Айырбас шартының түсінігі
КІРІСПЕ
Қурстық жұмыстың жалпы сипаттамасы. Айырбас шарты бойынша тараптардың əрқайсысы шаруашылық жүргiзудi, оралымды басқаруды басқа тараптың меншiгiне бiр тауарды екiншiсiне айырбасқа беруге мiндеттенедi (бұл ҚР АК 501 бабының тұжырымдамасы).
Түсiнiктiлеу айтатын болсақ, айырбас шарты бойынша бiр тарап өз тауарын өзге (екiншi) тараптың тауарына айырбастайды. Тараптардың əрқайсысы бiр бiрiне тауарды меншiкке, шаруашылық жүргiзуге, оралымды басқаруға беруге мiндеттенедi.
Тараптардың әрқайсысының екінші тарапқа бір тауарды екінші тауарға айырбастауға міндеттенетін азаматтық-құқықтықшарт. Егер бұл тәртіптерге және айырбас мәніне қайшы келмесе, айырбас шартына сатып алу-сату тәртібі қолданылады
Айырбас шарты өзiнiң заңды табиғатына сəйкесконсенсуалды, өзара жəне өтеулi (ақылы) шарт болып табылады. Айырбас қатынастары тек тауарларды басқа бiр тауар айырбастағанда емес, сонымен бiрге тауарларды белгiлi бiр қызмет, жұмысқа (оның нəтижесiнде) айырбастағанда орын алады, əсiресе егер бiр тарап екiншi тарап одан белгiлi затты жасау үшiн материалын артығымен беретiн болса. Зат қызметке, жұмысқа айырбасталса, онда мердiгерлiк қатынастарын, ақылы қызмет көрсету бойынша қатынастардың құқықтық реттелуiнiң ерекшелiгiн, туындайтын мiндеттемелердiң мəнiсін ескеру керек болады. Айырбас қатынастарына - бiр тауар мен екiншiсiн айырбастағанда, олардың құны бiрбiрiне сəйкес келмеуiне байланысты тараптардың бiрi қосымша ақшалай өтемақы беретiн жағдайларда жатады.
Жұмыстың өзектілігі. Ұсынысты қабылдау (акцепт) туралы айтып кетейік. Қазіргі өндірістің өсуі, тауарлардың алуан түрлілігі және оларды пайдалану мақсаттарының кеңеюі, сатып алынатын тауардың сатып алу - сату затына талаптардың жоғарлауына әкеледі. Заттар сатып алу- сату шарты нысанының кең тараған түрі. Кез келген зат тектік немесе жеке сипаттар арқылы анықталып, жылжитын немесе жылжымайтын тауар болуы мүмкін. Шарт нысанының сипттпмалары ең алдымен шарт орындалмаудың шарттарда екі жақтық құқықтары мен міндеттеріне әсер етеді. Сатып алу- сату шарты бағасы дегеніміз, оны алуға сатып алушының немесе онымен көрсетілген үшінші тұлғаның құқығы бар, қарсылай ақша түріндегі қанағаттандыру. Тарифтер, баға белгілеу, ставкалар және тағы басқа заңдық актілерде қарасырылған жағдайларда уәкілді мемлекеттік органдармен орнатылады.
Орталықтандырылған тәртіпте орнатылған баға белгілеу, тарифтерден кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің өздері қойған бағалар ажыратылады. Басым көпшілік жағдайларда баға шартпен қарастырылады. Сатушы сатып алушыға шартпен белгіленген тауарды беруге міндетті. Сатушы тауарды берумен бірге сатып алушыға оның керек жарақтарын оған қатысты құжаттарды беруге міндетті. Мұнда тауардың жиынтығы, қауіпсіздігін, сапасын алушыға берілуге тиіс тауар саны шартта тиісті өлшем бірліктеріне сәйкес немесе ақшалай түрде көзделеді. Тауарлардың саны туралы талап оны айқындау тәртібін шартта белгілеу жолымен келісіледі. Сатушы сатып алушыға шартқа сәйкес келетін тауар беруге міндетті.
Берілген курстық жұмыстың мақсаты - Айырбас шартының осы ерекшелігі оны жасасу тәртібіне де әсер етеді. Көбінесе ұсынушы (оферент) бұл сатушы, ал шарт жасасу туралы ұсыныс (оферта) деп аталады. Орталықтандырылған тәртіпте орнатылған баға белгілеу, тарифтерден кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің өздері қойған бағалар ажыратылады. Басым көпшілік жағдайларда баға шартпен қарастырылады
Осыған сәйкес курстық жұмыстың міндеті:
- кәсіпкерлік үрдісінде жүзеге асырылатын;
- айырбас шартымен заңдарда немесе тараптардың келісімінде көзделген өзге реттерде жазбаша жасауы тиіс.
Курстық жұмыстың объектісі - Айырбас шарты бойынша тараптардың əрқайсысы шаруашылық жүргiзуі керек.
Курстық жұмыстың пәні - Қазақстан Республикасы Азаматтық құқығы
Курстық жұмыстың құрылымы- Қазақстан Республикасындағы айырбас шартын қарастыра отырып, алу туралы арыздар бойынша іс жүргізуге тоқталу болып табылады.
1 Айырбас шартының түсінігі
1.1 Айырбас шартының ұғымы және құрамалары
Айырбас шарты бойынша түсінігі əрқайсысы шаруашылық жүргiзудi, оралымды басқаруды басқа тараптың меншiгiне бiр тауарды екiншiсiне айырбасқа беруге мiндеттенедi (бұл ҚР АК 501 бабының тұжырымдамасы). Түсiнiктiлеу айтатын болсақ, айырбас шарты бойынша бiр тарап өз тауарын өзге (екiншi) тараптың тауарына айырбастайды. Тараптардың əрқайсысы бiр бiрiне тауарды меншiкке, шаруашылық жүргiзуге, оралымды басқаруға беруге мiндеттенедi. Айырбас шарты Рим құқығында шарт нысаны ретiнде сатып алусату шартынан бұрын қалыптасқан.
Жеке құқықтық қатынастарды құқықтық реттеу Римде сияқты жоғары дəрежеде болмаған қоғамдарда айырбас қатынастары материалдық игiлiктердi бөлудiң объективтi ең басты нысаны болды. Одақ кезiндегi (кеңес одағы) кезiндегi азаматтық құқықта социалистiк ұйымдардың қатысуымен айырбас шарттары өте шектеулi қолданылды. ҚРда қаржынесие жүйесiнiң құлдыраған кезде заңды тұлғалардың қатысуымен жасалған айырбас шарты, шарттық қатынастардың негiзгi нысандарының бiрi болды. Əсiресе, бұл 1993 ҚР ұлттық валютасы енгiзiлгенге дейiн айқын сезiлдi Айырбас шарты жария шарт.
Оның осы қасиетіне байланысты бөлшек саудамен жүзеге асыратын кәсіпорын немесе қандай да болсын кәсіпкер кезкелген шарт жасауға міндетті. Заңдарда (заңнамада) қарастырылғанды қоспаған кәсіпкер бөлшек сатып алу-сату шарттарын жасағанда бір тұлғаға өзге тұлға алдында артықшылық жасауға құқылы емес. Яғни шарттың бағасы, өзге жағдайлары барлық тұтынушыларға бірдей болуы керек, ал заңнамамен қарастырылса тұтынушылардың бөлек санаттары үшін жеңілдік жасалуы мүмкін. Кәсіпорын тауарды беру мумкіншілігі бола тұрып бөлшек сатып алу-сату шартын жасасудан бас тартса, тұтынушы өзіне негізсіз бас тартумен келтірілген шығындарды өндіріп ала алады. Осындай мән-жайлар туралы тапсырысшыға ескертпеген, не ескертуге жауап алу үшiн қисынды мерзiмнiң аяқталуын күтпестен немесе жұмысты тоқтата тұру туралы тапсырысшының уақытылы нұсқауына қарамастан жұмысты жалғастырған мердiгердiң тапсырысшы оған тиiстi талаптар қойған кезде аталған мән-жайларға сiлтеме жасауға құқығы жоқ (ҚР АК 628 бабы 2 тармағы). Осы норманың мағынасы бойынша тапсырысшы мердiгердiң хабарлауына байланысты жауапты қисынды мерзiмiнiң iшiнде беруi тиiс.
Егер шартпен белгiленген талаптарды сақтамай жұмысты тапсырысшының берген сапасыз материалдардан орындаса, ол тек материалдардың кемшiлiктерiн тиiстi қабылдау кезiнде анықтау мүмкiн болмаған ретте ғана жауапкершiлiктен босатылуы мүмкiн. Яғни, тапсырысшы берген материалдардың сапасын тиiстi бағаламауда мердiгердiң кiнәсi болуы керек. Осыған байланысты, жұмыс мердiгердiң материалынан орындалса, мердiгерлiк шартында тапсырысшының кепiлдiгi көбiрек болады, себебi материалдарды қамтамасыз еткен мердiгер олардың сапасы үшiн кiнәсi барлығы немесе жоқтығына қарамастан жауапты болады.
