуға болмайтынын ескертті: Сендерден біреудің, мүмін азат әйел алуға шамасы келмесе, онда қолдарыңдағы мүмін күңдерден алсын. Аллаһ имандарыңды жақсы біледі. Бір-біріңненсіңдер. Ендеше күңдеріңді қожайындарыңның рұқсатымен олардың мәһрлерін дұрыс беріп, абыройлы болулары, зинашы және астыртын көңілдес болмаулары шартымен алсын (Ниса сүресі, 25-аят).
Мұсылман құқы бойынша әйел мен еркектің табиғи қасиеттеріне қарай өз міндеттері бар. Ер адам отбасының материалдық жауапкершілігін өз мойнына алды Отбасыдағы ер адамның материалдық жауапкершілігі мына негіздерден тұрды:
1.Азық-түлік. 2. Киім-кешек. 3.Тұрғын үй. 4. Дәрі-дәрмек және емделу. 5. Үй жұмыстары көбейіп моральдық тұрғыдан салмақ түсетін болса үй қызметшісін жалдау.
Ал, әйел өз табиғатына сай, үй тіршілігін, яғни, ас пісіру, киім-кешекті жуу, үйді тазалау, сәндеу, бала-шағаға тәрбие беру секілді нәзік істерді атқарады.
Мұсылман құқы ерлі-зайыптылардың бір-бірін таңдауда қателесудің және әр-түрлі жағдайда келіспеушіліктердің болатынын ескеріп, отбасының бұдан әрі бірге өмір сүруі мүмкін болмаған жағдайда, олардың ажырасуына рұқсат берген. Алайда, Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): Бұл Аллаһтың ұнатпайтын ісі деп ескертеді. Ажырасу - мұсылман құқығы бойынша талақ деп аталады. Талақ етудің мынандай ерекше негіздері бар:
1. Құран мен сүннет тәртібіне қайшы негіздегі талақ ету харам (тыйым салынған).
2. Тәртібі мен іс-әрекетінде кінәрат болмаса да кемшіліксіз әйелді талақ ету - мәкрүһ (Аллаһ сүймейтін, жақсы көрінбеген).
3. Ішкілік, құмар сияқты харам істермен шұғылданудан бас тартпаған әйелмен ажырасу - сүннет.
4. Отбасылық өмірде харам істерді жасап, дін бойынша парыз болған амалдарды тәрк еткен әйелді талақ ету парыз.
5. Араларында сүйіспеншілік пен махаббат болмаған жағдайда ажырасуды ерлі- зайыптылардың өздері шешеді.
Мұсылман құқы талақ үкімін отбасыны бұзу үшін емес, қайта оның беріктігі үшін қолданады. Яғни, жұбайлардың үйленбестен бұрын жіберген қателігін немесе отбасы болғаннан кейінгі қателікті түзету үшін талақ жүзеге асырылады. Сонымен бірге, талақ үкімі арқылы тараптар кеште болса өздерінің қателіктерін түзетіп, яғни ажырасып, психологиялық немесе материалдық тұрғыда өзіне тең жар табуға мүмкіндік алады. Мұсылман құқығында талақ ету құқығы ер адамға берілуінің себебі, ер кісі әйел психологиясынан ерекше салмақтылығы және шешім қабылдауда байсалдылығы негізге алынған [34, 83 б.].
Мұсылман құқығы некенің маңызды екенін білдіру мақсатында талақ сөзінің қалжың болса да айтылмауына аса мән береді. Талақтың мақсаты жұбайларды жарастыру. Себебі еркектің талақ айтуы үшін қойылған ең жақсы тәртіп бойынша талақ үш рет айтылуы керек. Яғни, талақ еткеннен кейін, ерлі-зайыптыларға қайта қосылуға үш рет мүмкіндік береді. Қайта қосылуға мүмкіндік беретін мұндай талақ етуді ража талақ деп атайды. Соңғы талақ айтылғанға дейін 3 ай мерзім өтеді. Бұл ұзақ мерзім олардың өкінуі мен ойлануларына уақыт береді. Ал, үш рет талақ еткеннен кейін рұқсат бермейтін талақ түрін вайн талақ деп атайды.
