Қазақстан Республикасындағы діни бірлестіктер
ҚР-да қызмет ететін миссионерлік діни ұйымдар
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
I Тәуелсіз Қазақстандағы діни ахуал ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .
6
1.1. Миссилнерлік түсінігі және Қазақстандағы діни жағдай ... ... ... ... ... ... ... . ..
6
1.2. Қазақстандағы діни бірлестіктер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
18
II Діни бостандықтың қоғамдық өмірге әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
26
2.1. Қазақстандағы миссионерлік ұйымдардың қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
26
2.2. Адастырушы түрлі діни ағымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
36
2.3. Дін бостандығының Қазақстанның қоғамдық өміріне ықпалы ... ... ... ... ... ..
47
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
57
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
60
КІРІСПЕ
Қазақстан зайырлы мемлекет болып табылады, онда конфессияаралық татулық пен келісім салтанат құруда, дінге сенушілермен қатар атеистік көзқарасты ұстанатын азаматтардың да құқығы құрметтеледі. Мемлекет діни қызмет саласына араласпайды, алайда конфессиялармен өзара іс-қимылды қамтамасыз етуі және азаматтардың діни сенім бостандығы құқығын қорғауы тиіс. Осындай талап белгілеген еліміздің Конституцияның 1-бабы 1-тармағындағы мемлекеттің зайырлы сипаты діннің мемлекеттен бөлектігін білдіреді. Діни сенім бостандығы - бұл адамның өзі қалаған дінге ғибадат ету құқығы. Конституцияның 14-бабына сай заң алдында жұрттың бәрі тең, бұл зерделеу нысанына қатысты қолданыста барлық діндер мен діни бірлестіктер заң алдында бірдей екенін, кейбір діндер мен діни бірлестіктерге қандай да бір артықшылықтар жасалуына жол берілмейтінін, дінге көзқарасына, нанымына байланысты немесе кез-келген өзге жағдаяттар бойынша кемсітуге тыйым салынатынын айғақтайды.Жалпы Қазақстан Республикасы өзін тәуелсіз мемлекет ретінде жариялағаннан бері барлық дінге деген құрметін өзін зайырлы мемлекет ретінде орнықтыруымен, діни бiрлестiктер iсiне мемлекеттiң және мемлекет iсiне діни бiрлестiктердiң заңсыз араласуына жол берiлмейтіндігін негізгі заңмен бекітуімен дәлелдеп келеді. Қазақстан тәуелсіздігінің алғашқы жылдары қабылданған нормативтік құқықтық актінің бірі Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы Қазақстан Республикасы Заңының болуы осының дәлелі. Дін бұл өзіндік даму үрдісі бар, қоғамның дамуы мен қалыптасуына өз әсерін тигізуші процесс. Оны қысып ұстауға да және бос жіберуге де болмайды. Дін байыбы-мен бапталып, ыңғайымен реттеліп отыруы керек. Осы тұрғыдан алғанда, қоғамдық қатынастың бір саласы ретінде ол құқық нормаларымен, яғни заңмен реттеліп отырады. Қазақстан Республикасы Конституциясының 19-бабына сәйкес әркім өзінің қай дінге жататынын анықтауға және оны көрсету-көрсетпеуге хақылы. Сонымен қатар Конституцияның 39-бабына сәйкес жоғарыда аталған құқықтар мен бостандықтар ешбір жағдайда да шектелмеуі тиіс. Алайда бұл жерде азаматтың тек қай дінге жатуын анықтау құқығы ғана айтылып тұр. Яғни, қай дінге жатуын анықтау құқығы шектелмейді, бірақ оны пайдалану, жүзеге асыру белгілі бір көлемде заңмен шектелуі мүмкін.
Елімізде 2011 жылдың 11-ші қазанында Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы Заңның қабылданып жұмыс істей бастады. Қабылданған жаңа Заң бақылаусыз миссионерлік қызмет пен псевдодіни ұйымдардың заңға қайшы әрекеттерінің алдын алу сияқты өз мақсаттары мен міндеттеріне сай қызмет етіп, қоғам тұрақтылығын қамтамасыз етуде. Бүгінгі таңда Қазақстан жерінде 3,5 мыңға жуық діни ұйымдар тіркелген болса, олардың ішінде 2383 исламдық, 299 православтық, 84 католиктік және 500-ден аса протестанттық ұйым бар. Қазақстан Республикасының аумағында 10 исламдық, 76 православтық, 230 католиктік, 96 протестанттық шетелдік миссионерлер қызмет етуде.
Қазіргі заманда дінді мемлекеттік деген мәртебеге көтерген елдер көп болмаса да, олардың жалпы қатары бар екенін, тіпті кейбіреулерінің біршама ықпалды елдер екенін айта кету керек. Мәселен, әлемдегі Иран Ислам Республикасы, Пәкістан Ислам Республикасы, Сауд Арабиясы Корольдігі, Ватикан сияқты елдерде діндер өздерінің қызметін мемлекеттік ресмиленген құқықтық деңгейде атқаруда. Дегенмен, әлемдегі өркениетті елдердің көбісі өздерін зайырлы мемлекеттерміз деп жарялаған және олар өздерінің заң жүйесінде азаматтық құқықтарды негізгі басымдылық ретінде бекіткен. Осындай мемлекеттердің ішінде егеменді Қазақстан Республикасы да бар және ол өзін қазіргі замандағы, өркениетті, демократия жолын ұстанған зайырлы мемлекеттер қатарына қосады, сонымен қатар ол барлық діндерді және діншілдердің құқықтарын, көзқарастарын сыйлайтынын жария еткені де баршаға мәлім.
Қазақстан Республикасының Президенті - Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан - 2050 Стратегиясында еліміз бен өңіріміз үшін он негізгі сын- қатерді бөліп көрсеткен. Бірінші сын-қатер - тарихи уақыттың жеделдеуі. Тарихи уақыт аса жеделдей түсуде. Әлем қарқынды түрде өзгеруде және болып жатқан өзгерістердің жылдамдығы адамды таң қалдырады. Зайырлы мемлекеттегі діннің орны туралы, алдағы уақытта жұмысымыздың қандай бағытта жүргізуіміз керек? - деген сұрақтар дипломдық жұмыстың өзектілігін көрсетеді.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Дипломдық зерттеудің мақсаты - ҚР-да қызмет ететін миссионерлік діни ұйымдардың жұмысын қарастыру, олардың атқаратың жұмысы турасында ақпарат жинау.
миссионерлік діни ұйымдардың қызметінің мазмұны мен маңызды белгілерін зерттеу;
миссионерлік қызметтің негізгі белгілерін анықтау және зерттеу;
миссионерлік қызметтің даму процестерін, зайырлы мемлекетті құқықтық қамтамасыз етудің қалыптасуы мен даму динамикасын және оның конституциялық құқықты түсінуін зерттеу.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Дипломдық жұмыстың әдіснамалық негізі радикалды діни ағымдардың тарихын зерттеу мен объективизм сияқты ғылыми білімнің іргелі принциптерін қамтиды. Адамзат қоғамының тарихының құбылыстары мен үрдістерін сыни талдауды қолдану өте маңызды. Зерттеу жұмысында индукциялық және шегерім әдістерін, салыстырмалы, статистикалық және әлеуметтік әдістерін кеңінен қолданылды. Зерттеу барысында мәселені жан-жақты қарастыруға мүмкіндік беретін әртүрлі әдістер қолданылды, оларға: анализ, синтез, ретроспективалық, салыстырмалы - тарихи, феноменологиялық, тарихи - логикалық және сипаттап баяндау, хронологиялық - проблемалық әдістері жатады. Аталған әдістердің көмегімен түрлі радикалды діни ұйымдардың тәжірибесіндегі жалпы және ерекше сипаттамалары анықталды. Сонымен бірге, әлеуметтанулық сауалнама әдісі пайдаланылды.
Зерттеудің нысаны. Қазақстан Республикасындағы діни бірлестіктер
Зерттеудің пәні. ҚР-да қызмет ететің миссионерлердің жұмысы
Зерттеудің тәжірибелік маңызы. Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы радикалды діни ағымдар мен діни экстремизмнің генезисінің тарихи және теориялық негіздерін кешенді талдау, жаһандану жағдайында діни экстремизмге қарсы күреске жаңа тәсілдерді енгізу арқылы анықталады. Жеке тұжырымдар мен ұсыныстарды мемлекеттік құрылымдар, саяси партиялар, азаматтық қоғам институттары, діни ұйымдар діни қақтығыстарды шешу, конфессияаралық қатынастарды реттеу және діни экстремистік идеологияның халыққа әсерін әлсірету үшін пайдалануы мүмкін.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Ғылыми жұмыстың құрылымы зерттеліп отырған тақырыптың мазмұнына сай кіріспе, екі тараудан, қорытындыдан, сілтеме және пайдаланылған әдебиет тізімінен тұрады. Зерттеу жұмыстың жалпы көлемі 62 бет.
I ТӘУЕЛСІЗ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДІНИ АХУАЛ
1.1 Миссионерлік түсінігі және Қазақстандағы діни жағдай
Миссионерлік - діни қызметтердің ерекше бір түрі. Миссия - латын тілінде missio міндет, орындалуы тиіс тапсырма деген мағынаға келеді. Этимологиялық жағынан миссионерлік Христиан дініне тән. Миссионерлік дәстүрді христиандар Исаның серіктеріне және Маркос, Лұқа және Жохан нұсқасындағы Інжіл мен Павелдің хаттарына негіздейді. Інжілдің жаңа өсиетіндегі Матай жазған ізгі хабарларда:
19. Сондықтан барлық күллі халықтарға барыңдар! Оларды Менің шәркірттерім етіп, Құдай Әкенің, Рухани Ұлының және Киелі Рухының атымен шомылдыру рәсімінен өткізіңдер!
20. Әрі сендерге өсиет еткендерімнің бәрін де ұстануға үйретіңдер! Естеріңде болсын, мен бұл дүниенің ақыр соңына дейін әр күні өздеріңмен бірге болып, сендерге жар боламын,- деп көрсетілген [1].
Христиан діні үшін миссионерліктің үш сатылы мақсаты бар. Бұл еш өзгермейтін қасаң қағида. Әлемге Христиан дінін жайып, Иса Мәсіхке сенушілердің санын арттыру, шіркеу құрылыстарын салмас бұрын миссионерлік әрекеттерін жалғастыратын мамандар мен адамдар табу және тұрғылықты халықтың ғылыми-әдеби шығармаларына, мәдени құндылықтарына христиандық элементтерді енгізу болса, сонымен бірге, дамыған Батыстық өркениетті христиандықпен бір деп көрсету. Батыс өркениеті мен мәдениетін негізгі өлшем, эталон ретінде ұсыну, еліктіру шарт.
Христиандар Сан-Павелді тұңғыш миссионер ретінде таниды. Миссионерліктің 13 ғасырға жуық және жеті сатылы тарихы қалыптасқан. Әрбір саты өзіндік әдістемелік және кезеңдік шарттарды анықтайтын даму жолының көрсеткіші десек те болады. Бірінші саты 33-100 жылдар аралығы -Иса серіктерінің кезеңі, 800-1500 жылдар арасы - орта ғасыр кезеңі, 1500 -1650 жылдары реформалық кезең, 1650-1793 жылдары аралығы постреформа кезеңі, 1793-жылдан бүгінгі күнге дейінгі кезең модернизация кезеңі болып есептеледі [2].
Миссионерлік-діни ілімдер мен империалистік мемлекеттердің шіркеумен бірігіп, саяси мақсат-мүдделерін іске асыру үшін қолданылатын саяси қызметтің бір түрі десек те болады. Қазіргі таңда бірқатар империалистік мемлекеттердің құрылымдары, қайырымдылық қорлары, үкіметтік емес ұйымдар мен қаржылық топтар материалдық және моральдық тұрғыдан көмектесіп, отарлау саясатын шіркеумен бірлесе отырып жүргізеді. Бұлардың мақсаттары діни ағарту немесе адамды күнаһарлықтан құтқару емес, керісінше, сол мемлекеттің халқының мәдениеті мен өткен тарихын жадынан шығарып, мәңгүрттендіру арқылы жер байлығына ие болу. Бұндай әрекеттер біздің ғана халықтың басындағы нәубет емес, орта ғасырларда Христиан миссионерлері өз әрекеттерін Африка және Азия халықтарының да ортасында жүргізді. Соның нәтижесінде көптеген жергілікті халықтардың мәдени, діни құндылықтары деформацияланып, өздеріне құлдық қамытын кигізгені тарихи ақиқат.