Ұсынысты қабылдау туралы айтып кетейік. Шартпен тарабының ол көпшілік жағдайларда тауардың бағасын төлеу арқылы жасалады. Бөлшектеп сатып алу-сату шартының нысаны. Әдетте бөлшектеп сатып алу-сату шарттарының нысаны ауызша болып келеді, сонымен қатар бұл шарттарды жазбаша нысанда жасау мүмкіншілігі де жоққа шығармайды. Жазбаша нысан тараптардың құқықтары мен міндеттері болашақ уақытқа арналса орынды болып келеді. Мысалы, тауарлар алдын-ала тапсырыстар негізінде, пошта арқылы жіберу жолымен сатылады, жеңіл автокөлік сатылады ж.б.
Егер заң актілерінде немесе айырбас шартында, соның ішінде сатып алушы қосылатын формулалардың немесе өзге де стандарттық нысандарының талаптарында өзгеше белгіленбесе, сатушы сатып алушыға касса немесе тауар чегін немесе тауарға ақы төленгенін растайтын өзге де құжатты берген кезден бастап бөлшектеп сатып алу-сату шарты тиісті нысанда жасалған болып ессптеледі. Аталған құжаттардың сатып алушыда болмауы оны шарттың жасалғандығын және жағдайларын растау үшін куәлік айғақтарға сүйену мүмкіндігінен айырмайды.
Жалпы алғанда, интеллектуалдық (өнеркәсiптiк) меншiк объектiсiне құқық бекiтiлгенге дейiн тапсырысшы ол туралы жарияламауы керек. Ерекшелiк, тек интеллектуалдық меншiк объектiсiн көрмеге қою үшiн жасалады және осы үшiн шартта тиiстi жағдай болуы керек, ал өнеркәсiптiк меншiк объектiсiне құқықтарды рәсiмдеу (патенттеу туралы өтiнiш) көрме болғаннан кейiн алты айдан кешiктiрiлмей жүргiзiлуi тиiс. Мердiгер өз күшiмен және есебiнен өзiнiң кiнәсi бойынша техникалық құжаттаманың қателiктерiн жоюға мiндеттi, егер олар тапсырысшының техникалық тапсырмасында немесе шартта белгiленген техникалық-экономикалық көрсеткiштерден ауытқуға әкелуi мүмкiн болса. Тұтынушылардың құқығын қорғау туралы заң төмендегілерді реттейді: тұтынушылардың тауар туралы ақпарат алуы кезіндегі қарым-қатынасты, сапаға сәйкес келетін тауар ауыстырып алуды, тұтынушылардың оларға сапасы тиісті болып келмейтін тауар сатылғанына жұмыстар орындау, қызмет
Өз қарасымызда іс-әрекеттің құқыққа қайшы және кінәлігіне нұсқауы жетпейді деп атайды
заңмен қорғалатын мүдделерге қоғамға - қауіпті және құқыққа қайшы қолсұғушылық процесін айтамыз және құбылыстардың рет-ретімен даму көзқарасы бойынша, субъектінің қылмыстық әрекетінен (әрекетсіздігінен) басталады және қылмыстық нәтиженің зардабымен аяқталады. Сатып алу-сату келісім шарттарының жалпы ережелерін сипаттап болғаннан кейін шарт ұғымынан бастап, бұл келісім шарттың әр түрінің ерекшеліктеріне тоқтап өту қажет. Сату-сатып алу шарттарының саралану негізі - олардың бір бірінен сату тәсіліне және объектісіне қарай ерекшеленуіне байланысты болады.
Келісімшарттың түсінігі. Бөлшектеп (жекелеп) сату шарты бойынша тауар сату жөніндегі кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын сатушы сатып алушыға кәсіпкерлік қызметке байланысты емес, әдетте жеке өзіне, отбасында, үйінде немесе өзге де пайдалануға арналған тауарларды беруге міндеттенеді, ал сатып алушы сол тауарды қабылдап, ол үшін тиесілі ақысын төлеуге міндеттенеді.
Айырбас шартының осы түрін жетілдіре түсіну үшін бөлшектеп сату дегеніміз тұтынушылық мақсаттарда сатуға рұқсат етілетін кез келген заттардың, яғни тауарлардың, бір-бірлеп, жекелеп, аз көлемде, және т.с.с. сатылуы деп білу қажет. Бөлшектеп сатудың қарама қарсы түсінігі - ол көптеп сату, көтерме сауда жасау.
Жалпы сату-сатып алу шартына қарағанда бөлшектеп сату келісім шарты жария шарты болып танылады (ҚР Азаматтық кодексінің 387-бабын қараңыз).
Айырбас шарты бойынша сатушының негізгі міндеттері - сатып алушыға (тұтынушыға) келісімде көзделген тауарды беру, оның керек-жарақтарын, құжаттарын беру және сонымен қатар сатып алушыға тауар жөнінде барлық мәліметтердіақпаратты беру болып танылады (АК 448-б.).
Сатып алушының негізгі міндеттері - тауарды қабылдау және оның құнын төлеу. Тараптардың құқықтары жоғарыда келтірілген міндеттерге сәйкес туындайды.
Сатушы сапасы жарамсыз тауарды айырбастап беру немесе қайтару кезінде Тұтынушылар құқықтарын қорғау туралы ҚР Заңының нормалары мен ҚР АК - ның 454-бабы нормалары қолданылады.
Айырбас шарты бойынша тараптардың әрқайсысы шаруашылық жүргiзудi, оралымды басқаруды басқа тараптың меншiгiне бiр тауарды екiншiсiне айырбасқа беруге мiндеттенедi.
2.Айырбас шартына тиiсiнше сатып алу-сату шартының ережелерi қолданылады, өйткенi бұл осы тараудың ережелерiне және айырбас мәнiне қайшы келмейдi. Бұл орайда тараптардың әрқайсысы тауарды беруге мiндеттенетiн сатушы деп және айырбастап алуға мiндеттенетiн сатып алушы деп танылады.
3. Осы тарауда көзделген ережелер, егер заң актiлерiнде өзгеше көзделмесе және ол тиiстi мiндеттемелер мәнiнен туындамаса, құқықтарды айырбастауға (жұмыстар, қызмет көрсетулер) қолданылады.
502-бап. Айырбас шарты бойынша баға мен шығындар
1. Егер шарттан өзгеше туындамаса, айырбастауға жататын тауарлар бiр-бiрiне тең деп ұйғарылады, ал оларды беру мен қабылдап алу жөнiндегi шығындарды әрбiр жағдайда тиiстi мiндет жүктелетiн тарап жүзеге асырады.
2.Шартқа сәйкес айырбасталатын тауарлар бiр-бiрiне тең емес деп танылған жағдайда бағасы айырбастауға берiлетiн тауардың бағасынан кем тауарды беруге мiндеттенген тарап, егер шартта өзгеше тәртiп көзделмесе, тауар беру мiндетiн орындағанға дейiн немесе одан кейiн бағадағы айырманы тiкелей өзi төлеуге тиiс. шарты өз кезегінен әр түрлі негіздер бойынша келесі түрлерге бөлінеді: сатып алушымен тауарды белгілі бір мерзімде қабылдап алу шартымен жасалатын шарт; үлгілер немесе каталогтар бойынша сату; тауарды автоматтар арқылы сату; сатып алушыға тауарды жеткізіп беру шартымен сату; несиеге сату; өзіне өзі қызмет көрсетумен сатып алу . Бөлшектеп сатып алу-сату шартының ұғымы және құрамалары (элементтері).
Тауар сату жөніндегі кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын сатушы бөлшектеп сатып алу-сату шарты бойынша сатып алушыға кәсіпкерлік қызметке байланысты емес, әдетте жеке өзіне, отбасында, үйінде немесе өзге де пайдалануға арналған тауары беруге міндеттенеді (ҚР АК 445-бабы). Біздің көзқарасымыз бойынша, бөлшектеп сатып сату-алу шартында басты болып келетін нәрсе заттың әдетті пайдалануы (тағайындалуы) емес, бастысы сатып алушының тауарды көрсетілген мақсатта алу ниеті және сатушының бұл жайында хабардар болуы.
Бұл ескертуді жасаудың өз себебі бар. Қазіргі жағдаида тек өндірісте қолданылуы мүмкін, әскери тағайындалуы бар, арнайы техника ж.б. сияқты кейбір тауарларды қоспағанда тауар жеке немесе жеке емес пайдалануға арналған ба, соны анықтау қиын.
Айырбас шарты бойынша баға мен шығындар
1. Егер шарттан өзгеше туындамаса, айырбастауға жататын тауарлар бiр-бiрiне тең деп ұйғарылады, ал оларды беру мен қабылдап алу жөнiндегi шығындарды әрбiр жағдайда тиiстi мiндет жүктелетiн тарап жүзеге асырады.
2. Шартқа сәйкес айырбасталатын тауарлар бiр-бiрiне тең емес деп танылған жағдайда бағасы айырбастауға берiлетiн тауардың бағасынан кем тауарды беруге мiндеттенген тарап, егер шартта өзгеше тәртiп көзделмесе, тауар беру мiндетiн орындағанға дейiн немесе одан кейiн бағадағы айырманы тiкелей өзi төлеуге тиiс.