Мұсылман құқығы бойынша мұсылман ер адамға бір мезгілде төрт әйелге дейін үйленуге рұқсат берді. Бұл туралы Құранда былай баяндалады: ...Өздеріңе жаққан басқа әйелдерден екі, үш және төртке дейін үйленіңдер...(Ниса сүресі, 3-аят). Бірақ, мұсылман құқығында ер адам әйелдеріне тең қарай алмаса, көп әйел алу харам (тыйым салынады) саналады. Бұл туралы Құранда былай айтылады: ..Сонда егер тең ұстай алмаудан қорықсаңдар, онда біреу алыңдар... (Ниса сүресі, 3-аят). Яғни, көп әйел алуға ер адамның психологиялық, материалдық тұрғыдан дайындығы болып, әйелдерін бір-бірінен алаламайтын теңдік қағидасы негізінде қарауы тиіс. Мұсылман құқы көп әйел алуға мынандай себептердің болуы керектігін алға тартады:
1. Физиологиялық тұрғыдан күшті болып, бірінші әйелінің келісімімен әйел алуға болады.
2. Бірінші әйелінің физиологиялық тұрғыдан кемістігі (тумайтын бедеу немесе әртүрлі ауруларға ұшыраса) болса, келесі бір әйелмен некеге тұруға болады.
3. Туған жерінен түрлі себептермен басқа елге өтіп кеткен жағдайда, алты айдан кейін басқа әйелмен некеге тұруға болады.
4. Соғыс жағдайында ері қайтыс болған жесір әйелдердің ешқандай қараушысы болмаған жағдайда немесе жоқшылықтан зина жасауға баруы мүмкін басы бос әйелмен некеге тұруға болады.
Ислам төрт әйелге дейін үйленуге рұқсат беруі қоғамының көптеген әлеуметтік мәселелерінің оң шешілуіне ықпал етеді. Шайқастарда мерт болғандардың жесір қалған әйелдеріне өзге мұсылмандар үйленіп, олардың қамқоршысы болды. Нәтижеде, жесір әйелдердің отбасылық әлеуметтік мәселелері оң шешіліп, мұсылман құқығының бұл шешімі жесір әйелдердің жоқшылықтан жаман жолға түсуінің алдын алды. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) жесір қалған әйелдерге өзі де үйленіп, басқа мұсылмандардың жесір әйелдерге үйленіп, оларға қамқоршы болуын үндеді [21, 168 б.].
Исламға дейінгі араб қоғамындағы тұрпайы әдеттердің бірі - тайпалық дәстүр бойынша шеше, әйел, қыз, сәбилер мирас ала лмайтын. Тек соғысуға жарайтын ер адам ғана мирасты иеленетін. Осыдан араб қоғамында дүние-мүлікті мұра қалдыруда үнемі келіспеушіліктер мен реніш туатын еді. Ал, мұсылман құқы бойынша отбасының барлық мүшелері белгілі мөлшерде мұрадан үлес алу құқына ие. Қайтыс болған адамның артында сәби ер мұрагері қалған болса, мұраның үштен екісі оған берілді. Әйел немесе қызға қарағанда ер баланың мұрадан алар үлесі екі есе жоғары болды. Ал, мұрагер қыз бала болса, мұраның жартысы оған берілді. Кәмелет жасына толғанға дейін, сәбилердің мұрасын мұсылман қазысы (соты) сенімді бір адамға аманат ретінде тапсырады. Мұрагерлер ержетіп, оң- солын танығаннан кейін, мұра оған тапсырылуы тиіс.
Бұл туралы Құранда былай баяндалады: Және Аллаһтың сендерді басына тұрғызған малдарды ақылсыздарға бермеңдер (Жетімнің малын ақыл-есі толмай өздеріне тапсырмаңдар). Оларды тамақтандырып, киіндеріңдер де, оларға сыпайы сөз сөйлеңдер. Жетімдерді үйлену шағына жеткенше сынаңдар. Сонда егер олардан естиярлық көрсеңдер, дереу олардың малдарын өздеріне беріңдер. Сондай-ақ, олардың ержетуінен қорқып, ысыраптап, тездетіп жемеңдер.. ("Ниса" сүресі, 5-6 аяттар ). Қайтыс болған адамның баласы болмай, әке-шешесі болса, онда әйеліне мұраның үштен бірі тиесілі болды. Егер, қайтыс болған адамның аға-іні, әпке-қарындасы болса, онда әйелге мұраның алтыдан бірі тиді.
