Жамбыл облысының экологиялық жағдайы

Жұмыс түрі: Диссертация
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 40 бет
Таңдаулыға:

Жамбыл облысындағы табиғат пайдаланушылардың қоршаған ортаға тигізетін әсерін талдау.

Диссертациялық жұмыстың мақсаты - Жамбыл облысындағы табиғат пайдаланушылардың қоршаған ортаға тигізетін әсерін талдау.

Кіріспе

Тараз қаласы екі мыңжылдық тарихы бар Қазақстанның ежелгі тарихи-географиялық, мәдени мәні зор қалаларының бірі. Осындай ерекше орны бар қаланың ХХІ ғасырдағы кескін-келбетіне адамның шаруашылық әрекетінің тигізген түрлі әсерлерін сипаттау, қала болашағын айқындауда осы аумақта орналасқан ірі өндіріс орталықтарының тигізген ықпалын айқындау және оны саралау осы іздену жұмысының өзектілігін, қажеттілігін түсіндіреді.

Жамбыл облысының оңтүстік-батыс бөлігінде, Талас-Асаның шұрайлы алқабында, Қырғыз тауларының солтүстігіне қарай тау алды жазығында, Талас өзенінің сол жақ шұрайлы жағалауында орналасқан. Қала аумағында өңдеу өнеркәсібі, машина жасау және отын-энергетикалық бағыттағы заманауи қуатты кешендер жүйесі шоғырланған. Облыстағы өнеркәсіп өндірісі жалпы өнімдерінің 70 %-н астамы Тараз қаласы кәсіпорындары көмегімен өндіріледі.

Қалада сары фосфор, минералдық тыңайтқыштар, натрий трифолифосфат, электр қуаттары, жуылған жүн, қант, құрылыс-металдық материалдар және құрылымдар, ферроселикомарганец және тағы да басқа өнім түрлері өндіріледі.

Жамбыл облысы - Оңтүстік Қазақстандағы ірі облыстардың бірі. Жамбыл облысы Бетпақ даланың шөл даласынан ақ басты Алатауға, Шу мен Талас өзендері бассейіндерінен Қаратауға дейін 145, 2 шаршы шақырымға созылып жатқан кең байтақ өлке. Облыс солтүстіктен оңтүс-тікке қарай 400 км-ге, ал батыстан шығысқа қарай 500 км-ге созыла орналасқан. Жамбыл облысы Қазақ ССР-нің жеке облысы ретінде 1932 жылы 14 қа-занда құрылды. Облыс оңтүстік - батысында Оңтүстік Қазақстан облысымен, солтүстігінде - Қарағанды, шығысында - Алматы облыстарымен, оңтүстігі мен оңтүстік- шығысында Қырғызстан Республикасымен шектеседі. Жамбыл облысы әкімшілік - аумақтық бөлінісі жағынан 10 аудан және 4 қаладан тұрады. Облыс орталығы - Тараз қаласы. Халық саны : 988, 8 мың адам. Бүгінде Жамбыл облысы - үлкен өндіріс, ауыл шаруашылық және ғылыми орталық болып табылады.

Бүгінгі таңда Жамбыл облысында 2 390 табиғатты пайдаланушы бар, олардың 270-і бірінші дәрежелі.

Жыл ішінде табиғат пайдаланушыларға 332 сараптама қорытындысы берілді (2016 ж. - 412, 2017 ж. - 236) . Оның 96-ы, яғни, 28, 9 пайызы экологиялық нормаларға сәйкес келмегені үшін келісілмеді. Берілген 332 сараптама қорытындысынан, ведомстводан тыс кешенді сараптама арқылы 2 қорытынды берілді, оның ішінде келісілмегені 2. Қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсат алу үшін 107 өтінім келіп түсті (2016 ж. - 225, 2017 ж. - 148) . 79 өтінімге рұқсат берілді (2016 ж. - 153, 2017 ж. - 90) . 28 өтінім қабылданбады (2016 ж. - 72, 2017 ж. - 58) . Жобалардың орташа қаралу мерзімі - 11 күнтізбелік күн болды. Өтінімдерде - 5 күнтізбелік күнді құрады (Ережеге сай белгіленген мерзім - 45 күн, 15 күн. ) .

