Тұрмыстық химия

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

І. Кіріспе

а) Тұрмыстық химия

ІІ. Негізгі бөлім

а) Біздің өміріміздегі тұрмыстық химия; Химиялық препараттар және заттар

б) Тұрмыстық химия өнімдерінің топқа бөлінуі

в) Тұрмыстық химия темекіден де зиян

г) Табиғи кір жуғыш ұнтақты жасау

ІІІ. Қорытынды

І. Кіріспе

Тұрмыстық химия

Сен күнделікті қолданып жүрген заттарымыз неден жасалғандығы жайында ойланып көрдің бе? Бізге теріміздің, тісіміз мен шашымыздың тазалығын сақтау үшін жалғыз ғана су жеткіліксіз. Сабын, тіс пастасы, сусабын, шашты шайғыш, ваннаға арналған көпіршік дегендер адам өміріне қажеттінің толық тізімі емес.

Ал үйді тазалайтын құралдар, кір жуатын ұнтақтар, ауасергіткіш сияқты құралдарсыз біз өз өмірімізді тіпті елестете алмаймыз. Бұл құралдардың барлығы тұрмыстық химия өнімдері болып саналады.

Тұрмыстық химия - дүние-мүлікке, киім-кешекке, үй-жайға, автокөлікке күтім жасауға арналған құралдар.

Тұрмыстық химияға олардан бөлек залалсыздандырғыш құралдар мен желім жатады.

ІІ. Негізгі бөлім

а) Біздің өміріміздегі тұрмыстық химия

Химиялық препараттар және заттар

Тұрмыстық химия біздің өмірімізде маңызды орынға ие

Кіржуғыш ұнтақ деген не?

Бүгінгі күні кір жуу үдерісін кіржуғыш ұнтақсыз елестету қиын, өйткені ол пайда болған сәттен бері жарты ғасыр уақыт өтті. Шындығында, кіржуғыш ұнтақтың пайдаланылғаны туралы алғашқы деректер XVI ғасырды қамтиды. Үндістер кір жуған кезде суға ерекше ұнтақ қосқаны белгілі, бір өкініштісі, оның әзірлену үлгісі сақталмаған.

Кіржуғыш ұнтақ - кір жууға арналған синтетикалық жуу құралы. Кіржуғыш ұнтақ - киімнен және кез келген заттағы кірді кетіруге арналған су ерітіндісінде қолданылатын үлкен көлемдегі химиялық компоненттер қоспасы.

https://opiqkz.blob.core.windows.net/kitcontent/535f4dd7-195a-48bd-9852-2031f0701a34/0cf2f0db-8e77-4cc6-b99f-adaecd0c24d0/8f20844d-f9c1-4ffe-b267-f45e875b36ea_m.png

Фриц Хенкель - неміс химигі, тарихта алғашқы кіржуғыш ұнтақты шығарған адам.

Химиялық препараттар және заттар

Тұрмысқа қажетті химиялық препараттар және товарлар дегеніміз белгілі бір мақсатқа арнайы қолданылатын күрделі химиялық қосылыстар. Олардың құрамына еріткіш не қатайтқыш ретінде енетін жекеленген қосымша заттар өндірістне арнаулы ыдыста, бума, түйіншек түрінде шыққанкезде препарат деп аталады. Демек, тұрмысқа қолданылатын химиялық препарат дегеніміз арнаулы аты, қалай және қай жерде қолдануға болатындығы көрсетілетін мәліметі бар, ыдысқа целлофан қалтаға немесе қорапқа салынып сатуға дайын заттар. Ал, енді заводтан түйіншек не бума немесе жәшікке салынып сауда орындарына жөнелтілген кезде бұл заттарымыз химиялық товарға айналады. Олай болса сауда орындарындағы химиялық товарлар кәдімгі өзіміз айтып жүрген химиялық препараттың екенші атауы екен.

