Ұлы Отан соғысы жылдарындағы соғыс және еңбек майдандарындағы қазақстандықтар

Жұмыс түрі: Диссертация
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 86 бет
Таңдаулыға:

Академик Е. А. Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті

Тлеукен Гүлсая

Ұлы Отан соғысы жылдары Қарағанды облысында эвакуацияланған тұрғындарды және материалдық қорларды орналастыру (1941-1945 жж. )

6М011400-Тарих

«6М011400 -Тарих» мамандығы бойынша педагогикалық ғылымдар магистрі академиялық дәрежесін іздену диссертациясы

Ғылыми жетекшісі:

PhD докторы, доцент А. З. Жуманова

Қарағанды 2020

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Академик Е. А. Бөкетов атындағы

Қарағанды мемлекеттік университеті

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

6М011400 - «Тарих» мамандығы

Қарағанды 2020

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Академик Е. А. Бөкетов атындағы

Қарағанды мемлекеттік университеті

2020 ж. қорғауға жіберілді

Археология, этнология және Отан

тарихы кафедрасының меңгерушісі,

т. ғ. к., доцент К. К. Абдрахманова

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: «Ұлы Отан соғысы жылдары Қарағанды облысында эвакуацияланған тұрғындарды және материалдық қорларды орналастыру (1941-1945 жж. ) »

6М011400 - «Тарих» мамандығы

Орындады: Тлеукен Г.

Ғылыми жетекшісі

PhD докторы, доцент Жуманова А. З

Қарағанды 2020

Мазмұны

Кіріспе . . .

1 Ұлы Отан соғысы жылдарындағы соғыс және еңбек майдандарындағы қазақстандықтар

1. 1 Қазақстандықтардың майдандағы ерліктері . . .

1. 2 Қазақстан экономикасын соғыс жағдайына бейімдеу және тылдағы ерлік . . .

2 Соғыс жылдарында Қарағанды облысына кәсіпорындар мен халықтардың көшірілуі

2. 1 Орталық Қазақстанға көшірілген халықтар және олардың еңбекке тартылуы . . .

2. 2 Көшірілген халықтың әлеуметтік жағдайы

2. 3 Орталық Қазақстанға кәсіпорындардың көшірілуі

3 Қарағанды облысына көшірілген денсаулық сақтау, мәдениет нысандары

3. 1 Орталық Қазақстанға көшірілген денсаулық сақтау мекемелері… . . .

3. 2 Орталық Қазақстанға көшірілген шығармашылық ұжымдардың дамуы. .

Қорытынды . . .

Пайдаланған әдебиеттер тізімі . . .

Қосымшалар . . .

Кіріспе

Жалпы жұмыстың сипаттамасы . Магистрлік диссертациялық зерттеу Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Қарағанды облысына эвакуацияланған тұрғындар мен материалдық қорларды орналастыру тарихын зерттеуге арналған. Еңбекте Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Қазақстанға және Орталық Қазақстанға көшірілген адами ресурс, өндіріс орындары, жалпы халық шаруашылығының орналастырылуы ғылыми түрде айналымға енгізіледі.

Тақырыптың өзектілігі. Екінші дүниежүзілік соғыс, оның бір ошағы Ұлы Отан соғысы - ХХ ғасыр тарихының ең маңызды және қайғылы оқиғаларының бірі. Ол адамдардың санасында өшпес із қалдырды, азаматтарымыздың бір кезең ұрпағының құндылық бағдарлары мен идеалдарын анықтады. Уақыт өтіп, ұрпақ өзгереді және өткен соғыс оқиғалары басқаша бағалана бастады.