Ал, қайтыс болған адамның баласы мен әке-шешесі болмаса, онда әйеліне мұраның жартысы қалдырылды. Қайтыс болған адамның әке-шешесі жоқ, бірақ, балалары болса, онда әйелге мұраның төрттен бірі тиесілі. Қайтыс болған адамның әке-шешесі мен баласы болмаса, қайтыс болушының аға-іні, әпке-қарындастары мұраның алтыдан бірін ала алды. Ал, егер қайтыс болушының туыстары көп болса, онда мұраның үштен бірі солардікі. Қайтыс болушының артында жалғыз қыз баласы қалған жағдайда, мұраның үштен бірі қызына қалдырылып, мұраның қалған бөлігі жетім-жесір, жарлы-жақыбайларға берілді. Исламға дейінгі араб қоғамындағы тағылық әдеттердің бірі, қайтыс болған адамның жесірін де, қайтыс болған адамның ағасы немесе інісі мұра ретінде қарап, оған зорлықпен үйленетін [12, 168 б.].
Ал, мұсылман құқы әйелдің еркі болмаса, зорлықпен әмеңгерлікке алуға тыйым салды. Бұл туралы Құранда: Әй, мүміндер! Сендер үшін әйелдерге зорлықпен мұрагер болуларың халал емес.. ("Ниса" сүресі, 19-аят ). Шариғат заңы бойынша мұра алам деп бір-бірін өлтіргендерге мұрадан үлес берілмеді. Бұл туралы Пайғамбарымыз (с.ғ.с. ): Өлтірген адамға мұрадан үлес жоқ деген болатын. Сонымен қатар, мұсылман құқында некесіз туылған балалар мұрагерлік құқына ие бола алмайды.
Осылайша Исламға дейін әйелзатын құмар қандырушы бір сәттік ләззатқа балаған араб қоғамына ислам түбегейлі өзгерістер әкелді. Исламның келуімен ескі тағылық, тұрпайы іс-әрекеттердің бәріне тыйым салынып, жеңіл жүріс пен көңіл көтеру, зина секілді азғынданудан ада, пәк, белгілі бір тәртіпке бағынған абыройлы отбасылар пайда болды.
Ислам діні келгенге дейін, әлемде әйел баласының кемсітіліп, көп қағажу көргенін байқаймыз. Әйел затын қорлықта ұстау, адам қатарында санамау, арын аяққа таптау, туған әке-шешесінің мұрасынан қағу сынды, т.б. жаман әдеттер араб қоғамында да бар еді. Ислам діні алғашқы уақыттардан бастап-ақ әйел затының жанұядағы әрі қоғамдағы орнын белгіледі. Өзіне тиесілі міндетін нақтылап, ар-ұяты мен абыройын қорғады. Сүйкімді қыз, сүйікті жар, аяулы ана ретінде беделін өсірді. Дініміздің әйелдерге зор қамқорлық жасауы - барша әйел заты үшін адамзат тарихындағы теңдессіз оқиға болды. Өйткені, өзге елдерде де әйелдің жағдайы тым аянышты күйде еді. Құран Кәрімде 176 аяттан тұратын Ниса (Әйелдер), 98 аяттан тұратын Мәриям деп аталатын сүрелер тікелей әйелдерге арналған. Бұдан басқа, Нұр, Ахзаб, Мұмтахина, Тахрим, Талақ сүрелерінде де дініміздегі әйел адамның орны туралы кеңінен айтылған. Бұл - Ислам дінінің әйелдерге қаншалықты көңіл бөлгеніне дәлел. Араб қоғамында қыз баланы асыраудан қашатын, ұлды артық көріп, қызды болғанына күйініп, қатты ызаланатындар да бар еді. Бұндай жауыз мінездің асқынғаны сонша - жаңа туған нәзік жанды шарананы шімірікпестен тірідей өлімге қиып, аулаққа апарып көміп тастайтындары да кездесетін. Қыз баланы бетке шіркеу, сүйекке таңба санайтын надандық әрекет Құранда ащы сынға алынған: Кейбіреулері қызды болғанын естігенде, ашудан жүздері түтігіп, түнеріп кетеді. Бұндай жаман хабардың салдарынан ел көзінен тасаланады. Бұл қорлыққа шыдап, оны асырап-бағу керек пе, жоқ әлде топыраққа көміп тастаған дұрыс па? Қараңдаршы, берген үкімдері қандай жаман?! (Нахл сүресі, 58-59-аяттар). Сол кезде Жаратушы Ие надандық дәуіріндегі осы бір тағылыққа тосқауыл қойып, қыз баланы өлтірмеуге шақырды: Жарлы күй кешіп, тұрмыс-тіршіліктерің нашар болғандығы үшін балаларыңды өлтірмеңдер! Сендердің де, олардың да ризығын Біз береміз (Әнғам сүресі, 151-аят).