Бұл шартқа Азаматтық кодекстен басқа Қазақ ССР-нің 1991 жылғы 5 маусымындағы "Тұтынушылардың құқығын қорғау" туралы Заңы, Аталған ереже қолма-қол шетелдік валютаны қолданып бөлшектеп сатып алу-сату шарттарын жасасу тәртібін анықтайды. Бұл шартқа өзге де нормативтік актілер қолданымды болып келеді.
Айырбас шарты - жария шарт (Азаматтық кодекстің 445-бабының 2-тармағы). Оның осы қасиетіне байланысты бөлшек саудамен жүзеге асыратын кәсіпорын немесе қандай да болсын кәсіпкер кез келген шарт жасауға міндетті. Заңдарда (заңнамада) қарастырылғанды қоспаған кәсіпкер бөлшек сатып алу-сату шарттарын жасағанда бір тұлғаға өзге тұлға алдында артықшылық жасауға құқылы емес. Яғни шарттың бағасы, өзге жағдайлары барлық тұтынушыларға бірдей болуы керек, ал заңнамамен қарастырылса тұтынушылардың бөлек санаттары үшін жеңілдік жасалуы мүмкін. Кәсіпорын тауарды беру мүмкіншілігі бола тұрып бөлшек сатып алу-сату шартын жасасудан бас тартса, тұтынушы өзіне негізсіз бас тартумен келтірілген шығындарды өндіріп ала алады.
Айырбас алу-сату шартының осы ерекшелігі оны жасасу тәртібіне де әсер етеді. Көбінесе ұсынушы (оферент) бұл сатушы, ал шарт жасасу туралы ұсыныс (оферта) жарналы. Бөлшектеп сатып алу шарты тараптар шарттың заты, бағасы және туралы кемінде бір торап айтатын өзге жағдай келісімге келген сәттен бастап жасалған болып саналады.
Өзінің қалауы бойынша сатушы жарналы оферта жасалмай жеке офертасын да жасай алады.. Сатып алушы жағынан оферта мүмкіншілігі шектелген, бұл тек сатып алушы сатушыда жоқ тауарды алуға қызығушылығын білдіргенде ғана болуы мүмкін. Ұсынысында сатып алушы белгілі тауарды бегіленген баға бойынша алуға қалайтынын көрсетеді.
1.2 Айырбас шартының шартының нысаны
Айырбас шарты бойынша тараптардың әрқайсысы шаруашылық жүргiзудi, оралымды басқаруды басқа тараптың меншiгiне бiр тауарды екiншiсiне айырбасқа беруге мiндеттенедi.
2. Айырбас шартына тиiсiнше сатып алу-сату шартының ережелерi қолданылады, өйткенi бұл осы тараудың ережелерiне және айырбас мәнiне қайшы келмейдi. Бұл орайда тараптардың әрқайсысы тауарды беруге мiндеттенетiн сатушы деп және айырбастап алуға мiндеттенетiн сатып алушы деп танылады.
3. Осы тарауда көзделген ережелер, егер заң актiлерiнде өзгеше көзделмесе және ол тиiстi мiндеттемелер мәнiнен туындамаса, құқықтарды айырбастауға (жұмыстар, қызмет көрсетулер) қолданылады.
Айырбас шарты бойынша баға мен шығындар
1. Егер шарттан өзгеше туындамаса, айырбастауға жататын тауарлар бiр-бiрiне тең деп ұйғарылады, ал оларды беру мен қабылдап алу жөнiндегi шығындарды әрбiр жағдайда тиiстi мiндет жүктелетiн тарап жүзеге асырады.
2. Шартқа сәйкес айырбасталатын тауарлар бiр-бiрiне тең емес деп танылған жағдайда бағасы айырбастауға берiлетiн тауардың бағасынан кем тауарды беруге мiндеттенген тарап, егер шартта өзгеше тәртiп көзделмесе, тауар беру мiндетiн орындағанға дейiн немесе одан кейiн бағадағы айырманы тiкелей өзi төлеуге тиiс. Кәсіпқой ретінде сатушы сатып алушыға берілетін ақпарат мазмұнын өзі айқындайды. Дегенмен, ақпарат өзіне міндетті кезендерді енгізуі қажет: олар, баға жөніндегі сенімді және қажетті хабар; алушының қызықтырған өнім туралы тұтынушылық қасиеті жайлы мәлімет, затты тұтыну жайлы ереже, оны сақтау және қауіпсіз пайдаға асыру тәртібі. Ал азық түлік өнімдеріне қатысты өнімнің құрамы, қуаттылығы, денсаулыққа зиянды заттар құрамы және сақталу мерзімі туралы ақпарат берілуі тиіс. Бұл ақпарат тұтынушыға тек ауызша түрде жеткізілмейді, сонымен қатар өнімнің техникалық құжаттамасында көрсетіледі, тауарда өнімнің дайындалған және сатылған мерзімі, өзге де белгілері болуы керек. Олар тауарға сауданың бір немесе өзге саласында қолданылатын тәсілдермен соғылады.
Азық-түлік тауарлары, дәрі-дәрмек, косметика бұйымда (уақыт өте келе бұзылатын өнімдер) пайдалануға берілген мерзімі пайдаланудан шығатын уақыты көрсетілуге міндетті. Кейбір тауарлар өзінің тұтынушылық қасиетін мерзімінен ерте жоғалтып алады. Сатып алушыға бұл жағдай да ескертілуі қажет, ал тауар уақытынан ерте бұзылған кезде оны сатуға шығаруды тоқтату керек. Сатып алушы шартта отырғанға дейін тауарды көруге, оның қасиетін көзінше тексеріп алуға құқылы.
Сатушы сатуға шығарған бұйымның сатып алушының өзі мен жанұя мүшелерінің өмірі мен денсаулығына зиян келтірмеуге міндетті. Осыған сәйкес, тұтынушы өнімінің көрсетілген мерзім ішінде қауіпсіздігін талап етуге құқылы. Өнімнің адам өмірі мен денсаулығына, қоршаған ортаға қауіпсіздігіне қатысты талаптар міндетті болып келеді және мемлекеттік стандартқа сай анықталады. Мұндай өнім міндетті түрде сертификатталады, ал өнімде оның стандарттар талаптарына сәйкес келетінін растайтын белгісі болмаса өнімді сатуға және пайдалануға тиым салынады.
Егер өнімді қауіпсіз пайдалану және оны сақтау мен тасымалдау үшін арнайы ережелер сақталу керек болса, өнімді өндіруші сол ережелерді өңдеуі керек, ал сатушы оларды тұтынушының есіне салуы қажет. Өнімді тарату және өндіріс орыңдарында қауіпсіздік ережелерін сақтауды бақылау арнайы мемлекеттік органдарға (өнімді стандарттау және сертификациялау, санитарлық және эпидемиологиялық қызмет және т.б.), тұтынушылар құқығын қорғау қоғамдарына жүктеледі.
Айырбас шарты сатушының тауарды жеткізіп беру міндетін қарастыруы мүмкін. Азаматтық заңға сәйкес бұл екі жағдайда жүзеге асады. Біріншіден, бөлшек сатып алу-сату шарты үлгілер жүйесінде жүзеге асса, яғни сатып алушының тауардың үлгісімен танысуы (тауардың суреттемесі мен каталогы) арқылы жасалса. Егер заң актілерімен немесе шартпен басқа жағдай (талап) қарастырылмаса, сатушы тауарды шартта көрсетілген мекенжайға мысалы азаматтық жұмыс орнына жеткізіп берсе, келісімшарт орындалған болып есептелінеді.
Тауарды беру орны шартпен анықталмаса, онда тауар азаматтың тұрғылықты жеріне немесе заңды тұлғаның тұрған жеріне (орналасқан жеріне) жеткізілген соң тауар берілген болып есептеледі. Осы міндетті орындау мерзімі қисынды қажетті уақыт кезеңімен анықталады.
Екіншіден, бөлшектеп сатып алу-сату шарты арнайы тауарды сатып алушыға жеткізіп беру талабымен (жағдайымен) жасалуы мүмкін.
Осындай шарт жасалса сатушының және сатып алушының араларында жеткізу мерзімі туралы, сол сияқты сатып алушы сонда қабылдауды жүзеге асырғысы келетін қандай да болсын жер көрсетіледі. Өзгешелік заң актілерімен әлде шартпен қарастырылмаса, болмаса міндеттеме мәнісінен туындамаса сатушы тауарды сатып алушыға бергеннен кейін, ол жоқ болса квитанцияны немесе шарт жасалғанын растайтын өзге тұлғаға бергеннен кейін, шарт орындалған болып есептеледі. Қазіргі уақытта оларды жасаған кезде ешқандай құжат толтырылмайтын, тауарды жеткізіп беру міндетін қарастыратын бөлшектеп сатып алу-сату шарттары кең тарады. Мысалы, телефон арқылы дайын тағамдарға, өзге тауарларға тапсырыс беріледі.
ҚР АК 451-бабымен бөлшектеп сатып алу-сату шартының автоматтарды пайдалаиа отырып тауар сату сияқты бөлек түрі
АІК 38-бабында әрекет қабілетсіз азаматтардың, толық әрекет қабілеттігі жоқ азаматтардың, әрекет қабілеттігі шектеулі деп танылған азаматтардың құқықтары мен заңмен қорғалатын мүдделерін сотта олардың ата-аналары, асырап алушылары, қамқоршылары мен қорғаншылары сотта өздерінің өкілетті құжаттарын көрсете отырып қорғай алады. Қазақстан Республикасының "Неке және отбасы туралы" Заңының 111 - бабына сәйкес қамқоршылар мен қорғаншылар заң жүзінде қамқоршылыққа алынғандардың өкілдері болып табылады және барлық қажетті мәмілелерді олардың атынан және олардың мүдделерін көздеп жасайды.