Енді осы товарлардың оқымандарға түсіндіру үшін олардың әр алуан түрлерін талдап, нақтылы білу үшін сұрыптап, топтастыру керек. Біздің елімізде әлемнің басқапда елдеріндегідей қолданылу сипатына қарай, тұрмысқа қажетті химиялық товарларды былайша топтастырады, яғни классификациялайды:жуғыш заттар, тазартушы, дезинфекциялаушы заттар, мебель мен еденді сүртуге, зиянды жәндіктермен өсімдіктерді жоюға арналған препараттар, ағартушы және рең беруші заттар, желімдер, түрлі боялармен лактар және басқалар. Бұлардың бәрін тізіп жатпай осындай түрліше мақсатқа қолданылатын химиялық товарлардың он алты топқа бөлінетінін айтсақ та жеткілікті. Әрине, бұл товарлар өздерінің химиялық құрылымы жағынан да әртүрлі. Демек, олар адамға және айналасындағы ортаға тигізетін әсеріне орай топтастырылады.

Айналамыздағы заттар қатты (тас, темір, ұн), сұйық (су, май, сүт) және газ сияқты үш күйде болатыны сияқты тұрмыста қолданылатын химиялық заттарда үш агрегаттық күйде (қатты, сұйық, газ) шығарылады. Олардың, бірінші, яғни қатты зат күйіндегілері таблетка, (тығыздалған), жеке түйіршіктер және ұнтақ түрінде шығарылады. Бұлардың арасында ұнтақты препараттардың тозаңдану, жұтқыншақты тітіркендіретін жағымсыз кемшіліктері бар. Ал қаоған екі түрінің мұндай қолайсыздығы жоқ және оларды жеңіл бөліп, оңай реттеуге болады. Сондай-ақ қатты препараттар паста түрінде де шығарылады.

Сонымен елімізде өндірілетін химиялық товарлардың бәрі де алдын ала токсикологиялық (уландырғыштық), гигиеналық (тазалық) және медициналық зерттеуден өтеді. Сонан соң оған денсаулық сақтау министрлігі рұқсат етеді. Олай болса, тек осы ережелерді оқып, біліп қана қоймай, бұлжытпай орындау қажет.

Медициналық деректерге жүгінсек, химиялық препаратты адам денсаулығына тигізетін зиянды әсеріне қарай төрт топқа бөледі: а) қауіпсіз және зиянсыз препараттар. Мұндай препараттар қорабының сыртына ешбір ескертпелер жазылмайды. Оларға синтетикалық жуғыш ұнтақтар, көгілдір түс беруші, крахмалдаушы, және тазалаушы заттар, минералды тыңайтқыштар және түрлі мектепке арналған товарлар жатады; б) шамалы ғана қауіпсіз препараттар. Олардың сыртында мынадай ескерту: «Көзхге тигізбе», «Денеге тимесін», «Оттан аулақ ұста» т. б. жазылуы мүмкін. Оларға ағартушы, дезинфекциялаушы және репелентті заттар жатады (репелент-көбіктендіргіш), в) үшінші топқа өрт қауіпі бар заттар жатады.

Ал енді тұрмыста жиі қолданылатын химиялық препараттарды қалайша дұрыс сақтап, қолдану керектігіне, осыған байланысты ережелер мен ескертулерге тоқталып өтейік. Барлық препараттарды өзінің тиісті қолданатын жеріне ғана пайдалану керек.

Химиялық препараттары бар ыдысты еңкейтуге, оны иіскеуге, болмайды, қайнап жатқан сұйық бетіне не оларға басқа заттарды қосқанда жақындауға тиым салынады, қаныққан, яғни күшті күкірт қышқылын сұйылтқан кезде қышқылды суға өте жай, ақырын құю керек, себебі күкірт қышқылы суда ерігенде көп жылу бөлінеді. Аса ыстық не қайнап жатқан сұйықты қабырғасы қалың шыны ыдысқа бірден лақ еткізіп құя салуға болмайды.

Сұйық күйдегі препараттар

Бұларға суспензия(жүзгін) және эмульсиялар жатады. Олар көбінесе сұйық және шөгінді болып екі түрге жіктеледі. Б ұл препараттарды пайдаланар алдында шайқап, араластырып алу қажет.

