Картоп дақылын тыңайту

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

М. Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті

Муссалимова Д. И.

Солтүстік Қазақстан жағдайында картоп өнімділігіне органикалық тыңайтқыштардың әсері

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

5В080100 - «Агрономия» мамандығы

Петропавл, 2019

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

М. Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті

«Қорғауға рұқсат етілді»

Кафедра меңгерушісі

Тоқтар М. Т.

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: «Солтүстік Қазақстан жағдайында картоп өнімділігіне органикалық тыңайтқыштардың әсері»

5В080100 - «Агрономия» мамандығы бойынша

Орындаған Муссалимова Д. И.

Ғылыми жетекші

аға оқутышы Набиев С. К.

Петропавл, 2019

Мазмұны

Нормативті сілтемелер

Нормативті сілтемелер: Анықтамалар

5: 6

Нормативті сілтемелер: Белгілер мен қысқартулар

5: 8

Нормативті сілтемелер: Кіріспе

5: 9

Нормативті сілтемелер: 1 Әдебиетке шолу

5: 11

Нормативті сілтемелер: 1. 1 Картоптың халық-шаруашылық маңызы

5: 11

Нормативті сілтемелер: 1. 2 Картоптың морфологиялық ерекшеліктері

5: 12

Нормативті сілтемелер: 1. 3 Картоптың биологиялық ерекшеліктері

5: 16

Нормативті сілтемелер: 1. 4 Картопты өсіру технологиясы

5: 20

Нормативті сілтемелер: 2 Зерттеу жүргізудің шарттары мен әдістері

5: 34

Нормативті сілтемелер: 2. 1 СҚМУ АБС-ның сипаттамы

5: 34

Нормативті сілтемелер: 2. 2 СҚМУ АБС-ның топырақ-климаттық жағдайы

5: 35

Нормативті сілтемелер: 2. 3 Топырақтың агрохимиялық сипаттамасы

5: 40

Нормативті сілтемелер: 2. 4 Зерттеу объектілері мен әдістемесі

5: 41

Нормативті сілтемелер: 2. 5 Агротехника және тәжірибе схемасы

5: 45

Нормативті сілтемелер: 3 Зерттеу нәтижелері

5: 46

Нормативті сілтемелер: 3. 1 Өсімдіктің өсуі мен дамуының фенологиялық бақылауы

5: 46

Нормативті сілтемелер: 3. 2 Картоптың танаптық өнгіштігіне органикалық тыңайтқыштардың әсері

5: 48

Нормативті сілтемелер: 3. 3 Органикалық тыңайтқыштардың әр түрлі мөлшерін қолдануға байланысты картоптың өнімділігі

5: 49

Нормативті сілтемелер: 3. 4 Биохимиялық көрсеткіштер бойынша органикалық тыңайтқыштардың әр түрлі мөлшерін қолдануға байланысты Каратоп сортты картопты бағалау

5: 52

Нормативті сілтемелер: 4 Зерттеудің экономикалық тиімділігі

5: 53

Нормативті сілтемелер: 5 Алынған зерттеу нәтижелерінің экологиялық бағалау

5: 56

Нормативті сілтемелер: 6 Тіршілік қауіпсіздігі негіздері

5: 59

Нормативті сілтемелер: Қорытынды

5: 61

Нормативті сілтемелер: Өндіріске ұсыныс

5: 62

Нормативті сілтемелер: Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

5: 63

Нормативтік сілтемелер

Осы дипломдық жұмыста стандарттарға сәйкес келесі нормативтік сілтемелер пайдаланылды:

МЖМБС 5. 03. 016 - 2009- Дипломдық жұмысты рәсімдеу.

МСТ 7. 1-2003. Библиографиялық жазба. Құжаттың библиографиялық сипаттамасы. Жалпы талаптар және құрастыру ережелері.

ҚР МЖМБС 3. 08. 359-2006 - 5В080100 "Агрономия" мамандығы».

МСТ 8. 417. Физикалық шамалар бірліктері.

МСТ 9327. Есептегі суреттер мен кестелер.

МСТ 26545 - 85 - Картоп түсімінің құрылымын ҒЗКХ әдістемесі бойынша анықтау.