Сондай-ақ, қиямет күнінде бейкүнә сәбилерге көрсетілген жауыздықтың есебі сұраққа алынып, жазасыз кетпейтіндігі ескертіледі: Тірідей көмілген балаларыңа Қандай кінә-ларың бар еді, нендей күнә үшін өлтірілдіңдер?, - деп сұралғанда... (Такуир сүресі, 8-9 аяттар). Бірде үлкен сахабалардың бірі өткенін еске алғанда, кейде қатты жылағысы, кейде күлгісі келетінін айтқан еді. Қасындағылар мұның себебін сұрағанда: Жылағым келетін себебі - Исламға дейінгі кезде бір қызым бар еді. Төрт жасқа толғанда, көзін құртпақ пиғылмен шөлге ертіп апардым. Шұңқыр қазып жатқанымда, қызым ештеңеден бейхабар күйде менің үстіме жұққан құм-топырақты тазалаумен болды. Қазып болғаннан кейін, қызымды шыңғырып жылағанына қарамас-тан тірідей көміп кетіп едім. Сол бір қатігездігім есіме түскен сайын, еріксіз көзімнің сорасы ағады. Ал күлгім келетіні - жаһил кезімізде ұннан әртүрлі мүсін жасап, соған табынатын едік. Кейде соны отқа пісіріп жеп те қоятынбыз. Сол кезгі надандығымызға қазір күлкім келеді, − деп жауап берген екен. Демек, Ислам діні алғашқы уақыттардан бастап-ақ қыз ба-лаларға мейіріммен, аяушылық-пен қарауға шақырған. Тіпті бір жанұядағы балаларды да ұл-қыз деп алаламауға тәрбиелеуінің өзі қыз балаларға дініміздің зор көңіл бөлгенін байқатады. Адамзаттың асылы сүйікті пайғамбарымыз (с.ғ.с.) дінді на-сихаттай бастағанда, әйелдер қауымы да оған өте көп қолдау көрсеткен. Айталық, Хадиша анамыздың (р.а.) Исламды алғаш болып қабылдап, бүкіл байлығын дін жолында сарп еткені белгілі. Осы себепті пай-ғамбарымыз (с.ғ.с.): Ел менен теріс айналған кезде, Хадиша маған сенді. Айтқандарымды ешкім қабылдамағанда, мені алғашқы болып растаған сол еді, - деп, оны өмір бойы ұмытпай, жақсылықтарын әрдайым еске алып отырған. Хадиша анамыз (р.а.) мұсылман болған соң, кейін қыздары Руқия, Зейнеп, Үммү Күлсім және Фатима да Ислам дінін қабылдаған. Қыздары пайғамбарымызды (с.ғ.с.) қатты жақсы көретін. Аяулы әкелерін қорғау үшін өжет мінезге де баратын. Бір күні пайғамба-рымыз (с.ғ.с.) Қағбада намаз оқып тұрған кезде, Әбу Жәһил бастаған бір топ мүшрік бұқпантайлап келіп, мүбәрак басына түйенің ішек-қарнын тастап жіберіп, айыздары қана сыртынан әжуалап күліп жатты. Олардың мазақтаған дөрекі дауыстарын естігенде, Фатима (р.а.) жан ұшыра жүгіріп келіп, мүшріктерге жер-жебіріне жете ұрысты. Жылап тұрып әкесінің үстінен аққан малдың қан-жынын тазалады. Әлгілердің аузына құм құйылып, дереу күлкісін тыйды (Хайсами Али ибн Әбу Бәкр, Мәжмауз-зауаид, VI,13, Каир, х.1407 ж.). Дін жолындағы осындай табанды ерліктері мен қажырлы еңбектерін бағалап пайғам-барымыз (с.ғ.с.) бірде: Осы дүниеде де, ақыретте де құрметке ие болатын төрт әйел бар: Имранның қызы - Мәриям, перғауынның жары - Әсия, Хуайлидтің қызы - Хадиша, Мұхаммедтің қызы - Фатима, - деген еді (Ибн Исхақ Мухаммед, Сира, ред: М. Хамидуллаһ, Кония, 1981. Б. 228.). Ислам тарихында алғашқы шейіттің де әйел кісі болғаны баршамызға мәлім. Исламды жарыса қабылдап жатқандардың көпшілігін әйелдер құраған. Айталық, Әбу Бәкірдің (р.