Өткен тарих тереңіне бойласақ, христиан миссионерлігі белгілі бір халықтың ұлттың болшағы үшін қызмет етпегенін, керісінше шағын мәдениеттер мен ұлттарды ассимилицияға ұшырату, жер бетінен жоюдың таптырмас құралы болғанын байқаймыз. Мәселен ХVIII-ғасырда Батыс отаршыл мемлекеттері Австралия құрлығының байырғы тұрғындарын ұлттық табиғи қалпынан айырған осы миссионерліктің үлкен жемісі болатын [3].
Миссионерлік қызметін атқаратын ғалымдар алдымен баратын жердің географиялық ерекшеліктерін, халқының рухани болмысы мен өткендегі тарихи жолын, психологиясын, мінез-құлқын, салт-ана дәстүрінің ерекешелігін, билеу жүйесін, яғни өзіне қажет буынды да ұрымтал тұстарын терең барлап зерттей отырып, миссионерлік саясатының стратегиялық негіздері мен тактикалық әдістерін, мақсаттарын анықтап алады [4].
Еліміздің аумағында христиандардың пайда болғаны туралы алғашқы деректер V-VI ғасырлаға жатады. Әсіресе ІХ-Х ғасырларда Ұлы Жібек жолы бойынша ауып келген христиан миссионерлерінің белсенді қызметтерінің нәтижесінде кейбір түркі тайпаларының арасында несториандық таралған. Дереккөздер мәліметтеріне сүйенсек, Тараз бен Меркіде, сонымен қатар Сырдария өзені бойында христиан шіркеулері болғандығы археологиялық қазбалар арқылы мәлім. Алайда Х-ХІ ғасырларда аймақта исламдандыру процесі етек алып, христиандық шіркеулер мешіттерге айналдырылды [5].
Ал, миссионерлік әрекеттер біздің елімізде және Орта Азия территориясындағы түркі халықтарының арасында өте ерте заманнан-ақ жүргізілгені белгілі. XVI-ғасырда Ресейдегі Қасым хандығының соңғы мұрагері Сайын Болатханның шоқынып, өз атын өзгертіп Самсон атанғаны тарихтан белгілі жәйт. Өйткені шоқынған бұратана атаулының ата-анасы қойған есімі міндетті түрде өзгертіліп, оның ата тегі жаңадан орысшалап қойылатын дәстүр сол тұстан-ақ қалыптасқандығын аңғартады [3].
Христиан миссионерлігінің Қазақ жеріне орналасуын төрт кезеңге бөліп қарастыруға болады. Оның бірінші кезеңі - ІІІ-ХІҮ ғ.ғ. аралығын қамтиды. Бұл уақытта еліміздің және Орта Азия территориясына мелькиттер, яковиттер, несторияндар Армияндық, Апостоль және Католик шіркеулері болатын. Бұл кезеңде Христиан діні жергілікті басқа да діндермен яғни, Зороастризм, Иудайзм, VIII-ғасырда Ислам дінімен амалсыз ымыраласып әрекет етуге мәжбүр болды. Алайда ХІV ғасырда Христиандық Ислам дінінің ықпалымен Қазақ даласынан біраз уақыт ығыстырылды [6].
Қазақстанда миссионерлік әрекеттің қарқындаған уақыты Ресей империясы қазақ жерін мемлекет меншігі ретінде жариялаған тұста және шекарасын ресми түрде белгілеп, картасын сызып бекіткен соң патша үкіметі бұрыңғы уақытша ислам дінін тарату саясатынан бас тартып, 1862 жылдан бастап ресми түрде қазақ халқын шоқындыру, сол арқылы біртіндеп орыстандыру саясатын ашық жүргізе бастады [7]. Патша үкіметі бұл миссионерлік әрекетті жан-жақты зерттеп әрі сақтықпен жүргізді. Мәселен ең шұрайлы жерлерден қазақ шаруаларын ығыстырып, орыс мұжықтарын көбірек қоныстандыру, жер-су аттары мен адам есімдерін өзгерту, елді мекендерде аралас мектептер ашу, жергілікті халықтың жазу емлелерін ауыстыру, билік структурасы мен туыстық нинститутарына өзгерістер енгізуді шіркеу мемлекетпен бірлесе жүргізді.
Екінші кезең - ХҮІІІ ғасырдың аяғы - ХХ басында Қазақ хандығының Ресей бодандығын алғаннан кейін, әскерилер арқылы келген. Бұл кезеңнен бастап орыс православие шіркеуі іргесін берік орнатып, миссионерлік әрекеттерін жүзеге асыруға тырысты. Сонымен бірге ХІХ ғасырдың аяғында Католиктер, Протестанттар, Баптистер, Адвентистер және Менониттер де келе бастады. Бұл Протестанттық секталармен қоса орыс православ шіркеуінен бөлініп шыққан ескі дәстүрді қолдаушы ағымдар - молокандар, скопцылар, иеговист-ильинцилар Қазақстанға жер аударылған переселендер мен қара шекпенділер арқылы да келді. Бұл саяси-миссонерлік процесске Ұлы Қазан төңкерісі кезінде Кеңес үкіметінің атеистік идеологиясы кедергі жасады. Жетпіс жыл өмір сүріп, тарих сахнасынан кеткен әлемдегі алғашқы және соңғы атеистік ұлы держава миссионерлікке қайтадан айқара жол ашып берді.
Үшінші кезең - 1917 жыл мен 1991 жылдар арасын қамтиды. Бұл дінге деген жаппай қарсылық білдіріліп, діни ғибадат орындары жабылы, діни қызметкерлерді қудалаған кезең болды.
Ұлы Отан соғысына дейін көптеген діни қызметкерлерді жер аударып, қатаң түрде жазалап, келген Кеңес үкіметі соғыс басталғаннан кейін дінге деген қатаң саясатын сәл де болса босаңсытты. Көптеген жабылып қалған ғибадат үйлері қайтадан ашылып, 60-80-жылдары Католиктер мен түрлі Протестанттық секталар да ресми тұрғыда пайда бола бастады [7].
Соңғы кезең - еліміздің тәуелсіздік алған жылдарымен тұспа-тұс келеді. Осы уақыт ішінде Республикамыздың территориясында бұрын соңды кездеспеген ағымдар мен секталар, атап айтар болсақ, пресвитариандық және методистік, протестанттық конфессиялар: Агапе, Жаңа өмір, Иегова куәгерлері, Бахай сенімі, Ібіліс шіркеулері, Саентология шіркеуі және т.б. өз алдарына діни бірлестік болып құрылып орналаса бастады [6].
Тәуәлсіздігіміз жарияланып, егеменді ел болғалы бері елімізде жасыратыны жоқ, діни экспанция үдеп, дін мәселесі қоғамымызда басты назарда тұрғаны да жасырын емес. Іргесі бекімеген егемен еліміздің Діни-сенім бостандығы туралы заңымыздың тым асығыс әрі еш дайындықсыз қабылдануын пайдаланған кейбір түрлі жат пиғылдағы діни секталар миссионерлік әрекеттерін белсенді түрде жүргізіп келеді.
Тәуелсіздік алғалы миссионерліктің қарқынды түрін Дәстүрлі емес діни қозғалыстар жалғастырды. Бұл діни қозғалыстар өз қызметтерін заманауи ақпарттық-техниканың соңғы жетістіктерін пайдалана отырып жүргізеді. Көпшілік жиналатын акт залдарында, стадиондарда сенімді түрде сұхбаттар өткізіп, жеке интернет сайттары, телеарналар, радиожелілері арқылы хабарлар таратып, өздерінің жекелеген газеттері мен журналдарына мақалалар, жарнамалар жариялап отырады. Батыс мемлекеттерінен елімізге және басқа да тәуелсіз мемлекеттерге жіберілетін әдебиеттердің 1991 жылдың қыркүйек айына дейінгі саны екі миллионнан асып түскен. Соңғы жыдары Қазақстанда қазақ және орыс тілдерінде шығатын кітап пайызы (қазақша 5%, орысша 21%) сырттан келетін кітап санының төрттен бірін құрайды [7].
Миссионерлік әрекетті әлемнің бірнеше мемлекеттерінде белсенді түрде атқарып жүрген Иегова куәгерлері екі жүз тілде жиырма жеті миллион данамен журнал шығарып, екі жүз отыз елде үгіт-насихат жұмыстарын жүргізеді. Нью-Йоркте Күзет мұнарасы қоғамының Бруклин баспаханасында үш мыңнан астам адам жұмыс істейді. Баспаханада айына ағылшын тілінде үлкенді-кішілі алпыс мыңдай және жүз жиырма тілде отыз миллиондай кітап шығарылады. Бұл кітаптарды тарату үшін екі миллиондай адам жұмыс істейтін Эймак тарату желісі белсенді жұмыс атқарады [8]. Бұл, әрине, тамыры, түп төркіні арыда жатқан дәстүрлі саясат екені белгілі.
Христиан діні миссионерлік әрекеттерін тек адам баласын ақиқатқа жеткізіп, тура бағыт беру ғана емес, басқа да саяси мақсаттар үшін пайдаланады. Тәуелсіздік алған уақытымыз бен өткен тарихымыздағы Христиан миссионерлігі ұлт болып қалыптасуымызға кері әсерлерін тигізіп, дінімізді, мәдени құндылықтарымызды жоюға бағытталғанын көреміз. Бұл - рухани экспансия бүгінде де жан-жақты өз функциясын жалғастырып келеді.
Қазақстандағы миссионерлік, аз зерттелген және тарихи кітаптарда үстірт жазылған тың тақырыптың бірі болғандықтан, оны терең зерттеп, жас ұрпақ санасына діни түсінік қалыптастыруымыз тиіс. Тағыда мұндай рухани шабуылдармен жалпы қоғам мүшелерінің діни сауатын арттыру арқылы күресе аламыз. Ол үшін арнаулы және жоғарғы оқу орындарында Дінтану дәрістер өткізу және дәстүрлі Ислам дінінің құндылықтарын ғылыми негізде танып, насихаттау. Республикалық БАҚ-да дәстүрлі емес діни қозғалыстардың миссионерлік қызметтері жөнінде ақпараттарды үнемі жариялап тұру.
Қазақстан Республикасының Діни қызмет пен діни бірлестіктер туралы Заңының бойынша еліміздегі діни бірлестіктердің қызметі, миссионерлік қызмет, дінтану сараптамасы, ғибадат үйлерін салу, діни әдебиетті тарату секілді барлық қызметтердің тәртібі айқындалған. Діни қызмет саласындағы мемлекеттік көрсетілетін қызметтер стандарттарын бекіту туралы бұйрықта нақты көрсетілген.
Миссионерлiк қызметті жүзеге асыратын адамдарды тiркеудi уәкілетті органның аумақтық бөлімшелеріне құжаттарын ұсына алады. Ресми тіркеу куәлігін алғаннан кейін барып, миссионерлік қызметін тек өзінің тіркелген аймағында ғана жүзеге асыра алады. Заңға сәйкес миссионерлер уәкілетті органның аумақтық бөлімшелерінде жыл сайын қайта тiркеуден өтуге мiндеттi.
Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 11 қазандағы Діни қызмет пен діни бірлестіктер туралы Заңының 8-бабының 1-тармағына сәйкес, діни ілімдерді таратуға бағытталған қызметті тек тіркеуден өткен азаматтар, шетелдіктер мен азаматтығы жоқ тұлғалар жүргізе алады және олар Қазақстанда ресми тіркелген діни бірлестіктің өкілдері болуы тиіс. Елімізде Заң бойынша өңірлердегі Дін істері басқармаларынан тіркеуден өткен миссионерлер ғана діни ілімдерді таратуға құқылы. Кез-келген азамат көшеде, қоғамдық көліктерде, аялдамада немесе басқа да қоғамдық орындарда (базарда, жатақханада, сауда-cаттық орталықтары және т.б.) қандай да бір діннің артықшылығы туралы уағыз насихат жұмыстарын жүргізе алмайды. Діни насихат жүргізген адам заңсыз миссионерлік қызметпен айналысқан болып, заң бойынша жауапқа тартылады.
Миссионерлер тіркелу үшін қажетті құжаттар мен материалдарды уәкілетті органның аумақтық бөлімшелеріне тапсырады. Олар:
1) паспорт немесе жеке куәлік көшірмесі;
2) миссионерлiк қызмет аумағы мен мерзiмi көрсетiлген өтiнiші;
3) дiни бiрлестiктің атынан миссионерлiк қызметті жүзеге асыру құқығына дiни бiрлестiк берген құжаты;
4) өкілі миссионер болып табылатын діни бірлестікті Қазақстан Республикасында мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің және оның жарғысының көшірмесі;
5) миссионерлік қызметке арналған діни әдебиетті, дiни мазмұндағы өзге де ақпараттық материалдарды, дiни мақсаттағы заттарды ұсынады.