Айырбас шарты бойынша өзара тауар беру мiндеттемелерiн орындау
Шартқа сәйкес айырбасталатын тауарларды беру мерзiмдерi тұспа-тұс келмейтiн жағдайларда тауар беруге тиiстi тараптың тауарды беру мiндеттемелерiн басқа тарап тауар берген соң орындауына өзара мiндеттемелердi орындау туралы ережелер қолданылады (осы Кодекстiң 284-бабы).
504-бап. Айырбасталатын тауарларға меншiк құқығының ауысуы
Егер заң актiлерiнде немесе шартта өзгеше көзделмесе, айырбасталатын тауарларға меншiк құқығы айырбас шарты бойынша сатып алушы болатын тараптарға тараптардың әрқайсысы тиiстi тауарларды беру мiндеттемелерiн орындағаннан кейiн бiр мезгiлде ауысады.
505-бап. Айырбас шарты бойынша сатып алынған тауарды алып қойғаны үшiн жауапкершiлiк
Айырбас шарты бойынша сатып алынған тауарды үшiншi тұлғалар алып қойған тарап осы Кодекстiң 414-бабында көзделген негiздемелер болған кезде басқа тараптан оның айырбасқа алған тауарын, ал тауарды заттай алу мүмкiн болмаған жағдайда оның құнын қайтаруды талап етуге құқылы.
Айырбас шарты бойынша, сатып алушы затты қабылдағанда, оның берілген тауардың сапасын тексеру мен оның жедел түрде жіберілген кемшіліктері туралы хабарлау емес, затты нақты қабылдау бойынша әрекеттері (затты қолма қол алу, накладнойға қол қою ж.б.) маңызды болып келеді. Сатушы бөлшектеп сатып алу-сату шарты бойынша тауардың сапасы үшін сөзсіз жауап береді.
Тараптар сатып алушы тауарды белгілі уақытта қабылдап алатынын қарастыратын шартты жасай алады, сол мерзім ішінде тауар өзге сатып алушыға сатылуы мүмкін. Егер шартпен өзгеше қарастырылмаса белгіленген мерзімде сатып алушының тауарды қабылдамауы, әлде тауарды қабылдау үшін қажетті өзге әрекеттерді жасамауы сатып алушының шарттан бас тартуы болып бағалануы мүмкін. Тауарды белгіленген мерзімде беруді қамтамасыз еткен сатушының қосымша шығындары тауар бағасына қосылады.
Бөлшектеп сатып алу-сату шарттары тауар ақысы алдын ала төлену міндеті бекітіліп немесе тауар кредитке, не ақысы бөлініп төленетін болып сатыла алады. Бұл жағдайда сатып алушы ақы төлеу мерзімін сақтауға міндетті. Бірақ сатып алушы тауар ақысын алдын ала төлемесе, бұл оның шарттан бас тартқаны болып қана есептелінеді, яғни бөлшектеп сатып алу-сату шарттары бойынша сатып алушыға негізінен шарттың бір жақты бас тарту құқығы беріледі.
Егер тауар кредитке, оның ішінде тауар ақысын бөліп-бөліп төлеу қарастырылып сатылса, онда Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 353-бабы бойынша сатып алушы өтіп кеткен соманы төлемегені үшін салынатын айыппұлды төлемейді.
Айырбас шарты тиісті болып келетін тауарды айырбастап алу құқығы бар. Яғни тауар тек көріктілік жағынан оны қанағаттандырмаса, оның тек түсі, дизайны т.б. ұнамаса, сатып алушының тауарды айырбастап алуға құқы бар. Тауар қолданыста болмаса, буып-түюі сақталса, тауар белгілі сатушыдан алынғанын растайтын чек немесе өзге айғақ болса ғана жүргізіледі. Айырбас 14 күн ішінде жүргізілуі тиіс. Айырбасқа жатпайтын тауар түрлері заңмен бекітіледі.
Айырбасқа алтын, платин, күмістен жасалған бұйымдар. төсекқап, ішкиімдер, шұлықтар, парфюмерия және косметикалық бұйымдар жатпайды. Қолданыста болған делдалдық сауда дүкендерінен алынған заттар айырбасқа жатпайды. Бұлардың қатарына делдалдық дүкендерден алынған, бірақ қолдануда болмаған, комиссияға қабылдаған кезде анықталмаған көзге білінбейтін кемістіктері бар заттар жатпайды, бірақ олар сатып алынғаннан 2 күн аспай айырбасталуы қажет. Алтын корпусты сағаттың тек ішкі механизмі ғана айырбасталады. Сатып алушы сатушы да қажетті тауар болмаған жағдайда оған тауарды қайтарып төлеген ақшасын қайтып алады. Сонымен қатар ол ақша орнына осындай тауар қайта түскенде тауар алуға құқығы бар. Бөлшектеп сатып алу-сату шарты бойынша сатып алушының тағы бір құқығы сұрыпталып алынған тауарларды ақша төленгенге дейін касса маңайында қалдыру (бақылауда). Сол сияқты сатушымен келісе тұрып сатып алушы олар үшін ақы төленген (сатып алынған) тауарларды сақтауда қалдыра алады.
Тауар жеткізілімі шартының ұғымы және элементтері. Тауар жеткізілімі шарты бойынша кәсіпкер болып табылатын сатушы (тауар беруші) сатып алушыға өзі өндіретін немесе сатып алатын тауарларды кәсіпкерлік қызметке немесе жеке өзіне, отбасына, үй ішіне және сол сияқты өзге де пайдалануға байланысты емес өзге мақсаттарға пайдалану үшін келісілген мерзімде немесе мерзімдерде беруге міндеттенеді.
Тауар жеткізілімі шартының бөлшектеп сатып алу-сату шарттарынан және қарапайым заттық (тұрмыстық) сатып алу-сату шарттарынан түбегейлі айырмашылығы бар. Тауар жеткізілімі шарты тауарлы-материалдық құндылықтарды экономиканың кез келген салаларында үлестіруге (қайта үлестіруге) мүмкіншілік береді.
Тауар жеткізілімі шартының елеулі айырмашылықтарының бірі одан туындайтын құқықтық қатынастар ұзаққа созылатын болып келеді. Осыған байланысты ұзақ мерзімдер бойы шарт тараптары өнімді тиеп жіберіп, алып тұрады, тауар жеткізілімін жүзеге асыру үшін қажетті көптеген ұйымдық құқықтық шараларды қолданады.
Тауар жеткізілімі шартын құқықтық реттеудің қайнар көздеріне тікелей Азаматтық кодекс нормалары жатады.
2. Айырбас шартының мазмұны
2.1 Айырбас шартының құқығы мен міндеттері
Егер шарттан өзгеше туындамаса, айырбастауға жататын тауарлар бiр-бiрiне тең деп ұйғарылады, ал оларды беру мен қабылдап алу жөнiндегi шығындарды әрбiр жағдайда тиiстi мiндет жүктелетiн тарап жүзеге асырады.
Шартқа сәйкес айырбасталатын тауарлар бiр-бiрiне тең емес деп танылған жағдайда бағасы айырбастауға берiлетiн тауардың бағасынан кем тауарды беруге мiндеттенген тарап, егер шартта өзгеше тәртiп көзделмесе, тауар беру мiндетiн орындағанға дейiн немесе одан кейiн бағадағы айырманы тiкелей өзi төлеуге тиiс. Басқа дәлелдемелер мен қоса, бұл шарт бойынша шарттың жасалу фактісін дәлелдеу үшін, сатып алушы күәлардың жауабына сүйенуіне болады. Бөлшектеп сату шарты бойынша сатушының негізгі міндеттерінің бірі: сатып алушыға тауар жөнінде барлық мәліметтерді беру болып табылады Бөлшектеп сату шарты, әр түрлі негіздер бойынша келесі түрлерге бөлінеді: сатып алушымен тауарды белгілі бір мерзімде қабылдап алу шартымен жасалатын шарт; үлгілер бойынша сату; тауарды автоматтар арқылы сату; сатып алушыға тауарды жеткізіп беру шартымен сату; несиеге сату және т. б.
Сатушымен, сапасы жарамсыз тауарды айырбастап беру немесе қайтару жөніндегі Тұтынушылар құқығын қорғау туралы ҚР заңынын баптары мен ҚР АК - 454 бабы нормаларының маңызы өте зор болады. Бірақта тәжірибеде, тауар айырбастауға және қайтаруға жатпайды деген хабарландырулар жасау арқылы, бұл нормаларды сатушылар өрескел бұзуға дейін барады.
ҚР АК - 455 бабында, оған сапасыз тауар сатылған жағдайда, сатып алушының құқығын қорғау шаралары көзделеді.
студенттердің сату-сатып алу шарттары түрлерінің ержелері жөніндегі біліктілігін қалыптастыру.