МСТ 7001-91 Тұқымдық картоп. Техникалық шарттар.

МСТ 28372-93 Жаңа піскен азық-түліктік картоп.

МСТ 6709-72 Тазартылған су. Техникалық шарттар.

МСТ 7194-81 Картоп жаңа піскен. Қабылдау ережелері және сапаны анықтау әдістері.

МСТ 13718-68 Айналмалы таразы (торсионды) . Тексеру әдістері мен құралдары.

МСТ 20081 -74. Ауылшаруашылық дақылдармен тұқым шаруашылық процесі. Негізгі ұғымдар. Терминдер мен анықтаулар.

Анықтамалар

Дала өнгіштігі-бұл егіс жағдайында өсірілген өсімдіктер санының отырғызылған өсімдіктердің (тұқымдар, түйнектер) жалпы санына қатынасы 100%.

Картоп бұтасы - түйнектен өскен көпсабақты өсімдік.

Картоптың ерте сұрыпы - тұқымдық түйнектерді топыраққа отырғызғаннан кейін 60-70 күннен кейін тауарлық түйнек түсімінің қалыптасуымен сипатталатын және өсу кезеңі 80-90 күннен тұратын картоптың сорты.

Картоптың крахмалдығы - картоп түйнектеріндегі крахмалдың құрамын сипаттайтын көрсеткіш.

Картоптың кеш сорты - тұқымдық түйнектерді топыраққа отырғызғаннан кейін 110 және одан да көп күннен кейін тауарлық түйнектер түсімінің қалыптасуымен сипатталатын және өсу кезеңі 140 күннен астам болатын картоптың сорты.

Картоптың орташа ерте сорты - тұқымдық түйнектерді топыраққа отырғызғаннан кейін 70-80 күннен кейін тауарлық түйнектер түсімінің қалыптасуымен сипатталатын және өсу кезеңі 100-115 күн болатын картоп сорты.

Картоптың өзгерген өркені (столон) - сабақтың жерасты бөлігінің өркені.

Көзшелер - түйнектің тереңдеуінде орналасқан бүршіктер тобы.

Орташа кеш картоп сорты - тұқымдық түйнектерді топыраққа отырғызғаннан кейін 100-110 күннен кейін тауарлық түйнектер түсімінің қалыптасуымен сипатталатын және өсу кезеңі 125-140 күн болатын картоп сорты.

Орташа пісетін картоп сорты - тұқымдық түйнектерді топыраққа отырғызғаннан кейін 80-100 күннен кейін тауарлық түйнектер түсімінің қалыптасуымен сипатталатын және өсу кезеңі 115-125 күн болатын картоп сорты.

Өзіндік құн - бұл өндіріс процесінде пайдаланылатын (жұмыс, қызмет) табиғи ресурстар, шикізат, материалдар, отын, энергия, негізгі қорлар, еңбек ресурстары және оны өндіру мен өткізуге жұмсалатын басқа да шығындардың құндық бағасы.

Өнімі - шаруашылықта, өңірде немесе елде егілген барлық алқаптан белгілі бір ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіру нәтижесінде алынған өсімдік шаруашылығы өнімінің жалпы (жалпы) түсімі.

Өнгіштігі-бұл өсірілген өсімдіктер санының отырғызылған түйнектердің жалпы санына қатынасы, 100%.

Өнімнің құрылымы-осы учаскедегі өнімнің көлемін анықтайтын элементтердің жиынтығы мен арақатынасы.

Өсімдіктердің жинауда сақталуы - бұл тазартуда сақталған өсімдіктер санының өсірілген өсімдіктердің жалпы санына % - да көрсетілген қатынасы.

Пайда - табыстар (тауарлар мен қызметтерді сатудан түскен түсім) мен осы тауарлар мен қызметтерді өндіруге немесе сатып алуға және өткізуге жұмсалған шығындар арасындағы айырма

Рентабельділік-бұл пайданың % - да көрсетілген өндіріс шығындарына (шығындарға) қатынасы.

Сорт-өнімнің өнімділігі мен сапасын арттыру мақсатында белгілі бір табиғи және өндірістік жағдайларда өсіру үшін іріктеп алынған және көбейтілген, шығу тегі бойынша ұқсас бір дақылдың шаруашылық биологиялық қасиеттері мен морфологиялық белгілері бойынша ұқсас өсімдіктерінің жиынтығы.