Өңірде табиғат пайдаланушылардың жалпы саны 2429. Оның ішінде: I-санатта - 309, 2-санатта - 187, 3-санатта - 383, 4-санатта - 1550 жеке және заңды тұлғалар бар. Департаментте 2 мемлекеттік қызмет көрсетіледі. (І-санаттағы нысандар үшін қоршаған ортаға эмиссияға рұқсат беру, І-санаттағы нысандар үшін мемлекеттік экологиялық сараптама қорытындысын беру) .

396 нысанға мемлекеттік қызмет көрсетілді. Оның ішінде 79 нысанға экологиялық рұқсат берілді. 317 нысан мемлекеттік экологиялық сараптама қорытындысын алды. 43 мемлекеттік қызмет бойынша бас тартылды. Көрсетілген мемлекеттік қызмет сапасына қатысты табиғат пайдаланушылар тарапынан арыз-шағымдар болған жоқ. Жыл басынан бері қоршаған орта эмиссияларына арналған лимиттердің шығарындылары 114, 9 мың тонна болса, нақты эмиссия көлемі 80, 8 мың тоннаны құрады. (2017 ж. эмиссия лимиттері - 115, 8 мың. тн, нақты эмиссия көлемі - 70, 3 мың тн)

Жамбыл облысының қазіргі экологиялық жағдайы: Қаратау провинциясында экологиялық жағдайы пайдалы қазбаларды өндірген жерлерде шиеленісті. Ал қалған аймақтарда- қанағаттанарлық табиғи шайылымның дигрессиясы байқалады. Тау алдындағы жазықтарда ирригациялы эрозия мен антропогенді шөл басу байқалады.

Ерекше қорғалатын террторияларда қазіргі жұмыс істеп тұрғаны- Ақбастау мен Қарабастау полеонтологиялық табиғи ескерткіштері. Бұл екеуі Ақсу-Жабағылы мемлекеттік табиғи қорықтың филиондары болып табылады. Қаратаудың Бұрындай аңғарында орналасқан. Аса терең емес сайдағы сазды әртүрлі балықтардың, молюска, тасбақа, жәндіктердің және юра дәуірінің көптеген өсімдіктерінің, осыдан 150 млн. жыл бұрын тіршілік еткен, қалдықтары сақталып қалған.

Сурет. Жамбыл облысының экологиялық жағдайы

Қоршаған ортаға тигізіп отырған әсері тұрғысынан техногенездің ықпалы зор. Табиғи ортадағың геоэкологиялық жағдайын шиеленістіреді: табиғи шикізаттың қоры азайып, денсаулығына үлкен нұқсан келтіреді, табиғи ландшафтының экологиялық қалыпты орта құраушы қаблетін төмендетеді.

Жамбыл облысы территориясының экологиялық жағдайының нашарлауы, оны ластаушы заттардың құрамына және сандық көрсеткіштеріне байланысты. Ластаушы заттардың құрамы, біздің өлкедегі өнеркәсіп саласына, оның өндіріс көлеміне қарай анықталады.

Жамбыл облысының қазіргі геоэкологиялық жағдайы барлық жерінде бірдей емес. Территорияның экологиялық жағдайы әртүрлі провинцияда әрқалай. Жамбыл облысының территориясында экологиялық дестабилизацияның қанағаттанарлық деңгейі тән (58, 9%) . Экологиялық жағдай шиеленіскен жағдай -28% территорияда. Ал экожағдай аса шиеленіскен территория үлесі - 1, 3 %. Экологиялық қалыпты жағдай 11, 8 % территорияда сақталып отыр.

Жамбыл облысы территориясындағы геоэкологиялық жағдайды сараптау 13 геоэкологиялық анклавты ажыратуға мүмкіндік берді. Әрбір анклав -экологиялық шиеленістің ошағы. Ол экологиялық жағдайы қалыпты провинция аумағында дамиды, сондықтан қоршаған ортадағы бүлінген, қалпына келтіруге бағытталған кезек күттірмейтін шараларды геоэкологиялық анклав аумағында іске асыру керек.

