Perfect форма қолданылатын жағдай

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 91 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министірлігі
Академик Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Perfect aspect оның қазақшаға берілу ерекшеліктері

Студент
Хурмет Манат
______ - - ________________ 2020 ж

Мамандығы:
Шетел филологиясы 6B02303

Жетекші:
Какжанова Фарида Айдархановна
(ғылыми дәрежесі, атағы)
_______________________
______ - - ___________ 2020 ж.

ҚОРҒАУҒА РҰҚСАТ
Кафедра меңгерушісі
________________________
________________________
_______ - - __________ 2020 ж

Қарағанды. 2020ж.
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министірлігі
Академик Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті

кафедрасы

___________________________________ _ мамандығы

Дипломдық жұмысты орындауға
Тапсырма

Студент Хурмет Манат Ф.А.Ә
Жұмыс тақырыбы Perfect aspect оның қазақшаға берілу ерекшеліктері
ЖОО бұйрығымен бекітілген №___ ______________________________________ ___
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жұмыстың аяқталу мерзімі ___
----------------------------------- ----------------------------------- ----------

Жұмыстағы басты мәліметтер:
Жұмыстың практикалық маңыздылығы зерттеу нәтижелерін теориялық грамматика бойынша дәрістер курстарында, сонымен қатар грамматикалық семантика мен дискурстың грамматикасында, сонымен қатар курстық жұмыстар мен дипломдық жұмыстар жазу кезінде қолдануға болатындығында.
Дипломдық жұмыстың қысқaшa мaзмұнын немесе дипломдық жобaдaғы сұрaқтaрды өңдеуге жaтатын тізімдердің қатары:
a) ___________________________________ ____________________________________ _____
b) ___________________________________ ____________________________________ ______
Қoлдaнылaтын нeгiзгi әдeбиeттep:
1) ___________________________________ ____________________________________ _____

Тaпcыpмaны aлy мepзiмi _________________________________

Kaфeдpa мeңгepyшici___________________________________ ____________Ф.A.Ә.
(қoлы)
Жұмыс жетекшісі ___________________________________ ____________ Ф.А.Ә.
(қoлы)
Студент тапсырманы орындауға алды ________________________________Ф.А .Ә.
(қолы)
Күні _______________________________________ __20___ж.
МАЗМҰНЫ

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 4 бет
І. Диахрониядағы аспект категориясының мәні.
1.1. Ескі ағылшын кезеңіндегі семантика, прагматика ... ... ... ... ... ... . ... ... 7 бет
1.2. Қазіргі ағылшын кезеңіндегі семантика, прагматика ... ... ... ... ... ... . ..31 бет
1.3. Қазақ тілінің түрлену категориясы. Ежелгі түркі кезеңдері ... ... ... ... 48 бет

ІІ. Синхрондау аспектісінің мәні.
2.1. Қазіргі кезең ағылшын тіліндегі аспект ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 51 бет
2.2. Қазақ тілінің түрленуі (new period ) ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .78 бет
2.3. Айырмашылықтар мен ұқсастықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..84 бет

3. Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..97 бет
4. Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 99 бет

Кіріспe

Зерттеудің өзектілігі: Ағылшын тіліндегі Perfect категориясы - бұл уақыт пен типтің категориясы, өйткені ол белгілі бір түрлердің мағыналарын білдірудің бірден-бір тәсілі ретінде have немесе be етістіктерінің тіркестері түрінде дамыды. Қазіргі кездегі ағылшын тіліндегі жетілдірілген формалардың эволюциясы мәселелері лингвистердің мәңгілік талқылауымен қатар тұрса да, бұл ағылшын тілі уақыттың немесе түрдің Perfect формасы және оны осы уақытпен байланыстыруды білдіретін қалай түсінуге болады. Бұл категорияларды бір-бірінен бөлек қарастыру керек пе немесе оларды толығымен зерттеу керек пе деген мәселе әлі де талқылануда.
Тілдік жүйеде етістік әрқашан ерекше орын алады, ол сөйлеудің басқа бөліктеріне тән емес, өйткені барлық сөйлемдер, әдетте, динамикада сипатталған жағдайды білдіретін етістік байланыс негізінде қалыптасады. Қазіргі практикалық идеяларға сәйкес, шет тілін білу тілдің лексикалық және грамматикалық құрылымын жақсы білумен қатар, алған білімін әлеуметтік және мәдени контексте қолдана білуді де білдіреді. Егер біз ағылшын тілі туралы айтатын болсақ, онда соңғы елу жыл ішінде ағылшын тіліндегі нормалар мен стандарттарға деген көзқарас айтарлықтай өзгерді. Сондықтан, қиын тілдік жағдайда, ағылшын тілін оқытудағы маңызды міндет студенттердің қазіргі заманғы ағылшын жүйесі гетерогенді, яғни көптеген және әртүрлі нұсқалары мен формалары қатар өмір сүретіндігі туралы түсінікті тікелей қалыптастыру болып табылады. Бұл әсіресе етістіктерді ағылшын тілінде оқитын студенттің ана тілінде болмайтын формаларында қолдануға қатысты.
Сонымен, қазіргі қазақ тілінде Perfect формалардың баламасы жоқ, сондықтан оны қазақ тілінде сөйлеушіге түсіну қиынға соғуы мүмкін. Сондықтан жетілдірулер жиі шартты түрде қабылданады және көптеген сұрақтар қояды, жетілдіру формаларын қолданудың ерекшеліктері және оларды қазақ тіліне аудару осы жұмыстың өзектілігі болып табылады.
Зерттеу нысаны - қазіргі Perfect етістік формасы, сонымен қатар осы шақ пен оның формасының мағынасы.
Зерттеу пәні - бұл ағылшын тіліндегі Perfect формаларды қолдану шарттары және қазақ тіліне аударылған ерекшеліктері.
Зерттеудің мақсаты - Қазіргі ағылшын тілінде перфект апсект-тің ерекшеліктерін зерттеу. Ағылшын тіліндегі етістік шылауларының ерекшеліктерін және олардың қазақ тіліне аударылу ерекшеліктерін сипаттайтын белгілерді анықтау.
Зерттеудің теориялық негізі - аспектіліктің көрінісі (аспектикалық жағдайлар) құралы:
а) мәтіннің мазмұндық жағының ажырамас бөлігі,
б) танымдық сипаты бар;
в) оларды сипаттау үшін семантикалық және прагматикалық факторлардың барлық кешенін талап етеді. Бұл кешенді талдау әдісін қолдануды қажет етті.
Зерттеу жұмысының әдіснамалық негізі - Г. Рейхенбахтың тірек нүктесі мен тірек теориясы, функционалды грамматика және когнитивтік лингвистика саласындағы ұстанымы болды. Жұмыста келесі ұсыныстар мен әдістер қолданылды:
а) компонентті талдау әдісі (аспектіні білдіретін құралдардың анықтамалық семантикасын анықтау кезінде);
б) пропозициялық талдау (түрлердің құрылымымен құрылымның маңызды құрамдас бөліктері арасында байланыс орнату үшін);
в) кадрлық талдау (түрлердің түрлерін таңдауға және сұрыптау жағдайларына байланысты жағдайларды сипаттаған кезде);
г) модельдеу (түрлердің құрылымы бар құрылымдардың аспектілері бойынша жүйелеуде).

Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы: олардың өзара әрекеттесуінде әр түрлі аспектілерді білдіретін әр түрлі құралдардың семантикалық және анықтамалық сипаттамаларын жан-жақты зерттеуде, сондай-ақ осы құралдардың қызметін зерттеуде лингвистикалық модельдеу әдістерін қолдануда жатыр.
Алғаш рет зерттеу нысаны тек етістіктердің түрлік формалары мен лексикалық және грамматикалық кластары ғана емес, сөйлемдер, сөйлемдер, жақтаулар (функционалды семантикалық, реферативті және прагматикалық факторларды ескере отырып) форматтарында қарастырылатын бүкіл интеллектуалды жағдай, сонымен қатар мәтін үзіндісі.
Зерттеудің әдіснамасы - құрамдас бөліктерді талдауды, салыстырмалы талдауды, алынған мәліметтерді синтездеуді қамтитын әдістер кешені.
Дипломдық жұмыстың теориялық маңыздылығы: зерттеу нәтижесінде аспектілік мағынаны анықтамалық-грамматикалық сипаттамаларына байланысты аспектіні білдіретін тілдік құралдардың ерекшелігін анықтауға мүмкіндік туды; аспектикалық жағдайларды құру кезінде лингвистикалық және тілдік емес факторлардың түр формалары бар құрылымдарды таңдауға әсерін айқындау. Теориялық маңыздылығы - ағылшын тіліндегі перфект формалардың вербальды ондықтарын қолданудағы айырмашылықтың қазіргі тенденцияларын анықтау.
Дипломдық жұмыстың практикалық маңыздылығы: зерттеу нәтижелерін теориялық грамматика бойынша дәрістер курстарында, сонымен қатар грамматикалық семантика мен дискурстың грамматикасында, сонымен қатар курстық жұмыстар мен дипломдық жұмыстар жазу кезінде қолдануға болатындығында. Бұл жұмыстың практикалық маңыздылығы зерттеудің барлық теориялық ұстанымдары мен жұмыста алынған нәтижелер осындай зерттеулерді ұйымдастыруда қолданыла алатындығында.
Зерттеу мәселесі - бұл ағылшын тіліндегі етістіктердің перфект ерекшеліктері. Көзқарастардағы айырмашылықтар таңдалған тақырыптың маңыздылығын анықтайды. Барлық көзқарастарды ескеріп, қорытындылай келе жұмысты аяқтау қажет.
Бiтipy жұмысының құрылымы:
Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Бірінші тарауда қазіргі ағылшын тіліндегі Perfect жүйесінің етістік шылауларының морфологиялық жағдайын анықтаудың теориялық негіздері, сондай-ақ жетілдірілген формалардың орыс тіліне аударылу ерекшеліктері қарастырылады. Екінші тарауда ағылшын тілі және қазақ тілінде Perfect aspect қолдану ерекшеліктері талданады. Ағылшын тілінен айырмашылықтары және салыстыру кезінде қазақ тіліндегі баламаларын іздейді. Қорытындылай келе зерттеудің қысқаша нәтижелері келтірілген. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі зерттеудің теориялық негізін ұсынады.

І. Диахрониядағы аспект категориясының мәні.
1.1. Ескі ағылшын кезеңіндегі семантика, прагматика

Сөз - тілдің негізгі құрылымдық бірлігі. Сөздің негізгі қызметі - объектілерді белгілеу, олардың қасиеттері, байланыстары, құбылыстары және т.б. Әр тілде сөз өзінің грамматикалық, фонетикалық және семантикалық ерекшеліктерін орындайды.
Диахрония - лингвистикалық зерттеудің пәні ретінде тіл жүйесінің тарихи дамуы; уақытты өз уақытында, оның даму уақытында тілді зерттеу.
Бұл жұмыста біз негізгі ұғымдарды қарастыру барысында талдау әдісін және ағылшын тіліндегі сөздердің өзгеруін зерттеу барысында қолданылатын жалпылау әдісін қолдандық.
Диахрония (грек тілінен Δια арқылы, арқылы және грекше time уақыт) - лингвистикалық зерттеудің пәні ретінде әр түрлі тілдік құбылыстардың және тұтастай тіл жүйесінің тарихи дамуын қарастыру.
Синхрониямен салыстыру (грек тілінен jointly бірлескен және грекше Greek уақыт) - белгілі бір уақытта тілдің қалыптасқан жүйе ретінде қарастырылуы. Сондай-ақ, термин семиотика, әдебиеттану және басқа қоғамдық ғылымдарда зерттеліп жатқан құбылыстарға тарихи көзқарас тұрғысынан таралды.
Де Сауссураның негізгі тезисі кез-келген сәтте сөйлеу қызметі қалыптасқан жүйені де, эволюцияны да болжайды; кез келген сәтте тіл - тіршілік әрекеті де, өткеннің өнімі де .
Диохрония - бұл тілдің әрбір элементі тарихта өзгеріске ұшырайтын уақыт (грек dia - арқылы және хроностардан - уақыт, яғни уақыт айырмашылығы).
Осылайша, Де Сауссураның айтуы бойынша, синхрония жүйемен байланысқан, бірақ уақыт қатынасынан аластатылған, диохрония уақытпен байланысты, бірақ жүйенің қатынасынан аластатылған. Басқаша айтқанда: ... диохрония жеке құбылыстардың өрісі ретінде қарастырылады, ал жүйе ретінде тіл тек синхрондық салада зерттеледі.
Басқаша айтқанда, тілдің дамуы жүйенің өзгерісі ретінде емес, тек жеке құбылыстардың өзгерісі ретінде суреттеледі, ал жүйе белгілі бір сәтте тек оның берілгендігінде зерттеледі ...
Осы түсінікке сүйене отырып, Сауссура екі түрлі ғылым тілде синхрондылық пен диохронияны зерттеуі керек деген қорытындыға келді.