Сатып алу сатудың ерекше түрлеріне, қазіргі уақытта, энергиямен жабдықтау шарты жатады (АК 25 таруының 6 парағы). Оның ерекшелігі: қосылған желілер арқылы ерекше мүлікті - энергияны беру болады.
Бұл шарт бойынша, энергия арнайы техникалық құралдар арқылы, электр, су, газ және жылу желілері мен құбырлары арқылы, энергиямен жабдықтау мекемесімен тұтынушыға беріледі. Азаматтық кодекспен қоса, энергиямен жабдықтау шарты жақтарының ара қатынасы электр энергияны пайдалану жөніндегі Ережелермен, коммуналдық қызмет көрсету Ережелерімен және т. б. реттеледі. Шарт, тек энергиямен жабдықтау мекемесінің жүйесіне қосылуға болатын, абоненттың арнайы құралдары болғанда жасалады. Энергиямен жабдықтау ұйымы - ол қызметтің бұл түрімен шұғылдануға лицензия алған және қажетті құралдары мен саймандары бар, арнайы заңды тұлға болады. Ал абонент - ол заңды тұлға да, жеке тұлғада болуы мүмкін.
ҚР АК Энергиямен жабдықтау деген 25 Тарауының 6 Парағы, жекелеп сату рыногындағы тұтынушылар мен энергиямен жабдықтау ұйымы арасындағы қатынастарды реттейді. Одан басқа, энергиямен жабдықтаудың көптеп сату нарығы да бар, оның объектісі арнайы нормативтік құқықтық актілер мен реттелетін электр энергиясы болады. Көптеп сату нарығының қатысушылары энергия өндіруші, энергия беруші.
Тауар жеткізілімі шарты да жаңа азаматтық заңда сатып алу сату шарттарыныњ бір түрі ретінде қарастырылады. Ол тек кәсіпкерлік саласында жасалады, сондықтан оныњ жаќтары тек кәсіпкерлер болады (АК 458 б.). Жеткізілім шартының негізгі жағдайларына, тауардың заты мен санынан басқа, жеткізілім мерзімі жөніндегі жағдайлар жатады. Бұл шарт бойынша, жеткізілім кезеңдері бөлініп бекітіледі, ал алдын ала жеткізіп беру, сатып алушының келесімі болғанда ғана жасалуы мүмкін. Шарт нысаны тек жазбаша болады. ҚР АК - 459 бабында, жеткізілім шартын жасау кезінде туындаған келіспеушіліктерді 30 күндік мерзім ішінде шешу қажеттілігі жөніндегі арнайы ережелер бекітілген.
Бұл шартты орындамаған жағдайда, кінәлі жақ, шарт бойынша туындаған келіспеушіліктерді шешуден жалтаруға байланысты екінші жақтын шеккен шығындарын өтеуге міндетті болады. Бұл шартты сипаттау кезінде, шарттың тауардың қорабы жөніндегі, жеткізіп берушіден тауарды қабылдап алу тәртібі жөніндегі жағдайларына тоқтау қажет болады. Сондықтан 1994 жылғы өнімді (тауарды) саны мен сапасы бойынша қабылдау тәртібі жөніндегі Нұсқауларды білу қажет. Қазіргі уақытта, кәсіпкерлер жеткізілім шарты орнына жиі сатып алу сату шарты, сатып алу сату актісі деген ұғымды қолданады. Оның себептерінің бірі: жеткізіп берушінің шартқа жақтар жауаптылығы жөніндегі жағдайды еңгізуден жалтаруы.
Жақтардың бірімен шартты өрескел бұзу, шартты орындаудан бір жақпен бас тартуға әкелдіруі мүмкін. Шартты өрескел бұзу ұғымы жөніндегі жалпы ережелер ҚР АК 401 бабының 2 тармағында келтірілген. Ал АК 476 бабына сәй кес, жеткізіп беруші жағынан жеткізілім шартын өрескел бұзу болып: сатып алушымен тиімді мерзім ішінде жойылуы мүмкін емес, кемшіліктері бар сапасыз тауарды жеткізіп беру және жеткізілім мерзімдерін бір неше рет бұзу жатады. Сатып алушы жағынан шартты өрескел бұзу болып: төлемдер мерзімін бұзу және тауарды бір неше рет уақытында қабылдап алмау жатады.
ҚР АК- 477 бабында жеткізілім шарты бұзылған жағдайда шығындарды өтеу тәртібі бекітілген. Мысалы, сатушының кінәсімен шарт бұзылғаннан кейін, сатып алушы шартта көзделген тауарды өзге тұлғадан, шартта көзделген бағадан неғұрлым жоғары бағаға сатып алған болса, ол сатушыдан бұрынғы шартта көзделген баға мен сатып алған бағаның арасындағы айырмашылық мөлшерінде, өзінің шеккен шығындарын өтеуді талап етуі мүмкін. Егер шарт сатып алушының кінәсімен бұзылған болса, онда сатушы өз тауарын бұрынғыдан төмен бағаға сатуы мүмкін және сатып алушыдан осыған байланысты өзінің шеккен шығындарын өтеуді талап етуі мүмкін, және т.б.
3. Келісім шарт жасасу шарты - ол сатушының өзімен, яғни өндірушімен (шаруашылықпен) өндірілген немесе өсірген ауыл шаруашылық өнімдерін сатып алу сату болып табылады. Сатып алушы бұл шартта дайындаушы (контрактант) деп аталады. Бұл шарт фьючерс деп аталатын, яғни әлі өндірілмеген біракта болашақта болатын тауарды сатып алу сату жөнінде жасалатын шарт. Егер сатылатын ауыл шаруашылық өнімі сатушының өзімен өсірілмеген немесе өндірілмеген болса, жақтардың қатынастары келісім шарт жасасу шартының емес, жәй сатып алу сату шартының ережелерімен реттеледі. Шарт нысанасы - жазбаша жәй болады. Бұл шарт сатып алушыға (дайындаушыға), өндірушіге өнімді тиеп атқару, өнімді өндірілген жерде қабылдап алу, өнімнің сапасын анықтау жөнінде жәрдем беру ретінде қосымша міндет жүктейді (АК 479 б.). Өндіруші тек кінәлі болған жағдайда жауапты болады, яғни оған кәсіпкерлік тәуекел ауыртпалығы жүктелмейді.
4. Айырбас және сыйға тарту шарттары
Айырбас шарты, сатып алу сату шартына қарағанда, неғұрлым бұрын пайда болған, өйткені сатып алу сату шартында мүлік орнына ақша беріледі, ал акша, адамзат тарихында мүлікті мүлікке айырбастаудан кейін пайда болған. Айырбастау шартының екі жағы да, бір уақытта сатушы да сатып алушы да болады (АК 501-505 баптары). Ақылы болып танылатын айырбастау шартының мақсаты - жақтардың келісімі бойынша берілетін мүліктің орнына басқа мүлікті беру. Айырбастау шартының нысаны, шарт объектісіне байланысты болады. Мысалы, пәтерді айырбастау шарты, жазбаша нысанда жасалады және жылжымайтын мүлік Орталығында тіркеуден өтеді. Заттармен қоса, бұл шарттың объектісі жұмыстар мен қызметтер де болуы мүмкін. Жақтардың құқықтары мен міндеттері, сатып алушы мен сатушы құқығы сияқты болады. Егер айырбасталатын мүліктің бірінің бағасы төмен болса, қосымша төлем ретінде, бұл шартта ақша да төленуі мүмкін. Бірақта, айырбастау шартының, сатып алу сату шартынан негізгі айырмашылығы - мүліктің орнына басқа мүліктіњ берілуі болады. Сондықтан да, айырбастау шарты, ол әр қашанда ақылы шарт болады.
Сыйға тарту шарты, бұл шарттар тобының арасында, жаңғыз ақысыз шарт болып табылады. Егер шарт жасалған жерінде орындалатын болса, ол ауызша жасалады (ҚР АК 508 б. 1 т.); ал егер, сыйға тартушы заңды тұлға болса, сыйдың құны он есе айлық есептік көрсеткіштен асатын болса және де, егер шартта, сыйдың болашақта берілуі көзделсе, ол жазбаша жасалатын болады. Жақтар, сый тартушы және сый алушы деп аталады. Шарт реалды болады, бірақта қазіргі кездегі заңдарда, шарттың жаңа түрі көзделген - ол сыйды болашақта беру туралы үәде ету (ҚР АК 506 б. 2 т.), ал ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қурстық жұмыстың жалпы сипаттамасы. Айырбас шарты бойынша тараптардың əрқайсысы шаруашылық жүргiзудi, оралымды басқаруды басқа тараптың меншiгiне бiр тауарды екiншiсiне айырбасқа беруге мiндеттенедi (бұл ҚР АК 501 бабының тұжырымдамасы).
Түсiнiктiлеу айтатын болсақ, айырбас шарты бойынша бiр тарап өз тауарын өзге (екiншi) тараптың тауарына айырбастайды. Тараптардың əрқайсысы бiр бiрiне тауарды меншiкке, шаруашылық жүргiзуге, оралымды басқаруға беруге мiндеттенедi.