Табыс - кәсіпкерлік қызмет жүзеге асырылатын кәсіпкерлік субъектілерінің (ұйымдар мен кәсіпкерлердің) шаруашылық қызметінің қаржылық нәтижелерінің ең маңызды көрсеткіштерінің бірі.

Түйнек - бағананың ұшының өсуі нәтижесінде қалыптасқан және бүршіктің алып жүретін қоректік заттар қоры бар столонның қалыңдаған бөлігі.

Түйнек түзілу - түйнектердің өсу және даму процестері

Түйнектің сақталғыштығы - сақтау және (немесе) тасымалдау кезеңі ішінде елеулі өзгертусіз өз сапасын сақтау үшін қалыпты жағдайларда түйнектің сақталу қасиеті.

Фенологиялық бақылаулар деп мәдени өсімдіктердің даму кезеңдерін бақылау түсініледі. Фазалар деп сыртқы морфологиялық белгілердің пайда болуын түсінеді.

Экономикалық тиімділік - бұл алынған өндіріс нәтижелерінің - өнімдер мен қызметтердің және еңбек шығындарының және өндіріс құралдарының арақатынасы.

Белгілер мен қысқартулар

г - грам

см - сантиметр

м - метр

м ² - шаршы метр

мм - миллиметр

га - гектар

кг - килограмм

т - тонна

% - пайыз

ºС - градус

СҚО - Солтүстік Қазақстан облысы

ц/га - центнер / гектар

ж - жыл

т/га - тонна / гектар

ц - центнер

Дана/м2 - шаршы метрге келетін өсімдік саны

млн. - миллион;

т. б. - тағы басқа

а/ш - ауыл шаруашылығы

pH - сутегі көрсеткіші;

тг - теңге

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Біздің елімізде картоп халықты азық -түлікпен қамтамасыз етуде аса құнды және күнделікті азық - түлікпен алмастыруға болмайтын ерекше рөл атқарады. Солтүстік Қазақстанда картоп тек өз тұтынуы үшін ғана емес, сонымен қатар республиканың басқа облыстарға шығару үшін де өсіріледі.

Соңғы жылдары ірі-тауар шаруашылықтарында картоп егетін алқаптар жаппай қысқартылып, ал жеке қосалқы шаруашылықтарда көбейіп жатыр. Бұл сорттарға қойылатын талаптарға, атап айтқанда дәмдік қасиеттеріне және дара дақыл егісін пайдаланғанда төзімділіктің өзгеруіне әкелді. Органикалық тыңайтқыштар ауыл шаруашылығы дақылдардың өнімділігін және өнім сапасын арттыруға ықпал ететін тиімді және тез әсер ететін фактор болып табылады. Тынайтқыштардың көмегімен зат алмасу процестерінің бағытын өзгертуге, өсімдіктердің химиялық құрамына, ақуыздардың, майлардың, көмірсулардың жиналуына, демек, өнім сапасына әсер етуге болады. Осыған байланысты бұл мәселе біздің тарапымыздан зерттеуге алынды.

Соңғы оңжылдықта топыраққа енгізілетін тыңайтқыштар мен химиялық мелиорация құралдарының саны айтарлықтай азайды, бұл ауыл шаруашылығы жерлерінің құнарлығының төмендеуіне әкелді. Органикалық тыңайтқыштарды қолдану неғұрлым жоғары тиімділікке қол жеткізе алады, егер мамандар барлық қажетті ұсыныстарды қатаң сақтаса, топырақтың қоректену элементтерімен қамтамасыз етілуін ескерсе, оларды өсімдіктердің биологиялық талаптарына сәйкес енгізетін болса, онда органикалық тыңайтқыштарды қолдануы неғұрлым жоғары тиімділікке қол жеткізе алады.

Ауыл шаруашылығын жүргізу жүйесінің құрамдас бөлігі болып табылатын тыңайтқыштар жүйесін жергілікті жағдайларды ескере отырып әзірлеу және онда агробиологиялық және техникалық ғылымдардың қазіргі заманғы жетістіктерін көрсету қажет. Органикалық тыңайтқыштарды қолдану компенсаторлық режімде өсімдікті тамақтандыруды реттеу құралы ретінде пайдаланылуы керек. Бұл, ең алдымен, ылғал және органикалық тыңайтқыштардың тапшылығын жою.