Ал, Қазақстан Республикасындағы шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар миссионер ретінде тіркелу үшін уәкілетті органның аумақтық бөлімшелеріне қосымша мынадай құжаттарды:
1) миссионер оның атынан өкілдік ететін дiни бiрлестiктің шет мемлекеттің заңнамасы бойынша ресми тiркелгендiгiн куәландыратын заңдастырылған немесе апостиль қойылған құжатты;
2) Қазақстан Республикасында тіркелген діни бірлестіктің шақыруын ұсынады. Шет мемлекеттер берген құжаттардың қазақ және орыс тілдеріне аудармасының дұрыстығы Қазақстан Республикасында нотариат куәландырған және аударманы жүзеге асырған аудармашы қолының түпнұсқалығы Қазақстан Республикасында нотариат куәландырған түрінде табыс етіледі.
Республикада 18 конфессияның 569 миссионері тіркелген. Тіркелген миссионерлердің арасында саны жағынан православиенің және католицизм дінінің миссионерлері басым.
Алматы қаласы Қоғамдық даму басқармасы Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы заңының 5 бабы 10 тармағына және Діни қызмет саласындағы мемлекеттік көрсетілетін қызметтер стандарттарың басшылыққа ала отырып Миссионерлік қызметті жүзеге асыратын тұлғаларды тіркеуді және қайта тіркеуді жүргізу мемлекеттік көрсетілетін қызметті көрсетуде. Стандартты басшылыққа ала отырып төмендегідей себептермен миссионерлік қызметті тіркеуден бас тартады:
біріншіден, дінтану сараптамасының теріс қорытындысы;
екіншіден, конституциялық құрылысқа, қоғамдық тәртіпке, адамның құқықтары мен бостандықтарына, тұрғындардың денсаулығы мен адамгершілігіне қатер төндіретін миссионерлік қызмет;
үшіншіден, мемлекеттік көрсетілетін қызметті алу үшін көрсетілетін қызметті алушы ұсынған құжаттардың және (немесе) оларда жазылған деректердің (ақпараттардың) дұрыс еместігін анықтау;
төртінші себеп, мемлекеттік қызметті алушыға қатысты қызметке немесе мемлекеттік көрсетілетін қызметті алуға талап ететін қызметтің жекелеген түрлеріне тыйым салу туралы заңды күшіне енген сот шешімі (үкімі) болуы;
бесінші себеп, ақпарат және азаматтық қоғам саласындағы уәкілетті мемлекеттік органның мемлекеттік қызмет көрсету үшін талап етілетін келісім туралы сұрау салуға берілген теріс жауабы, сондай-ақ сараптаманың, зерттеудің не тексерудің теріс қорытындысы;
алтыншы себеп, көрсетілетін қызметті алушыға қатысты заңды күшіне енген сот шешімі бар, оның негізінде көрсетілетін қызметті алушының мемлекеттік көрсетілетін қызметті алумен байланысты арнайы құқығынан айырылуы негіз болып табылады.
Қазіргі таңда шаhарымызда 113 миссионер тіркелген. Жыл басынан осы мемлекеттік көрсетілетін қызмет бойынша Басқармаға 73 арыз түсті, оның ішінде 61 қызмет алушыға рұқсат берілсе, 12 бас тартылды.
Қазақстан аумағында Заңсыз миссионерлік қызметпен айналысқан азаматқа ҚР ӘҚБтК-ның 490-бабының 3-бөлігіне сәйкес Қазақстан азаматтарына 100 айлық есептік көрсеткіш көлемінде айыппұл салынады, ал шетелдіктер мен азаматтығы жоқ тұлғаларға айыппұлға қоса еліміздің аумағынан шығарылып жiберілетін әкімшілік жауапқа тарту қарастырылған. Елімізде заңсыз миссионерлік қызметпен айналысып, діни алауыздық тудырған, қылмыстық жауапкершілікке тартылып, сотталған бірнеше азаматтар бар. Мәселен ашық дереккөздердегі мәліметтерге қарасақ Шейх Халил есімімен танылған Абдухалил Абдужаббаров -- ұлты өзбек, ҚР ҚК 164 бабы, 3 тармағы бойынша 8 жылға сотталды. Қазақстанның сұратуымен Сауд Арабиясынан 2017 ақпан айында депортацияланған. Лекциялары тәкфирлік идеологияға насихаттаған. Ал, Ділмұрат әбу Мухаммад есімімен танымал Ділмұрат Махаматов -- ұлты өзбек, Қылмыстық кодекстің әлеуметтiк, ұлттық немесе дiни алауыздықты қоздыру және терроризмдi насихаттау бабы бойынша 8 жылға сотталды. 2018 жылы қазан айында Сауд Арабиясында ұсталып, Қазақстанға экстрадицияланған. Абдурахим абу Ибрахим есімімен танылған Қуаныш Башпаев -- ұлты қазақ, ҚР ҚК діни алауыздық қоздыру туралы 164 бабы бойынша 4,5 жылға сотталды. Мәдина Ислам университетінің магистранты. Оған қоса тағы бірнеше деструктивті ағым өкілдері қылмыстық жауапкершілікке тартылған.
Көне түркілердің ту тіккен, өсіп-өнген ата-мекені болып саналатын бүгінгі қазақ жеріне ислам сонау VIII ғасырда жеткен деп қарайды тарихшылар мен исламтанушылар. Ислам өркениеті түркілер мекен еткен сайын далаға қанат жаймас бұрын байырғы түркілер неге табынды, нені пір тұтты деген сұрақ екінің бірін мазалайды. Сол заманда біздің түркілермен яғни түркілердің бір тармағы болып саналатын қазақтармен көрші болған жұрттар мен жұрағаттардың кейбіреулері құдайларын өз қолдарымен жасап алып, соған бас иіп, құлдық ұрып жатса, біреулері сиырды, енді біреулері тау мен тасты құдай санап, соған табынып жүретін. Егер түркілер, яғни қазақтар хайуанның ішінде біріне табынар болса онда олар сиырға емес, жылқыға табынар еді. Өйткені жылқының шыққан жері қазақ даласы болса, оны адамзат тарихында алғаш рет қолға үйреткен халық та қазақ. Қазақ оған да, басқасына да табынбады. Ислам діні келгенге дейін қазақтар жаратушыны жалғыз деп таныды, соған табынды, сонан тіледі. Оның атын "Тәңір" деп білді. Ол көкте яғни ғарышта деп білгендіктен оны "Көктің Тәңірі", "Көк Тәңір" деп атады. Сондықтан да тілек тілегенде екі алақанын көкке қарата жайып тілек тіледі. Айды, күнді және жұлдыздарды Тәңірдің мүлкі деп қарады. Сол себепті олар жаңа туған айды көргенде: "Ай көрдім, аман көрдім, ескі айда есіркедің, жаңа айда жарылқа, Тәңірім" деп, айға сәлем беретін. Бұл бір жағынан айды Тәңір жаратқан жаратылыстың бірі деп тану, ескі айдан жаңа айға аман-сау жеткізген Тәңірге шүкіршілік ету болса, екінші жағынан Тәңірден тілек тілеу болып табылады. Бүгінгі қазақтардың біразы әлі де осылайша айға сәлем беріп, Тәңірден жарылқау тілейді. Ал кейбір кісілердің ата-бабаларымыз көк Тәңірге табынған, тауды-тасты, айды, күнді құдай санаған деп қарауы қазақты, оның тілі мен салт-дәстүрін толық түсінбегеннен туындаған жағдай деп қарауға болады. Тәңір жалқы есім. Тәңір сөзінің көпше түрі бұрын да болған жоқ, қазір де жоқ. Тәңірлер деп ешқашан айтылмаған, айтылмайды да. Ал ерте заманда кейбір таулар мен жерлер, әулиелердің бейіттері киелі саналған. Сол жерлерде Тәңірден тілеген тілектер тез қабыл болады деп санаған. Сондықтан да сондай жерлерге барып Тәңірінің разылығы үшін құрбан шалып, нәзір таратып Тәңірінен жарылқау тілеген. Таулардың тауын "Тәңір тау" деп атаса, шыңның шыңын "Хан Тәңірі" атады. Мұны түсінбеген кейбір жат жұрттықтар оларды тауға, тасқа немесе ата-бабасының бейітіне табынуда деп теріс түсінді.
Жаратушыны жалғыз деп, оны Тәңір атап, егінін егіп, малын жайып жүрген біздің жұртқа VIII ғасырда ислам діні келген. Ата-бабамыздың ұстанған. Тәңірлік діні мен ұлттық салт-дәстүрінің көп тұстарының ислам дінінің шәриғатына сайма-сай келуі жаңа дінді бірден қабылдауына ықпал етті. Сол себепті де түркінің байырғы ата-мекенінде отырған біздің жұрт бейбіт жолмен ислам дінін қабылдады. Ислам дінінің келуімен қазақтың сөздік қорына "Тәңір" сөзінің жаңа баламасы "Алла" атауы енді. Кейіндеп қазақтың тілдік қорына парсы тілінен Алланың тағы баламасы "Хұдә" сөзі аздап қазақи дыбыстық өзгеріспен "Құдай" болып қабылданды. Ал өзбек, ұйғыр тілдерінде "хұдә" сөзі сол күйін сақтап қалды әрі күні бүгінге дейін солай қолданылады. Қорыта айтқанда "Тәңір", "Алла", "Құдай" сөздері мәні бір, мағынасы бір сөз болып, ол жаратушы құдыретті күшті білдіреді. Бүгінгі қазақтарда осы 3 атаудың үшеуі де алма-кезек қолданылғанмен олар негізін Әбу-Ханифа Нұғман ибн Сәбит қалаған исламның сунниттік бағыттағы ханафиттік мәзhабын ұстанады. Ханафиттік мәзһаб-басты сенім, ұстанымдық тірек ретінде Құран мен хадиске, ижма және қиясқа орын береді. Ханафи мәзһабы шәриғатқа қайшы болмаған исламға дейінгі қалыптасып қалған ата-бабаға деген ерекше сый-құрмет сияқты жергілікті дәстүрлерді кеңінен сыйлайтын, ой-пікір айырмашылықтарына сабырлықпен қарайтындығы тұрғысынан да ерекшеленеді, Сондықтан да осы мәзһабты көп өлкелерде, оның ішінде біздің өлкедегі халықтар өз еріктерімен қабылдады. Қазақ даласында ғасырлар бойы бір дін, бір мәзһаб яғни ислам діні, оның Ханафи мәзһабы дәурен сүрді. Исламның келуі қазақ мәдениетінің өсіп-өркендеуіне өлшеусіз үлес қосты. Осы өлкеден арысы Әбу Насыр әл-Фараби, Құл Қожа Ахмед Яссауи сынды ғұлама-ғалымдар шықса, берісі Абай Құнанбаев, Мәшһұр Жүсіп Көпеев, Шәкәрім Құдайбердіұлы сынды ғұламалар шығып қазақтың, қазақ даласының абыройын асқақтаты.
Қазақ даласын патшалық Ресей отарлай бастағаннан бастап қазақтың дініне, салт-дәстүріне бірте-бірте шектеу қойылды. Қазақ даласына келіп орныққан орыспен бірге олардың діні-християн діні, оның провослав бағыты келіп, сол заманғы биліктің қолдауымен ауқымен кеңейтті. Бір ұлт болып бір дінді берік ұстанған қазақтың байырғы ата-мекені екі ұлттың яғни қазақ пен орыстың қонысына айналды, Бірте-бірте қос тілді, қос дінді қоғам қалыптасты. 1917 жылы Кеңес өкіметі орнағаннан соң барлық дінге шектеу қойылды.
Осы саясаттың кесірінен орыс халқы да, қазақ халқыда ғасырлар бойы ұстанған дінінен, қалыптастырған жақсы салт-дәстүрінен бірте-бірте айрылды. Айналасы 74 жылда Қазақстан қоғамында не құдайға сенбейтін, не адамға сенбейтін дүбара халық пайда болды. Тың игеруді желеу екен Совет өкіметі қазақ еліне украйн, полк, неміс, корей т.б. ұлттарды жаппай қоныстандырды. Осы саясат жемісін бірден берді. Аз ғана жыл ішінде көп ұлтты Қазақстан пайда болды.
Тек 1991 жылы Қазақстан тәуелсіздік алғаннан соң ғана Қазақстан азаматтарына дін ұстану еркіндігі берілді. Ата дініміз-ислам діні жанданып қазақ халқымен қайта қауышты. Жер-жерде жаңадан мешіттер салына бастады. 2011 жылғы санақ бойынша(халық саны 16,5 миллион) халықтың 71% мұсылмандар, 25% христиандар, 4% өзге дін өкілдері және атеисттер мен діншіл емес адамдар екені анықталды. Тағы да сол жылғы мәлімет бойынша Қазақстанда мұсылмандарының 2756 дiни бiрлестiгi, 40-тан астам әртүрлi діндер мен діни ағымдарды ұстанушылардың 1238 ұйымы заңды тіркеліп өз жұмыстарын жалғастып жатқандығы расталды.