Біз 1941-1945 жылдардағы оқиғалардан алшақ болған сайын, соғұрлым оларға әділ қараймыз, яғни танымның сапалы өзге деңгейіне көшеміз. Көптеген фактілерді жинақтау зерттеушілерге соғысты зерттеуде ғылыми танымның, жалпылаудың және талдаудың неғұрлым кеңейтілген әдістерін пайдалануға мүмкіндік береді. Жыл сайын іргелі деректік база қалыптасып: мұрағаттық құжаттар құпиясыздандырылды, ақпараттық кеңістік кеңейтілді. Объективті және субъективті бағалау кешені Ұлы Отан соғысының кейбір фактілерін нақтылауға, сол немесе басқа оқиғаларды қайта бағалауға мүмкіндік береді. Тарихқа заманауи қызығушылық оның өзін-өзі сәйкестендіру қажеттілігінен, пәндік саланы нақтылаудан, зерттеу әдістерінен, тарихи таным мен қоғамның тарихи санасындағы міндеттер мен функциялардан туындаған.

2020 жылы Қазақстан Республикасы бірқатар бұрынғы КСРО құрамына кірген елдермен қатар Жеңістің 75 жылдық мерейтойын атап өтуді жоспарлап отыр. Бүгінде бүкіл әлемдегі сияқты қазақстандық ғылыми орталықтар 1941-1945 жылдардағы соғыс кезеңіндегі Қазақстан тарихы бойынша зерттеулердің маңызды екендігін атап өтуде. Ұлы Отан соғысы тарихының әлсіз және күшті жақтарын шынайы түрде талдау, қазақстандықтардың Ұлы Отан соғысының шайқастарында, партизандық қозғалыстарға қатысуы, Қазақстанның майдан арсеналына және Кеңес Одағының әскери-өндірістік базасына айналуы, тылдағы ерлігі, соғыс жылдарындағы білім, ғылым, мәдениеттің жағдайын шынайы қарастыру, ұлтаралық қатынастар мәдениетін қалыптастыруда және жастарды әскери өнерге баулуда, патриоттық тәрбие беруде ғылыми негізделген қорытындылар мен ұсыныстарды жасауға мүмкіндік береді. Сонымен бірге Ұлы Отан соғысы кезеңіндегі Қазақстан тарихының жекелеген өлкетанушылық мағынасын зерттеп-білуге назар аудару, тарихи объективтілікке қол жеткізуге мүмкіндік береді. Оның тақырыптық ауқымы да өте кең. Мысалы, тылдағы еңбекшілердің Ұлы жеңісті жақындату үшін жан аянбай еткен еңбектегі ерліктері, соғыс жылдарындағы эвакуация тарихы т. б.

Соғыс тарихын өлкетанушылық мәселе деңгейінде зерттеу, біздің ойымызша, Ұлы Отан соғысы кезеңіндегі тарихымыздың ауқымын кеңейте береді деген ойдамыз. Сонымен қатар біздің «Ұлы Отан соғысы жылдары Қарағанды облысында эвакуацияланған тұрғындарды және материалдық қорларды орналастыру (1941-1945 жж. ) » деп аталатын магистрлік диссертация Отанымыздың тарихын, өлке тарихын зерттеуде жаңа деректер мен тұжырымдарды ортаға салған ізденіс болмақ.

Қарағанды облысының кеңес өкіметі тұсында ірі өндіріс ошағы болып қалыптасқандығын, мыс, темір, көмір, мырыш т. б. өндірістік базасы мен географиялық кең ауқымды көлемін, эвакуацияланған халықтарды орналастыру потенциялын ескерсек, жаңаша көзқараста соғыс жылдарындағы аймақ тарихын, жеңістің 75 жылдық мерейтойы қарсаңында маңызды тақырыптардың бірі болмақшы.

Тақырыптың зерттелу деңгейі. Соғыс туралы жинақталған мәліметтер ғылыми әдебиетте құжат пен материал жинақтары, монографиялар, ұжымдық зерттеулер, тақырыптық жинақтар, мерзімді баспасөздегі мақалалар, диссертациялар түрінде көрініс тапты. Қандай да бір мәселенің зерттелу дәрежесін анықтау, оның кейбір ережелерін жалпылау, оларға ғылыми баға беруге тарихнама көмектеседі. Басылымдардың көбеюі тарихнаманы талдауға қажетті қомақты деректік қор құруға алып келді. Ғылыми білімнің өсуі ғана емес, олардың сапасы да өзгерді. Соғыс тақырыбындағы зерттеулер, жеткілікті толық зерттелген, келесілері қанағаттанарлық деңгейде, ал үшіншілері, ең алдымен, идеологиялық себептерге байланысты мүлде зерделенбеген.