Кейбір авторлардың мәліметтері бойынша картоп өсімдіктерінің өсуі мен дамуына органикалық заттардың қатты әсер ететіні анықталды. Бұл ретте, енгізілетін тыңайтқыштардың оңтайлы арақатынасы мен дозалары негізгі рөл атқарады.

Зерттеудің мақсаты.

Картоп түйнегінің өнімділігі мен сапасын қалыптастыруға органикалық тыңайтқыштардың әр түрлі мөлшерде қолдануды зерттеу.

Зерттеу міндеттері . Мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:

- агробиологиялық станцияның топырақ - климаттық жағдайын зерттеу;

- картоптың өсуі мен дамуына органикалық тыңайтқыштардың әртүрлі дозаларының әсерін анықтау;

- органикалық тыңайтқыштардың әр түрлі мөлшерін қолдану кезінде картоптың өнімділігін анықтау;

- картопты өсіру кезінде органикалық тыңайтқыштардың әр түрлі мөлшерін қолданудың экономикалық тиімділігін анықтау.

Зерттеудің жаңалығы:

Алғашқы рет Агробиологиялық станция жағдайында "Каратоп" картоп сортының өсуіне органикалық тыңайтқыштардың енгізу дозалары зерттелді.

Практикалық маңыздылығы . Тыңайтқыштармен далалық тәжірибе негізінде 19, 0 т/га кем емес алуға мүмкіндік беретін, зерттелетін дақылға арналған органикалық тыңайтқыштардың оңтайлы дозалары орнатылған.

Картопты өсіру кезінде органикалық тыңайтқыштарды тиімді қолдану өндірістің өнімділігі мен тиімділігін арттыруға әкеледі. Дала жағдайында жүргізілген зерттеулерден алынған деректері неғұрлым тиімді органикалық тыңайтқыштарды және оларды пайдаланудың оңтайлы мөлшерін анықтауға мүмкіндік берді, бұл ұсыныс өндіріс үшін негіз бола алады.

Қорғауға шығарылатын негізгі ережелер:

- картоп түсімінің өсуі мен қалыптасуында көңнің тоннада әр түрлі мөлшерін сынау;

- органикалық тыңайтқыштардың әр түрлі мөлшерін қолдануға байланысты картоптың биохимиялық көрсеткіштері бойынша Каратоп сортының өнімділігін анықтау және бағалау;

- картопты өсіру кезінде көңнің тоннада әр түрлі мөлшерін қолдануды экономикалық бағалау.

Әдебиетке шолу

1. 1 Картоптың халық - шаруашылық маңызы

Халық арасында «Нан-астық атасы, картоп-анасы», «Картоп-нанға қосымша» немесе «Картоп-нанға үнем». Шындығында, картоп - жан-жақты пайдаланылатын маңызды ауыл шаруашылығы дақылы. Картоптың түйнегі, ең алдымен, тағамға кеңінен және әртүрде қолданылады. Бір килограмм түйнек 840 калорияға дейін және адамның тәуліктік рационында айтарлықтай орын алады, сондықтан оны заңды түрде «екінші нан» деп атайды (1- кесте) .

Кесте 1. 1 - картоп түйнектеріндегі қоректік элементтердің құрамы, шикі массаға %