Қазақстандағы мұсылмандардың діни бірлестіктерін яғни мешіттерін 1990 жылғы 12 қаңтарда өткен Қазақстан мұсылмандарының тұңғыш құрылтайында құрылған Қазақстан Мұсылмандары Діни Басқармасы(ҚМДБ) басқарады. ҚМДБ Қазақстан мұсылмандарына діни-руханияттық басшылық жасайтын республикалық бірлестік болып құрылғандықтан 2011 жылға дейін Қазақстан территориясындағы мұсылмандарды басқаратын бірден-бір мекеме болып қызмет атқарды. Өкіметке төте қарайтын қалалар мен барлық облыс орталықтарында олардың бөлімшелері жұмыс атқарды, әлі де атқарып келеді. Мұнан басқа Қазақстан аумағындағы ислам дінінен басқа діндердің өз басқармалары, өз бірлестіктері болды. Әрине Қазақстандағы барлық діни бірлестіктер әр дәрежедегі әділет басқармаларында заңды түрде тіркелді. Бірақ олар бір-біріне бағынбайтын өз алдына дербес бірлестік болғандықтары себепті өз еркінше жұмыс жасады, өз еркінше көбейді. Жоғарыда аталған түрлі діндер мен діни ағымдардың бірлестіктерін бір орталықтан басқару және олардың атқарып отырған жұмыстарына бақылау орнату үшін өкіметтің жанынан 2011 жылы ҚР дін істері агенттігі құрылса, 2014 жылы ҚР Мәдениет министрлігінің дін істері комитететі болып қайта құрылды. 2016 жылы дін істері комитеті Мәдениет министрлігінен бөлініп шығып ҚР-ның Дін істері және Азаматтық қоғам министрлігі болып қайта жасақталды. Оның үкіметке төте қарайтын қалалар мен барлық облыс орталықтарында басқармалары құрылып, жұмыс жасауда.
Діннің адам мен қоғам арасын жалғастырушы, жарастырушы және үйлестіруші қасиетін жете түсініп, оны жан мен тән тазалығын сақтайтын, парасат тағылымдарын демеуші, адамға өнеге, тәлім-тәрбие беретін, пейілге мейірім ұялататын рухани күш екенін терең бағалаған Қазақстан билігі азаматтардың дін еркіндігіне баса мән берді. Мысалға алсақ тәуелсіз Қазақстандағы ислам ықпалды қоғамдық күшке айналды. Мұсылман бірлестіктерінің (мешіттердің) саны жыл сайын қарқынды өсті. Олардың саны 1975 жылы 25 болса, 1990 жылы 50, 1991 жылы 68, 2000 жылы 1652, 2011 жылы 2756 болып, 2015 жылға келгенде 3000-ға жетті.
Бүгінгі таңда елімізде 130 неше ұлт пен ұлыстың өкілі тұрады. Президентіміз Н.Назарбаевтың дара да дана саясатының арқасында олар бір-бірімен тату-тәтті өмір сүруде. Әр ұлттың өз алдына ұлттық мәдени орталықтары бар. Ұлттық тілдерін, діндерін, салт-дәстүрлерін сақтауды мақсат еткен мұндай орталықтар 1995 жылы құрылған "Қазақстан халқы Ассамблеясының" мүшесі болып табылады. Ассамблея бір жағынан оларға басшылық етсе, екінші жағынан олардың тең дәрежеде гүлденіп-көркеюіне қолдау көрсетіп келеді.
1991 жылдан күні бүгінге дейін елімізде дәстүрлі дін ұстанушылар арасында бірде-бір рет діни алауыздық туындаған жоқ. Ислам, християн, католик, иудей т.б. дәстүрлі дін ұстанушылар Қазақстан аумағында бейбіт өмір сүруде. Президентіміз Н.Назарбаев Қазақстандағы діни татулықты сақтап қана қоймай дүниежүзіндегі дәстүрлі діндердің татулығын сақтау жолында да аянбай еңбек етуде. Әлемдік және Дәстүрлі Діндер Лидерлерінің Съезі Перзидентіміз Н.Назарбаевтың бастамасымен Қазақстанның Астана қаласында 3 жылда бір рет өтуде.
Әрине бұғанасы қатпаған демократиялық жас елдің кейбір заңнамаларының әлсіз тұстарын шебер пайдаланған батыс елдері мен араб елдері өз діндерін, діни ағымдарын бізге тықпалай бастады. Діннен ешқандай хабары жоқ қарапайым халық, жастар мен жас-жеткіншектер шет елден келген түрлі-түсті дінді, діни ағымдарды ұстана бастады. Шет елдің қаржысымен қаржыландырылатын діни экстремистік ұйымдарда пайда болып, олар дінді желеу етіп, өздерінің саяси мақсаттарына жетуді көздеді. Қазақстанның құқық қорғау органдары оларды дер кезінде анықтап, сот шешімдерімен Қазақстан аумағында діни шаралармен айналысуына шектеу салды. Олар тізімдігі төмендегідей:
Қазақстан Республикасы аумағында тыйым салынған ұйымдар
Аль-Каеда Ұйымның қызметіне Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының 2004 жылғы 15 қазандағы шешімімен тыйым салынды.
Исламское движение Восточного Туркестана Ұйымның қызметіне Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының 2004 жылғы 15 қазандағы шешімімен тыйым салынды.
Курдский Национальный Конгресс Ұйымның қызметіне Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының 2004 жылғы 15 қазандағы шешімімен тыйым салынды.
Исламская партия Восточного Туркестана Ұйымның қызметіне Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының 2004 жылғы 15 қазандағы шешімімен тыйым салынды.
Исламское движение Узбекистана Ұйымның қызметіне Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының 2004 жылғы 15 қазандағы шешімімен тыйым салынды.
Асбат аль-Ансар Ұйымның қызметіне Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының 2005 жылғы 15 наурыздағы шешімімен тыйым салынды.
Общество социальных реформ Ұйымның қызметіне Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының 2005 жылғы 15 наурыздағы шешімімен тыйым салынды.
Джамаат моджахедов Центральной Азии Ұйымның қызметіне Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының 2005 жылғы 15 наурыздағы шешімімен тыйым салынды.
Лашкар-и-Тайба Ұйымның қызметіне Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының 2005 жылғы 15 наурыздағы шешімімен тыйым салынды.
Братья мусульмане Ұйымның қызметіне Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының 2005 жылғы 15 наурыздағы шешімімен тыйым салынды.
Боз Гурд Ұйымның қызметіне Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының 2005 жылғы 15 наурыздағы шешімімен тыйым салынды.
Талибан Ұйымның қызметіне Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының 2005 жылғы 15 наурыздағы шешімімен тыйым салынды.
Хизб-ут-Тахрир-аль-Ислами Ұйымның қызметіне Астана қаласы сотының 2005 жылғы 28 наурыздағы шешімімен тыйым салынды.
Организация освобождения Восточного Туркестана Ұйымның қызметіне 2006 жылғы 17 қарашадағы Астана қаласы сотының шешімімен тыйым салынды.
Аум-Синрикё Ұйымның қызметіне Астана қаласы сотының 2006 жылғы 17 қарашадағы шешімімен тыйым салынды.
Ата жол Ұйымның қызметіне Алматы қаласы мамандандырылған ауданаралық экономикалық сотының 2008 жылғы 5 қарашадағы шешімімен тыйым салынды.
Алля Аят Ұйымның қызметіне Астана қаласы сотының 2009 жылғы 12 қарашадағы шешімімен тыйым салынды. Джунд-аль-Халифат (Солдаты Халифата) Ұйымның қызметіне Атырау қаласы сотының 2011 жылғы 25 қарашадағы шешімімен тыйым салынды.
Білім. Сенім. Өмір Ұйымның қызметіне Шығыс Қазақстан облысы Өскемен қаласы мамандандырылған ауданаралық экономикалық сотының 2012 жылғы 7 маусымдағы шешімімен тыйым салынды.
Движение Таблиги жамаат Ұйымның қызметіне Астана қаласы Сарыарқа аудандық сотының 2013 жылғы 26 ақпандағы шешімімен тыйым салынды.
Ат-такфир уаль-хиджра Ұйымның қызметіне Астана қаласы Сарыарқа аудандық сотының 2014 жылғы 18 тамыздағы шешімімен тыйым салынды.
Исламское государство Ұйымның қызметіне Астана қаласы Есіл аудандық сотының 2015 жылғы 15 қазандағы шешімімен тыйым салынды.
Фронт ан-Нусра Ұйымның қызметіне Астана қаласы Есіл аудандық сотының 2015 жылғы 15 қазандағы шешімімен тыйым салынды.
Жоғарыдағылардан басқа 19 қазан 2016 жылы Білім және Ғылым, Әділет, Дін істері және Азаматтық қоғам министрлігі Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес, мектеп оқушыларының бірыңғай формасын сақтау үшін діни рәсімдегі киімдерді мектеп территориясында киюге тыйым салды. Сондай-ақ 22 желтоқсан 2017 жылы кісілердің түр-түсін анықтауға кедергі келтіретіндігі үшін Қазақстан аумағында ниқаб және бұрқа кигені үшін 113450 теңге көлемінде айыппұл салынатын заң қабылданды. Нәтижесінде, Интернет беттеріндегі көптеген сайттарда бір қатар сәләфи идеологиясын ұстанатын намазхан топтар, өз қарсылықтарын көрсетіп, конституциялық құқықтарына қарсы келетіні туралы пікірлерін білдірді. Дегенмен, бұл заңның қаталдығына қарамастан, еліміздегі дәстүрлі Ислам дінін ұстанатын бауырларымыздың арасында қолдау тауып, жақсы жағынан бағалануда.
Тәуелсіз Қазақстанның өтпелі кезеңдегі діни еркіндігін саяси мақсатқа пайдаланғысы келетін исламның теріс пиғылды ағымдары пайда бола бастады. Олар ата-бабамыз ұстанған, сондай-ақ қазіргі Қазақстан мұсылмандарының басым көп бөлігі ұстанатын, бейбітшілікті қолдайтын және ешқандай саяси астары жоқ Ислам дінінің Ханафи мәзһабын ұстанушыларды адасқандарға бағалады. біздікі дұрыс, сендер адасып жүрсіңдер деп жадымызға жат дүниелерді тықпалап, дінді саяси құрал ретінде пайдаланып, билікті күшпен басып алуды көксейтіндер әр жерден бой көрсетті. Олардың кейбіреулері өздерін салафи санаса, енді біреулері өздерін уаххабилер қатарына жатқызды. "Сәләфилік" не деген сұраққа "Ислам діні" сайты былай деп жауап беріпті: - модасы өтіп бара жатқан және мұсылмандарға қара бет болған уаххабилердің жаңа бетпердесі (маскасы). Соңғы елу жылдың уаххабилері өздерін осы атпен жасыруда. Салафи мен уаххабилерге бұдан асып анықтама беру мүмкін емес сияқты. Қазақстан өкіметі ҚМДБ-сы жанынан білімді ғалымдарды ұйымдастырып, барлық облыстарға жіберді, Дін мамандары діни уағыз жүргізді, түсіндіру жұмыстарын жасады. Олардың экстремистік бағыт ұстанғандарымен Қазақстанның құқық қорғау органдары айналысуда. Оларды бірінші кезекте дұрыс бағыт ұстануға үгіттейді. Экстремистік бағыт ұстанып халыққа, қоғамға қатер төндіретіндері анықталған жағдайда оларға тиісті шара қолданады. Қазіргі таңда салафилік бағыт ұстанатындарға қалай шектеу қою мәселесі Дін істері және Азаматтық қоғам министрлігінде талқылануда. Айта кететін мәселе, бәрімізге белгілі 2013-2016 жылдар аралығында теріс жолға түскен шамамен 150-ге жуық қазақстандық отбасы Сирия еліне аттанды. Олардың көздегені дін үшін күресу болып табылады. Алайда, аталмыш намазхандар өздерінің теріс ағымның жетегінде кетіп, адасқан идеологияның құрбаны болып жатқандарын түсінбеді. Қазіргі кезде, бұқаралық ақпарат құралдары арқылы байқап отырғанымыздай, Сирия еліндегі содырлардың тынысы тарылып, жан-жаққа бас сауғалауда. Өз кезегінде, ҚР Елшілігі арқылы Сирия елінде жан сауғалап жүрген ҚР азаматтарын елге қайтарып, олардың діни ұстанымын дәстүрлі Ислам арнасына бұру көзделуде.
Жыл өткен сайын исламның тура бағыты-Ханафи бағытын ұстанатын жастардың қатары артып келеді. Қазір арнайы Асыл арна атты діни канал 24 сағат халыққа қызмет көрсетуде. Жаңадан дінге келушілерге дұрыс бағыт-бағдар көрсетеді. Мұнан басқа ҚМДБ-ның арнайы газеті-Ислам және өркениет апта сайын жарық көреді. www.muftyat.kz сілтемесі бойынша ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
I Тәуелсіз Қазақстандағы діни ахуал ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .
6
1.1. Миссилнерлік түсінігі және Қазақстандағы діни жағдай ... ... ... ... ... ... ... . ..
6
1.2. Қазақстандағы діни бірлестіктер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
18
II Діни бостандықтың қоғамдық өмірге әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
26
2.1. Қазақстандағы миссионерлік ұйымдардың қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
26
2.2. Адастырушы түрлі діни ағымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
36
2.3. Дін бостандығының Қазақстанның қоғамдық өміріне ықпалы ... ... ... ... ... ..
47
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
57
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
60
КІРІСПЕ
Қазақстан зайырлы мемлекет болып табылады, онда конфессияаралық татулық пен келісім салтанат құруда, дінге сенушілермен қатар атеистік көзқарасты ұстанатын азаматтардың да құқығы құрметтеледі. Мемлекет діни қызмет саласына араласпайды, алайда конфессиялармен өзара іс-қимылды қамтамасыз етуі және азаматтардың діни сенім бостандығы құқығын қорғауы тиіс. Осындай талап белгілеген еліміздің Конституцияның 1-бабы 1-тармағындағы мемлекеттің зайырлы сипаты діннің мемлекеттен бөлектігін білдіреді. Діни сенім бостандығы - бұл адамның өзі қалаған дінге ғибадат ету құқығы. Конституцияның 14-бабына сай заң алдында жұрттың бәрі тең, бұл зерделеу нысанына қатысты қолданыста барлық діндер мен діни бірлестіктер заң алдында бірдей екенін, кейбір діндер мен діни бірлестіктерге қандай да бір артықшылықтар жасалуына жол берілмейтінін, дінге көзқарасына, нанымына байланысты немесе кез-келген өзге жағдаяттар бойынша кемсітуге тыйым салынатынын айғақтайды.Жалпы Қазақстан Республикасы өзін тәуелсіз мемлекет ретінде жариялағаннан бері барлық дінге деген құрметін өзін зайырлы мемлекет ретінде орнықтыруымен, діни бiрлестiктер iсiне мемлекеттiң және мемлекет iсiне діни бiрлестiктердiң заңсыз араласуына жол берiлмейтіндігін негізгі заңмен бекітуімен дәлелдеп келеді. Қазақстан тәуелсіздігінің алғашқы жылдары қабылданған нормативтік құқықтық актінің бірі Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы Қазақстан Республикасы Заңының болуы осының дәлелі. Дін бұл өзіндік даму үрдісі бар, қоғамның дамуы мен қалыптасуына өз әсерін тигізуші процесс. Оны қысып ұстауға да және бос жіберуге де болмайды. Дін байыбы-мен бапталып, ыңғайымен реттеліп отыруы керек. Осы тұрғыдан алғанда, қоғамдық қатынастың бір саласы ретінде ол құқық нормаларымен, яғни заңмен реттеліп отырады. Қазақстан Республикасы Конституциясының 19-бабына сәйкес әркім өзінің қай дінге жататынын анықтауға және оны көрсету-көрсетпеуге хақылы. Сонымен қатар Конституцияның 39-бабына сәйкес жоғарыда аталған құқықтар мен бостандықтар ешбір жағдайда да шектелмеуі тиіс. Алайда бұл жерде азаматтың тек қай дінге жатуын анықтау құқығы ғана айтылып тұр. Яғни, қай дінге жатуын анықтау құқығы шектелмейді, бірақ оны пайдалану, жүзеге асыру белгілі бір көлемде заңмен шектелуі мүмкін.
Елімізде 2011 жылдың 11-ші қазанында Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы Заңның қабылданып жұмыс істей бастады. Қабылданған жаңа Заң бақылаусыз миссионерлік қызмет пен псевдодіни ұйымдардың заңға қайшы әрекеттерінің алдын алу сияқты өз мақсаттары мен міндеттеріне сай қызмет етіп, қоғам тұрақтылығын қамтамасыз етуде. Бүгінгі таңда Қазақстан жерінде 3,5 мыңға жуық діни ұйымдар тіркелген болса, олардың ішінде 2383 исламдық, 299 православтық, 84 католиктік және 500-ден аса протестанттық ұйым бар. Қазақстан Республикасының аумағында 10 исламдық, 76 православтық, 230 католиктік, 96 протестанттық шетелдік миссионерлер қызмет етуде.
Қазіргі заманда дінді мемлекеттік деген мәртебеге көтерген елдер көп болмаса да, олардың жалпы қатары бар екенін, тіпті кейбіреулерінің біршама ықпалды елдер екенін айта кету керек. Мәселен, әлемдегі Иран Ислам Республикасы, Пәкістан Ислам Республикасы, Сауд Арабиясы Корольдігі, Ватикан сияқты елдерде діндер өздерінің қызметін мемлекеттік ресмиленген құқықтық деңгейде атқаруда. Дегенмен, әлемдегі өркениетті елдердің көбісі өздерін зайырлы мемлекеттерміз деп жарялаған және олар өздерінің заң жүйесінде азаматтық құқықтарды негізгі басымдылық ретінде бекіткен. Осындай мемлекеттердің ішінде егеменді Қазақстан Республикасы да бар және ол өзін қазіргі замандағы, өркениетті, демократия жолын ұстанған зайырлы мемлекеттер қатарына қосады, сонымен қатар ол барлық діндерді және діншілдердің құқықтарын, көзқарастарын сыйлайтынын жария еткені де баршаға мәлім.
Қазақстан Республикасының Президенті - Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан - 2050 Стратегиясында еліміз бен өңіріміз үшін он негізгі сын- қатерді бөліп көрсеткен. Бірінші сын-қатер - тарихи уақыттың жеделдеуі. Тарихи уақыт аса жеделдей түсуде. Әлем қарқынды түрде өзгеруде және болып жатқан өзгерістердің жылдамдығы адамды таң қалдырады. Зайырлы мемлекеттегі діннің орны туралы, алдағы уақытта жұмысымыздың қандай бағытта жүргізуіміз керек? - деген сұрақтар дипломдық жұмыстың өзектілігін көрсетеді.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Дипломдық зерттеудің мақсаты - ҚР-да қызмет ететін миссионерлік діни ұйымдардың жұмысын қарастыру, олардың атқаратың жұмысы турасында ақпарат жинау.
миссионерлік діни ұйымдардың қызметінің мазмұны мен маңызды белгілерін зерттеу;
миссионерлік қызметтің негізгі белгілерін анықтау және зерттеу;
миссионерлік қызметтің даму процестерін, зайырлы мемлекетті құқықтық қамтамасыз етудің қалыптасуы мен даму динамикасын және оның конституциялық құқықты түсінуін зерттеу.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Дипломдық жұмыстың әдіснамалық негізі радикалды діни ағымдардың тарихын зерттеу мен объективизм сияқты ғылыми білімнің іргелі принциптерін қамтиды. Адамзат қоғамының тарихының құбылыстары мен үрдістерін сыни талдауды қолдану өте маңызды. Зерттеу жұмысында индукциялық және шегерім әдістерін, салыстырмалы, статистикалық және әлеуметтік әдістерін кеңінен қолданылды. Зерттеу барысында мәселені жан-жақты қарастыруға мүмкіндік беретін әртүрлі әдістер қолданылды, оларға: анализ, синтез, ретроспективалық, салыстырмалы - тарихи, феноменологиялық, тарихи - логикалық және сипаттап баяндау, хронологиялық - проблемалық әдістері жатады. Аталған әдістердің көмегімен түрлі радикалды діни ұйымдардың тәжірибесіндегі жалпы және ерекше сипаттамалары анықталды. Сонымен бірге, әлеуметтанулық сауалнама әдісі пайдаланылды.
Зерттеудің нысаны. Қазақстан Республикасындағы діни бірлестіктер
Зерттеудің пәні. ҚР-да қызмет ететің миссионерлердің жұмысы
Зерттеудің тәжірибелік маңызы. Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы радикалды діни ағымдар мен діни экстремизмнің генезисінің тарихи және теориялық негіздерін кешенді талдау, жаһандану жағдайында діни экстремизмге қарсы күреске жаңа тәсілдерді енгізу арқылы анықталады. Жеке тұжырымдар мен ұсыныстарды мемлекеттік құрылымдар, саяси партиялар, азаматтық қоғам институттары, діни ұйымдар діни қақтығыстарды шешу, конфессияаралық қатынастарды реттеу және діни экстремистік идеологияның халыққа әсерін әлсірету үшін пайдалануы мүмкін.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Ғылыми жұмыстың құрылымы зерттеліп отырған тақырыптың мазмұнына сай кіріспе, екі тараудан, қорытындыдан, сілтеме және пайдаланылған әдебиет тізімінен тұрады. Зерттеу жұмыстың жалпы көлемі 62 бет.
I ТӘУЕЛСІЗ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДІНИ АХУАЛ
1.1 Миссионерлік түсінігі және Қазақстандағы діни жағдай
Миссионерлік - діни қызметтердің ерекше бір түрі. Миссия - латын тілінде missio міндет, орындалуы тиіс тапсырма деген мағынаға келеді. Этимологиялық жағынан миссионерлік Христиан дініне тән. Миссионерлік дәстүрді христиандар Исаның серіктеріне және Маркос, Лұқа және Жохан нұсқасындағы Інжіл мен Павелдің хаттарына негіздейді. Інжілдің жаңа өсиетіндегі Матай жазған ізгі хабарларда:
19. Сондықтан барлық күллі халықтарға барыңдар! Оларды Менің шәркірттерім етіп, Құдай Әкенің, Рухани Ұлының және Киелі Рухының атымен шомылдыру рәсімінен өткізіңдер!
20. Әрі сендерге өсиет еткендерімнің бәрін де ұстануға үйретіңдер! Естеріңде болсын, мен бұл дүниенің ақыр соңына дейін әр күні өздеріңмен бірге болып, сендерге жар боламын,- деп көрсетілген [1].
Христиан діні үшін миссионерліктің үш сатылы мақсаты бар. Бұл еш өзгермейтін қасаң қағида. Әлемге Христиан дінін жайып, Иса Мәсіхке сенушілердің санын арттыру, шіркеу құрылыстарын салмас бұрын миссионерлік әрекеттерін жалғастыратын мамандар мен адамдар табу және тұрғылықты халықтың ғылыми-әдеби шығармаларына, мәдени құндылықтарына христиандық элементтерді енгізу болса, сонымен бірге, дамыған Батыстық өркениетті христиандықпен бір деп көрсету. Батыс өркениеті мен мәдениетін негізгі өлшем, эталон ретінде ұсыну, еліктіру шарт.
Христиандар Сан-Павелді тұңғыш миссионер ретінде таниды. Миссионерліктің 13 ғасырға жуық және жеті сатылы тарихы қалыптасқан. Әрбір саты өзіндік әдістемелік және кезеңдік шарттарды анықтайтын даму жолының көрсеткіші десек те болады. Бірінші саты 33-100 жылдар аралығы -Иса серіктерінің кезеңі, 800-1500 жылдар арасы - орта ғасыр кезеңі, 1500 -1650 жылдары реформалық кезең, 1650-1793 жылдары аралығы постреформа кезеңі, 1793-жылдан бүгінгі күнге дейінгі кезең модернизация кезеңі болып есептеледі [2].
Миссионерлік-діни ілімдер мен империалистік мемлекеттердің шіркеумен бірігіп, саяси мақсат-мүдделерін іске асыру үшін қолданылатын саяси қызметтің бір түрі десек те болады. Қазіргі таңда бірқатар империалистік мемлекеттердің құрылымдары, қайырымдылық қорлары, үкіметтік емес ұйымдар мен қаржылық топтар материалдық және моральдық тұрғыдан көмектесіп, отарлау саясатын шіркеумен бірлесе отырып жүргізеді. Бұлардың мақсаттары діни ағарту немесе адамды күнаһарлықтан құтқару емес, керісінше, сол мемлекеттің халқының мәдениеті мен өткен тарихын жадынан шығарып, мәңгүрттендіру арқылы жер байлығына ие болу. Бұндай әрекеттер біздің ғана халықтың басындағы нәубет емес, орта ғасырларда Христиан миссионерлері өз әрекеттерін Африка және Азия халықтарының да ортасында жүргізді. Соның нәтижесінде көптеген жергілікті халықтардың мәдени, діни құндылықтары деформацияланып, өздеріне құлдық қамытын кигізгені тарихи ақиқат.
Өткен тарих тереңіне бойласақ, христиан миссионерлігі белгілі бір халықтың ұлттың болшағы үшін қызмет етпегенін, керісінше шағын мәдениеттер мен ұлттарды ассимилицияға ұшырату, жер бетінен жоюдың таптырмас құралы болғанын байқаймыз. Мәселен ХVIII-ғасырда Батыс отаршыл мемлекеттері Австралия құрлығының байырғы тұрғындарын ұлттық табиғи қалпынан айырған осы миссионерліктің үлкен жемісі болатын [3].