Жамбыл облысының ірі қалалары: Тараз қаласы, Шу қаласы, Қаратау қаласы, Жаңатас қаласы

Шу қаласы - Жамбыл облысы Шу ауданындағы қала. Аудан орталығы Төле би ауылынан оңтүстікке қарай 8 км, облыс орталығы Тараз қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 225 км жерде, Шу өзенінің сол жағында орналасқан. Тұрғыны 36 010 адам (2010) .

Іргесі 1928 жылы Түркістан - Сібір теміржолын салуға байланысты қаланған. Қала Мойынты - Шу теміржолы қосылғаннан кейін шұғыл дами бастады. 1960 жылдан аудан, 1965 жылдан облыстық бағыныштағы қала болады. Қалада 1995 жылға дейін жөндеу-механика, темір-бетон, қант, сүт өнімдері, автокөлік және құрылыс орындары, баспахана, ауыл шаруашылық техника бірлестіктері болды. Олардың басым көпшілігінің атауы мен құзырлары өзгеріп, экономиканың әр түрлі бағытындағы кәсіпорындар мен мекемелерге айналды. Ірілері: “Шу тепловоз жөндеу зауыты”, “Шу механикалық жөндеу зауыты”, “Шу астық тарату базасы”, “Шатыркөл” мыс кен орны, “Қызыл бидай”, “Шу автокөлік кәсіпорны”, “Шу жолаушы автокөлік кәсіпорны” АҚ-тары және “Қазақ зағиптар қоғамының оқу-өндірістік кәсіпорны” ЖШС-і, т. б. кәсіпорындар мен мекемелер жұмыс істейді. Бұлардан басқа ауыл шаруашығы бағытта 28 шаруа қожалығы, 2 ЖШС және 1 агробірлестік бар.

Білім беру және мәдениет орындарынан жалпы білім беретін 10 мектеп, 1 кәсіптік-техникалық мектеп, 2 колледж, 6 кітапхана, 1 мәдениет үйі, 2 стадион, мешіттер, т. б. мекемелер бар. Денсаулық сақтау орындарынан 1орталық қалалық аурухана, аумақтық емхана, тубдиспансер, отбасылық-дәрігерлік амбулатория, 3 фельдшерлік-акушерлік пункт және тіс емханасы жұмыс істейді. [1. 23]

Қаратау қаласы - қала (1963 жылдан), Жамбыл облысы Талас ауданының орталығы, темір жол бекеті. Облыстың оңтүстік бөлігінде, Тараз қаласынан солтүстік-батысқа қарай 82 км жерде, Қаратау тауының солтүстік-батыс сілемі - Шолақтау баурайында, Жетімшоқы және Ақтау тауаралық аңғарында, бұта аралас боз жусан, сұлыбас, баялыш, бетеге, т. б. астық тұ Іргесі 1946 жылы Шолақтау кенті болып қаланған. Қала өмірі Қаратау фосфоритті алабымен тығыз байланысты. Қаратау кеніші алғашқы өнімін 1946 жылы 5 желтоқсанда бере бастады. 1963 жылы флотациялық әдіспен байыту фабрикасы іске қосылды. Қаратау 20 ғасырдың 60 - 90-жылдары, КСРО және республика экономикасының дамуына елеулі үлес қосты. Осы жылдары ауыл шаруашылығына қажет фосфорлы минералды тыңайтқыштарға сұраныс күшейді. Бұл Қаратауда фосфорит өндірісін қарқынды дамытуға жағдай туғызды. Оның негізінде Қаратау кен-химия комбинаты салынды.

Яндекс. Директ

А мы работаем стабильно. Как?

1965 - 85 жылдары Қаратауда республика деңгейдегі құрылыс ұйымдарының сала аралық кәсіпорындары жұмыс істеді. Қалада өндірістің дамуы оның инфрақұрылымдарының санын жедел өсірді. Жартас бөгені салынды (1944, сыйымдылығы 6 млн. м³) . 1948 жылы Кеншілер саябағы ашылды. 1970 - 80 жылдары қалалық кітапхана, балалар кітапханасы, спорт ғимараттары бой көтерді. 1964 жылы Қазақ политехникалық институтының (қазіргі Қ. И. Сәтбаев атындағы Ұлттық технология университет) бөлімшесі ашылды.