Зат

Орташа құрамы

Тербеліс диапазоны

Зат: құрғақ зат

Орташа құрамы: 23, 7

Тербеліс диапазоны: 13, 1…36, 8

Зат: крахмал

Орташа құрамы: 17, 5

Тербеліс диапазоны: 8, 0…29, 4

Зат: еритін көмірсулар

Орташа құрамы: 0, 5

Тербеліс диапазоны: 0, 0…8, 0

Зат: шикі клетчатка

Орташа құрамы: 0, 7

Тербеліс диапазоны: 0, 2…3, 5

Зат: шикі протеин

Орташа құрамы: 2, 0

Тербеліс диапазоны: 0, 7…4, 6

Зат: шикі май

Орташа құрамы: 0, 1

Тербеліс диапазоны: 0, 004…1, 0

Зат: күл

Орташа құрамы: 1, 1

Тербеліс диапазоны: 0, 4…1, 9

Картоп түйнегінде 25%-ға таяу құрғақ зат болады, оның ішінде 14- 22% крахмал, 1, 4-3% белок, 1%-ға таяу клетчатка, 0, 2-0, 3% май, 0, 8-1% күл болады. Картоп белогі өзінің құндылығы жағынан дәнді дақылдар белогінен анағұрлым жоғары бағаланады, өйткені оның құрамында адам және жануарлар ағзасында (организмінде) синтезделмейтін амин қышқылдары - ванилин, лизин, триптофан, лейцин ж. б. бар. Жаңа қазылып алынған картоп түйнегінде көптеген дәрумендер кездеседі. Картоптың 200 - 300 граммын қолдана отырып біз С дәруменінің бір күндік нормасын аламыз. Бұл дәруменді көптеген аурулардың алдын алу ретінде қолданады. Жүзім, қызыл алша, алманың кейбір сорттарының құрамында болатын С дәрумені картоптың құрамында әлде қайда көп кездеседі. С дәруменінен басқа адам ағзасына өніммен бірге В, А, РР және К дәрумені түседі. В дәрумені жүйке жүйесі және қан айналым ауруларының алдын алады; ал А, РР, және К дәрумендері ағзаның дұрыс дамуына өз септігін тигізеді. Әсіресе құрамында лимон, аскорбин және барлық алмастырылмайтын амин қышқылдары бар картоп шырыны өте құнды болып табылады. Сонымен қатар картоп түйнегіндегі минералды тұздар бізді бірқатар құнды элементтермен: кальциімен, темірмен, йодпен, күкіртпен қамтамасыз етеді[34] .

Егер тауық жұмыртқасының биологиялық құндылығын 100% деп есептесек, онда бидай белогінің құндылығы 63-65%, ал картопта - 84- 85%. Біздің елімізде тағам, тігін, қағаз және басқа өнеркәсіп салаларына қажетті крахмал өндірісінің негізгі шикізаты болып табылады. Одан спирт, глюкоза, декстрин, көмір қышқылын ж. б. өндіреді. Құрамында 17% крахмалы бар бір тонна түйнектен орта есеппен 112 л спирт, 55 кг сұйық көмір-қышқылын, 39, 0 кг сивуш майын немесе 170 кг крахмал мен 100, 0 кг картоп ұнын немесе 80 кг глюкоза мен 65 кг гидрол өндіруге болады[35] .

Картоп ― малдарға жақсы жем. Органикалық заттарының қорытылуы (83 - 97%) бойынша ол малазықтық тамыржемістер сияқты, өсімдік азықтарының ішінде бірінші орында. Картоп өсімдігінде улы зат - соланин болады. Қайнатқанда соланин бұзылатындықтан, малға жем ретінде оны қайнатып, немесе буда ұстап барып береді. Картоп, әсіресе сауын малы, шошқа және құстар үшін малазықтық дақыл ретінде де жоғары бағаланады. Мал азығына түйнектер, сабақжапырағы және өнеркәсіптік өңдеудің қосымша өнімдері (барда, мезге) пайдаланылады. 100 кг картоп түйнегінде 31 азықтық өлшем және 1, 6 кг қорытылған протеин бар. Картоптың сабақ-жапырағы тамыржемістер, қырыққабат жапырақтары және жүгерімен қоспалары мал тәбетпен жейтін тамаша сүрлем береді. Картоптың әр гектардан 150 ц түйнек пен 80 ц сабаңжапырақ өнімінің малазықтық құндылығы шамамен 5500 азықтық өлшемге (а. ө. ) тең[35] .