Посткеңестік кезеңде Ұлы Отан соғысының тарихын зерттеу қызығушылық, әсіресе, Қазақстан мен КСРО тарихын қайта қарауға байланысты артты. Қазіргі отандық тарихнамада КСРО-ның Ұлы Отан соғысы мәселесі оның маңыздылығы мен өзектілігі тұрғысынан басты мәселелердің біріне айналуда. Жаңа кітаптар мен мақалалардың пайда болуымен қатар журнал беттерінде және бұқаралық ақпарат құралдарында дискуссиялар мен полемика жүргізіледі. Дегенмен, екінші дүниежүзілік соғыс тарихы - қазақстандық тарихнамада аз зерттелген салалардың бірі. КСРО тұсында ресми билік идеологиясы негізінде және «ұлы орыстық» көзқарас тұрғысынан түсіндірілген екінші дүниежүзілік соғыс тарихы біз үшін баламасыз тарихқа айналды. Отандық тарихшылардың бұл тақырыпты өз бетінше зерттеп, ұлттық көзқарас тұрғысынан зерделей бастауы тәуелсіздік кезеңіне түспа-тұс келеді. Бірақ, қазақ ұлты мен қазақстандықтардың екінші дүниежүзілік соғыс тарихына қатысты ортақ көзқарасын білдіретін тарихи баға әлі де болса толық ұсынылған жоқ.

Зерттеу тақырыбы бойынша әдебиеттерді талдау, тарихнаманы екі ірі кезеңге бөлуге мүмкіндік берді: кеңестік (соғыс басталған уақыттан бастап - 1980 жылдардың соңына дейін) және қазіргі , ол КСРО ыдырағаннан кейін басталып, бүгінгі күнге дейін жалғасуда. Әрбір кезең үшін ғылыми зерттеудің ерекше әдістері мен тәсілдері, пайдаланылған тарихи деректердің көлемі, өзіндік жинақтау деңгейі тән.

Кеңестік кезеңдегі зерттеулерде соғыстағы жеңіс дәріптелді. Коммунистік партия, оның жетекшілері мен соғыс барысында батырға айналған тұлғалардың үлесін ғана көрсету басым. Ал қазіргі кезеңдегі зерттеулерде соғыс жылдарындағы депортациялар, арнайы еңбек армияларының құрылуы, сол уақыттағы халықтың ауыр жағдайын нақты мысалдармен зерделеу жолға қойылды. Сонымен қатар, әйелдер мәселесі де зерттеліп жатыр.

Соғыс қарсаңында Қазақстанда төрт баспа жұмыс істеді: қазақстандық партия баспасы, қазақ баспасы, көркем әдебиет баспасы, комсомол жастары баспасы. 1941 жылдың ақпанында Қазақ біріккен мемлекеттік баспасы (КазОГИз) құрылды.

Соғыс жылдарындағы баспа өнімдерінде ресми құжаттар, кітаптар, брошюралар, әскери, қорғаныс тақырыбына арналған үгіт парақшалары басым болды. Олардың арасында «Қызыл армияның кітапханалық сериясы», «Қызыл армия мен майдан жарғысының ережелері» т. б. әскери іс бойынша басқа да нұсқаулықтар болды. Осы жылдары В. И. Ленин, К. Маркс, Ф. Энгельс, соғыс, мемлекетті қорғау туралы 40-тан астам еңбектері қазақ тілінде (жалпы таралымы 440 мың бірліктен астам) шығарылды. Ғылыми басылымдардан «Қазақ КСР тарихы» (1943 ж. ) жарыққа шыққанын атап өту қажет [1] . Бұл еңбек КСРО-да алғаш рет одақтас республика тарихын құру тәжірибесі жинақталған зерттеушілер ұжымымен, соғыс жылдары Алматы қаласына көшірілген көрнекті кеңес тарихшылары: А. П. Кучкин, А. М. Панкратова, Б. Д. Греков, Н. М. Дружинин, Е. Бекмаханов және т. б. қатысумен жазылды.