Концентрациясына қарай тұрмыста қолданылатын химиялық товарлар екіге бөлінеді. Біріншісін концентрат дейді. Оны бірден пайдалануға болмайды. Пайдаланар алдында оны белгілі бір еріткіште, қораб сыртында көрсетілген ережеге сәйкес ерітеді. Бұл топқа барлық жуушы және тазартушы заттар енеді. Ал келесі топқа қолдануға дайын күйінде шығарылатын аэрозоль түріндегі препараттар жатады.

Химиялық товарлар бір және бірнеше пайдалануға жарамды болып тағы да екіге бөлінеді. Мысалы, шәйнектің ішінде тұрған қақты кетіруге немесе аяқ киімді жалтыратуға арналған арнаулы салфеткадағы химиялық препараттар бір-ақ рет пайдаланылса, ал аэрозоль түріндегілер таусылғанша бірнеше рет қолдануға болады.

Бір мақсатқа қолдануға арналған препараттар әр түрлі әдістермен пайдалануы мүмкін. Айталық жуғыш заттарды қолмен жуған кезде де кір жуғыш машиналарға да қолданаи беруге болады. Дегенмен кейбір жуғыш заттарды тек машинамен кір жуғанда ғана қолданған дұрыс, себебі адамға зиянды бодлуы мүмкін. Демек, ондай заттарды қалай және нені жууға болатындығы туралы қораптың немесе ыдыстың сыртына жазылған ескертулермен ережелерге сүйене отырып пайдаланған жөн. Әрине, мұндай ескертулерге мән бермеу, адамға да сонан соң жуылатын затқа да зияды болуы ықтимал әрі химиялық жуғыш заттардың босқа рәсуә болуына алып келеді. Соңғы жылдары әмбебап (универсал) препараттар түрін шығару көбейіп келеді. Айталық, қазіргі синтетикалық жуғыш заттарды қолмен де, машинамен де жууға пайдаланумен қатар, жүн, мақта, синтетикалық немесе аралас талшықтардан тоқылған кездемелерді де жууға қолдана беруге болады.

Арнайы мақсатқа ғана қолданылатын препараттар да кездеседі. Оған мысалға, кенеп не мақта маталарын ағартушы заттарды айтуға болады. Ал кейбір мұндай ағартушы заттар кейде дезинфекциялаушы сияқты қосымша қасиетке ие. Көпшілікке мәлім мыс купоросының (тотыяйын) белгілі бір концентрациясы үй қабырғасын әктеу алдында әкке салынады, ал оның басқа бір мөлшердегі ерітіндісі өсімдік зиянкестерін жоюға пайдаланылады үшінші бір мөлшердегі ерітіндісі шірітетін микробтарға қарсы қолданылады.

Осы тұста тұрмыстық химия товарларын орауға, не арнаулы ыдысқа құюға байланысты жұмысқа тоқтала кеткен артық емес. Мысалы, сабын қағазға оралып, картон қорапқа салынады, аэрозольды темір не пластмасса сауыттарға құйылады. Енді кейбір сұйық препараттар темір, шыны, пластикалық ыдыстарға, ал жуғыш ұнтақтар қағаз қорапқа салынып шығарылады. Жалпы тұрмысқа қажетті химиялық заттарды өндіретін кәсіпорын осы препараттардың химиялық құрамы мен қасиетіне, қолдану ерекшелігі мен тасымалдануына, сақталуына орай ыңғайлап қағаз, картон, целлофан, пластикалық немесе шыны сауыттарға құйып сауда орындарына жөнелтеді. Әрине, әлгі препараттарды пайдаланудың қауіпсіздігі сияқты жағдайларда ескеріледі. Кейбір препарат қағазға жай орала салса, ал енді бір топтағыларға сауытқа құйылып аузына ашатын не шашатын тетік, сұйықты мөлшерлеп өлшейтін бұрандалы қақпақ немесе тығынымен шығарылады. Ал кейбір заттар не оларға қосымшалар мақта, қағаз, паролон сияқты жұмсақ затпен оралады.