Картоптың агротехникалық және агро-экономикалық маңызы да зор. Отамалы дақыл ретінде ол көптеген ауыл шаруашылығы дақылдарына жақсы алғы дақыл, мелиорация мен тыңайтқышқа қайтарымы мол. Жоғары агротехника жағдайында бір орынға қайта отырғызуға, тіпті дара дақыл ретінде өсіруге болады. Сонымен қатар, картоп бір өлшем жерде жоғары өнім құрайтын потенциалды мүмкіндігі бар өнімді танаптық дақылдардың бірі. «Танаптарда картоп өсіру, - деп жазған кезінде Ресей ғалымы академик Д. Н. Прянишников, - бұрын бір масақ өскен жерде енді үш масақ алуға болады деген сөз». Сондай- ақ, ол өзінен кейін танаптарды таза қалдырып егіншілік мәдениетінің жалпы деңгейін көтереді және жаздық дақылдардың, ап ерте пісетін сорттары - күздіктердің жақсы алғы дақылы болып есептелінеді. Картоптың жоғары өнімділігі, экологиялық бейімделгіштігі, түрлі пісу мерзімдеріндегі сорттарының болуы, оның қамсыздандыру дақылы ретінде маңызын арттырады[36] .

1. 2 Картоптың морфологиялық ерекшеліктері

Картоп (Solarium tuberosum L. ) - Алқалар тұқымдасына (Solanaceae) жататын көпжылдық шөптесін өсімдік. Қоңыр салқын климатта оны біржылдық дақыл ретінде егеді және тек қана түйнегімен көбейтеді. Картоп өсімдігін тұқым арқылы да алуға болады, бірақ бұл әдіс күрделі, сондықтан практика жүзінде түйнек арқылы өсіреді.

Өсімдікті түйнек арқылы өсіргенде, сабақ түйнек көзінен дамиды. Ұрық тамыршасын түзбейді, сабақ негізінің буындарынан екінші қатардағы тамыршалар пайда болады және одан горизонтальды бағыттағы жер асты сабақтары - столондар дамиды[79] .

Картоптың тамыр жүйесі - шашақты. Картоп бұтасының биіктігі 80-100 см, 2-6 жеке сабақтардан тұрады. Сабағы - үш немесе төртқырлы, туктенген, жасыл түсті. Сортына байланысты сабағы тік тұратын немесе жатып қалатын болып келеді. Әрбір сабақта ұзындығы 15-20 см болатын 5-6 столон дамиды. Столондардың соңы жуаңданып келіп түйнектерге айналады.

Жапырағы күрделі, қиын қауырсынды. Олар бірнеше жұп бөліктер мен бөлікшелерден тұрады да, жапырақ діңгегінің ортасында орналасады. Жапырақ бөліктерінің размері, формасы және орналасуы - сорттарына тән белгі.

Гүл шоғыры - бірнеше (2-3) гүл қиыршығынан тұрады. Гүлдері тостағанша мен 5 қалақты күлтеден тұрады, түсі -ақ, көк немесе қызғыл - күлгін. Гүлдерінің түсі сорттың маңызды белгілеріне жатады. Әрбір гүлде жасыл - сары тозаңды 5 аталық және бағанаша ұзындығы әр түрлі аналығы болады[80] .

Жемісі - шар тәріздес шырынды екі ұялы жеміс, онда көптеген ұсақ тұқымдар болады. Тұқымдардың түсі сұр, ақ, жаншылған. 1000 тұқымының салмағы 0, 5 г.

Түйнектері - түрлі формалы (домалақ, ұзынша, сопақ және басқа) және түсті (ақ, қызыл, күлгін және басқа реңді) болып келеді. Түйнек сырты кеуіп кетуден және аурулардан қорғайтын жұқа қабықпен қапталған. Картоп түйнектері шашақтану кезеңі мен гүлдеудің басында түзіледі. Түйнекте көзшелер орналасқан. Олар қойнында бүршігі орналасқан жетілмеген жапырақтар. Көзшелердің көбі түйнектердің үстіңгі бөлігінде болады. Түйнектер өскіндерінің өніп шығуы жоғарғы бүршіктерден (төменгілері өспеуіде мүмкін) басталады. Картоп - қоңыр салқын климат өсімдігі. Оның толық жтеілуіне қажетті жылу мөлшері сортқа байланысты. Ерте пісетін сорттарының вегетациялық кезеңі 70-90 күн, осы кездері оларға 1000 - 1200 ⁰ С жуық белсенді температура қажет болса, кейін пісетін сорттары 150-180 күнде вегетациясын аяқтайды, оларға 3000 ⁰ С дейін температура керек. Картопқа жетілуінің алғашқы кезеңінде жылу өте қажет. Түйнектер 4-5 ⁰ С өне бастайды, ал 10 ⁰ С олардың өсуі қарқынды. Картоп өскіндері сәл ғана үсіктің өзін көтере алмайды, оның кеш егілетін өсімдік болатыны да сондықтан. Түйнектеу кезеңіндегі қолайлы температура 17-20 ⁰ С. Картоп көбіне жеңіл, бос, жақсы өңделген топырақтарда және де көлтабан мен жайылмалы жерлерде жақсы өседі. Оған ауыр сазды, ыза, жеңіл ағып жайылып кететін учаскелср жарамсыз болса, тұзданған топырақтарда нашар өседі. Жеңіл құмдауыт топырақтарды міндетті түрде органикалық тыңайтқыштармен қамтамасыз ету керек. Өндірісте жоғары өнімді сорттарды пайдалану - өнімді көбейтудің өте қарапайым және жеңіл тәсілі[81] .