а.) үйінің қасына келіп, іштен дауыстап оқылған Құранға құлақ түретіндердің де біразы әйелдер еді. Өйткені, мүшріктер: Әбу Бәкір әйел, бала-шағамызды жолдан тайдыратын болды, - деп уайымдаған (Рыза Саваш, Хаз. Мухаммед (с.а.в.) девринде кадын, Б. 81. Стамбул, 1991). Тарихшылар сахаба Омардың (р.а.) Ислам дінін қабылдаған қырқыншы ер кісі екенін, оған дейін 39 ер кісі, 10 әйелдің мұсылман болғанын айтады. Алайда, кейбір зерттеушілер Омар (р.а.) Ислам дінін қабылдаған кездегі мұсылман әйелдердің саны ер кісілерден де көп болғанын алға тартады (Бұл да сонда. Б. 82.). Әйгілі Ұхұд соғысына 14 әйел қатысқаны айтылады (Ибн Сағыд Мухаммед Әбу Абдиллаһ, әт-Табақатул-кубра, VIII, Б. 241. Бәйрут, 1968.). Ер кісілермен қатар әйелдер де пайғамбарымызға (с.ғ.с.) келіп серт беретін. ...Мұндай серттерін білдіру үшін кейде топ-тобымен келіп жатса, кейде 2-3 әйел бірге келетін еді. Олар серт беруге келгендерін айтқанда, пайғамбарымыз (с.ғ.с.) берген серттерін қабылдап, оларға керекті үгіт-насихат айтатын. Осындай серт беру оқиғасын Сәлма бинт Қайс былай баяндайды: Ансарлы әйелдермен бірге топ болып келіп, пайғамбарымызға серт бердік. Расулулла (с.ғ.с.) бізге Аллаға серік қоспауды, ұрлық жасамауды, зинаға жанаспауды, балаларымызды өлтірмеуді, біреу-ге жала жаппауды, өзіне қарсы келмеуді насихат етті және Күйеу-леріңді алдамаңдар деді. Біз осы айтылғандарды орындауға уәде бердік. Үйге қайтып бара жатқанда, бір әйелге пайғамбарымызға қайта барып әлгі Күйеулеріңді алдамаңдар дегенінің мәнісі не екенін сұрауын өтіндім. Алла елшісі (с.ғ.с.) мұның Күйеуінің рұқсатынсыз оның дүние-мүлкі-нен ешкімге ештеңе бермеу екен-дігін түсіндіріпті (Ш. Әділбаева, Алғашқы мұсылман қоғамын-дағы әйелдер. Конференция материалы.). Мәдина кезеңінің алғашқы жылдарында мұсылмандар қатты қиналғанда, әйелдер алтын, күмістен жасалған жүзік, сырғаларын, алқаларын пайғамбарымызға (с.ғ.с.) әкеп табыстап, мұсылмандарға көп көмек көрсеткен (Бұл да сонда). Бұл да әйелдердің дін үшін барлық жанқиярлыққа бара білген ықыластылықтарын дәлелдеуде. Ислам тарихшыларының сөзіне сүйенсек, әйелдер дін үшін Исламдағы соғыстарда айтарлықтай белсенділік танытқан. Тікелей қару алып шайқасумен қатар, керек кездерінде түрлі қызметтер де атқарған. Айталық, Исламның алғашқы кезеңінде мұсылман болған әйелдердің кейбіреулері жасырын тыңшы-лық қызмет жасады. Олар мұсыл-мандарға мүшріктердің қитұрқы жоспарларын астыртын жеткізіп тұрды. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) Мәдинаға ірге көтеріп, қоныс аудармақ болғанда, оған таң алагеуімде қастандық жасамақ болған мүшріктердің арам пиғы-лын мұсылмандарға алдын-ала хабарлаған Рукәйка бинт Әбу Сайфи еді. Сол түні Алла елшісінің (с.ғ.с.) төсегіне Әли (р.а.) келіп жатып, үй торыған дұшпандар пайғамбарымыздың қай уақытта үйден шығып кеткенін сезбей, айлалары іске аспай, сан соғып қалып еді (Ибн Сағыд Мухаммед Әбу Абдиллаһ, әт-Табақатул-кубра, VIII, Бәйрут, 1968. Б. 52.). Сол жолы Мәдинаға һижрет етіп бара жатып мүшріктерден жасырынып, үңгірді паналаған кездерінде пайғамбарымыз (с.ғ.