Бұл жерде Сауссура дұрыс па, не дұрыс емес?
Ол дұрыс, бұл тілдегі синхронды және диахрондық аспектілер шындық, сондықтан оларды ажырату керек; бұл іс жүзінде синхронды аспект диахроннан гөрі маңызды, өйткені сөйлейтін бұқара үшін бұл шындық.
Шынында да, берілген тілдің әр сөйлеушісі үндестіру саласында болады, ол бұл тілді өзіне ыңғайлы болу үшін оның механизмін мойындайтын құрал деп атайды және тарихи фонетикаға, тарихи грамматика мен сөздердің тарихына мән бермейді. Бұл ақпарат оның тілге деген практикалық қызығушылығына кедергі келтіруі мүмкін. Жылқыны ат және ит деп атайтын кез-келген адам бірінші сөзді түркі халықтарынан, екіншісін иран тілдерінен алғанын білсе немесе жеңіп шықса, айтылған сөздің кавардак екенін білсе, жеңіске жетуі екіталай.
Кавардак - ұқыпсыздық қазақ тілінде - қуырылған ет кесектері дегенді білдіреді. Мұндай білім кейбір жағдайларда тек сөйлеушіні шатастырып, оның өз ойын дұрыс айтуына кедергі келтіруі мүмкін. Бұл сөйлеушіге бұрын кестелер емес, кесте және стол емес, столдар туралы білуге мүмкіндік береді. )
Іс жүзінде ештеңе жоқ. Ұялар, жұлдыздар сөздерінің 1917 жылдан Ѣ дейін жазылғаны сияқты қарапайым факт сөйлеушіге (және жазушыға) қажет емес.
Бұл жағдайда біз тек тілді қолдану және оның дамуын білу туралы емес, сипаттамалық лингвистикада оның қызметін жүйелеу туралы айтамыз.
Кез-келген зерттеуде ғылымдағы диалектиканың негізгі талабы - құбылыстарды байланысты да, дамуда да зерттеу екенін ұмыта алмаймыз.
Сауссура жариялаған синхрония мен диохронияның бұзылуы бұл жағдайды екі рет болған.
Оның тілді синхронды зерттеулері қарым-қатынастағы құбылыстарды қарастырады, бірақ дамудан тыс, ал диохроникалық зерттеу даму құбылысын қарастырады, бірақ қарым-қатынастан тыс.
А.И.Смирницкий бұған әділетті жауап ретінде былай деп жазды:
1) Кез-келген блоктың өзгеруі оқшауланған блоктың өзгеруі сияқты, оқшауланған факт ретінде емес, жүйенің бөлігі ретінде жүрмейді. Сондықтан синхрондау сызығы, б.а. бір уақытта қолданыстағы жүйені, тілдік өзгерістерді, яғни диахронды оқыту кезінде ескеру мүмкін емес.
2) Белгілі бір дәуірдің тілі - уақыт өте келе пайда болатын тіл, яғни диохрония моментін бейнелейді, өйткені уақыт факторы тілге енеді. Осылайша, тілдің синхронды жүйесін уақытылы қарастыру қажет.
Синхрония мен диохронияның бұзылуының нәтижесінде, жүйеден шығарылған фактілерді диахрондық зерттеудің пайдасыздығына байланысты, Саусураның көптеген шетелдік ізбасарлары уақыттық факторды тіл үйренуден толығымен алып тастады.
Бұл жағдайдан шығудың дұрыс жолы қандай? Әрине, ескіге оралу, бұрынғы мен қазіргі уақыттың арасында ешқандай айырмашылық жоқ, жүйеде бірге өмір сүріп, бірізді уақытты ұстану және, ең алдымен, жүйе тұжырымдамасынан бас тарту емес.
Бұл жалған қадам туралы (А.И. Смирницкий) былай деп жазды: ... бұрыннан бар қатынастардың анықтамасын оның неден туындағанын анықтамамен алмастыру, анахронизмді болжай отырып, өткенді қазіргі уақытпен араластыру дегенді білдіреді, - деп жазды.
Сауссура айтқан екі балта бір-бірін шынымен де жоққа шығарады, және олардың бірлігі туралы айту мүмкін емес. Бұл екі түрлі аспект. Бірақ олардың қарама-қайшылығы біркелкі емес, өйткені бірқатар тілдік қажеттіліктерге арналған синхронды аспект өзін-өзі толықтай және толығымен көрсете алады (алфавит құру, орфографияны өзгерту, транскрипцияны дамыту, машиналық аударма үшін, сайып келгенде, нормативті-сипаттамалық және салыстырмалы грамматиканы құрастыру, сондай-ақ дамыту үшін) ана және ана тілдерін оқыту әдістері), ал диахрондық аспект - бұл тіл тарихын зерттеудің тек көмекші, көмекші әдісі.
Ешқандай жағдайда тілдің диохрониясы мен тарихын анықтау мүмкін емес, өйткені диохрония тек жеке, дамымаған, жүйеге қосылмаған және тіл фактілерінің құрылымынан оқшауланған дамуды және эволюцияны көрсете алады.