Миссионерлік қызметін атқаратын ғалымдар алдымен баратын жердің географиялық ерекшеліктерін, халқының рухани болмысы мен өткендегі тарихи жолын, психологиясын, мінез-құлқын, салт-ана дәстүрінің ерекешелігін, билеу жүйесін, яғни өзіне қажет буынды да ұрымтал тұстарын терең барлап зерттей отырып, миссионерлік саясатының стратегиялық негіздері мен тактикалық әдістерін, мақсаттарын анықтап алады [4].
Еліміздің аумағында христиандардың пайда болғаны туралы алғашқы деректер V-VI ғасырлаға жатады. Әсіресе ІХ-Х ғасырларда Ұлы Жібек жолы бойынша ауып келген христиан миссионерлерінің белсенді қызметтерінің нәтижесінде кейбір түркі тайпаларының арасында несториандық таралған. Дереккөздер мәліметтеріне сүйенсек, Тараз бен Меркіде, сонымен қатар Сырдария өзені бойында христиан шіркеулері болғандығы археологиялық қазбалар арқылы мәлім. Алайда Х-ХІ ғасырларда аймақта исламдандыру процесі етек алып, христиандық шіркеулер мешіттерге айналдырылды [5].
Ал, миссионерлік әрекеттер біздің елімізде және Орта Азия территориясындағы түркі халықтарының арасында өте ерте заманнан-ақ жүргізілгені белгілі. XVI-ғасырда Ресейдегі Қасым хандығының соңғы мұрагері Сайын Болатханның шоқынып, өз атын өзгертіп Самсон атанғаны тарихтан белгілі жәйт. Өйткені шоқынған бұратана атаулының ата-анасы қойған есімі міндетті түрде өзгертіліп, оның ата тегі жаңадан орысшалап қойылатын дәстүр сол тұстан-ақ қалыптасқандығын аңғартады [3].
Христиан миссионерлігінің Қазақ жеріне орналасуын төрт кезеңге бөліп қарастыруға болады. Оның бірінші кезеңі - ІІІ-ХІҮ ғ.ғ. аралығын қамтиды. Бұл уақытта еліміздің және Орта Азия территориясына мелькиттер, яковиттер, несторияндар Армияндық, Апостоль және Католик шіркеулері болатын. Бұл кезеңде Христиан діні жергілікті басқа да діндермен яғни, Зороастризм, Иудайзм, VIII-ғасырда Ислам дінімен амалсыз ымыраласып әрекет етуге мәжбүр болды. Алайда ХІV ғасырда Христиандық Ислам дінінің ықпалымен Қазақ даласынан біраз уақыт ығыстырылды [6].
Қазақстанда миссионерлік әрекеттің қарқындаған уақыты Ресей империясы қазақ жерін мемлекет меншігі ретінде жариялаған тұста және шекарасын ресми түрде белгілеп, картасын сызып бекіткен соң патша үкіметі бұрыңғы уақытша ислам дінін тарату саясатынан бас тартып, 1862 жылдан бастап ресми түрде қазақ халқын шоқындыру, сол арқылы біртіндеп орыстандыру саясатын ашық жүргізе бастады [7]. Патша үкіметі бұл миссионерлік әрекетті жан-жақты зерттеп әрі сақтықпен жүргізді. Мәселен ең шұрайлы жерлерден қазақ шаруаларын ығыстырып, орыс мұжықтарын көбірек қоныстандыру, жер-су аттары мен адам есімдерін өзгерту, елді мекендерде аралас мектептер ашу, жергілікті халықтың жазу емлелерін ауыстыру, билік структурасы мен туыстық нинститутарына өзгерістер енгізуді шіркеу мемлекетпен бірлесе жүргізді.
Екінші кезең - ХҮІІІ ғасырдың аяғы - ХХ басында Қазақ хандығының Ресей бодандығын алғаннан кейін, әскерилер арқылы келген. Бұл кезеңнен бастап орыс православие шіркеуі іргесін берік орнатып, миссионерлік әрекеттерін жүзеге асыруға тырысты. Сонымен бірге ХІХ ғасырдың аяғында Католиктер, Протестанттар, Баптистер, Адвентистер және Менониттер де келе бастады. Бұл Протестанттық секталармен қоса орыс православ шіркеуінен бөлініп шыққан ескі дәстүрді қолдаушы ағымдар - молокандар, скопцылар, иеговист-ильинцилар Қазақстанға жер аударылған переселендер мен қара шекпенділер арқылы да келді. Бұл саяси-миссонерлік процесске Ұлы Қазан төңкерісі кезінде Кеңес үкіметінің атеистік идеологиясы кедергі жасады. Жетпіс жыл өмір сүріп, тарих сахнасынан кеткен әлемдегі алғашқы және соңғы атеистік ұлы держава миссионерлікке қайтадан айқара жол ашып берді.
Үшінші кезең - 1917 жыл мен 1991 жылдар арасын қамтиды. Бұл дінге деген жаппай қарсылық білдіріліп, діни ғибадат орындары жабылы, діни қызметкерлерді қудалаған кезең болды.
Ұлы Отан соғысына дейін көптеген діни қызметкерлерді жер аударып, қатаң түрде жазалап, келген Кеңес үкіметі соғыс басталғаннан кейін дінге деген қатаң саясатын сәл де болса босаңсытты. Көптеген жабылып қалған ғибадат үйлері қайтадан ашылып, 60-80-жылдары Католиктер мен түрлі Протестанттық секталар да ресми тұрғыда пайда бола бастады [7].
Соңғы кезең - еліміздің тәуелсіздік алған жылдарымен тұспа-тұс келеді. Осы уақыт ішінде Республикамыздың территориясында бұрын соңды кездеспеген ағымдар мен секталар, атап айтар болсақ, пресвитариандық және методистік, протестанттық конфессиялар: Агапе, Жаңа өмір, Иегова куәгерлері, Бахай сенімі, Ібіліс шіркеулері, Саентология шіркеуі және т.б. өз алдарына діни бірлестік болып құрылып орналаса бастады [6].
Тәуәлсіздігіміз жарияланып, егеменді ел болғалы бері елімізде жасыратыны жоқ, діни экспанция үдеп, дін мәселесі қоғамымызда басты назарда тұрғаны да жасырын емес. Іргесі бекімеген егемен еліміздің Діни-сенім бостандығы туралы заңымыздың тым асығыс әрі еш дайындықсыз қабылдануын пайдаланған кейбір түрлі жат пиғылдағы діни секталар миссионерлік әрекеттерін белсенді түрде жүргізіп келеді.
Тәуелсіздік алғалы миссионерліктің қарқынды түрін Дәстүрлі емес діни қозғалыстар жалғастырды. Бұл діни қозғалыстар өз қызметтерін заманауи ақпарттық-техниканың соңғы жетістіктерін пайдалана отырып жүргізеді. Көпшілік жиналатын акт залдарында, стадиондарда сенімді түрде сұхбаттар өткізіп, жеке интернет сайттары, телеарналар, радиожелілері арқылы хабарлар таратып, өздерінің жекелеген газеттері мен журналдарына мақалалар, жарнамалар жариялап отырады. Батыс мемлекеттерінен елімізге және басқа да тәуелсіз мемлекеттерге жіберілетін әдебиеттердің 1991 жылдың қыркүйек айына дейінгі саны екі миллионнан асып түскен. Соңғы жыдары Қазақстанда қазақ және орыс тілдерінде шығатын кітап пайызы (қазақша 5%, орысша 21%) сырттан келетін кітап санының төрттен бірін құрайды [7].
Миссионерлік әрекетті әлемнің бірнеше мемлекеттерінде белсенді түрде атқарып жүрген Иегова куәгерлері екі жүз тілде жиырма жеті миллион данамен журнал шығарып, екі жүз отыз елде үгіт-насихат жұмыстарын жүргізеді. Нью-Йоркте Күзет мұнарасы қоғамының Бруклин баспаханасында үш мыңнан астам адам жұмыс істейді. Баспаханада айына ағылшын тілінде үлкенді-кішілі алпыс мыңдай және жүз жиырма тілде отыз миллиондай кітап шығарылады. Бұл кітаптарды тарату үшін екі миллиондай адам жұмыс істейтін Эймак тарату желісі белсенді жұмыс атқарады [8]. Бұл, әрине, тамыры, түп төркіні арыда жатқан дәстүрлі саясат екені белгілі.
Христиан діні миссионерлік әрекеттерін тек адам баласын ақиқатқа жеткізіп, тура бағыт беру ғана емес, басқа да саяси мақсаттар үшін пайдаланады. Тәуелсіздік алған уақытымыз бен өткен тарихымыздағы Христиан миссионерлігі ұлт болып қалыптасуымызға кері әсерлерін тигізіп, дінімізді, мәдени құндылықтарымызды жоюға бағытталғанын көреміз. Бұл - рухани экспансия бүгінде де жан-жақты өз функциясын жалғастырып келеді.
Қазақстандағы миссионерлік, аз зерттелген және тарихи кітаптарда үстірт жазылған тың тақырыптың бірі болғандықтан, оны терең зерттеп, жас ұрпақ санасына діни түсінік қалыптастыруымыз тиіс. Тағыда мұндай рухани шабуылдармен жалпы қоғам мүшелерінің діни сауатын арттыру арқылы күресе аламыз. Ол үшін арнаулы және жоғарғы оқу орындарында Дінтану дәрістер өткізу және дәстүрлі Ислам дінінің құндылықтарын ғылыми негізде танып, насихаттау. Республикалық БАҚ-да дәстүрлі емес діни қозғалыстардың миссионерлік қызметтері жөнінде ақпараттарды үнемі жариялап тұру.
Қазақстан Республикасының Діни қызмет пен діни бірлестіктер туралы Заңының бойынша еліміздегі діни бірлестіктердің қызметі, миссионерлік қызмет, дінтану сараптамасы, ғибадат үйлерін салу, діни әдебиетті тарату секілді барлық қызметтердің тәртібі айқындалған. Діни қызмет саласындағы мемлекеттік көрсетілетін қызметтер стандарттарын бекіту туралы бұйрықта нақты көрсетілген.
Миссионерлiк қызметті жүзеге асыратын адамдарды тiркеудi уәкілетті органның аумақтық бөлімшелеріне құжаттарын ұсына алады. Ресми тіркеу куәлігін алғаннан кейін барып, миссионерлік қызметін тек өзінің тіркелген аймағында ғана жүзеге асыра алады. Заңға сәйкес миссионерлер уәкілетті органның аумақтық бөлімшелерінде жыл сайын қайта тiркеуден өтуге мiндеттi.
Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 11 қазандағы Діни қызмет пен діни бірлестіктер туралы Заңының 8-бабының 1-тармағына сәйкес, діни ілімдерді таратуға бағытталған қызметті тек тіркеуден өткен азаматтар, шетелдіктер мен азаматтығы жоқ тұлғалар жүргізе алады және олар Қазақстанда ресми тіркелген діни бірлестіктің өкілдері болуы тиіс. Елімізде Заң бойынша өңірлердегі Дін істері басқармаларынан тіркеуден өткен миссионерлер ғана діни ілімдерді таратуға құқылы. Кез-келген азамат көшеде, қоғамдық көліктерде, аялдамада немесе басқа да қоғамдық орындарда (базарда, жатақханада, сауда-cаттық орталықтары және т.б.) қандай да бір діннің артықшылығы туралы уағыз насихат жұмыстарын жүргізе алмайды. Діни насихат жүргізген адам заңсыз миссионерлік қызметпен айналысқан болып, заң бойынша жауапқа тартылады.
Миссионерлер тіркелу үшін қажетті құжаттар мен материалдарды уәкілетті органның аумақтық бөлімшелеріне тапсырады. Олар:
1) паспорт немесе жеке куәлік көшірмесі;
2) миссионерлiк қызмет аумағы мен мерзiмi көрсетiлген өтiнiші;
3) дiни бiрлестiктің атынан миссионерлiк қызметті жүзеге асыру құқығына дiни бiрлестiк берген құжаты;
4) өкілі миссионер болып табылатын діни бірлестікті Қазақстан Республикасында мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің және оның жарғысының көшірмесі;
5) миссионерлік қызметке арналған діни әдебиетті, дiни мазмұндағы өзге де ақпараттық материалдарды, дiни мақсаттағы заттарды ұсынады.