с.) бен қасындағы Әбу Бәкірге оның қызы Әсманың тамақ тасып, басқа да керек-жарақтарын жеткізіп тұрғаны тарихтан белгілі (Бухари Әбу Абдиллаһ Мухаммед ибн Исмаил, Сахих, IV, Станбул, 1981. Б. 13.). Ислам үкімдерін әйелдер де ер кісілерден кем меңгермеген. Бір ғана Айша анамыздың (р.а.) өзі дінге көп еңбек сіңірген. Сонымен қатар, ол көпшіліктің сый-құрметіне бөленген дін ға-лымы болған, пәтуа беретін биік деңгейден көрінген. Жастарының ұлғайғанына қарамастан кей сахабалар білмеген нәрселерін келіп Айшадан (р.а.) сұрайтын. Келтірген айқын дәлелдері Айшаның (р.а.) пікірін оларға еріксіз мойындататын. Тіпті, хазреті Омардың (р.а.) өзі білмеген нәрсесін хазреті Айша анамыздан (р.а.) үйренетін. Оның әсіресе сүннетке қатысты мәселелерді жиі сұрайтын бірден-бір адамы осы Айша анамыз (р.а.) еді. Хайра бинт Әби Хадра әл-Әсләми, Умәйма бинт Абд ибн Бижад, Рукайка бинт Хуәйлидтің қызы Умәйма, Зейнеп бинт Қайс (р.а.) секілді есімдерді де ұстаздық жасап, Ислам дінінің кеңірек тарауына үлес қосқан әйел кісілердің қатарында айта кетуге болады. Айша анамыздан (р.а.) та-биундардан Саид ибн Мусәииб, Әлқама ибн Қайс және Мәсрук ибн әл-Әжда сияқты хадис алыптары хадис риуаят еткен. Сахих хадис кітаптарында Айша анамыздың (р.а.) берген пәтуалары өте көп кездеседі. Хазреті Айша (р.а.) пайғам-барымыздың (с.ғ.с.) өмір бойы ешқандай қызметшіні ренжіт-пегенін, ешқандай әйеліне қол көтермегенін айтады. Алла тағала: Сондай-ақ, олармен (әйелдермен) жақсы шығысыңдар. Егер оларды жек көрсеңдер, сендердің жақтырмаған нәрселеріңде Алланың көптеген жақсылығы болуы мүмкін (Ниса сүресі, 19-аят), - деп, отбасында ыдыс-аяқ сылдырлаған жағдайда сабырға келуге, әйелдің бір қылығы жайсыз көрінген жағдайда қатты ашуланып, қателіктерге ұрынбауға шақырады. Жаратушы Иеміздің қай ісінде де біз білмейтін талай хикмет, жақсылық жататынын еске салады. Әйелді ұру былай тұрсын, күйеуінің оған ренжуін де дұрыс санамаған Алла елшісі (с.ғ.с.): Мүмін ер кісі мүмін бір әйелге ашуланып ренжімесін. Адам әйелінің бір мінезін ұнатпаса, басқа мінезіне риза болады, - деген (Mүслім, т.II, Б. 1091.).
Тағы бір хадисте: Мүміндердің иман жағынан ең кәмілі - көркем мінезде ең жақсысы, ал сендердің ең жақсыларың - жұбайларыңмен жақсы қарым-қатынаста болғандарың, - деген пайғамбарымыз (с.ғ.с.) әйелді қай кезде де сыйлауға, оған дөрекілік көрсетпеуге, олармен жақсы тіл табысуға шақырған. Осы тұрғыда: Ақыретте күйеуі ұрған әйелдің жоқтаушысы мен боламын, Күйеуіне қиындық тудырмай, баласын бағып, намазын оқыған әйелдер сөз жоқ жұмаққа барады, − деген хадистері де баршаға ой саларлық. Бір шаңырақтағы балалардың арасын алалағанды құп көрмеген пайғамбарымыз (с.ғ.с.): Кімде-кімнің үш (екі я бір) қызы болса, соларға жақсы қараса, ақыретте жұмаққа барады, - деп, қыз балаға мейіріммен қарап, ұлдан кем көрмеуді өсиет еткен. Ислам діні әйел баласын ана ретінде аса қадір тұтқан. Жұмақ - аналардың табанының астында, Кімге жақсылық жасайын? - деген сахабаға үш рет Анаңа деп жауап берген хадистері осыған дәлел. Құран Кәрім әйел мен еркектің ізгі амалдарда, ақыреттегі сыйда бір-біріне тең екенін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.