Тараптардың әрқайсысының екінші тарапқа бір тауарды екінші тауарға айырбастауға міндеттенетін азаматтық-құқықтықшарт. Егер бұл тәртіптерге және айырбас мәніне қайшы келмесе, айырбас шартына сатып алу-сату тәртібі қолданылады
Айырбас шарты өзiнiң заңды табиғатына сəйкесконсенсуалды, өзара жəне өтеулi (ақылы) шарт болып табылады. Айырбас қатынастары тек тауарларды басқа бiр тауар айырбастағанда емес, сонымен бiрге тауарларды белгiлi бiр қызмет, жұмысқа (оның нəтижесiнде) айырбастағанда орын алады, əсiресе егер бiр тарап екiншi тарап одан белгiлi затты жасау үшiн материалын артығымен беретiн болса. Зат қызметке, жұмысқа айырбасталса, онда мердiгерлiк қатынастарын, ақылы қызмет көрсету бойынша қатынастардың құқықтық реттелуiнiң ерекшелiгiн, туындайтын мiндеттемелердiң мəнiсін ескеру керек болады. Айырбас қатынастарына - бiр тауар мен екiншiсiн айырбастағанда, олардың құны бiрбiрiне сəйкес келмеуiне байланысты тараптардың бiрi қосымша ақшалай өтемақы беретiн жағдайларда жатады.
Жұмыстың өзектілігі. Ұсынысты қабылдау (акцепт) туралы айтып кетейік. Қазіргі өндірістің өсуі, тауарлардың алуан түрлілігі және оларды пайдалану мақсаттарының кеңеюі, сатып алынатын тауардың сатып алу - сату затына талаптардың жоғарлауына әкеледі. Заттар сатып алу- сату шарты нысанының кең тараған түрі. Кез келген зат тектік немесе жеке сипаттар арқылы анықталып, жылжитын немесе жылжымайтын тауар болуы мүмкін. Шарт нысанының сипттпмалары ең алдымен шарт орындалмаудың шарттарда екі жақтық құқықтары мен міндеттеріне әсер етеді. Сатып алу- сату шарты бағасы дегеніміз, оны алуға сатып алушының немесе онымен көрсетілген үшінші тұлғаның құқығы бар, қарсылай ақша түріндегі қанағаттандыру. Тарифтер, баға белгілеу, ставкалар және тағы басқа заңдық актілерде қарасырылған жағдайларда уәкілді мемлекеттік органдармен орнатылады.
Орталықтандырылған тәртіпте орнатылған баға белгілеу, тарифтерден кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің өздері қойған бағалар ажыратылады. Басым көпшілік жағдайларда баға шартпен қарастырылады. Сатушы сатып алушыға шартпен белгіленген тауарды беруге міндетті. Сатушы тауарды берумен бірге сатып алушыға оның керек жарақтарын оған қатысты құжаттарды беруге міндетті. Мұнда тауардың жиынтығы, қауіпсіздігін, сапасын алушыға берілуге тиіс тауар саны шартта тиісті өлшем бірліктеріне сәйкес немесе ақшалай түрде көзделеді. Тауарлардың саны туралы талап оны айқындау тәртібін шартта белгілеу жолымен келісіледі. Сатушы сатып алушыға шартқа сәйкес келетін тауар беруге міндетті.
Берілген курстық жұмыстың мақсаты - Айырбас шартының осы ерекшелігі оны жасасу тәртібіне де әсер етеді. Көбінесе ұсынушы (оферент) бұл сатушы, ал шарт жасасу туралы ұсыныс (оферта) деп аталады. Орталықтандырылған тәртіпте орнатылған баға белгілеу, тарифтерден кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің өздері қойған бағалар ажыратылады. Басым көпшілік жағдайларда баға шартпен қарастырылады
Осыған сәйкес курстық жұмыстың міндеті:
- кәсіпкерлік үрдісінде жүзеге асырылатын;
- айырбас шартымен заңдарда немесе тараптардың келісімінде көзделген өзге реттерде жазбаша жасауы тиіс.
Курстық жұмыстың объектісі - Айырбас шарты бойынша тараптардың əрқайсысы шаруашылық жүргiзуі керек.
Курстық жұмыстың пәні - Қазақстан Республикасы Азаматтық құқығы
Курстық жұмыстың құрылымы- Қазақстан Республикасындағы айырбас шартын қарастыра отырып, алу туралы арыздар бойынша іс жүргізуге тоқталу болып табылады.
1 Айырбас шартының түсінігі
1.1 Айырбас шартының ұғымы және құрамалары
Айырбас шарты бойынша түсінігі əрқайсысы шаруашылық жүргiзудi, оралымды басқаруды басқа тараптың меншiгiне бiр тауарды екiншiсiне айырбасқа беруге мiндеттенедi (бұл ҚР АК 501 бабының тұжырымдамасы). Түсiнiктiлеу айтатын болсақ, айырбас шарты бойынша бiр тарап өз тауарын өзге (екiншi) тараптың тауарына айырбастайды. Тараптардың əрқайсысы бiр бiрiне тауарды меншiкке, шаруашылық жүргiзуге, оралымды басқаруға беруге мiндеттенедi. Айырбас шарты Рим құқығында шарт нысаны ретiнде сатып алусату шартынан бұрын қалыптасқан.
Жеке құқықтық қатынастарды құқықтық реттеу Римде сияқты жоғары дəрежеде болмаған қоғамдарда айырбас қатынастары материалдық игiлiктердi бөлудiң объективтi ең басты нысаны болды. Одақ кезiндегi (кеңес одағы) кезiндегi азаматтық құқықта социалистiк ұйымдардың қатысуымен айырбас шарттары өте шектеулi қолданылды. ҚРда қаржынесие жүйесiнiң құлдыраған кезде заңды тұлғалардың қатысуымен жасалған айырбас шарты, шарттық қатынастардың негiзгi нысандарының бiрi болды. Əсiресе, бұл 1993 ҚР ұлттық валютасы енгiзiлгенге дейiн айқын сезiлдi Айырбас шарты жария шарт.
Оның осы қасиетіне байланысты бөлшек саудамен жүзеге асыратын кәсіпорын немесе қандай да болсын кәсіпкер кезкелген шарт жасауға міндетті. Заңдарда (заңнамада) қарастырылғанды қоспаған кәсіпкер бөлшек сатып алу-сату шарттарын жасағанда бір тұлғаға өзге тұлға алдында артықшылық жасауға құқылы емес. Яғни шарттың бағасы, өзге жағдайлары барлық тұтынушыларға бірдей болуы керек, ал заңнамамен қарастырылса тұтынушылардың бөлек санаттары үшін жеңілдік жасалуы мүмкін. Кәсіпорын тауарды беру мумкіншілігі бола тұрып бөлшек сатып алу-сату шартын жасасудан бас тартса, тұтынушы өзіне негізсіз бас тартумен келтірілген шығындарды өндіріп ала алады. Осындай мән-жайлар туралы тапсырысшыға ескертпеген, не ескертуге жауап алу үшiн қисынды мерзiмнiң аяқталуын күтпестен немесе жұмысты тоқтата тұру туралы тапсырысшының уақытылы нұсқауына қарамастан жұмысты жалғастырған мердiгердiң тапсырысшы оған тиiстi талаптар қойған кезде аталған мән-жайларға сiлтеме жасауға құқығы жоқ (ҚР АК 628 бабы 2 тармағы). Осы норманың мағынасы бойынша тапсырысшы мердiгердiң хабарлауына байланысты жауапты қисынды мерзiмiнiң iшiнде беруi тиiс.
Егер шартпен белгiленген талаптарды сақтамай жұмысты тапсырысшының берген сапасыз материалдардан орындаса, ол тек материалдардың кемшiлiктерiн тиiстi қабылдау кезiнде анықтау мүмкiн болмаған ретте ғана жауапкершiлiктен босатылуы мүмкiн. Яғни, тапсырысшы берген материалдардың сапасын тиiстi бағаламауда мердiгердiң кiнәсi болуы керек. Осыған байланысты, жұмыс мердiгердiң материалынан орындалса, мердiгерлiк шартында тапсырысшының кепiлдiгi көбiрек болады, себебi материалдарды қамтамасыз еткен мердiгер олардың сапасы үшiн кiнәсi барлығы немесе жоқтығына қарамастан жауапты болады.
Ұсынысты қабылдау туралы айтып кетейік. Шартпен тарабының ол көпшілік жағдайларда тауардың бағасын төлеу арқылы жасалады. Бөлшектеп сатып алу-сату шартының нысаны. Әдетте бөлшектеп сатып алу-сату шарттарының нысаны ауызша болып келеді, сонымен қатар бұл шарттарды жазбаша нысанда жасау мүмкіншілігі де жоққа шығармайды. Жазбаша нысан тараптардың құқықтары мен міндеттері болашақ уақытқа арналса орынды болып келеді. Мысалы, тауарлар алдын-ала тапсырыстар негізінде, пошта арқылы жіберу жолымен сатылады, жеңіл автокөлік сатылады ж.б.
Егер заң актілерінде немесе айырбас шартында, соның ішінде сатып алушы қосылатын формулалардың немесе өзге де стандарттық нысандарының талаптарында өзгеше белгіленбесе, сатушы сатып алушыға касса немесе тауар чегін немесе тауарға ақы төленгенін растайтын өзге де құжатты берген кезден бастап бөлшектеп сатып алу-сату шарты тиісті нысанда жасалған болып ессптеледі. Аталған құжаттардың сатып алушыда болмауы оны шарттың жасалғандығын және жағдайларын растау үшін куәлік айғақтарға сүйену мүмкіндігінен айырмайды.