Екінші дүниежүзілік соғыс тақырыбындағы зерттеулер соғыс аяқталған тұста шыға бастады. Е. А. Скуришинаның редакторлығымен шыққан «Великая Отечественная война Советского народа» кітабы басылып шықты [2] . Бұл зерттеулер кейінгі жылдарда да жалғасын тапты.

Кеңес Одағы бойынша 1945-1977 жылдар аралығында ғана Ұлы Отан соғысының тарихына арналған 16 мыңдай кітап пен кітапшалар шыққан, бұлардың жалпы тиражы 700 млн. данадан асты. Жеңістің 50 жылдығына орай КСРО-да 30 мыңнан астам кітаптар, ғылыми еңбектер, мақалалар жарық көрген екен [3] . Кеңестік рухта жазылған зерттеулер, кеңес адамдарының алапат соғыстағы жеңісін насихаттап, адамзат тарихында ешқашан болып көрмеген ІІ-ші Дүниежүзілік соғыс және олардың ажырамас бөлігі болған Ұлы Отан соғысындағы жеңіске қосқан коммунистік биліктің үлесі жайлы жазды. Жеңісті насихаттау ісі ғылым мен білімнің, мәдениеттің барлық салаларын қамтыды.

Академик Манаш Қозыбаев «Кеңес тарихының ең сүбелі бөлігі Ұлы Отан соғысының тарихы зерттеліп келеді. Алайда, әлі де шешуін күтіп тұрған проблемалар баршылық» деуі [4], Ұлы Отан соғысына қатысты кейбір мәселелерді қайта бағалауды және жаңа көқарастар шеңберінде қарауды талап етеді.

Ұлы Отан соғысының тарихын жазуда билік қоғамның назарын қасіретті оқиғалардан аударып әкетті. Зерттеушілер архивтегі құпия құжаттарды қолдануға мүмкіндіктері болмады. Қатаң идеологиялық бақылау жағдайында зерттеушілер соғыс тарихының көлеңке жақтарын, сталиндік жүйе жасаған зұлымдықтарын ашып көрсете алмады.

Соғыс және ондағы қазақстандықтардың үлесі туралы басылымдардың басты кемшілігі - жаңа еңбектерде жеке басқа табынушылық заманы мен тоқырау кезінде қалыптасқан ойлау стереотиптері, зерттеу қағидалары мен әдістерінің орын алуы. Әскери-тарихи еңбектерде соғыстың негативті емес, позитивті тұстарын ғана көрсетуі, жоғарғы басшылыққа жағынып кітап, мақалалардың даяр қалыппен берілуі орын алды. Құрамалардың әскери қимылдары көп жағдайда жеке бөлімше құрамалары арқылы көрсетілді, көрші халықтардың жәрдемі, көмекке берілген күш пен құралдары ескерілмей қала берді. Оларда ұрысты жоспарлаған құжаттарға, жағдайдың өзгеруіне байланысты қабылданған шешімдерге талдау аз жасалды. Сонымен қатар, соғыс кезінде нақты ерлік көрсетіп, көзге түскен кейбір батырларымыздың қаһармандығы мүлдем жазылмады немесе ат-үсті ғана аталып өтілді.

Соғыс тарихнамасында көмескі мәселелердің бірі - ол біз зерттеуіміздің нысаны етіп алған соғысы жылдарындағы материалдық, халықты эвакуациялау тарихына байланысты нақты мәліметтің аз болуы. Оның ішінде Орталық Қазақстандағы эвакуация тарихы тіпті қарастырылмаған деуге болады. Депортацияланған халықтар тағдыры да көп зерттелмеді. Кейінгі жылдары соғыстың «ақтаңдақ» беттері ашылып, ашық пікірлер айтылуда. Мұндай сәттерде салиқалы пікірлер мен қатар жаңсақ ойлар да, тіптен белгілі бір мақсатты көздеген арандатушылық әрекеттер де көрініп қалады. Мысалы, бүгінде Ұлы Отан соғысының нәтижесі мен оның маңызын жоққа шығару әрекеттері де байқалуда. Ал мұндай нәрселер жас ұрпақтың санасына күдік ұялатып, күнделікті тұрмыста олардың кейбірі соғыс ардагерлерінің намысына тиетін қылықтарға итермелейді. Бұл әрине, маман зерттеушілерден, сондай-ақ соңғы кезде тарихи тақырыптарға асығыс тұжырым жасайтын тарихшылардан үлкен жауапкершілікті талап етеді. Себебі, соңғы топтағы авторлардың тарихқа да, қоғамдық ой-пікірге де тигізер пайдасынан зияны мол екендігін ескерген жөн.