Тіл өзінің құрылымының әр деңгейінде жүйені құрайтындықтан, барлық сәттері бір-бірімен байланысты және тек осыған байланысты олардың сипаттамалары пайда болады, өйткені диахрондық сипаттаманың алдын-ала мәліметтерін қолдана отырып, тілдің тұтас тарихы, кем дегенде екі синхронды: дәуір А және дәуір кезеңдерінде белгіленуі керек. B. Сонда бұрын табылған диахрондық фактілер тарихи-синхронды фактілерге айналады, ал оның тарихындағы тіл құрылым және жүйе ретінде пайда болады.
Сонымен, тілді тек қазіргі кезде ғана емес, сонымен бірге оның бұрынғы жүйесі ретінде де оқып, түсіну керек, яғни. тіл құбылыстарын бір-бірімен байланысты және бір уақытта дамытумен қатар, өткен кезеңнің мәні болып табылатын тіл құбылыстарын және тілдің белгілі бір жағдайы үшін қалыпты жағдайға келтірілген тұрақтандырылған құбылыстар аясында туындайтын құбылыстарды зерттеу.
Тілдің құрылымдық деңгейінің немесе оның бөлімдерінің: лексика, грамматика және фонетика арасындағы айырмашылық тек осы бөлімдердің: сөздердің, формалардың, дыбыстардың өзгешеліктеріне ғана емес, оларды анықтайтын абстракцияның сапасына да негізделген.
Тілдегі абстракция кез-келген лингвистикалық фактілерде кездеседі, онсыз тіл тіл бола алмайды. Бірақ оның тіл құрылымындағы әр түрлі деңгейдегі рөлі мен сипаты әр түрлі.
а) Лексикалық абстракция дегеніміз - сөз - тілдің ең нақты бірлігі - бұл сөз шақыра алатын затпен емес, заттардың бүкіл класымен тікелей байланысты.
Бұл тек үй аттарын (үй, адам) ғана емес, сонымен қатар тиісті атауларға да қатысты (Александр, Марья, Заречье, Спасск, Комсомольск). Жалпы және тиісті атаулар лексикалық абстракцияның бірдей сапасының әр түрлі дәрежелері болып табылады.
b) Грамматикалық абстракция заттарға және жеке бекітілген ұғымдарға қолданылмайды. Бір қарағанда, бұл жай ғана қазірдің өзінде лексикалық (мысалы, өмір, болмыс сияқты лексикалық абстракция жағдайлары, мысалы, -ик суффиксі сияқты кесте, балабақша немесе кестенің сөздеріндегі инфляциялар сияқты). профессорлар, жылқылар, жерлер), бірақ бұл дұрыс емес. Грамматикалық абстракцияның сапасы басқаша; -chk- немесе inflection-суффикстерін кез-келген маңызды тамырлар мен іргетастарға (балабақша, фантастика, үстел және балықшы) тіркей аласыз; грамматикалық абстракция лексикаға бей-жай қарамайды және ерекше қасиетке ие - бұл белгілер мен қатынастардың абстракциясы.
в) фонетикалық абстракция тағы бір басқа құбылыс; лексикалық және грамматикалық абстракцияға бей-жай қарамайды. Сонымен, [t], [k], [y] фонемаларынан tku сөзін және tuk сөзін және kut сөзін құрастыруға болады.
Лексикалық, грамматикалық және фонетикалық абстракциялар сапасындағы осы айырмашылықтар лингвистикалық құрылымның әртүрлі деңгейлерінің айырмашылығын да анықтайды.

Ағылшын тілінің Perfect формаларын дамытудағы семантикалық және прагматикалық талдау
Ағылшын тіліндегі перфект идеясы ежелгі тілдерден алынған: ежелгі грек, латын, гот, ежелгі герман тілдері - негізінен діни мәтіндерден.
Ежелгі грек тілінде Perfect нәтиже ретінде өткен нақты әрекет ретінде қолданылған. Сонымен қатар, Perfect -тер өткен кезеңнің белгілі бір кезеңіне дейінгі әрекеттің нәтижесін көрсету үшін қолданылды. Және де болашақ перфект кезең де болды. Ағылшын тілінде бұл әрқашан толық, тиімді әрекет (Present, Past, Future Perfect).
Ескі ағылшын тілінде bēon және habban етістіктері есімше-II қатысымымен тіркескен:
Ic habbe pæt boc ʒewrittan - Мен бұл кітапты жаздым (сөзбе-сөз - менде бұл кітап жазылған). Hēr syndon ʒeferede - Ол осында келді.
Орта ағылшын тілінде Present Perfect және Past Indefinite арасында нақты айырмашылық әлі өз жүйесіне қарай қалыпқа енбеген. Сөйлеу кезінде аяқталған іс-әрекеттің мағынасымен қатар, Present Perfect өткен іс-әрекеттің мағынасын жеткізе алды. Ескі ағылшын тілінде Present Perfect стилистикалық тұрғыда бұрынғы оқиғаларды, көбінесе бағыныңқы сөйлемдерді бейнелеу үшін қолданылған: "...and thus whan he his God hath served, He tok, as he wel hath deserved, The diademe." Сонымен, ол Құдайға қызмет еткен кезде диадеманы өзіне лайық деп тапты...;
"...ther was whilom а lordes sone, Which of his pride a nyce wone Hath cawht." Онда Иеміздің ұлы болды, ол өзінің мақтанышының арқасында жақсы әдет қалыптастырды ....
Шекспирдің еңбектерінде (1564 - 1616) көбінесе Past Indefinite формасы мен Present Perfect арасындағы нақты айырмашылықты білмесе де, керемет формаларды қолданады: "O, learn to read what silent love hath writ" (сонет № 23);
"When you have bid your servant once adieu" (сонет № 57) [6, c. 34, 96].
XVIII ғасырдың басында Present Perfect қазіргі ағылшын тіліндегідей қолданылды.