Жалпы алғанда, интеллектуалдық (өнеркәсiптiк) меншiк объектiсiне құқық бекiтiлгенге дейiн тапсырысшы ол туралы жарияламауы керек. Ерекшелiк, тек интеллектуалдық меншiк объектiсiн көрмеге қою үшiн жасалады және осы үшiн шартта тиiстi жағдай болуы керек, ал өнеркәсiптiк меншiк объектiсiне құқықтарды рәсiмдеу (патенттеу туралы өтiнiш) көрме болғаннан кейiн алты айдан кешiктiрiлмей жүргiзiлуi тиiс. Мердiгер өз күшiмен және есебiнен өзiнiң кiнәсi бойынша техникалық құжаттаманың қателiктерiн жоюға мiндеттi, егер олар тапсырысшының техникалық тапсырмасында немесе шартта белгiленген техникалық-экономикалық көрсеткiштерден ауытқуға әкелуi мүмкiн болса. Тұтынушылардың құқығын қорғау туралы заң төмендегілерді реттейді: тұтынушылардың тауар туралы ақпарат алуы кезіндегі қарым-қатынасты, сапаға сәйкес келетін тауар ауыстырып алуды, тұтынушылардың оларға сапасы тиісті болып келмейтін тауар сатылғанына жұмыстар орындау, қызмет
Өз қарасымызда іс-әрекеттің құқыққа қайшы және кінәлігіне нұсқауы жетпейді деп атайды
заңмен қорғалатын мүдделерге қоғамға - қауіпті және құқыққа қайшы қолсұғушылық процесін айтамыз және құбылыстардың рет-ретімен даму көзқарасы бойынша, субъектінің қылмыстық әрекетінен (әрекетсіздігінен) басталады және қылмыстық нәтиженің зардабымен аяқталады. Сатып алу-сату келісім шарттарының жалпы ережелерін сипаттап болғаннан кейін шарт ұғымынан бастап, бұл келісім шарттың әр түрінің ерекшеліктеріне тоқтап өту қажет. Сату-сатып алу шарттарының саралану негізі - олардың бір бірінен сату тәсіліне және объектісіне қарай ерекшеленуіне байланысты болады.
Келісімшарттың түсінігі. Бөлшектеп (жекелеп) сату шарты бойынша тауар сату жөніндегі кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын сатушы сатып алушыға кәсіпкерлік қызметке байланысты емес, әдетте жеке өзіне, отбасында, үйінде немесе өзге де пайдалануға арналған тауарларды беруге міндеттенеді, ал сатып алушы сол тауарды қабылдап, ол үшін тиесілі ақысын төлеуге міндеттенеді.
Айырбас шартының осы түрін жетілдіре түсіну үшін бөлшектеп сату дегеніміз тұтынушылық мақсаттарда сатуға рұқсат етілетін кез келген заттардың, яғни тауарлардың, бір-бірлеп, жекелеп, аз көлемде, және т.с.с. сатылуы деп білу қажет. Бөлшектеп сатудың қарама қарсы түсінігі - ол көптеп сату, көтерме сауда жасау.
Жалпы сату-сатып алу шартына қарағанда бөлшектеп сату келісім шарты жария шарты болып танылады (ҚР Азаматтық кодексінің 387-бабын қараңыз).
Айырбас шарты бойынша сатушының негізгі міндеттері - сатып алушыға (тұтынушыға) келісімде көзделген тауарды беру, оның керек-жарақтарын, құжаттарын беру және сонымен қатар сатып алушыға тауар жөнінде барлық мәліметтердіақпаратты беру болып танылады (АК 448-б.).
Сатып алушының негізгі міндеттері - тауарды қабылдау және оның құнын төлеу. Тараптардың құқықтары жоғарыда келтірілген міндеттерге сәйкес туындайды.
Сатушы сапасы жарамсыз тауарды айырбастап беру немесе қайтару кезінде Тұтынушылар құқықтарын қорғау туралы ҚР Заңының нормалары мен ҚР АК - ның 454-бабы нормалары қолданылады.
Айырбас шарты бойынша тараптардың әрқайсысы шаруашылық жүргiзудi, оралымды басқаруды басқа тараптың меншiгiне бiр тауарды екiншiсiне айырбасқа беруге мiндеттенедi.
2.Айырбас шартына тиiсiнше сатып алу-сату шартының ережелерi қолданылады, өйткенi бұл осы тараудың ережелерiне және айырбас мәнiне қайшы келмейдi. Бұл орайда тараптардың әрқайсысы тауарды беруге мiндеттенетiн сатушы деп және айырбастап алуға мiндеттенетiн сатып алушы деп танылады.
3. Осы тарауда көзделген ережелер, егер заң актiлерiнде өзгеше көзделмесе және ол тиiстi мiндеттемелер мәнiнен туындамаса, құқықтарды айырбастауға (жұмыстар, қызмет көрсетулер) қолданылады.
502-бап. Айырбас шарты бойынша баға мен шығындар
1. Егер шарттан өзгеше туындамаса, айырбастауға жататын тауарлар бiр-бiрiне тең деп ұйғарылады, ал оларды беру мен қабылдап алу жөнiндегi шығындарды әрбiр жағдайда тиiстi мiндет жүктелетiн тарап жүзеге асырады.
2.Шартқа сәйкес айырбасталатын тауарлар бiр-бiрiне тең емес деп танылған жағдайда бағасы айырбастауға берiлетiн тауардың бағасынан кем тауарды беруге мiндеттенген тарап, егер шартта өзгеше тәртiп көзделмесе, тауар беру мiндетiн орындағанға дейiн немесе одан кейiн бағадағы айырманы тiкелей өзi төлеуге тиiс. шарты өз кезегінен әр түрлі негіздер бойынша келесі түрлерге бөлінеді: сатып алушымен тауарды белгілі бір мерзімде қабылдап алу шартымен жасалатын шарт; үлгілер немесе каталогтар бойынша сату; тауарды автоматтар арқылы сату; сатып алушыға тауарды жеткізіп беру шартымен сату; несиеге сату; өзіне өзі қызмет көрсетумен сатып алу . Бөлшектеп сатып алу-сату шартының ұғымы және құрамалары (элементтері).
Тауар сату жөніндегі кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын сатушы бөлшектеп сатып алу-сату шарты бойынша сатып алушыға кәсіпкерлік қызметке байланысты емес, әдетте жеке өзіне, отбасында, үйінде немесе өзге де пайдалануға арналған тауары беруге міндеттенеді (ҚР АК 445-бабы). Біздің көзқарасымыз бойынша, бөлшектеп сатып сату-алу шартында басты болып келетін нәрсе заттың әдетті пайдалануы (тағайындалуы) емес, бастысы сатып алушының тауарды көрсетілген мақсатта алу ниеті және сатушының бұл жайында хабардар болуы.
Бұл ескертуді жасаудың өз себебі бар. Қазіргі жағдаида тек өндірісте қолданылуы мүмкін, әскери тағайындалуы бар, арнайы техника ж.б. сияқты кейбір тауарларды қоспағанда тауар жеке немесе жеке емес пайдалануға арналған ба, соны анықтау қиын.
Айырбас шарты бойынша баға мен шығындар
1. Егер шарттан өзгеше туындамаса, айырбастауға жататын тауарлар бiр-бiрiне тең деп ұйғарылады, ал оларды беру мен қабылдап алу жөнiндегi шығындарды әрбiр жағдайда тиiстi мiндет жүктелетiн тарап жүзеге асырады.
2. Шартқа сәйкес айырбасталатын тауарлар бiр-бiрiне тең емес деп танылған жағдайда бағасы айырбастауға берiлетiн тауардың бағасынан кем тауарды беруге мiндеттенген тарап, егер шартта өзгеше тәртiп көзделмесе, тауар беру мiндетiн орындағанға дейiн немесе одан кейiн бағадағы айырманы тiкелей өзi төлеуге тиiс.
Бұл шартқа Азаматтық кодекстен басқа Қазақ ССР-нің 1991 жылғы 5 маусымындағы "Тұтынушылардың құқығын қорғау" туралы Заңы, Аталған ереже қолма-қол шетелдік валютаны қолданып бөлшектеп сатып алу-сату шарттарын жасасу тәртібін анықтайды. Бұл шартқа өзге де нормативтік актілер қолданымды болып келеді.
Айырбас шарты - жария шарт (Азаматтық кодекстің 445-бабының 2-тармағы). Оның осы қасиетіне байланысты бөлшек саудамен жүзеге асыратын кәсіпорын немесе қандай да болсын кәсіпкер кез келген шарт жасауға міндетті. Заңдарда (заңнамада) қарастырылғанды қоспаған кәсіпкер бөлшек сатып алу-сату шарттарын жасағанда бір тұлғаға өзге тұлға алдында артықшылық жасауға құқылы емес. Яғни шарттың бағасы, өзге жағдайлары барлық тұтынушыларға бірдей болуы керек, ал заңнамамен қарастырылса тұтынушылардың бөлек санаттары үшін жеңілдік жасалуы мүмкін. Кәсіпорын тауарды беру мүмкіншілігі бола тұрып бөлшек сатып алу-сату шартын жасасудан бас тартса, тұтынушы өзіне негізсіз бас тартумен келтірілген шығындарды өндіріп ала алады.