Соғыс жылдарындағы көші-қон жайында жазылған А. Есимованың мақаласында Қазақстан демографиялық жағдайы баяндалады. Автор соғыс жағдайында эвакуацияланғандардың 40% 4 облысқа бөлінді дейді. «Олар: Алматы, Қызылорда, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан облыстары еді. Ғалымның зерттеуі бойынша, республикаға келген шешен, ингуш, татар, қарашай, балқар, еврей, әзірбайжан, түрік тағы басқаларының үлес салмағының көбеюіне байланысты жергілікті жерлерде қазақ халқының үлес салмағы азая түскендігін атаған. Демек, автор бірқатар мәселелерді көтерген. Сонымен, ізденушінің өзі бұл еңбекте көші-қон толқыны жүрген уақыттарда кейбір мәліметтер толық еместігін айтады. Бірақ, мұрағат деректері мен санақтарда өзге ұлт өкілдері Қазақстанға көптеп көшіріліп, ұлттық құрамға әсерін тигізгендігі сөзсіз» [5] - дейді.

Мұсабаева Г. 1939 жылы Қарағанды облысының аумағында арнайы қоныстындырылған «340 отбасы, оның ішінде 1629 поляк ұлты» болды, түрменің Спасск бөлімінде қамауда «1208 поляк» ұлтынан болды деген мәлімет береді [6] .

Ұлы Отан соғысы жылдарындағы көші-қон эвакуация, депортация, реэвакуация, репрессия секілді іс-шаралармен тығыз байланыста жүргендігі тарихнамалық зерттеулерді салыстырмалы талдау нәтижесінде анықтала түсті.

Қазақстанға мұрағат деректеріне қарағанда, 1940 ж. республикааралық көші-қон бойынша Кеңес Одағының жері аз республикаларынан 13264 шаруашылық отбасы көшіп келді. 1940 ж. Қазақстан Халық Комиссарлар Кеңесіне қарасты қоныс аударту бөлімінің қорытынды есебі бойынша, Солтүстік және Шығыс Қазақстанның 6 облысына 25 мың шаруашылық отбасы көшірілуі тиіс болса, Оңтүстік Қазақстан облысына 900 отбасы келуі жоспарланған. Нәтижесінде 19293 шаруашылық отбасы көшірілді.

1941-1943 жж. көші-қон қозғалысы Қазақстанда жалғаса түсті. Осы аталған жылдарда барлығы - 484149 адам эвакуацияланды Соғыс кезіндегі республика тарихын зер сала зерттеп, алғаш 1950-1960 жылдары көлемді монографиялар жазған ғалымдар - Ғ. Әбішев [7], пен М. Қ. Қозыбаевтар [8] болды. Тарихшы-ғалымдардың зерттеулерінде Ұлы Отан соғысы кезіндегі елдің дамуы, қазақстандықтардың майдан мен тылдағы жеңіске қосқан үлестеріне лайықты баға беріліп «Қазақстан-майдан арсеналы» [9] деген қорытынды жасалды. Сонымен қатар осы кезеңде А. Нүсіпбековтың ғылыми еңбегі жаңаша ойларымен, пайымдауларымен көзге түседі [10] . Ол Ұлы Отан соғысы жылдарындағы республика еңбекшілерінің еңбегі мен қазақстандықтардың Мәскеу түбіндегі шайқасқа қатысуын өзінің зерттеуінде кең қарастыра алды. Бірақ еңбекте эвакуацияға байланысты мәліметтер өте аз.