1966 жылы құрылыс техникумы, кәсіби-технология училище құрылды (қазіргі кәсіптік бағдар беретін мектеп-лицей) . Тәуелсіздік жылдары бұрынғы КСРО аумағындағы экономикалық байланыстардың жаппай үзілуі өндіріс орындарының тоқырауына әкелді, қала өмірінің ырғақты дамуы тежелді. Қаратау фосфорит кентасын пайдаланатын Самара, Волгоград, Пермь, Қоқан, Алмалық, Самарқан, Чарджевқалаларындағы химия кәсіпорындар фосфор шикізатын сатып алуды тоқтатты. Тек 90-жылдардың соңында ғана бұрынғы байланыстар қалпына келе бастады. [2. 26]

қымдас шөптесін өскен сұр топырақты шөлді белдемде орналасқан. 1990 жылға дейін Қаратауда 40-тан астам өндіріс орындары болды. Бұрынғы фосфорит өндірістік құрылымдары «Қаратау» АҚ-на біріктірілді. Сонымен бірге қалада химия, құрылыс материалдары, тұрмыс қажетін өтеу комбинаттары, ет, нан, сүт заттары, т. б. кәсіпорындар бар. Аудан тұтынушылар кооперативі, аудан телекоммуникация, пошта торабы, аудан электрлендіру жүйесінің мекемесі, Ақкөл су шаруашылық жүйесінің басқармасы, «Сарытас», «Қаратау» кен байыту басқармасы» акционерлік қоғамдары, «Мәрмәртас» кен орны, Сүлейменсай тері өңдеу фабрикасы, «ҚаратауНан», «Құрылыс-Жанар», «Жолаушы автокөлік кәсіпорны» акционерлік қоғамдары, 2 жол жөндеу басқармасы, т. б. кәсіпорындар жұмыс істейді.

Жаңатас қаласы - Жамбыл облысы Сарысу ауданының орталығы. Облыс орталығы - Тараз қаласынан солтүстік-батысқа қарай 170 км жерде, Қаратау жотасының солтүстік беткейінде жусан, күйреуік, баялыш өскен таудың сұр топырақты шөлейт белдемінде орналасқан. Іргесі ірі фосфорит кенін игеруге байланысты 1964 жылы қалана бастады. 1969 жылы кентке, 1971 жылы қалаға айналды. Қалада бұрынғы фосфорит өндірісінің негізінде құрылған акционерлік қоғамдар мен өндірістік кооперативтер жұмыс істейді.

Тараз қаласы - Жамбыл облысының орталығы. XVIII ғасырда бұл қала Әулие-Ата деп аталған. 1936-1937 жылдар аралығында Мирзоян деп аталған. 1937-1997 жылдары Жамбыл, 1997 жылы 8 қаңтарда тарихи аты - Тараз атауы қайтарылды. Орта ғасырларда Тараз деген атауымен әйгілі болды. Қалаға ең бірінші келгендер - Ферғана алқабының өзбектері болған. 1997жылынан бастап тарихи атауы қалаға қайтарылды. 2002 жылы Тараз өзінің 2000 - жылғы мерейтойын атап өтті. Орта ғасырларда Тараз Ұлы Жібек Жолының бойында орналасқан қалаларының бірі еді. Әсіресе Қарахан дәулеті кезінде гүлденген. 19 ғасырда Әулие Ата Қоқан қамалы еді. ХІХ ғасырының 60-шы жылдарында Ресей империясыныңқұрамына кірген. Кеңес Одағы кезінде Жамбыл облысының орталығы болып, Қазақстан тәуелсіздігін алған соң егемен елінің жайлаулы Жамбыл облысының әкімшілік орталығы, тарихы бай көне шаһар болып өркендейді.

Тараз қаласындағы кейбір өндіріс орындарының шығаратын лас қалдықтарының әсерінен туатын түрлі аурулардың түрлері

Өндіріс орындары

Улы заттар тобы

Лас заттардың құрамы

Аурулар түрлері

Өндіріс орындары: Казфосфат зауыты

Улы заттар тобы: І-ІІ

Лас заттардың құрамы: Аммиак, формальдегид, газды және аэрозольды фторидтер, азот қышқылы.