Ал, Қазақстан Республикасындағы шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар миссионер ретінде тіркелу үшін уәкілетті органның аумақтық бөлімшелеріне қосымша мынадай құжаттарды:
1) миссионер оның атынан өкілдік ететін дiни бiрлестiктің шет мемлекеттің заңнамасы бойынша ресми тiркелгендiгiн куәландыратын заңдастырылған немесе апостиль қойылған құжатты;
2) Қазақстан Республикасында тіркелген діни бірлестіктің шақыруын ұсынады. Шет мемлекеттер берген құжаттардың қазақ және орыс тілдеріне аудармасының дұрыстығы Қазақстан Республикасында нотариат куәландырған және аударманы жүзеге асырған аудармашы қолының түпнұсқалығы Қазақстан Республикасында нотариат куәландырған түрінде табыс етіледі.
Республикада 18 конфессияның 569 миссионері тіркелген. Тіркелген миссионерлердің арасында саны жағынан православиенің және католицизм дінінің миссионерлері басым.
Алматы қаласы Қоғамдық даму басқармасы Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы заңының 5 бабы 10 тармағына және Діни қызмет саласындағы мемлекеттік көрсетілетін қызметтер стандарттарың басшылыққа ала отырып Миссионерлік қызметті жүзеге асыратын тұлғаларды тіркеуді және қайта тіркеуді жүргізу мемлекеттік көрсетілетін қызметті көрсетуде. Стандартты басшылыққа ала отырып төмендегідей себептермен миссионерлік қызметті тіркеуден бас тартады:
біріншіден, дінтану сараптамасының теріс қорытындысы;
екіншіден, конституциялық құрылысқа, қоғамдық тәртіпке, адамның құқықтары мен бостандықтарына, тұрғындардың денсаулығы мен адамгершілігіне қатер төндіретін миссионерлік қызмет;
үшіншіден, мемлекеттік көрсетілетін қызметті алу үшін көрсетілетін қызметті алушы ұсынған құжаттардың және (немесе) оларда жазылған деректердің (ақпараттардың) дұрыс еместігін анықтау;
төртінші себеп, мемлекеттік қызметті алушыға қатысты қызметке немесе мемлекеттік көрсетілетін қызметті алуға талап ететін қызметтің жекелеген түрлеріне тыйым салу туралы заңды күшіне енген сот шешімі (үкімі) болуы;
бесінші себеп, ақпарат және азаматтық қоғам саласындағы уәкілетті мемлекеттік органның мемлекеттік қызмет көрсету үшін талап етілетін келісім туралы сұрау салуға берілген теріс жауабы, сондай-ақ сараптаманың, зерттеудің не тексерудің теріс қорытындысы;
алтыншы себеп, көрсетілетін қызметті алушыға қатысты заңды күшіне енген сот шешімі бар, оның негізінде көрсетілетін қызметті алушының мемлекеттік көрсетілетін қызметті алумен байланысты арнайы құқығынан айырылуы негіз болып табылады.
Қазіргі таңда шаhарымызда 113 миссионер тіркелген. Жыл басынан осы мемлекеттік көрсетілетін қызмет бойынша Басқармаға 73 арыз түсті, оның ішінде 61 қызмет алушыға рұқсат берілсе, 12 бас тартылды.
Қазақстан аумағында Заңсыз миссионерлік қызметпен айналысқан азаматқа ҚР ӘҚБтК-ның 490-бабының 3-бөлігіне сәйкес Қазақстан азаматтарына 100 айлық есептік көрсеткіш көлемінде айыппұл салынады, ал шетелдіктер мен азаматтығы жоқ тұлғаларға айыппұлға қоса еліміздің аумағынан шығарылып жiберілетін әкімшілік жауапқа тарту қарастырылған. Елімізде заңсыз миссионерлік қызметпен айналысып, діни алауыздық тудырған, қылмыстық жауапкершілікке тартылып, сотталған бірнеше азаматтар бар. Мәселен ашық дереккөздердегі мәліметтерге қарасақ Шейх Халил есімімен танылған Абдухалил Абдужаббаров -- ұлты өзбек, ҚР ҚК 164 бабы, 3 тармағы бойынша 8 жылға сотталды. Қазақстанның сұратуымен Сауд Арабиясынан 2017 ақпан айында депортацияланған. Лекциялары тәкфирлік идеологияға насихаттаған. Ал, Ділмұрат әбу Мухаммад есімімен танымал Ділмұрат Махаматов -- ұлты өзбек, Қылмыстық кодекстің әлеуметтiк, ұлттық немесе дiни алауыздықты қоздыру және терроризмдi насихаттау бабы бойынша 8 жылға сотталды. 2018 жылы қазан айында Сауд Арабиясында ұсталып, Қазақстанға экстрадицияланған. Абдурахим абу Ибрахим есімімен танылған Қуаныш Башпаев -- ұлты қазақ, ҚР ҚК діни алауыздық қоздыру туралы 164 бабы бойынша 4,5 жылға сотталды. Мәдина Ислам университетінің магистранты. Оған қоса тағы бірнеше деструктивті ағым өкілдері қылмыстық жауапкершілікке тартылған.
Көне түркілердің ту тіккен, өсіп-өнген ата-мекені болып саналатын бүгінгі қазақ жеріне ислам сонау VIII ғасырда жеткен деп қарайды тарихшылар мен исламтанушылар. Ислам өркениеті түркілер мекен еткен сайын далаға қанат жаймас бұрын байырғы түркілер неге табынды, нені пір тұтты деген сұрақ екінің бірін мазалайды. Сол заманда біздің түркілермен яғни түркілердің бір тармағы болып саналатын қазақтармен көрші болған жұрттар мен жұрағаттардың кейбіреулері құдайларын өз қолдарымен жасап алып, соған бас иіп, құлдық ұрып жатса, біреулері сиырды, енді біреулері тау мен тасты құдай санап, соған табынып жүретін. Егер түркілер, яғни қазақтар хайуанның ішінде біріне табынар болса онда олар сиырға емес, жылқыға табынар еді. Өйткені жылқының шыққан жері қазақ даласы болса, оны адамзат тарихында алғаш рет қолға үйреткен халық та қазақ. Қазақ оған да, басқасына да табынбады. Ислам діні келгенге дейін қазақтар жаратушыны жалғыз деп таныды, соған табынды, сонан тіледі. Оның атын "Тәңір" деп білді. Ол көкте яғни ғарышта деп білгендіктен оны "Көктің Тәңірі", "Көк Тәңір" деп атады. Сондықтан да тілек тілегенде екі алақанын көкке қарата жайып тілек тіледі. Айды, күнді және жұлдыздарды Тәңірдің мүлкі деп қарады. Сол себепті олар жаңа туған айды көргенде: "Ай көрдім, аман көрдім, ескі айда есіркедің, жаңа айда жарылқа, Тәңірім" деп, айға сәлем беретін. Бұл бір жағынан айды Тәңір жаратқан жаратылыстың бірі деп тану, ескі айдан жаңа айға аман-сау жеткізген Тәңірге шүкіршілік ету болса, екінші жағынан Тәңірден тілек тілеу болып табылады. Бүгінгі қазақтардың біразы әлі де осылайша айға сәлем беріп, Тәңірден жарылқау тілейді. Ал кейбір кісілердің ата-бабаларымыз көк Тәңірге табынған, тауды-тасты, айды, күнді құдай санаған деп қарауы қазақты, оның тілі мен салт-дәстүрін толық түсінбегеннен туындаған жағдай деп қарауға болады. Тәңір жалқы есім. Тәңір сөзінің көпше түрі бұрын да болған жоқ, қазір де жоқ. Тәңірлер деп ешқашан айтылмаған, айтылмайды да. Ал ерте заманда кейбір таулар мен жерлер, әулиелердің бейіттері киелі саналған. Сол жерлерде Тәңірден тілеген тілектер тез қабыл болады деп санаған. Сондықтан да сондай жерлерге барып Тәңірінің разылығы үшін құрбан шалып, нәзір таратып Тәңірінен жарылқау тілеген. Таулардың тауын "Тәңір тау" деп атаса, шыңның шыңын "Хан Тәңірі" атады. Мұны түсінбеген кейбір жат жұрттықтар оларды тауға, тасқа немесе ата-бабасының бейітіне табынуда деп теріс түсінді.
Жаратушыны жалғыз деп, оны Тәңір атап, егінін егіп, малын жайып жүрген біздің жұртқа VIII ғасырда ислам діні келген. Ата-бабамыздың ұстанған. Тәңірлік діні мен ұлттық салт-дәстүрінің көп тұстарының ислам дінінің шәриғатына сайма-сай келуі жаңа дінді бірден қабылдауына ықпал етті. Сол себепті де түркінің байырғы ата-мекенінде отырған біздің жұрт бейбіт жолмен ислам дінін қабылдады. Ислам дінінің келуімен қазақтың сөздік қорына "Тәңір" сөзінің жаңа баламасы "Алла" атауы енді. Кейіндеп қазақтың тілдік қорына парсы тілінен Алланың тағы баламасы "Хұдә" сөзі аздап қазақи дыбыстық өзгеріспен "Құдай" болып қабылданды. Ал өзбек, ұйғыр тілдерінде "хұдә" сөзі сол күйін сақтап қалды әрі күні бүгінге дейін солай қолданылады. Қорыта айтқанда "Тәңір", "Алла", "Құдай" сөздері мәні бір, мағынасы бір сөз болып, ол жаратушы құдыретті күшті білдіреді. Бүгінгі қазақтарда осы 3 атаудың үшеуі де алма-кезек қолданылғанмен олар негізін Әбу-Ханифа Нұғман ибн Сәбит қалаған исламның сунниттік бағыттағы ханафиттік мәзhабын ұстанады. Ханафиттік мәзһаб-басты сенім, ұстанымдық тірек ретінде Құран мен хадиске, ижма және қиясқа орын береді. Ханафи мәзһабы шәриғатқа қайшы болмаған исламға дейінгі қалыптасып қалған ата-бабаға деген ерекше сый-құрмет сияқты жергілікті дәстүрлерді кеңінен сыйлайтын, ой-пікір айырмашылықтарына сабырлықпен қарайтындығы тұрғысынан да ерекшеленеді, Сондықтан да осы мәзһабты көп өлкелерде, оның ішінде біздің өлкедегі халықтар өз еріктерімен қабылдады. Қазақ даласында ғасырлар бойы бір дін, бір мәзһаб яғни ислам діні, оның Ханафи мәзһабы дәурен сүрді. Исламның келуі қазақ мәдениетінің өсіп-өркендеуіне өлшеусіз үлес қосты. Осы өлкеден арысы Әбу Насыр әл-Фараби, Құл Қожа Ахмед Яссауи сынды ғұлама-ғалымдар шықса, берісі Абай Құнанбаев, Мәшһұр Жүсіп Көпеев, Шәкәрім Құдайбердіұлы сынды ғұламалар шығып қазақтың, қазақ даласының абыройын асқақтаты.
Қазақ даласын патшалық Ресей отарлай бастағаннан бастап қазақтың дініне, салт-дәстүріне бірте-бірте шектеу қойылды. Қазақ даласына келіп орныққан орыспен бірге олардың діні-християн діні, оның провослав бағыты келіп, сол заманғы биліктің қолдауымен ауқымен кеңейтті. Бір ұлт болып бір дінді берік ұстанған қазақтың байырғы ата-мекені екі ұлттың яғни қазақ пен орыстың қонысына айналды, Бірте-бірте қос тілді, қос дінді қоғам қалыптасты. 1917 жылы Кеңес өкіметі орнағаннан соң барлық дінге шектеу қойылды.
Осы саясаттың кесірінен орыс халқы да, қазақ халқыда ғасырлар бойы ұстанған дінінен, қалыптастырған жақсы салт-дәстүрінен бірте-бірте айрылды. Айналасы 74 жылда Қазақстан қоғамында не құдайға сенбейтін, не адамға сенбейтін дүбара халық пайда болды. Тың игеруді желеу екен Совет өкіметі қазақ еліне украйн, полк, неміс, корей т.б. ұлттарды жаппай қоныстандырды. Осы саясат жемісін бірден берді. Аз ғана жыл ішінде көп ұлтты Қазақстан пайда болды.
Тек 1991 жылы Қазақстан тәуелсіздік алғаннан соң ғана Қазақстан азаматтарына дін ұстану еркіндігі берілді. Ата дініміз-ислам діні жанданып қазақ халқымен қайта қауышты. Жер-жерде жаңадан мешіттер салына бастады. 2011 жылғы санақ бойынша(халық саны 16,5 миллион) халықтың 71% мұсылмандар, 25% христиандар, 4% өзге дін өкілдері және атеисттер мен діншіл емес адамдар екені анықталды. Тағы да сол жылғы мәлімет бойынша Қазақстанда мұсылмандарының 2756 дiни бiрлестiгi, 40-тан астам әртүрлi діндер мен діни ағымдарды ұстанушылардың 1238 ұйымы заңды тіркеліп өз жұмыстарын жалғастып жатқандығы расталды.