Тұрмыста қолданылатын химиялық заттарды қолдану мерзімі көрсетілген. Оның осы көрсетілген мерзімі өтіп кетсе, онда қолдануға жарамайды. Әсіресе, сұйық не аэрозоль күйіндегі химиялық препараттардың сауыты ашылып қалған жағдайда пайдалануға мүлдем болмайды. Ал бензин, ацетон, сода т. б. ұзақ мерзім бойы бүліне қоймайды. Дегенмен химиялық препараттардың қорабында, сауытында тыйым салынған ескертулер жазылса, оны орындау шарт, өйткені әрбір ереже препараттың қасиеті мен құрамын ескере отырылып жасалынған.

б) Тұрмыстық химия өнімдерінің топқа бөлінуі

Тұрмыстық химия өнімдері шартты түрде үш топқа бөлінеді.

* Кез келген тұрмыстық химия өнімін пайдаланар алдында оның қолданылу тәсілімен (ережелерімен) танысу қажет.

Агрегаттық күйі бойынша тұрмыстық химия 3 топқа бөлінеді.

Лакты қытайлықтар шамамен 7000 жыл бұрын пайдаланған. Лакпен өңделген ең ежелгі жәдігер - қызыл ағаш тостаған (б. з. д. шамамен 5000-4500 жж. )

Біз күнделікті өмірімізді тұрмыстық химиясыз елестете алмаймыз. Бұл ғалымдарды жаңаларын ойлап тауып, бұрынғыларын жетілдіре түсуге ынталандырады. Мұның бәрі айтарлықтай дәрежеде өмірімізді жеңілдетеді, сонымен бірге қоршаған ортаға зиянын да тигізеді.

в) Тұрмыстық химия темекіден де зиян

Тұрмыстық химиялық өнімдер өміріміздің бір бөлшегіне айналды десек, артық айтпаймыз. Алайда, бұл өнімдер ағзамызды улап, су, топырақ, ауаны, бір сөзбен айтқанда, табиғи ортаны кірлетіп отырғаны жайлы ойландық па? Тері, ауыз, асқазан аурулары мен жүйке жүйесінің бұзылуына себепкер екенін білеміз бе? Еуропа, Америка елдерінде жүргізілген зерттеу жұмыстары нәтижесінде химиялық қоспасы бар өнімдердің адам ағзасы үшін қауіпті екені дәлелденді.

Норвегиялық ғалымдардың айтуынша, тұрмыстық химияны уақытылы қолдану өкпеге күніне 1 қорап темекі тартқандай зиянын тигізеді екен. Неліктен тұрмыстық химия зиян және үйді қалай таза ұстаймыз? Берген университетінің ғалымдары 6 мың адамның денсаулығын 20 жыл бойы бақылаған. Олардың 80%-ы уақытылы тазартушы құралдар қолданған: кейбіреуі жай үйлерін жинаған, ал басқалары тазартушы қызметте жұмыс жасаған. Зерттеу күтпеген нәтиже берген: тазартушы құралдарды жақсы көретін адамдар тыныс демікпесімен 40%-ға жиі ауырған, ал олардың өкпе көлемі 3, 6 мл-ге азайған. Кәсіби тазалаушылар жылына 3, 9 мл-ден жоғалтқан. Барлығына тұрмыстық химияның бөліктері кінәлі - олар әйел өкпесіне жиналып, шырышты қабықты тітіркендіріп, тыныс алу жүйесіне зиянын келтіреді. Ғалымдар жинауға арналған құралдардың зиянын күнделікті темекі тартумен салыстырған: оның әсері әйелдер 10-20 жыл бойы күнде 20 темекі тартқан секілді болған. Қаупі жоғары топқа темекі тартатын тазалаушы әйелдер жатады. Себебі оларға екі есе зиян тиетіндіктен, 40 жасқа жақындағанда тыныс алу жүйесі тозады. Не істеу керек? Ғалымдар тұрмыстық химия өндірушілерін қаптамада қауіпті заттардың бар екендігін көрсетіп қоюға шақыруда. Бірақ маркетинг көзімен қарағанда ол өте тиімсіз, сондықтан құрамын өзіңіз мұқият тексеріңіз. Ең қауіпті химиялық қосылысқа мыналар жатады: - Тазартушы және жуушы құрал - хлор және хлорорганикалық қосылыс; - Кір жуатын ұнтақ - фосфат және фосфонат; - Тазартушы және жуушы құрал - беткі белсенді зат (ПАВ) ; - Ыдыс және кілем жууға арналған құрал - формальдегид (formaldehyd, methanal, methylene oxide, oxymethylene деп жазылуы мүмкін) ; - Тазартушы құрал - тұз қышқылы (hydrochloric acid) . Тұрмыстық химияның құрамында осы заттар болмау керек немесе өте аз мөлшерде болуы керек. Оларды қолдану кезінде қаптамада көрсетілген мөлшерден артық құймаңыз. Сонымен қатар, үй жинау кезінде міндетті түрде қолыңызға қолғап, бетіңізге маска киген жөн. Үйді жинап болған соң, міндетті түрде желдетіп алыңыз.
Фосфат - кір жуғанда суды жұмсартып, кірді кетіреді. Оның құрамындағы кірді ағартатын химиялық қоспалар мен жуылған кірге хош иіс беретін заттар жуылған мата талшықтарында қалып қояды. Оларды шайып шығару үшін кемінде кірді 7-9 рет таза сумен шайқау керек. Шынына келгенде, жуылған кір 2-3 рет қана шайылады да, олардың бәрі матада қалып қояды, сөйтіп адам ағзасына зиянын тигізеді. Мысалы, қышыма, қотыр сияқты тері дерттері осыдан келіп шығады екен. Адам терісін де шектен тыс құрғатып жібереді. Кір жуғанда қолдың құрғап, тіпті қызарып кетуіне де осы кір жуғыш ұнтақтың құрамындағы фосфат элементі себепші.
Үлкен перзентханада қысқа уақыттың ішінде оншақты жаңа туған сәби түсініксіз жағдайда қайтыс болған. Тексеріп қарағанда оларды ораған жаялықтарда кір жуу ұнтағының құрамындағы фосфаттың мөлшері 60 пайыздан артып кеткен. Дәрігер мамандар осы химиялық қоспа балалар өліміне себепші болған деген тұжырым жасады. Егер кішкентайлар ұйықтар алдында белгісіз бір себептерге байланысты жыбырлай берсе, онда оған төсеніштерді жуатын ұнтақ себепші екенін ұмытпаңыз.
Сонымен қатар, ыдыс-аяқ жуатын химиялық қоспаларға да назар аударған жөн. Ыдыстарда шайылмай қалған химиялық заттар тамақпен бірге ілесіп, адам ағзасына залалын тигізеді. Бүгін Европа құрамында табиғи түрдегі заттары бар ыдыс-аяқ жуатын құралдарды әлдеқашан мойындап, оларды шығаруды өндірістік жолға қойды. Яғни, химиялық қышқылдарды жойып, соның негізінде адам ағзасына тамақпен түсетін химиялық қоспаларды залалсыздандыруға көмектеседі.

Мысалы, қарапайым май кетіретін сұйықтықтардан кейін жуған ыдысымызды сірке қышқылы қосылған сумен бір-екі рет шайқап алғанымыз жөн. Себебі, құрамында ағзаға қауіпті канцероген қоспасы бар. Айғайлап жарнамалап жататын жуғыш өнімдерінің құрамында фосфат пен хлор мөлшерден тыс екен. Кір жуу ұнтағында фосфаттың мөлшері 5 пайыздан аспау керек. Ал хлор болса, канализация жүйесіндегі органика қоспалармен араласқан кезде «трихалометан» деген өте қауіпті химиялық затты ортаға шығарады. Сонымен қатар бұл өнімдердің құрамында иістендіруші, түс беруші мұнай қоспалары бар.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.