Аурулар түрлері: Созылмалы бронхит, қан айналу және тыныс алу жүйесінің бұзылуы, өкпенің зақымдануы, зат алмасу процесінің бұзылуы, қан аздық, лейкопения, гастрит, ойық жара, дерматит.

Өндіріс орындары: Химпром - 2030 зауыты

Улы заттар тобы: І

Лас заттардың құрамы: Шаң, бензин, формальдегид, азот қышқылы, трихлорэтан, фенол, стирол.

Аурулар түрлері: Бас ауруы, бас айналу, анемия, өкпенің зақымдануы, дірілдеу, жүрекаурулары, пневмокониоз, көз аурулары, астма, тыныс алу мүшесінің аурулары.

Өндіріс орындары: Қант зауыты

Улы заттар тобы: ІІ-ІІІ

Лас заттардың құрамы: Органикалық еріткіштер.

Аурулар түрлері: Тері аурулары, дерматит, қант диабеті, тіс құрты, мұрын және ауыз эмфиземасы, ас қорыту мүшесінің ауруы, жүйке жүйесі нің бұзылуы.

Өндіріс орындары: Тері өңдеу зауыты

Улы заттар тобы: ІІІ

Лас заттардың құрамы: Органикалық еріткіштер.

Аурулар түрлері: Токсиндік улы заттар, бас ауруы, ұйқының бұзылуы, дерматит, зат алмасу процесінің бұзылуы.

Халықтың аурушаңдығы олардың қоршаған ортамен өзара қарым-қатынасының нәтижесінде тұрғындар арасында патологияның туындауы мен таралуының жалпылама объективті көрінісі десек қателеспейміз. Адамдардың ерте өмірден өтуіне, денсаулығының, еңбек және демалыс жағдайларының нашарлауына қазірдің өзінде көпшілік жерлерде зер сала қарамайтын болды. Мұндағы басты көрсеткіштерге түрлі аурулар, мүгедектік, ерте өлім деңгейлерін жатқызуға болады. Қоршаған ортаның тұрғындардың әсіресе, балалардың денсаулығына тигізетін әсерін сипаттайтын көрсеткіштердің бірі - дененің дұрыс дамымауы болып отыр. Кез келген топқа тән орташа көрсеткіштерден ауытқушылық дене дамуының объективті кемшіліктері болып саналады. Тараз қаласының тексеруден өткен 1649 баланың 739-ы ғана үйлесімді дамыған болып шықты. Бұл небәрі - 44, 8%. Санақ мәліметтеріне сүйенсек, облыс тұрғындары арасында 1977 жылдан бері қатерлі ісік (рак) 1, 3 есе көбейген. Бұл кеселдің Тараз қаласында орташа көрсеткіштен жоғары екендігі алаңдатады. Жалпы алғанда аурулар құрамында өкпенің зақымдануы - бірінші орында, асқазан жарасы - екінші орында, оның үстіне әйелдерге қарағанда еркектер жағы көп ұшырайды, пайызға шаққанда тиісінше 1, 7% және 4, 4% құрайды.

Қоршаған ортаны ластаушылардың негізгі көздеріне: фосфор зауыттары, химия зауыттары, энергетика, транспорт және т. б. жатады. Олардың ауаға шығаратын лас қалдықтарына аммиак, формальдегид, фосфин, газды және аэрозольды фторидтер, органикалық шаң, күл, көмір қышқылы, т. б. жатады. Тараз қаласының зауыттар аймағында фторлы сутегі және улы газдар, ал орталығында азот қышқылы мен аммиак тараған. Бұл улы газдар қазіргі кезде психикалық аурулардың, жүйке жүйесі ауруларының, қан айналу жүйелері ауруларының көрсеткіштерін жоғарлатып отыр.

Қазіргі кезде өкпе ісігі және туберкулез аурулары тұрғындар арасында өсіп отыр. Туберкулез ауруы Тараз қаласында 100 мың адамның ішінен - 123, ал оған салыстырмалы түрде Меркеде - 41, Қордайда - 40, Талас ауданында - 118 екенін айтуға болады. Әсіресе, туберкулез ауруымен жиі ауыратындар 18-29 жастағы адамдар.