Әр түрлі типтегі сөйлемдердегі habban + есімше-II құрылымдық элементтерін орналастыру
Ұсыныс түрлері
Құрылымдық элементтердің орналасуы
Мысалдар саны
Қарапайым
but S HAVE Obj PP
but S Obj HAVE PP
S HAVE Double Obj PP
13
6
4
Бастысы
HAVE S PP Double Obj
S HAVE Obj PP
S HAVE ObjInd ObjDir PP
3
2
2
Бағыныңқы сөйлем
when S HAVE Obj PP
when S Obj PP HAVE
how S ObjDir HAVE PP ObjPrep
22
12
4
1-кесте.
Ағылшын тілінің Perfect формаларының дамуында әдістемелік процестер де байқалады. Грамматизацияның жоғары дәрежесі - өзгермеген грамматикалық форманың қалыптасуы және қазіргі ағылшын тілінде перфектің толық парадигмизациясы ешқандай күмән тудырмайды.
Perfect - көмекші етістіктен және өткен шақтан тұратын идеалды аналитикалық форма, ол аяқталған әрекетті көрсетіп, жетілмеген формаларға қарағанда уақытша маңыздылық категориясын құрайды.
Алайда, тарихшылар жетілдірудің аналитикалық формасы мен жаңа категорияның пайда болу уақыты туралы келіспейді. Сонымен, кейбір тіл мамандары қазіргі мағынада жетілдірудің формалары ежелгі ағылшын кезеңінде толығымен қалыптасқан деп санайды.
Кейбіреулер жетілудің қалыптасуын өзінің қазіргі мағынасымен XI ғасырға жатқызады, ал басқалары 12-13 ғасырларды атайды. Бірқатар лингвистер жетілдірудің соңғы құрылымдық және семантикалық қалыптасуын ағылшын тілінің дамуындағы кейінгі кезеңдерге жатқызады.

Етістің десемантизациясы, ұқсас құрылыстардан оқшаулануы, ортаңғы ағылшын кезеңіндегі кемел конструкциялардың лексикалық қамтуының жоғарылауы 14-ші ғасырдың аяғында осы құрылыстардың толық грамматизациясына әкеліп соқтырған құрылыстарды (be және have етістері) модельдеу туралы айтады. Мәселен, Чаузердің қазіргі кездегі кезеңі стилистикалық мақсатта, өткен шақтардағы оқиғаны ерекше атап өту үшін қолданылады:
OE: The holy blissful martir for to seke, that hem hath holpen whan that they were seeke.
NE: To seek the holy blissful martyr who has helped them when they were ill.
Сонымен қатар, perfect-тің парадигмаға енуі және жаңа етістік категориясының пайда болуы - уақытша қатыстылық - Шекспир дәуірінен ертерек басталған жоқ, өйткені содан кейін ғана жетілдірілген модель өзінің нақты семантикалық инвариантына ие болды, оның негізгі мәні оның категориялық дифференциалдық атрибутына айналды. Мысалы, Шекспирде өткен шақ perfect-те өткендегі басқа әрекеттің алдындағы әрекеттің мағынасын береді:
The day had broke before we parted.
Модельдеу әдісін қолдану перфек-ті грамматизациялаудың XIV ғасырға дейін аяқталуына алып келді және перфект парадигматизациясы процесінде пайда болған жаңа етістік категориясы Шекспирдің кезінде пайда болды деп болжауға болады. Алайда, кейде басқа бір әрекеттің алдындағы әрекетті қарапайым өткен шақ, мысалы, Шекспир жазған:
...and Jhesu Crist bisog the foryeve his wikkid werkes that he wroughte.
Бұл формаларды қолдануға арналған стандарттар XVII-XVIII ғасырларда жалпы ағылшын грамматикасы пайда болған кезде қатаңырақ болды.
Профессор А.И. Смирницкий жетілу Perfect аясында етістіктің қандай да бір формасымен өткен шақ пен тікелей тіркесімді құрайтын немесе have-етістіктің тікелей тіркесуіне тән грамматикалық мағынасы бар have-етістік формаларының бүкіл жүйесін түсінді.
(А.И. Смирницкий) перфектің қандай грамматикалық категориясы бар екендігі туралы мәселені көтерді. Оның пікірлер бойынша, перфект формалар жалпы және ұзақ формада болуы мүмкін және сонымен бірге грамматикалық уақыттарда жетілмеген формалармен бірдей. Бұл Perfect уақыт аралығында маңыздылығы бар арнайы грамматикалық категория екенін көрсетеді.
Жетілдірудің Perfect - аналитикалық формасының және жаңа категорияның қалыптасу уақыты туралы тарихшылардың ауызбіршілік пікірі қалыптаспаған. Сонымен, кейбір лингвисттердің пайымдауынша, жетілдірудің қазіргі формалары ежелгі ағылшын кезеңінде толығымен дамыған. Кейбіреулер жетілудің қазіргі заманғы мәні бойынша XI ғасырға жатады, ал басқалары 12-13 ғасырларды атайды. Бірқатар лингвисттер жетілудің соңғы құрылымдық және семантикалық қалыптасуын ағылшын тілінің дамуындағы кейінгі кезеңдерге жатқызады. Шамасы, орта ағылшын тілінде жетілдірілген және жетілмеген формалар қатарында екі түрлі қатынас болған: бірі оппозиция уақыт категориясына сәйкес өткен шақта болған. Ал өткен салада бұрынғыдай бірнеше синонимдік формалар болған - претерит, перфект. Өткен мен қазіргі шақ - әр түрлі қосымша семамен. : толықтығы, басымдығы, кейінгі жағдаймен байланысы, өткенгі қатарластырылған әрекеттердегі іс - әрекет, тұрақты белгі және т.б. байланысқан.
1.2. Қазіргі ағылшын кезеңіндегі семантика, прагматика

Ағылшын тілін дамытудың қазіргі кезеңінде қазіргі шақтың Perfect кезеңі осы уақытқа дейін орын алған, нәтижесін қазіргі кезде беретін әрекетті білдіреді:
"I have made my little observations of your English nation - said Poirot dreamily, - and a lady, a born lady, is always particular about her shoes".
Мен сіздің ағылшын халқыңыз туралы аздап бақылаулар жасадым, - деді Пирот қиялмен, - және ханым, туған ханым әрдайым аяқ киіміне ерекше көңіл бөледі.