Қазақстандықтардың ерлік істері мен тыл еңбеккерлерінің қажырлы еңбегі «Қазақ ССР тарихының» бірнеше рет жарық көрген басылымдарында келтірілді [11, 12] .

1950 жылдардың соңы - 1960 жылдардың басында 6 томдық «1941-1945 жж. Кеңес Одағының Ұлы Отан соғысының тарихы» және 12 томдық «1939-1945 жж. Екінші дүниежүзілік соғыс тарихы» жарық көрді.

Жалпы, тарихшылар Т. Балақаев және Қ. С. Алдажұманов [13] пен жеке Қ. Алдажұмановтың [14] мәліметтері бойынша Ұлы Отан соғысындағы қазақстандықтардың майдан мен тылдағы жағдайлары жайлы 1941 жылдан бастап 1979 жылға дейінгі аралықта 25 монография, 11 мақалалар жинағы, құжаттар мен естеліктер, 200-ге жуық ғылыми мақалалар, 20-дан астам естеліктер мен шағын кітапшалар жарық көрген.

1960-1980 жылдары соғыс кезінің құжаттарын жариялауға көп көңіл бөлінді. Мысалы, 1968 жылы Қазақ КСР ҒА Ш. Ш. Уәлиханов атындағы тарих, археология және этнография институты Қазақстан КП ОК жанындағы Партия тарихы институтымен, Қазақ КСР Министрлер Кеңесі жанындағы Бас Мұрағат басқармасымен және журналист, жазушылармен бірігіп, «Кеңес Одағының батырлары - қазақстандықтар» атты екі томдық еңбек шығарды. Онда алғашқы рет сол кезде белгілі болған Ленин орденімен және Алтын Жұлдыз медалімен марапатталған 447 қазақстандық жауынгерлер туралы материалдар жинақталды. Отанды қорғауда қазақстандықтардың әртүрлі операцияларға қатысқандығы жөнінде очерктік еңбектер және тылдағы ерлік мәселесі де кең түрде айтылды [15, 16] .

Осы жылдар аралығындағы Қарағанды облысының өндіріс орталықтарының соғыс жағдайында даму барысы жайлы зерттеулер жарияланды. 1966 жылы шыққан Л. А. Пинегина, С. А. Федюкиннің монографиясында Жезқазған мыс аймағының соғыс жылдарындағы дамуы барысына үшінші тарауын арнады [17] . Жұмысшылардың өндірістегі еңбектерімен қатар, олардың тұрғын үй мәселесінің шешілуі жайлы мәліметтер берілген.

Соғыс жылдарындағы Қазақстан мәдениеті тақырыбының зерттелуіне келсек, Л. В. Максакованың [18], А. Ж. Қалшабековтардың [19] еңбектерінде соғыс жылдарындағы мәдениеттің дамуы, интеллигенцияның жеңіске қосқан үлесі туралы айтылды.

Келесі ерекше атап өтерлік зерттеулердің бірі Н. Даулбаевтың «Карагандинский угольный бассейн» [20] монографиясы. Автор көмір бассейнінің қалыптасуы, шахталардың ашылып, өндірістік жетістіктермен қатар, соғыс кезеңіндегі Қарағанды көмір бассейнінің маңызының артуы жайлы жазған. Монографияда өндірістік статистикалық мәліметтермен қатар халық санының өсуі, соған сәйкес әлеуметтік мәселелердің шешілуі жайлы ақпараттарымен құнды.

Қарағанды қаласы өндірісті дамытушы орталық ретінде тарихшылармен қатар өлкетанушылардың да зерттеу нысанына айналды. А. А. Воейков Қарағанды қаласының сол уақыттағы бейнесін көрсету мақсатында зерттеу жүргізіп, Қарағанды қаласының соғыс жылдарында дамуына тоқталды [21] . Шахтерлердің жауапкершілікпен жұмыс жасағанын жаза келіп, халық арасында патриоттық рух мәселесіне де тоқталып, «ортақ жауға қарсы жеңіс үшін» сөз сөйлеген жұмысшылардың пікірлеріне тоқталған [21, 27] .