Демографиялық жағдайға келетін болсақ, қалада туу жағдайы төмендеп, адамдардың өлімі көбейген. Тараз қаласының демографиялық көрсеткіштері және оған салыстырмалы түрде Шымкент, Қызылорда, Ақтөбе қалаларының демографиялық көрсеткіштері 6-кестеде көрсетілген.

Кесте 6 - Қалалардың демографиялық көрсеткіштері

Демографиялық жағдайы (1000 адамның ішінен)

Тараз қаласы

Шымкент қаласы

Қызылорда қаласы

Ақтөбе қаласы

Демографиялық жағдайы (1000 адамның ішінен): Туылу деңгейі

Тараз қаласы:

Шымкент қаласы:

Қызылорда қаласы:

Ақтөбе қаласы:

Демографиялық жағдайы (1000 адамның ішінен): Өлу деңгейі

Тараз қаласы:

Шымкент қаласы:

Қызылорда қаласы:

Ақтөбе қаласы:

Демографиялық жағдайы (1000 адамның ішінен): Табиғи өсу

Тараз қаласы:

Шымкент қаласы:

Қызылорда қаласы:

Ақтөбе қаласы:

Облыста әрбір 100 мың адамның қатерлі ісіктерден өлу көрсеткіші: Тараз қаласында - 153, оған салыстырмалы түрде Қаратау қаласында - 119, Шу қаласында - 147, Жаңатас қаласында - 58, Меркі қаласында - 102, Жуалы ауданында - 127, Қордай ауданында - 163, Мойынқұм ауданында - 125, Т. Рысқұлов ауданында - 88 сияқты көрсеткіштерге ие болыр отыр [43, 44] .

Жамбыл облысындағы балалар аурулары, оның ішінде тыныс алу мүшелерінің аурулары - 75, 7%, инфекциялық және паразиттік аурулар - 7, 8%, ас қорыту мүшелерінің аурулары - 2, 6% құрайды. Ересектерде туберкулез ауруы - 69, 7%, тыныс алу мүшелерінің аурулары - 39, 5% болып отыр. Сонымен бірге ас қорыту мүшелерінің аурулары қазіргі кезде ересектер арасында жиі көрінеді. Ол аурулар: созылмалы гастрит, дуоденит, өтте тас болу, холецистит [15, 41] .

Көптеген балалардың ауруы мен өліміне, олардың жарымжан болып туылуына экологиялық факторлар көп әсер етіп отырғанын 1989 жылдың 7-сәуірінде Алматы қаласында өткізілген «Аналар мен балалардың денсаулығын сақтау» жөніндегі республикалық ғылыми-практикалық конференциясында орынды атап өтті. Жамбыл, Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан, Солтүстік Қазақстан, Ақтөбе, Ақмола облыстарында ауыз судың сапасыздығынан іш ауруы көбейіп, бала өліміне жол ашып отырғаны анықталды. Ал Қызылорда, Семей облыстарында радиация әсерінен балалардың өлімі жиілеп, жарымжан нәрестелер дүниеге келуде. Республикамызда перзентханалар, ата-аналарға кеңес беретін емдеу орындары, балалардың емханалары, демалыс орындары, сондай-ақ онда қызмет көрсететін бала дәрігерлері әлі де жетіспейді.

«Бала - біздің болашағымыз» дейміз, ал олардың өлімі, жарымжан болып туылуы және аурулары тоқырау жылдарында күрт өскен болса, қазіргі нарықтық заманда да сол деңгейден аспаса, кемімей келеді. Балалар өліміне ата-анасынан тыс, қоршаған ортаның әсер етіп отырғаны аңғартады. Оның ішінде біздің елімізде әрбір туылған мың сәбидің отызы шетінеп, алпысы анемия ауруына ұшырайды.

Қазіргі кезде өте қауіпті болып отырған балалардың үлес салмағының (удельный вес) дисгармондық физиологиялық өсу деңгейі - 45, 9%, оның ішінде төмен дисгармондық өсу деңгейі 609 балада (37%) және өте төмен дисгармондық өсу деңгейі 147 балада (8, 9%) болып отыр. Ал өсу деңгейінің кеш дамуы 8, 1% балада болып отыр. Үлес салмағының кеш дамуы ұлдарда қыздарға қарағанда өте жоғары көрсеткішке ие. Олар ұлдарда: 9, 3% - 3 жастағы, 10, 4% - 4 жастағы, 9, 1% - 5 жастағы, 9, 5% - 6 жастағы балаларда болып отыр, ал қыздарда бұл сандар орташа 6, 5%-ды көрсетеді [43, 44] .