Өткен шақтан басталып- қазіргі осы шақтан аяқталған әрекетті білдіреді. (1-сурет)

Ағылшын тілінің жаңа-ерте кезеңінде (XV - XVIII ғғ.) Етістік to be кем дегенде өте сирек Perfect формада көмекші ретінде қолданылады. To be етістігінің құрылымы көбінесе күй-жағдайды білдіреді:
"...The tree is fallen" - ағаш жатыр...; he is gone - Ол жоқ.
Ал to have формасы іс-әрекеттің нәтижесін көрсетеді:
"...The tree has fallen" - ағаш құлады...; he has gone - Ол кетті - ол кетіп қалды.

Семантикалық- Perfect

Талданған материал Perfect -тің екі нұсқасын ұсынады: көмекші етістікпен (have done) және олсыз (done). Негізінде, біз мұндай жағдайды тілдің әртүрлі деңгейлеріндегі: фонетикалық, лексикалық және грамматикалық процестермен қатар жүретін грамматизация теориясы аясында сипаттай аламыз. Атап айтқанда, грамматизация фонетикалық тозу эрозия деп аталады (phonetic attritionerosion)
бұл кезде әсер етуші позициядағы көмекші етістік формаларға қысқарады: 've, 's,
'd, содан кейін болашақ шиеленістің басқа ағылшындық формасындағы процестегідей толықтай жоғалады: to be going to, қайда I am going to do I'm going to do I gonna do.
Бұл құбылысқа қолданылатын екінші маңызды процесс - қабаттасу деп аталады. (layering) Оның мәні мынада: грамматикаландыру барысында пайда болатын әр түрлі грамматикалық формалар тілдегі басқа, бұрын пайда болған формалармен қатар өмір сүре алады. Сонымен, қазіргі ағылшын тіліндегі болашақ форма тек форманы қолданумен ғана емес willshall, сонымен қатар to be going to, сонымен қатар қазіргі және ұзақ формалар (қазіргі формалардың гипоанализ процесінде болашақ шиеленісті айқындау саласына ауысу тетіктері үшін Croft 2000: 126-130 қараңыз).
Perfect -тің бір ерекшелігі, екінші мағынада көмекші етістерсіз берілген формалар осы кезеңдегі сөйлесу стилін сипаттайды және ешқашан стандартты жазбаша тілде қолданылмайды.
Жағдайдағы айырмашылықтарға қарамастан, тілді тұтастай қарастыра отырып, біз бұл типтің формаларын тұжырымдай аламыз done, seen, been мінсіздердің жалпы өрнек жүйесіне сәйкес келіп, синонимдік қосарлама жасаңыз. Сонымен қатар, Дж.Элсесс атап өткендей, оның кейбір мағыналарында жетілу сферасына алдын-ала құбылуды көмекші етістіксіз (көбінесе тұрақты етістіктер) және ертерек формаларсыз мінсіз формалардың ауызша тізілімінде кездейсоқ болуымен түсіндіруге болады. finished, made, heard, paid (Elsness 2009: 243 - 245).
Осыған байланысты, алдын-ала қолдануға болатын екі форманы қалай ажыратуға болады деген сұрақ туындайды: біз әр түрлі контексте тек кемелді формамен ғана айналыспаймыз ба, егер көмекші етістіктің бұрынғы формасында (өткен шақ үшін) перфект қолданылады: had?
Біріншіден, кемелділіктің толық формасын тасымалдаушылар қолданады, дегенмен фонетикалық әлсіреген формамен немесе көмекші етістігі жоқ формамен салыстырғанда жиі кездеседі:
(1) I have been told but I've forgotten. All I know is he died very young.
'Олар маған айтты, бірақ мен ұмытып кеттім. Менің білуімше, ол жас кезінде қайтыс болды.
Perfect - сөйлеу кезінде нәтиженің болуын көрсететін үздіксіз және тиімді мәндерде дәйекті since түрде қолданылады, атап айтсақ бері сөзімен:
(2) But it 's, it's been pulled down now. Since about eh, I think just before the war.
'Бірақ ол қазір бұзылуда. Меніңше, бұл соғыс басталған сәттен бастап.
(3) But I don't know we, things have altered such a lot now, I, I don't know where this boat runs to now... Бірақ мен білмеймін, бізде қазір көп нәрсе өзгерді, мен бұл қайық қайда жүзіп бара жатқанын білмеймін ....
Перфект қолдануды қажет ететін басқа сөз тіркестерімен, мысалы: never in my life, never, ever, lately, already, before, just, so far, a few times, recently, many a time, all that time, all these years, for twenty two years:
(4) Now I think that, I haven't heard much lately of it...
Қазір менің ойымша, мен бұл туралы жақында естіген жоқпын ....
Айта кету керек, нақыл сөздер оның тікелей атрибутына қарағанда кемелділікті қолданудың қосымша факторы болып табылады, оны, мысалы, Дж.Рой сенімді түрде көрсеткен [Roy 2014: 5-6]. Жетілдірудің семантикасы бізді іс-әрекеттің нәтижесімен байланыстыруға дағдыланған сол контексте дәйекті түрде көрінуі өте маңызды, ал претиттің семантикасын білдіруге ешқандай ауытқулар жоқ. Сонымен қатар, кемелдік хабарлаушы белгілі бір салада білімі бар-жоқтығына, ол затты көргеніне немесе белгілі бір тақырып туралы естігеніне қызығушылық танытатын жағдайларда жүйелі түрде қолданылады:
(5) ...linens you've seen those haven't you in the shops... '... зығыр мата, сіз оны дүкендерде көрдіңіз ...'.
(6) Oh yes, everything has changed really, you know. Иә, бәрі өзгерді, көрдіңіз.
(5) және (6) мысалдарда сәйкесінше тәжірибелік және тиімді жетілдіру қолданылады. (5) -де сұхбат берушінің тікелей екпіндері ақпарат беруші айтқан тақырыптарға, демек, сөйлеу сәтімен байланысы мен белгілі бір білімге ие болу маңыздылығына тек жетілу арқылы беріледі, ал (6) -де көрсетілгендей оқиғаның нақты нәтижесі бар екендігі көрсетілген - бәрі басқаша көрінеді.
Сол сияқты, көмекші етістіксіз мінсіз қолданылады, оның тәжірибелік мағынасында:
(7) Oh there were bloody hundreds, oh I never seen so many rats in all mi life, yeah, four hundred oа them, yeah.
О, олар, қарғыс атқандар болды, жүздеген, о, мен өмірімде мұндай көп егеуқұйрықты көрген емеспін, төрт жүз, иә.
Жалпы, әр түрлі етістіктер екінші буынның оқшау түрі ретінде қолданыла алады. Ең жиі қолданылатын етістіктер done және seen төтенше жағдайда.
Басқаларының арасында: been, sprung, rung, begun, flung, hung, shown, sunk, drunk, spun, known, gone, run, torn.
Осылайша, екінші қатысушы түрінде қолданылған кемелдің алдын-ала семантикасын анықтау үшін (7) мысалдағыдай осы форманы керемет түсіндіру мүмкіндігін жоққа шығаратын контекст табу керек. Біз бұл жағдайда ең қолайлы контекст сараптамалық нысанды одақпен біртектес предикаттар ретінде пайдалану мүмкін болады деп санаймыз and:
(8) and McCall's wanted a mill man, and I went down and seen them
and they said, Yes you can have the job...
Ал МакКолз компаниясына жұмысшы керек болды, мен олармен таныстым, олар: Ия, жұмысқа кіруге болады , - деді.
Айта кету керек seen мысалда (8) өткен оқиғаларды сипаттаудың баяндау контекстінде қолданылады, бірақ диалогтік сөйлеу кезінде емес. Сонымен қатар, кейде жетілдірудің мұндай формасы бағыныңқы сөйлемдері бар ұзақ баяндау тізбектеріне енеді:
(9) Yes, I picked many a people up, you know, and I been on the way when I had horses, when I used to go up there, and give 'em a ride back home.