Картоп өсімдігінің өмірлік циклінде дамудың 4 кезеңін бөлуге болады:

1 - ші-бүйрек өсуінен бастап өскін пайда болғанға дейін;

2 - ші-жер үсті массасының, тамырлар мен столондардың вегетативтік өсу кезеңі;

3-ші кезең бутонизация, гүлдену, столондардың қарқынды өсуі және түйнектің пайда болуы (бұл өнімді қалыптастырудағы ең жауапты кезең) ;

4-ші кезеңің аяқталуы түйнектерде крахмалдың жинақталуы (ол сабақтың өлуінен бастап түйнектердің физикалық жетілуіне дейін) .

Бірінші кезең - түйнектің өсуінен бастап өскінге дейін. Түйнекте температураның биологиялық минимумы пайда болған кезде тыныс алу қарқындылығы артады және крахмалдың қантқа айналуы орын алады, ол тамыр шоқтары бойынша түйнек - көздерге қолтық бүршікке қозғалады. Көзшедегі бүршіктері ісініп, өседі. Түйнектің жоғарғы бөлігінің көзшелері тіршілікке икемді және төменгі жағындағылардан ертерек өседі. Бұл құбылыс ұшының басым болуы деп аталады (апикальды өсу) . Түйнек өркендерінің көп санын алу үшін апикальды өркендерді алдын ала өсіргенге дейін жояды.

Екінші кезең - өскіндердің пайда болуынан генеративтік органдарды қалыптастыру басталғанға дейін. Бұл кезеңде сабақтардың, жапырақтардың және тамыр жүйесінің белсенді қалыптасуы жүріп жатады. Картоп өскіндерін дамыту үшін салқын ылғалды ауа райы қажет. Бұл уақытта нәзік жас өсімдіктер ыстыққа және құрғақ заттарға өте сезімтал. Орташа ылғалды топырақта 10-12°С

кезінде 23-35-күні, 16-18°С - 12-25-күні, 27-28°С - 12-17-күні өскіндер пайда болады. Өңген түйнектер өңбеген түйнектерге қарағанда 6-10 күн бұрын өскіндер береді[81] .

Үшінші кезең - гүлшанақтардың пайда болуынан бастап өсімдіктердің гүлденуіне дейін. Столондардың қалыптасу кезеңі. Белгілі бір мөлшерге жеткенде, столонның соңғы буынаралығы қалыңдап, жас түйнек пайда болады. Жаз уақытында картопта күлгін гүлдері болады. Олардың әрқайсысы біріккен бес тостағаншалардан және біріккен бес күлтежапырақшалармен қалыптастырылған жалпақ гүл күлтесінен тұрады. Гүл сондай-ақ 5 аталық және бір аналық ауызынан, мойнынан және түйіннен тұрады[81] .

Үшінші кезеңде сабақтың қарқынды өсуі жалғасуда, өсімдіктер ылғал мен қоректену элементтерінің көп мөлшерін талап етеді. Бұл кезеңде сабағының массасы артады. Түйнектің өсуі шамалы. Түйнектің пайда болуы 2-5 аптадан кейін басталады(сурет 1. 1) .

100_6588