80 жж. жарияланған зерттеулер қатарында Д. А. Шаймухановтың зерттеуі бар [22] . Орталық Қазақстандағы көмір, мыс өндірісімен қатар қара шойын өндіру орталығы ретінде қалыптасуы жайлы зерттеу болып табылады. Соғыс жылдарында қалыптасып, мүмкіндігі күшейтілген Қарағанды металлургия комбинатының дамуы жайлы зерттеу бола отырып, жұмысшылар тобының қалыптасуыжайлы мәліметтер берілген.

Кеңес өкіметі тұсында «Қазақстан қалаларының тарихы» сериясы бойынша зерттеулер жарияланып тұрды. Қарағанды қаласы жайлы шыққан зерттеулердің бірі, 1989 жылы шыққан «Караганда» кітабы [23] . Көпшілік оқырманға таныстырушы құрал ретінде жарияланған еңбекте, Ұлы Отан соғысы жылдарында өлкенің дамуы, оның ішінде, шахтерлер ерлігі, соғысқа қатынасқан қарағандылықтар ерлігі, аймақ халқының өсуі, олардың материалдық жағдайының шешілу мәселелері талданған.

Қазақстан тәуелсіздік алған тұста, зерттелетін тақырыптар көлемі кеңейді. Жаңа тақырып салалары пайда болып, қолданылатын әдіс-тәсілдерде де өзгеріске ұшырады. КСРО құрамында соғысқа қатысушы республика, оның ішінде облыс ретінде жеңіс мерейтойлары ұмытылмай жарияланып отырды. Қазақстандықтардың Ұлы Отан соғысындағы ерліктері, әскери құрамалардың шайқастарға қатысуы, республика халық шаруашылығының соғыс жылдарындағы дамуы, тылдағы еңбеккерлердің ерен еңбегі, соғыс тарихына қатысты қазақстандық жеке тұлғаларға қатысты түрлі жаңаша ой пікірлер, тұжырымдар соңғы жылдары шыққан Ұлы Жеңістің жыл сайынғы мерейтойларына орай өткізіліп отырған республикандық, халықаралық деңгейдегі ғылыми-теориялық және ғылыми-практикалық конференциялардың материалдарының жинақтарын атап өтуге болады [24] .

2000 жж. публицист қаламгерлер В. Могильницкийдің [25], В. Суворовтың [26] . жалпы Ұлы Отан соғысына, екінші дүниежүзілік соғыс тарихына қатысты жаңаша көзқарастары, пайымдаулары жазылған соны еңбектерін атап өтуге болады.

КСРО көлеміндегі демократиялық үдерістердің нәтижесінде, осыған дейін зерттеуге тыйым салынған тарихтағы «ақтаңдақтар» мәселесі көтеріле бастады. Солардың қатарында 1945-1956 жж. елдегi қоғамдық - саяси ахуал, саяси жүйедегі қысымдар мен қуғын - сүргіндер, КСРО-ның бір аймағынан екінші жеріне күштеп жер аударылған халықтар мен олардың тағдыры туралы зерттеу жұмыстарын жүргізуге жол ашылды. Сөйтіп осы мәселелерге байланысты бұрыннан құпия сақталған мұрағат құжаттары ашылып, араға 50-60 жыл салып, кеңестік сталиндік лагерлер жүйесі, күштеп қоныс аудару саясатының орны толмас зардаптары туралы ғылыми конференцияларда баяндамалар жасалынып, алғашқы материалдар жарық көрді. Кеңестік биліктің халықтарды жер аудару туралы жоспарлары, олардың іске асырылуы, жер аударылған халықтардың қанқұйлы саясаттан күйреген тарихи атамекендері, тұрмыстық және құқықтық жағдайы жөнінде құжаттар легін алғаш рет Ресей ғалымдары Н. Ф. Бугай, В. Н. Земсков, А. М. Некричтің және Қазақстандық ғалымдар Т. Баймұқанов, А. Шарақымбаев, Қ. Байдильдин, З. Байтеков жариялады [27] . Бұл зерттеулер, соғыстың салдарын анықтау тұрғысынан маңызды зерттеулер болып отыр.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.