Жамбыл облысындағы Аса, Талас, Шу өзендеріне шайынды сулардың құйылуы, ауыз суларының ластануы балалардың гепатит, туберкулез, іш құрты, тері аурулары және т. б. жұқпалы ауруларын туғызып отыр. Облыстық су қорларының негізі - өзендер. Олардың 60%-ы көрші Қырғызстан тауларынан басталады, ал 40%-ы өз жерімізде. Өзен сулары суармалы жайылымдарды және ауылшаруашылық, өнеркәсіптік, коммуналдық, тұрмыстық құрылымдарды сумен қамтамасыз етуге пайдаланылады. Судың жеткіліксіздігі, сапасының нашарлығынан облыстың кейбір аудандарында экологиялық проблемалар туындап отыр. Шу, Аса, Талас өзендерінің төменгі жағында су тапшылығынан жайылымдар мен шабындықтар қуаңшылыққа ұшырап, құм көшкіні пайда болды.

Шу өзеніне қосылатын шайынды сулар рұқсат етілген шекті мөлшерінен асып кеткен. Атап айтқанда, нитрит - 9, 7 рет, нитрат - 9, 2 рет, аммонилы азот - 3, 4 рет, басқа қоспалар - 5, 6 рет, сульфат, хлорид, цинк, хромның артық мөлшерде екені анықталды. Өнеркәсіптерден құйылатын шайынды сулардың көлемі 20, 0-30, 0 мың м. куб. /тәулік. Шайынды сулар жерасты және жерүсті суларын ластап отыр. Өнеркәсіп орындарының жеке локальды тазалау құрылымдарының жоқтығынан шыққан шайынды сулар ешқандай тазартудан өтпей сүзгі алаңыны жайылып отыр.

Аса өзені үлкен проблемалық мәселердің бірі агроөнеркәсіптік кешендерге суды үнемдеу мәселесі болып отыр. Күнделікті суармалы жерлерді суару негізінде, судың 45%-ға дейін шығынға ұшырап отыр. Өнеркәсіптердің шайынды сулары Аса өзені мен суармалы жерлерді ластауда. Шайынды сулардың бетімен жайылуы мәдени өсімдіктерді, ауыз суды ластап, жұқпалы індеттер таратып отыр. Аса өзені бойындағы үш ауданның шегіндегі тұрғындарға, жергілікті өсімдіктер мен жануарлар дүниесіне қауіп төнуде. Локальды тазалау құрылысы салынбаған Аса өзенінің суы да еш тазалаусыз сүзгі алаңына жайылып отыр. Ал сүзгі алаңына түсетін салмақ жыл мезгілдеріне байланысты өз мүмкіншілігінен 5-6 есе артық. 1993 жылы осыншама салмақты төтеп бере алмаған байлау, тоғандар бұзылып, Аса өзенінің ластанғанын білеміз. Осы күнге дейін сүзгі алаңдарының соңғы бөлігінен шыққан шайынды сулар Аса өзені мен суармалы жерлерді ластауда [15, 41] .

Билікөл көлі көлемі 86, 5 км шақырым жерді алып жатыр, оның сиымдылығы - 182, 6 млн. текше метр. Билікөл суының ластану индексі 2, 88 ден 4, 49 өсті. Суы ең лас көл қазіргі кезде осы Билікөл болып отыр. Локальды тазалау құрылысы жоқ бұл көлдің суы да еш тазалаусыз сүзгі алаңына жайылып отыр. Шайынды сулардың сүзгі алаңына келіп түсуінен, гидравликалық салмақтың шектен тыс молдығынан, табиғи факторлардың әсерінен Жамбыл, Байзақ аудандарының көп жерлерін әсіресе, ауыз суын ластап отыр. Жамбыл облысындағы өзен суларының ластануы 7-кестеде көрсетілген.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.