Ия, мен көптеген адамдарды жинадым. Көрдім, мен аттар болған кезде жолға соқтығысып, оларды жиі үйге апардым
Контексттің екінші түріне өткен есімдіктер жатады. Мұнда контексттің бірнеше түрін бөліп көрсету керек.
Сонымен, дәл өткен шақ сөйлемнің басында қойылып, көмекші етістігі жоқ мінсіз форма алдыңғы предикатпен бірге біртектес предикат ретінде қолданылады:
(10) ... I started from 1926 and I had muscular rheumatism and I seen the bone specialist Sir Henry Daniels and I went away the office in Orchard Street in Bristol and I told them I had to get lighter job...
... Мен 1926 жылы бастадым, бұлшықет ревматизмімен ауырдым, мен остеопатшы сэр Генри Дэниелсте болып, Бристольдегі Орхард көшесіндегі кеңсені тастап кеттім, маған жұмысты жеңілдету керек екенін айттым ....
Нақты өткен шақты көрсетудің тағы бір түрі бағыныңқы сөйлемнің бөлігі ретінде қолданылады:
(11) And to do that, I've watched him when I was a boy...
Мұны істеу үшін мен оны мен болған кезде бақылап отырдым кішкентай кезімде...
Претитикалық семантика солардан да көрінеді және түпкілікті етістік әрекет үшін қолданылады: үйреншікті белгілеу.
(12) ...she done that for all while the War were on then, yeah. ... ол мұны соғыс басталған кезде жасады, иә.
Жалпы, біздің корпуста бірнеше мысал келтірілген, оларда көмекші етістіксіз мінсіз формалар өткен іс-әрекеттің үйреншікті мағынасында мысалға ұқсас қолданылады (12). Көбінесе мұндай контекстегі қайталанатын әрекеттің тұрақтылығы құрылысты қолдана отырып көрсетіледі used to бір нәрсе жасау үшін қолданылды:
(13) ...it was not only torpedo tubes they done, they used to uh do guns and machinery...
... олар тек торпедалық түтікшелер ғана емес, сонымен бірге қару-жарақ пен жабдықтар шығарды ....
Кейде дәл осындай өткен шақтағы сын есімдер жиі кездеседі. Алдыңғы мысалдардағыдай, олардың барлығы сөйлеудің сегменттерінде жинақталған:
(14) ...I had one Christmas there, I know it was, I done one Christmas, 'cause I can always remember, it was a bit wet.
... мен Рождествоны бір рет қарсы алдым, мен оның Рождество екенін білемін, мен сол жерде Рождествоны өткіздім, өйткені ол менің жадымда мәңгі есте қалды, сәл жалынды болды.
(15) I done that when the War were on, you know, in 1914 up in Essex. Мен мұны соғыс болған кезде жасадым, білесіз бе, 1914 жылы Вессексте.
Диалогты жіберген кезде нақты уақыттың жарнамасымен тек бір ғана мысал жазылды:
(16) So the teacher said to me once, Where have you been yesterday?
Бір күні мұғалім маған: Кеше сен қайда болдың? - деді.
(15) және (16) мысалдарды дәлме-дәл өткен шақ есімшесі О.Есперсеннің мысалдарын талдағанда айтқан ақпараттарды кеңейтудің бір түрі ретінде әрекет ететін контекстерде кемелді қолдану жағдайларын ажырату керек:
(17) I tell you one that have just died, that have just died, twelve month ago, big friend of mine...
'Мен сізге айтайын, жаңа ғана қайтыс болған адам, он екі ай бұрын, менің ұлы досым ...'.
(17) мысалда, хабарлаушының досының тірі емес екенін, оның жай ғана қайтыс болғандығын және үзілістен кейін болған уақытты хабарламаға қосатындығын көруге болады (afterthought).
Perfect пішін алдын-ала түйісетін контексттер, б.а. дәл сол етістік таңбалауышы кезектесіп, алдын-ала және мінсіз формада жасалады:
(18) I wa- I seen one fox caught that's all, I did see a fox caught one year and that was at eh, Newnham Bottoms where I seen that...
Мен олардың бір түлкіні қалай ұстағанын көрдім. Міне, мен олардың бір рет түлкіні қалай ұстағанын көрдім, және бұл Ньюнем Боттомстта болды, мен оны көрдім ....
Егер бірінші жағдайда seen әлі де перфект мағынасы ретінде түсіндіруге болса, бұл таңбалауышты қолданудың екінші жағдайы алдын-ала анықталады.
Did-see өткен уақыттың нақты орны мен уақытын көрсету, бұл оның алдын-ала семантикаға ие екендігін білдіреді. Сол тамырда претерит қолданылады, ол сол ойды қайталағанда керемет форманы қайталайды:
(19) I worked at Pitman's printing works at Bath, they done, Hughes done all that heating and they did Purnells at Paulton and Chivers they done.
Мен Баттағы Питман баспаханасында жұмыс істедім, олар істеді, Джозез жылумен қамтамасыз етудің барлығын жасады, және олар оны Полтондағы Пурнелльде, ал олар Чайверде жасады.
(19) мысал контекстермен қиылысады, онда ақпарат беруші нақтыланған ақпаратты нақтылайды және нақтылау кезінде грамматикалық форманы өзгертеді:
(20) I've had days, I gone, we went to Southend, in them days...
Менде күндер болды, мен жол жүрдім, біз сол кезде Саутендке бардық ...
Өткен форманың алдын-ала сипаттамасын мысал (20) қолдайды in them days.
Британдық ағылшын тілінде жетілдіру медиа контекстте қолданылады, дегенмен американдық ағылшын тілінің әсерінен жақында алдын-ала өзгеріс болды (Elsness 2009: 228-245). Дегенмен, біздің үлгімізде, жоғарыда айтылғандай, осындай аднбаттар бар just, yet тамаша өте дәйекті қолданылады, бірнеше мысалдар мұндай контекстегі өткен уақыт көмекші етістіксіз мінсіз формамен қатар тұра алатындығын көрсетеді, бұл оны алдын ала семантиканың көрінісі ретінде қарастыруға мүмкіндік береді:
(21) He just retired ... .Yes, yes he just done forty-four years for them.
Ол зейнетке шықты ... Иә, иә, ол дәл сол үшін қырық төрт жыл жұмыс істеді.
Алайда, біздің жағдайымыздың үлгісіне сүйене отырып, тағы бір қорытынды жасауға болады. Бірнеше мысалдардан көрсеткендей, мінсіз (көмекші етістікпен немесе онсыз) алдын-ала семантикамен бірге өткен оқиғаларды әдеттегі мағынасы бар контексте суреттеу үшін қолдануға болады. Эксперименттік жетілдіруде белгілі бір тәжірибе алуды алдын-ала анықтаған әрекет ретінде қазіргі сәт үшін маңызды қайталанатын әрекетті білдіруге болады:
You and I have often done this for even larger amounts.
Сіз және біз жиі бұл операцияны әлдеқайда көп мөлшерде жасаймыз .
Фонетикалық эрозия және эксперименттік жетілдірудің екінші мүшелікке дейінгі формаларының төмендеуі кезінде әдеттегі мағынасы қалады, бірақ аяқталған, аяқталған әрекетті көрсететін қатысушы формасының арқасында семантика претеритетке ауыса бастайды. Осылайша (12) және (13) мысалдардан байқайтын контексттердің таралуы.
Тиімді мәні ((1) және (3) мысалдары, қазіргі таңдағы неміс тіліндегідей, алдыңғы үлгіде анықталмаған. Біз мұны қазіргі кездегі байланыстырудың прагматикалық компонентін сақтай отырып түсіндіреміз, ол иелік етістігі бар тиімді құрылымда қолданады. Бұл дизайн өте кең таралған жағдайда:
(22) Well, he said, I'll have it all done out for you. Жақсы, ол бәрін сен үшін жасаймын деді. Көбінесе бұл жағдайда инфиниттен кейін тиімді құрылымды таба аласыз, мысалы, to have it mended 'жөндеу'.

Perfect - тің семантикалық спектрі

Әдебиеттердегі және типтік мысалдардағы түсініктемелерді қадағалап, жетілдірілген пайдалану түрлерінің тізімін толығырақ қарастырайық.
I. Тиімді жетілдіру (нәтижеге жету, статитивті):
"[i]n the perfect of result, a present state is referred to as beingthe result of some past situation: this is one of the clearest manifestations of the present relevance of a past situation" [Comrie 1976: 56];
Нәтижеге жету үшін қазіргі күй деп аталады өткен жағдайдың нәтижесі:бұл өткен жағдайдың қазіргі өзектілігінің айқын көріністерінің бірі[Комри 1976: 56];
[Dahl 1985]7: бойынша типтік мысалдар:
(1) A.: It seems that your brother never finishes books. (That is noquite true.) He READ this book (= all of it).[Dahl 1985: 131 - 132] (1.1) A .: Сіздің ағаңыз кітаптарды ешқашан бітірмейтін сияқты. (Бұл дұрыс емес.) Ол осы кітапты оқыды (= барлығы). [Дал 1985: 131 - 132]
II. Эксперименттік (немесе экзистенциалды) жетілдіру:
"[t]he experiential perfect (other terms found in the literature are `existential' perfect, `indefinite' perfect) indicates that a given situation has held at least once during some time in the past leading up to the present" [Comrie 1976: 58];
[T] ол тәжірибелік жетілдірілген (әдебиетте кездесетін басқа терминдер экзистенциалды , анықталмаған мінсіз) бұл жағдай өткен уақыттан бастап осы уақытқа дейінгі уақыт ішінде кем дегенде бір рет болғандығын көрсетеді [Комри 1976 : 58];
Мұнда және төменде Э.Дальдың сауалнамасынан үзінділер келтірілген, олар ақпарат берушінің ана тіліне аударуына арналған. Информаторды таңдауда ағылшын тілінің ықтимал әсерін азайту үшін бас әріптердегі етістіктер шексіз болады. Мәтінмән жетілдіруді қолдануға себеп болады. [Дал 1985: 132] типтік мысалдары:
(2) Q: You MEET my brother (at any time in your life until now)?
III. Перфект жеке мәселелерде (perfect of persistent situation) инклюзивті жетілу, үздіксіз жетілдіру, перфект жетілу; "[o]ne use of the English Perfect, indeed one that seems to be characteristic of English, is the use of the Perfect to describe a situation that started in the past but continues (persists) into the present, as in we've lived here for ten years, I've shopped there for years, I've been waiting for hours. Many other languages use the present tense here: French j'attends depuis trois jours, German ich warte schon drei Tage, Russian ja ždu uže ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.