Қазақстандағы мұсылмандардың діни бірлестіктерін яғни мешіттерін 1990 жылғы 12 қаңтарда өткен Қазақстан мұсылмандарының тұңғыш құрылтайында құрылған Қазақстан Мұсылмандары Діни Басқармасы(ҚМДБ) басқарады. ҚМДБ Қазақстан мұсылмандарына діни-руханияттық басшылық жасайтын республикалық бірлестік болып құрылғандықтан 2011 жылға дейін Қазақстан территориясындағы мұсылмандарды басқаратын бірден-бір мекеме болып қызмет атқарды. Өкіметке төте қарайтын қалалар мен барлық облыс орталықтарында олардың бөлімшелері жұмыс атқарды, әлі де атқарып келеді. Мұнан басқа Қазақстан аумағындағы ислам дінінен басқа діндердің өз басқармалары, өз бірлестіктері болды. Әрине Қазақстандағы барлық діни бірлестіктер әр дәрежедегі әділет басқармаларында заңды түрде тіркелді. Бірақ олар бір-біріне бағынбайтын өз алдына дербес бірлестік болғандықтары себепті өз еркінше жұмыс жасады, өз еркінше көбейді. Жоғарыда аталған түрлі діндер мен діни ағымдардың бірлестіктерін бір орталықтан басқару және олардың атқарып отырған жұмыстарына бақылау орнату үшін өкіметтің жанынан 2011 жылы ҚР дін істері агенттігі құрылса, 2014 жылы ҚР Мәдениет министрлігінің дін істері комитететі болып қайта құрылды. 2016 жылы дін істері комитеті Мәдениет министрлігінен бөлініп шығып ҚР-ның Дін істері және Азаматтық қоғам министрлігі болып қайта жасақталды. Оның үкіметке төте қарайтын қалалар мен барлық облыс орталықтарында басқармалары құрылып, жұмыс жасауда.
Діннің адам мен қоғам арасын жалғастырушы, жарастырушы және үйлестіруші қасиетін жете түсініп, оны жан мен тән тазалығын сақтайтын, парасат тағылымдарын демеуші, адамға өнеге, тәлім-тәрбие беретін, пейілге мейірім ұялататын рухани күш екенін терең бағалаған Қазақстан билігі азаматтардың дін еркіндігіне баса мән берді. Мысалға алсақ тәуелсіз Қазақстандағы ислам ықпалды қоғамдық күшке айналды. Мұсылман бірлестіктерінің (мешіттердің) саны жыл сайын қарқынды өсті. Олардың саны 1975 жылы 25 болса, 1990 жылы 50, 1991 жылы 68, 2000 жылы 1652, 2011 жылы 2756 болып, 2015 жылға келгенде 3000-ға жетті.
Бүгінгі таңда елімізде 130 неше ұлт пен ұлыстың өкілі тұрады. Президентіміз Н.Назарбаевтың дара да дана саясатының арқасында олар бір-бірімен тату-тәтті өмір сүруде. Әр ұлттың өз алдына ұлттық мәдени орталықтары бар. Ұлттық тілдерін, діндерін, салт-дәстүрлерін сақтауды мақсат еткен мұндай орталықтар 1995 жылы құрылған "Қазақстан халқы Ассамблеясының" мүшесі болып табылады. Ассамблея бір жағынан оларға басшылық етсе, екінші жағынан олардың тең дәрежеде гүлденіп-көркеюіне қолдау көрсетіп келеді.
1991 жылдан күні бүгінге дейін елімізде дәстүрлі дін ұстанушылар арасында бірде-бір рет діни алауыздық туындаған жоқ. Ислам, християн, католик, иудей т.б. дәстүрлі дін ұстанушылар Қазақстан аумағында бейбіт өмір сүруде. Президентіміз Н.Назарбаев Қазақстандағы діни татулықты сақтап қана қоймай дүниежүзіндегі дәстүрлі діндердің татулығын сақтау жолында да аянбай еңбек етуде. Әлемдік және Дәстүрлі Діндер Лидерлерінің Съезі Перзидентіміз Н.Назарбаевтың бастамасымен Қазақстанның Астана қаласында 3 жылда бір рет өтуде.
Әрине бұғанасы қатпаған демократиялық жас елдің кейбір заңнамаларының әлсіз тұстарын шебер пайдаланған батыс елдері мен араб елдері өз діндерін, діни ағымдарын бізге тықпалай бастады. Діннен ешқандай хабары жоқ қарапайым халық, жастар мен жас-жеткіншектер шет елден келген түрлі-түсті дінді, діни ағымдарды ұстана бастады. Шет елдің қаржысымен қаржыландырылатын діни экстремистік ұйымдарда пайда болып, олар дінді желеу етіп, өздерінің саяси мақсаттарына жетуді көздеді. Қазақстанның құқық қорғау органдары оларды дер кезінде анықтап, сот шешімдерімен Қазақстан аумағында діни шаралармен айналысуына шектеу салды. Олар тізімдігі төмендегідей:
Қазақстан Республикасы аумағында тыйым салынған ұйымдар
Аль-Каеда Ұйымның қызметіне Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының 2004 жылғы 15 қазандағы шешімімен тыйым салынды.
Исламское движение Восточного Туркестана Ұйымның қызметіне Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының 2004 жылғы 15 қазандағы шешімімен тыйым салынды.
Курдский Национальный Конгресс Ұйымның қызметіне Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының 2004 жылғы 15 қазандағы шешімімен тыйым салынды.
Исламская партия Восточного Туркестана Ұйымның қызметіне Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының 2004 жылғы 15 қазандағы шешімімен тыйым салынды.
Исламское движение Узбекистана Ұйымның қызметіне Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының 2004 жылғы 15 қазандағы шешімімен тыйым салынды.
Асбат аль-Ансар Ұйымның қызметіне Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының 2005 жылғы 15 наурыздағы шешімімен тыйым салынды.
Общество социальных реформ Ұйымның қызметіне Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының 2005 жылғы 15 наурыздағы шешімімен тыйым салынды.
Джамаат моджахедов Центральной Азии Ұйымның қызметіне Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының 2005 жылғы 15 наурыздағы шешімімен тыйым салынды.
Лашкар-и-Тайба Ұйымның қызметіне Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының 2005 жылғы 15 наурыздағы шешімімен тыйым салынды.
Братья мусульмане Ұйымның қызметіне Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының 2005 жылғы 15 наурыздағы шешімімен тыйым салынды.
Боз Гурд Ұйымның қызметіне Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының 2005 жылғы 15 наурыздағы шешімімен тыйым салынды.
Талибан Ұйымның қызметіне Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының 2005 жылғы 15 наурыздағы шешімімен тыйым салынды.
Хизб-ут-Тахрир-аль-Ислами Ұйымның қызметіне Астана қаласы сотының 2005 жылғы 28 наурыздағы шешімімен тыйым салынды.
Организация освобождения Восточного Туркестана Ұйымның қызметіне 2006 жылғы 17 қарашадағы Астана қаласы сотының шешімімен тыйым салынды.
Аум-Синрикё Ұйымның қызметіне Астана қаласы сотының 2006 жылғы 17 қарашадағы шешімімен тыйым салынды.
Ата жол Ұйымның қызметіне Алматы қаласы мамандандырылған ауданаралық экономикалық сотының 2008 жылғы 5 қарашадағы шешімімен тыйым салынды.
Алля Аят Ұйымның қызметіне Астана қаласы сотының 2009 жылғы 12 қарашадағы шешімімен тыйым салынды. Джунд-аль-Халифат (Солдаты Халифата) Ұйымның қызметіне Атырау қаласы сотының 2011 жылғы 25 қарашадағы шешімімен тыйым салынды.
Білім. Сенім. Өмір Ұйымның қызметіне Шығыс Қазақстан облысы Өскемен қаласы мамандандырылған ауданаралық экономикалық сотының 2012 жылғы 7 маусымдағы шешімімен тыйым салынды.
Движение Таблиги жамаат Ұйымның қызметіне Астана қаласы Сарыарқа аудандық сотының 2013 жылғы 26 ақпандағы шешімімен тыйым салынды.
Ат-такфир уаль-хиджра Ұйымның қызметіне Астана қаласы Сарыарқа аудандық сотының 2014 жылғы 18 тамыздағы шешімімен тыйым салынды.
Исламское государство Ұйымның қызметіне Астана қаласы Есіл аудандық сотының 2015 жылғы 15 қазандағы шешімімен тыйым салынды.
Фронт ан-Нусра Ұйымның қызметіне Астана қаласы Есіл аудандық сотының 2015 жылғы 15 қазандағы шешімімен тыйым салынды.
Жоғарыдағылардан басқа 19 қазан 2016 жылы Білім және Ғылым, Әділет, Дін істері және Азаматтық қоғам министрлігі Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес, мектеп оқушыларының бірыңғай формасын сақтау үшін діни рәсімдегі киімдерді мектеп территориясында киюге тыйым салды. Сондай-ақ 22 желтоқсан 2017 жылы кісілердің түр-түсін анықтауға кедергі келтіретіндігі үшін Қазақстан аумағында ниқаб және бұрқа кигені үшін 113450 теңге көлемінде айыппұл салынатын заң қабылданды. Нәтижесінде, Интернет беттеріндегі көптеген сайттарда бір қатар сәләфи идеологиясын ұстанатын намазхан топтар, өз қарсылықтарын көрсетіп, конституциялық құқықтарына қарсы келетіні туралы пікірлерін білдірді. Дегенмен, бұл заңның қаталдығына қарамастан, еліміздегі дәстүрлі Ислам дінін ұстанатын бауырларымыздың арасында қолдау тауып, жақсы жағынан бағалануда.
Тәуелсіз Қазақстанның өтпелі кезеңдегі діни еркіндігін саяси мақсатқа пайдаланғысы келетін исламның теріс пиғылды ағымдары пайда бола бастады. Олар ата-бабамыз ұстанған, сондай-ақ қазіргі Қазақстан мұсылмандарының басым көп бөлігі ұстанатын, бейбітшілікті қолдайтын және ешқандай саяси астары жоқ Ислам дінінің Ханафи мәзһабын ұстанушыларды адасқандарға бағалады. біздікі дұрыс, сендер адасып жүрсіңдер деп жадымызға жат дүниелерді тықпалап, дінді саяси құрал ретінде пайдаланып, билікті күшпен басып алуды көксейтіндер әр жерден бой көрсетті. Олардың кейбіреулері өздерін салафи санаса, енді біреулері өздерін уаххабилер қатарына жатқызды. "Сәләфилік" не деген сұраққа "Ислам діні" сайты былай деп жауап беріпті: - модасы өтіп бара жатқан және мұсылмандарға қара бет болған уаххабилердің жаңа бетпердесі (маскасы). Соңғы елу жылдың уаххабилері өздерін осы атпен жасыруда. Салафи мен уаххабилерге бұдан асып анықтама беру мүмкін емес сияқты. Қазақстан өкіметі ҚМДБ-сы жанынан білімді ғалымдарды ұйымдастырып, барлық облыстарға жіберді, Дін мамандары діни уағыз жүргізді, түсіндіру жұмыстарын жасады. Олардың экстремистік бағыт ұстанғандарымен Қазақстанның құқық қорғау органдары айналысуда. Оларды бірінші кезекте дұрыс бағыт ұстануға үгіттейді. Экстремистік бағыт ұстанып халыққа, қоғамға қатер төндіретіндері анықталған жағдайда оларға тиісті шара қолданады. Қазіргі таңда салафилік бағыт ұстанатындарға қалай шектеу қою мәселесі Дін істері және Азаматтық қоғам министрлігінде талқылануда. Айта кететін мәселе, бәрімізге белгілі 2013-2016 жылдар аралығында теріс жолға түскен шамамен 150-ге жуық қазақстандық отбасы Сирия еліне аттанды. Олардың көздегені дін үшін күресу болып табылады. Алайда, аталмыш намазхандар өздерінің теріс ағымның жетегінде кетіп, адасқан идеологияның құрбаны болып жатқандарын түсінбеді. Қазіргі кезде, бұқаралық ақпарат құралдары арқылы байқап отырғанымыздай, Сирия еліндегі содырлардың тынысы тарылып, жан-жаққа бас сауғалауда. Өз кезегінде, ҚР Елшілігі арқылы Сирия елінде жан сауғалап жүрген ҚР азаматтарын елге қайтарып, олардың діни ұстанымын дәстүрлі Ислам арнасына бұру көзделуде.
Жыл өткен сайын исламның тура бағыты-Ханафи бағытын ұстанатын жастардың қатары артып келеді. Қазір арнайы Асыл арна атты діни канал 24 сағат халыққа қызмет көрсетуде. Жаңадан дінге келушілерге дұрыс бағыт-бағдар көрсетеді. Мұнан басқа ҚМДБ-ның арнайы газеті-Ислам және өркениет апта сайын жарық көреді. www.muftyat.kz сілтемесі бойынша ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz