Қазақтың ұлттық ойындарын дене шынықтыру пәнінде қолдану

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 81 бет
Таңдаулыға:

Ө. Сұлтанғазин атындағы Қостанай мемлекеттік педагогикалық университеті

Дене шынықтыру, спорт және туризм факультеті

Дене шынықтыру, спорт және туризм теориясы мен практикасы кафедрасы

Қабден Алтынай Сабыржанқызы

ЖАЛПЫ БІЛІМ БЕРЕТІН ЖӘНЕ СПОРТ МЕКТЕПТЕРІНДЕГІ ҰЛТТЫҚ СПОРТ ОЙЫН ТҮРІНІҢ ОҚЫТУ ТӘРБИЕЛЕУ ҮРДІСІ

Дипломдық жұмыс

5В010800 « Дене шынықтыру және спорт »

Қостанай, 2020 ж.

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

1 Оқушыларды тәрбиелеудегі қазақ ұлттық ойындарының ғылыми педагогикалық негіздері . . . 8

Оқушыларды тәрбиелеудегі қазақ ұлттық ойындарының

оқыту-тәрбиелеу маңызы . . . 8

Оқушыларды тәрбиелеудегі ұлттық ойындардың ерекшеліктері . . . 17
Оқушылрды тәрбиелеудегі ұлттық ойындардың тәрбиелік мәні . . . 25

2 Оқушыларды тәрбиелеуде ұлттық ойындрды қолдану жолдары . . . 31

Оқу үрдісінде қазақтың ұлттық ойындарын оқушыларды тәрбиелеу құралы ретінде қолдану . . . 31Сабақ барысындағы ұлттық ойындардың білімділік, тәрбиелік рөлі мен маңызы . . . 38Оқушыларды тәрбиелеудегі ұлттық ойындар арқылы жүргізілген жұмыстардың нәтижесі . . . 45

3 Қазақтың ұлттық ойындарын дене шынықтыру пәнінде қолдану . . . 56

Дене шынықтыру жүйесінің мақсаттары мен міндеттері . . . 56Ұлттық ойындарды оқу және тәрбие үрдісінде пайдаланудың өзектілігі . . . 59Ұлттық ойындардың балаға әсері . . . 67

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 71

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . . 73

ҚОСЫМША . . . 75

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі:

Жас өспірімдердің қалыптасып өсіп-өнуіне әсер ететін факторлардың бірі, дәстүрлі мәдениетіміздің бір бағыты қазақтың ұлттық ойындары болып табылады.

Халықтың тарихи айнасының жалғасы ұрпақтан-ұрпаққа мұрагерлік мирас жолымен жететін мәдениеті, оның ішінде біз қарастырып отырған қазақтың ұлттық ойындарын қазіргі жас ұрпақ өміріне енгізу, сонымен қатар бұл мәселені бүгінгі күн талабына сәйкес педагогикалық талаптар аясында баланың денсаулығына пайдалы жақтарын көрсете отырып іске асыруды орындау қазіргі дербес қазақ ғылымының зерделеуді қажет ететін өзекті тақырыптардың бірі болып саналады. Қазақстан бұрынғы Кеңестік республикалар арасында алғашқылардың бірі болып «Дене шынықтыру және спорт Заңын» 1999 жылы қабылдады. Егемен Қазақстан жағдайында халқымызды дене тәрбиесі оның ішінде ұлттық ойындар арқылы салауаттық өмірге баулу, денсаулығын жақсарту, бұқаралық спортты дамыту, салт-дәстүрді сақтау, елін-жерін сүюге тәрбиелеу жолдарын ғылыми негіздеу осы жұмыстың өзекті бағыты болып табылады. Бұл жұмыстарды іске асыру Қазақстан Республикасы Президенті Н. Ә. Назарбаевтың 30 қаңтар 2010 жылғы «Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» атты Қазақстан халқына Жолдауында көрсетілген «Қазақстанда бұқаралық спортты дамытуды 2020 жылға дейін 30 пайызға көтеру қажет» деген тапсырмасын орындауға бағытталып отыр [1] .

Ұлттық ойындарды қолданудың негізгі мақсаты бала бойындағы дене күшінің сапалық қасиеттерін дамытып жетілдірумен қатар, оның мінез-құлқы мен адамгершілік қабілеттерін сәби кезеңнен тәрбиелеуге ұлттық ойындардың пайдалы ықпалы бар екендігін көрсету зерттеудің өзектілігін айқындай түседі.

Сондықтан дене шынықтыру мәселесіне ұлттық ойындардарын енгізе отырып бала денесінің дұрыс қалыптасуына әсері бүгінгі күнгі өзекті тақырыптың бірі болып табылады.

Қазақтың ұлттық ойындарының тәрбиелік мүмкіндіктері зор, өйткені онда халқымыздың бірнеше мыңдаған жылдардағы жинақталған тәлімі жатыр. Халықтың тәрбиелік тәжірибесіндегі әрбір жеке тұлғаларды қалыптастыру процесін зерттеп, құнды жақтарын мектептерде оқу-тәрбие процесінде қолдану қажет. Ұлттық ойындар білім беру құралдарының бірі ретінде жас ұрпақты жан-жақты еңбек іс-әрекеттеріне тартып тәрбиелеуде, педагогика ғылымының қалыптасуына өзіндік үлес қосқандығын білеміз. Себебі, балаларды тәрбиелеу жүйесінде қазақ халқы өзінің тарихи даму барысында балалар ойындарына мағыналық мән берген.

Сонымен, мектептерде жүргізілетін оқу-тәрбие жұмыстарына ұлттық ойындарды шығармашылықпен енгізу, балалардың дене шынықтыру мен спорт сабақтары мен сабақтан тыс жұмыстарына жүйелі қатысуларына

бір-бірімен байланысса, оған қоса дене тәрбиесі мен адамгершілік тәрбиесі де бір-бірімен ұштасып қосарланып жатады. Былайша айтқанда, балалар дене тәрбиесі негізінде дене күші мығым, адамгершілік қасиеті, еңбектену әдет-дағдылары дамыған тұлға болып тәрбиеленеді.

Өткен сақ заманынан бастап болашақ ұрпақ тәрбиелеу жайлы ой-пікірлер мен идеялар ғасырдан-ғасыр асып, өз жалғасын тауып, педагог ғалымдардың ғылыми зерттеулерінде сабақтастығын тауып жатыр. Мәселен, ғұлама ойшылдар Әл-Фараби, Жүсіп Баласағұн, М. Х. Дулати, Өтейбойдақ Албани т. б. жас ұрпақтардың денелерін шынықтыру жайлы құнды-құнды пікірлер айтқан. Әл-Фараби болса "дене тәрбиесі" ұғымының орнына "дене салауаттылығы" десе, Ж. Баласағүн жан-жақты үйлесімді қалыптасқан тұлғаны "толық пішімді" адам деп сипаттаған.

Қазақтың ұлы ағартушылары Ы. Алтынсарин, Ш. Уәлиханов, А. Құнанбаев жастардың өз бітім-пішіндерін, ағзаларын баптап, күтіп, шынықтырып отырса дене күштері қасиеттерін жетілдіріп, еңбекке дайындауға, адал тіршілігімен өз отбасын сақтап, балаларын ақыл-ойлы, шаруашыл, еңбекқор адамдар болып тәрбиеленуіне себепші болатындығын өз шығармаларында жетік зерделеген.

Қазақтың ұлттық ойындары жайлы қағаз беттеріне түсіріп Еуропа жұртшылығына таратушы этнограф, тарихшы-зерттеушілердің бірі- Италия саяхатшысы Плано Карпини болған. Ол Жетісу мен Тарбағатай елді мекендеріндегі ру-тайпалардың тұрмысы, әдет-ғұрыптары мен ойын-сауықтары туралы көптеген этнографиялық материалдар жинады.

Осы мағынадағы деректерді италияндықтар Марко Поло, И. Новокалеский, австралиялық С. Гербенштейн, венгер А. Вамбери, неміс ғалымдары С. Гумбольд, Р. Картуцка, поляк Б. Зеленский т. б. жинаған. Сонымен бірге, бұл салада орыс ғалымдары П. Н. Рычков, Слальс т. б. еңбектерін атап айтқан орынды. Жалпы қазақ халқының бай этнографиялық, тәлім-тәрбилік материалдарын жинақтап, ұлттық ойындардың тәрбиелік мәнін, мазмұнын ашуға талпыныс білдірген зерттеушілер И. Ивановский, ААлекторов, А. Покровский, Ә. Диваев, П. Ходырев, Е. Букин т. б. болды.

Халқымыздың зиялы ардагер ғалымдары А. Байтұрсынов, М. Дулатов, Х, Досмұхамедов, М. Жұмабаев, М. Әуезов т. б. жас ұрпақ тәрбиесін жас кезінен бастап, жасөспірімдердің дене күші мен рухани дүниесін бірлікте дамытып, жетілдіруге көңілдерін аударған.

Тұлғаны қалыптастыруда дене тәрбиесін басқа тәрбие салаларымен бірлестікте ұйымдастыру және оның мазмұнын кеңейтуде ұлттық ойындардың алатын орны, дене тәрбиесіне ұлттық қимыл-қозғалысты ойындарын қолдану мүмкіндіктерін (М. Танекеев, Ж. Төлегенов, Е. Сағындықов, Т. Бекбатчаев, М. Сапарбаев, Т. Қуанышев т. б. ) ашуға талпынған.

Алайда, жоғарыда аталған зерттеушілер мектеп жасындағы балаларға дене тәрбиесін берудің жаңа жүйесін құрудың мәселесін қарастырмаған. Сондықтан да, нарық экономикасы жағдайында жас ұрпаққа ұлттық ойындар негізінде дене күштерінің мығым, адамгершілік қасиеттерінің жоғары, еңбекке бейім қабілеттерін дамытуды теориялық, ғылыми-әдістемеліқ жағынан шешу қажеттілігі мен мектептегі оқушыларға дене тәрбиесінде ұлтгық ойындарды өз дәрежесінде қолданбау аралығында қарама-қайшылықтың бар екендігі баршамызға аян.

Олай болса, айқындалған қарама-қайшылықты ғылыми-педагогикалық тұрғыдан шешу, дене тәрбиесінде ұлттық ойындар негізінде оқушылардың дене ағзаларын дұрыс жетілдіріп шынықтыру, бос уақыттарын ұтымды ұйымдастырудың мүмкіндіктерін, мазмұндарын, әдіс-тәсілдерін қарастыру, біздің зерттеу жұмыстарымыздың көкейкестілігін анықтайды.

Ғылыми зерттеу жұмысының тақырыбын "Жалпы білім беретін және спорт мекептеріндегі ұлттық спорт ойын түрінің оқыту-тәрбиелеу үрдісі" деп

таңдап алуымызға жоғарыда аталған мәселелер себепші болды.

Мектептегі оқушыларға ұлттық ойындарды ойнату арқылы олардың қимыл-қозғалыс қабілеттерінің дұрыс және жақсы қалыптасуын жетілдіруге баланың ұлттық дәстүрді бағалап өсуіне, табиғи ортаны, жан-жануарларды тануына көмектеседі.

Ғылыми жаңашылдығы және практикалық маңыздылығы:

Дайындық мөлшерін тексеру жолдары. Оқу жаттығу топтарымен оқу-дайындық жұмысының ерекшеліктері арқылы әдіс-тәсілдерін, дене дайындығы қабілеттерін жетілдірудің оқу-жаттығу жұмыстарын жүргізу, жолдарын меңгеруге, игеруге машықтандыру.

Қазіргі дамыған қоғам деңгейінде еліміздің ертеңі үшін мектеп қабырғасынан шығармашылық қабілеті дамыған, әлеуметтік белсенділігі жоғары тұлғаларды тәрбиелеп шығару. Жалпы білім беретін мектептер мен спорттық үйірмелерде оқушылдардың жас ерекшеліктеріне сай қимыл-қозғалыс қабілеттерін жетілдіріп, денсаулықтарын жақсарту мақсатында дене тәрбиесі сабағының құрал-жабдықтары мен әдістерінің жаңа, тиімді жолдарын тауып, концептуалды үлгісін жасап, тәжірибеге енгізу.

Диплом жұмысының мақсаты, міндеттері:

Зерттеу мақсаты. Жас ұрпақты ұлттық ойындарды үйрету арқылы тәрбиелеу және денесін шынықтыру, дәстүрлі ұлттық ойындардағы қимыл-қозғалыс әрекеттерінің бала өсуіндегі біртұтас сабақтастық жолын теориялық-әдістемелік тұрғысынан зерттеу болып табылады.

Зерттеу міндеттері:

1. Ұлттық ойындар арқылы оқушыларды тәрбиелеудің ғылыми-педагогикалық негізін анықтау.

2. Сабақ мақсатына байланысты ұлттық ойындарды таңдап алу, үйрету жолдарын көрсету.

3. Мектептегі дене шынықтыру сабағында ұлттық ойын түрлерін қолданудың педагогикалық және әдістемелік жолдарын анықтау.

4. Ұлттық ойын түрлерін басқа дене шынықтыру жаттығуларымен ұштастыра қолдану жолдарын көрсету.

5. Ұлттық ойындар арқылы балаларға қоршаған ортаны тану, ұлттық салт-дәстүрлерді білуді іске асыруға болатындығын анықтау.

Дипломдық зерттеудің объектісі:

Зерттеу нысаны. Жас ұрпақтың өміріндегі ұлттық ойындардың орны.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы:

1. Мектептегі оқушылардың дене шынықтыру сабағында ұлттық ойындарды үздіксіз пайдалану арқылы бала денесін жан-жақты шынықтырудың педагогикалық негізі жасалды.

2. Дене шынықтыру сабағындағы: жүгіру, секіру, лақтыру, еңбектеу, өрмелеу, тепе-теңдікті сақтау, қимыл-қозғалыс жаттығуларын ұлттық ойындар негізінде жас ұрпақ өміріне енгізудің жүйесі жасалды.

3. Жас ұрпаққа ұлттық ойындарын үйретуден басқа дене жаттығуларымен қоса байланыстыра отырып зерттелді.

4. Ұлттық ойындардың ғылыми-педагогикалық негізімен оны пайдаланудың әдіс-тәсілдері жасалды.

5. Жас ұрпақты ұлттық дәстүрді білу, табиғатты тануды үйретуге болатындығы дәлелденді.

Дипломдық жұмыстың теориялық және әдіснамалық негізі:

Зерттеудің маңызы. Дипломда қарастырылған мектеп оқушыларына арналған ұлттық ойындарын үйретудің педагогикалық әдістемелік жолдарын мектептегі дене тәрбиесі сабақтарында қолдануға болады. Ұлттық ойындарды мектеп оқушыларының денесін шынықтыру үшін қолданудың дұрыс екендігін насихаттау мақсатында оқушыларды тәрбиелеу жұмысы кезінде пайдалануға ұсынамыз.

Зерттеудің негізгі кезеңдері:

1-ші кезең 2019-2020 жылдар аралығында дипломдық жұмыстың тақырыбы анықталып, оған дәлелді негіздеме жазылып, жұмыс құрылымы Ө. Сұлтанғазиатындағы Қостанай мемлекеттік педагогикалық университетінде

«Дене шынықтыру және спорт» кафедрасында талқыланып, бекітілді. Тақырыпқа қатысты ғылыми-педагогикалық, теориялық және тарихи еңбектермен танысу, мұражай қорларынан деректік құжат жинау, оларды қарастырып, талдау ісі жүргізілді.

2-кезең 2019-2020 жылдар аралығында эксперименттік байқау жұмыстарын мектепте ұйымдастыру, оқушыларға ұлттық ойынның қажеттілігін түсіндіру бағытында ата-аналармен сұрақнамалық жұмыс және тәрбиешілермен сұрақ-жауап өткізу жүргізілді.

Қорғауға ұсынылатын мәселелер: 1. Тарихи-деректік құжаттарды, педагогикалық-теориялық еңбектермен ұштастыра отырып ұлттық ойындардың қоғамдағы және бала денесін шынықтырудағы орны.

2. Ұлттық ойындарды мектептегі балаларға арналып өткізілетін дене шынықтыру сабақтарында үздіксіз қолданудың ғылыми-педагогикалық әдістемелік жолдары.

3. Ұлттық ойындарды мектептегі дене шынықтыру сабағында қолдану арқылы, балаға қажетті негізгі қозғалыс дағдыларын дамытуға болатындығы.

4. Жас ұрпаққа арналған ұлттық ойындарды дене шынықтыру сабақтарында қолдау үшін ойындарды жүйелеу, топтаудың қажеттілігі.

5. Жас ұрпаққа ұлттық ойындарды үйрету, олардың ерте бастан ұлттық салт дәстүрлерді білуіне, қоршаған ортаны табиғатты таныуына, тілді дамытуына әсері болатындығы.

Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу және ендіру орындары: № 115 орта мектебінде өткізілді.

Дипломдық жұмыс жазылуының тәжірибелік базасы:

№115 орта мектебі, Ө. Сұлтанғазин атындағы Қостанай мемлекеттік педагогикалық университеті

1 ОҚУШЫЛАРДЫ ТӘРБИЕЛЕУДЕГІ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ОЙЫНДАРЫНЫҢ

ҒЫЛЫМИ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

Оқушыларды тәрбиелеудегі қазақ ұлттық ойындарының оқыту-тәрбиелеу

маңызы

Жас ұрпаққа сапалы біліммен бірге саналы тәрбие беру қай кезде де өзектілігін жоғалтқан емес. Қазір де солай. Арғы ата-бабаларымыз жас өренді елін, жерін сүюге үндеп, ұлттық салт-дәстүрмен сусындатуды мұрат тұтқан. Сол рухани үндеу бүгінгі күнге жеткізді. Жаңа ғасырлардың белесінде өзінің 20 жылдық тарихына табан тіреген Қазақ елінің патриоттардың мекеніне айналуы өзгеге үлгі, өзімізге медеу. Сондықтан да болар, мемлекет тарапынан отансүйгіштікті дамыту, сапалы білімге жол бастау бағытында келелі шаралар атқарылып, көлемді бағдарламалар жасалып жатқаны қаншалық деген сұрақ ойға оралады.

Соңғы 20 жыл ішіндегі өзгерістер, шыққан биік, қайта оралған құндылықтар, өлмес-өшпес мұра, тапқан табыстарды тілге тиек етсек, әр қазақстандықтың жүрегіне қуаныш пен мақтаныш келер күнге деген сенім ұялатады. Осындай жетістікке жетуіміз - халқымызды жасампаздыққа жұмылдырып, еліміздің тарихтағы жаңа орнын айқындаған елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың еңбегі [1] . Бұл жетістіктер - бүкіл қазақстандықтардың мақтанышы. Бір сөзбен айтқанда, бүкіл қазақстандықтар өз елінің, жерінің өткенін сезінбей, оның ерлікке, адамгершілікке толы тарихын, өнерін жете ұғынбай, отаншылдық сезімді қалыптастыру мүмкін емес.

Халқымыздың тарихи-мәдени мұраларының ішіндегі ерекше орын алатын салаларының бірі - қазақтың ұлттық ойындары болып саналады. Қазақ халқы материалдық мұраларға қоса мәдени қазыналарға бай екендігі тарихтан белгілі. Қазіргі кезеңде ұлттық ойындарды болашақ ұрпақтар мен замандастар оқып, санасында сақтап, үйреніп, күнделікті өмірінде қолданып, дене күштерін арттыруға бірден бір себепші болатындығы айғақ.

Ұлттық ойындармен танысып, ата-бабаларымыздың психологиялық болмысы мен ойлау жүйелеріне зер салып, ұрпақтан-ұрпаққа дарыған дәстүрі мен жалғасын өрістете отырып, өткен мен бүгінгіні байланыстыра білулеріне сыныпта оқыту мен тәрбие беру барысында денсаулық сақтау межесіне жету мақсатын көздеуге, оны іс жүзіне асыруға бар ерік-күйін жұмылдыру, сөйтіп "мәңгүрттік" атауға тосқауыл қоюларына мүмкіндік береді. Халқымыздың ұлы перзенттерінің бірі XX ғасырдың аса көрнекті жазушысы М. О. Әуезов: "Біздің халқымыздың өмір кешкен ұзақ жылдарында, өздері қызықтаған алуан ойын өнері бар ғой. Ойын деген менің түсінуімше, көңіл көтеру, жұрттың көзін қуантып, көңілін шаттандыру ғана емес, ойынның өзінше бір ерекше мағыналары болған", - деп тегіннен тегін айтпаған [2] . Өйткені Мұхтар Әуезов бұл пікірін өзі өмір сүрген ортасынан алған топшылауы ғана емес, теориялық қағидаларға сүйеніп жасалған тұжырымдама демекпіз. Негізінде ұлт ойындары халқымыздың әлеуметтік-экономикалық жағдайларына байланысты туып, дамығанына қазақ халқының ұлттық ойындарының алдына қойған мақсат-міндеттерінен, құрылымынан, мазмұндық ерекшеліктерінен байқағанбыз, олар ұлтымыздың көші-қоны тұрмыс жағдайларына, үйлесімді жасалғандай әсер қалдырады. Олай дейтініміз осы ойындардың көпшілігі сол көшпелі тұрмысқа лайықталып, арнайы материалдық әзірліксіз ойнай беретіндігінде ғана емес, сонымен бірге халықтың психологиялық ерекшеліктеріне де байланысты екендігіне көзіміз жетті.

Қазақ халқының тарихи көне жырларының, эпостары мен лиро-эпостарының қай-қайсысын алып қарасаң да, олардың өн бойынан халықтың ұлттық ойындарының, әдет-ғұрып салттарының алуан түрлерін кездестіреміз. Осы жырлармен эпостардың басты кейіпкерлері - болашақ ел қорғаушылары: батыр, сарбаз, би-сұлтандар, ел ардагерлері мен қайраткерлері ойын үстінде өсіп, ақыл-ойлары дамып, төзімділік пен шыдамдылыққа, қайраттылық пен ержүректілікке тәрбиеленген.

Жалпы ұлт ойындарының шығуы мен қалыптасу тарихын зерттеу, оны жүйеге келтіру өте қиын мәселе, себебі оның қойнауы теренде жатыр, Ықылым заманнан бері қазақтың кең ұлы даласында мекендеген көне қазақтың арғы тегі болған түркі тілдес тайпалар ғасырлар бойы өмірімен бірге жасасқан ұлт ойындары мен спорт түрлерін үнемі дамытып отырған және өмірдің талап-тілектеріне байланысты жетілдіріп немесе сұрыпталып тұрды.

Ендігі кезекте, халық өнері мен мәдениетінің негізгі бір саласы қазақ ұлттық ойындары ықылым заманнан бастап кеңес дәуіріне дейінгі кезеңдердегі даму тарихы жайлы материалдар кездеседі, соларды жүйелі талдауға алайық. Әрине, бұл материалдардың шашырап жатуы, оларды халық фольклорынан, айтыс ақындарының шығармашылықтарынан т. б. жинап жүйеге келтіріп, тәрбиелік мән-мазмұндарының, спорт пен белсенді қозғалысты қажет тұтатын ойындардың тарихи -этнографиялық ерекшеліктерін айқындау және бұларды әрбір адамның жеке тіршіліктерінде қолдану, жеткіншектердің жан-жақты жеке қалыптастыруда орын-орнымен пайдаланудағы мүмкіндіктері ерекше екендігіне ешкімнің дауы жоқ.

Сақ дене тәрбиесінің жүйесі ертедегі Грециядағы Спарта қаласында дене тәрбиесімен ұқсастығы бар екендігін байқауға болады. Сақ отбасы тәрбиесінің басты мақсаты - балаларды әр жақты қимыл-қозғалысты қажет ететін ұлттық ойындармен айналыстыру және денені табиғаттың табиғи күшімен шынықтыру. Сонымен, сақ балаларын күнделікті жаттықтыруда пайдалылатын формалар: жүгіру, ұзындыққа, биікке және кедергілерден секіру. Садақты қашыққа атудан сақтар алдында жан салмаған, Геродоттың дәлелдеуінше, гректер өз балаларын садақ атуға үйретуге сақ ұстаздарын шақыртқаны жайлы деректер бар.

Кейбір деректерге қарағанда " . . . ұлт ойындарының қалыптасу кезеңі, біздің заманымызға дейінгі VII-IV ғасырлардағы қазақ жеріндегі көшпелі тайпалардың құралу дәуіріне тура келеді"- деп Б. Төтенаев жазады [3] . Өйткені, ойындардың қайсы бірі болмасын, қай кезеңде дамымасын, олар тек өндірістік қатынастарға негізделген. Мәселен, А. Гумбольд қазақ жеріндегі көшпелі халықтың өмірі жайлы өз жолдастарына жазған хатында: "Мен қазақ ауылында болған кезімді өмірімнің аса бір қуанышты кезеңі деп есептеймін. Себебі көшпелі халықтың біздерге көрсеткен сый-құрметі мен ойын-сауықтары естен кететін оқиға емес . . . " - деп толғанады [4] . XIX ғасырда еліміздің салт-дәстүрлерін, әдет-ғүрыптарын, ойын-сауықтарын, ұлт ойындарын белгілі жүйеге келтіріп, зерттеуде өз ұлтымыздың арасынан да азаматтар шыққандығын зерттеу материалдары көрсетуде.

Жебе түрлері туралы зерттеуші Ерлан Карин: [2010] «Қазақ ауыз және жазба әдебиетіндегі жебе түрлерінің атаулары» деген еңбегінде, «Біздің анықтағанымыздай садақ жебесінің 100-ге жуық түрлері белгілі, ал осы жүз түрлі жебенің 40-қа тарта ғана атауларының жиырмаға жетер-жетпес түрлері сәйкестендірілді», - дей келіп, көшпелі әскери өнер мен дәстүрдің қазақ даласында қаншама күрделі даму кезеңдерінен өткендігін көрсетеді [5] .

"Дене күшін" арттыру мәселесін көтеру - Мұратхан Тәнекеевтің дәлелдеуінше, сақ елінде жаңа заманның бірінші мыңжылдығында пайдалана бастаса, ал Спарта жаңа заманның IX ғасырында пайда болған [6] .

Сонымен, сақ тәрбие жүйесінде дене тәрбиесіне ерекше мән берген. Сөйтіп, сақ қоғамында дене күшін мойындайды, себебі әскери, көшіп-қону өмірі осы талаптарды қажет тұтады .

Қазақстан жерінде мекендеген тайпалардың ұлттық ойындар мазмұнын ұйымдастыру әдістемесі жайлы ең алғашқы өз пікірлерін келтірген Орта Азия мен Ұлы дала ғұламалары деп есептейміз. Баланың денесін жетілдіруді әл-Фараби мінез-құлықты қалыптастырумен ұштастырады. Ал денсаулық болса, дене жетілдірумен байланысты деген ойлар айтқан. Егер дененің саулығы болса, оны ұстай біл және нығайту жағына назарды аудар, денсаулығың жоқ болса, оның дертін табуға ниеттен, әр түрлі ауру-сырқаттың алдын алған жөн. Осы айтылған пікірлер төңірегінде Әл-Фараби жан-жақты үйлесімді азаматты тәрбиелеуді "Дененің саламаттылығы" деп атаған [7] . Әл-Фарабидің топшылауы бойынша, әрбір баланың тәрбиесінде үш қасиет: дене күші рухани және ақыл-ой бірлікте болғанда ғана жан-жақты үйлесімді жеке тұлғаны қалыптастыруға болады.

Ұлы ағартушы Абай тек өз балалары емес шәкірттеріне ақыл-кеңестер беріп, болашақ қоғамның ерікті, өз бас бостандығын қорғай алатын, бүкіл адамзат құндылығын бағалайтын адамгершілік, имандылық, ізгілік мінезді, іскерлігі жоғары, дені сау, ой еңбегі мен дене еңбегіне бірдей қабілетті, күші ақылына, ақылы күшіне сай ұрпақ тәрбиелеу мәселесіне назарын көп аударған.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.