Айырбас алу-сату шартының осы ерекшелігі оны жасасу тәртібіне де әсер етеді. Көбінесе ұсынушы (оферент) бұл сатушы, ал шарт жасасу туралы ұсыныс (оферта) жарналы. Бөлшектеп сатып алу шарты тараптар шарттың заты, бағасы және туралы кемінде бір торап айтатын өзге жағдай келісімге келген сәттен бастап жасалған болып саналады.
Өзінің қалауы бойынша сатушы жарналы оферта жасалмай жеке офертасын да жасай алады.. Сатып алушы жағынан оферта мүмкіншілігі шектелген, бұл тек сатып алушы сатушыда жоқ тауарды алуға қызығушылығын білдіргенде ғана болуы мүмкін. Ұсынысында сатып алушы белгілі тауарды бегіленген баға бойынша алуға қалайтынын көрсетеді.
1.2 Айырбас шартының шартының нысаны
Айырбас шарты бойынша тараптардың әрқайсысы шаруашылық жүргiзудi, оралымды басқаруды басқа тараптың меншiгiне бiр тауарды екiншiсiне айырбасқа беруге мiндеттенедi.
2. Айырбас шартына тиiсiнше сатып алу-сату шартының ережелерi қолданылады, өйткенi бұл осы тараудың ережелерiне және айырбас мәнiне қайшы келмейдi. Бұл орайда тараптардың әрқайсысы тауарды беруге мiндеттенетiн сатушы деп және айырбастап алуға мiндеттенетiн сатып алушы деп танылады.
3. Осы тарауда көзделген ережелер, егер заң актiлерiнде өзгеше көзделмесе және ол тиiстi мiндеттемелер мәнiнен туындамаса, құқықтарды айырбастауға (жұмыстар, қызмет көрсетулер) қолданылады.
Айырбас шарты бойынша баға мен шығындар
1. Егер шарттан өзгеше туындамаса, айырбастауға жататын тауарлар бiр-бiрiне тең деп ұйғарылады, ал оларды беру мен қабылдап алу жөнiндегi шығындарды әрбiр жағдайда тиiстi мiндет жүктелетiн тарап жүзеге асырады.
2. Шартқа сәйкес айырбасталатын тауарлар бiр-бiрiне тең емес деп танылған жағдайда бағасы айырбастауға берiлетiн тауардың бағасынан кем тауарды беруге мiндеттенген тарап, егер шартта өзгеше тәртiп көзделмесе, тауар беру мiндетiн орындағанға дейiн немесе одан кейiн бағадағы айырманы тiкелей өзi төлеуге тиiс. Кәсіпқой ретінде сатушы сатып алушыға берілетін ақпарат мазмұнын өзі айқындайды. Дегенмен, ақпарат өзіне міндетті кезендерді енгізуі қажет: олар, баға жөніндегі сенімді және қажетті хабар; алушының қызықтырған өнім туралы тұтынушылық қасиеті жайлы мәлімет, затты тұтыну жайлы ереже, оны сақтау және қауіпсіз пайдаға асыру тәртібі. Ал азық түлік өнімдеріне қатысты өнімнің құрамы, қуаттылығы, денсаулыққа зиянды заттар құрамы және сақталу мерзімі туралы ақпарат берілуі тиіс. Бұл ақпарат тұтынушыға тек ауызша түрде жеткізілмейді, сонымен қатар өнімнің техникалық құжаттамасында көрсетіледі, тауарда өнімнің дайындалған және сатылған мерзімі, өзге де белгілері болуы керек. Олар тауарға сауданың бір немесе өзге саласында қолданылатын тәсілдермен соғылады.
Азық-түлік тауарлары, дәрі-дәрмек, косметика бұйымда (уақыт өте келе бұзылатын өнімдер) пайдалануға берілген мерзімі пайдаланудан шығатын уақыты көрсетілуге міндетті. Кейбір тауарлар өзінің тұтынушылық қасиетін мерзімінен ерте жоғалтып алады. Сатып алушыға бұл жағдай да ескертілуі қажет, ал тауар уақытынан ерте бұзылған кезде оны сатуға шығаруды тоқтату керек. Сатып алушы шартта отырғанға дейін тауарды көруге, оның қасиетін көзінше тексеріп алуға құқылы.
Сатушы сатуға шығарған бұйымның сатып алушының өзі мен жанұя мүшелерінің өмірі мен денсаулығына зиян келтірмеуге міндетті. Осыған сәйкес, тұтынушы өнімінің көрсетілген мерзім ішінде қауіпсіздігін талап етуге құқылы. Өнімнің адам өмірі мен денсаулығына, қоршаған ортаға қауіпсіздігіне қатысты талаптар міндетті болып келеді және мемлекеттік стандартқа сай анықталады. Мұндай өнім міндетті түрде сертификатталады, ал өнімде оның стандарттар талаптарына сәйкес келетінін растайтын белгісі болмаса өнімді сатуға және пайдалануға тиым салынады.
Егер өнімді қауіпсіз пайдалану және оны сақтау мен тасымалдау үшін арнайы ережелер сақталу керек болса, өнімді өндіруші сол ережелерді өңдеуі керек, ал сатушы оларды тұтынушының есіне салуы қажет. Өнімді тарату және өндіріс орыңдарында қауіпсіздік ережелерін сақтауды бақылау арнайы мемлекеттік органдарға (өнімді стандарттау және сертификациялау, санитарлық және эпидемиологиялық қызмет және т.б.), тұтынушылар құқығын қорғау қоғамдарына жүктеледі.
Айырбас шарты сатушының тауарды жеткізіп беру міндетін қарастыруы мүмкін. Азаматтық заңға сәйкес бұл екі жағдайда жүзеге асады. Біріншіден, бөлшек сатып алу-сату шарты үлгілер жүйесінде жүзеге асса, яғни сатып алушының тауардың үлгісімен танысуы (тауардың суреттемесі мен каталогы) арқылы жасалса. Егер заң актілерімен немесе шартпен басқа жағдай (талап) қарастырылмаса, сатушы тауарды шартта көрсетілген мекенжайға мысалы азаматтық жұмыс орнына жеткізіп берсе, келісімшарт орындалған болып есептелінеді.
Тауарды беру орны шартпен анықталмаса, онда тауар азаматтың тұрғылықты жеріне немесе заңды тұлғаның тұрған жеріне (орналасқан жеріне) жеткізілген соң тауар берілген болып есептеледі. Осы міндетті орындау мерзімі қисынды қажетті уақыт кезеңімен анықталады.
Екіншіден, бөлшектеп сатып алу-сату шарты арнайы тауарды сатып алушыға жеткізіп беру талабымен (жағдайымен) жасалуы мүмкін.
Осындай шарт жасалса сатушының және сатып алушының араларында жеткізу мерзімі туралы, сол сияқты сатып алушы сонда қабылдауды жүзеге асырғысы келетін қандай да болсын жер көрсетіледі. Өзгешелік заң актілерімен әлде шартпен қарастырылмаса, болмаса міндеттеме мәнісінен туындамаса сатушы тауарды сатып алушыға бергеннен кейін, ол жоқ болса квитанцияны немесе шарт жасалғанын растайтын өзге тұлғаға бергеннен кейін, шарт орындалған болып есептеледі. Қазіргі уақытта оларды жасаған кезде ешқандай құжат толтырылмайтын, тауарды жеткізіп беру міндетін қарастыратын бөлшектеп сатып алу-сату шарттары кең тарады. Мысалы, телефон арқылы дайын тағамдарға, өзге тауарларға тапсырыс беріледі.
ҚР АК 451-бабымен бөлшектеп сатып алу-сату шартының автоматтарды пайдалаиа отырып тауар сату сияқты бөлек түрі
АІК 38-бабында әрекет қабілетсіз азаматтардың, толық әрекет қабілеттігі жоқ азаматтардың, әрекет қабілеттігі шектеулі деп танылған азаматтардың құқықтары мен заңмен қорғалатын мүдделерін сотта олардың ата-аналары, асырап алушылары, қамқоршылары мен қорғаншылары сотта өздерінің өкілетті құжаттарын көрсете отырып қорғай алады. Қазақстан Республикасының "Неке және отбасы туралы" Заңының 111 - бабына сәйкес қамқоршылар мен қорғаншылар заң жүзінде қамқоршылыққа алынғандардың өкілдері болып табылады және барлық қажетті мәмілелерді олардың атынан және олардың мүдделерін көздеп жасайды.
Айырбас шарты бойынша өзара тауар беру мiндеттемелерiн орындау
Шартқа сәйкес айырбасталатын тауарларды беру мерзiмдерi тұспа-тұс келмейтiн жағдайларда тауар беруге тиiстi тараптың тауарды беру мiндеттемелерiн басқа тарап тауар берген соң орындауына өзара мiндеттемелердi орындау туралы ережелер қолданылады (осы Кодекстiң 284-бабы).
504-бап. Айырбасталатын тауарларға меншiк құқығының ауысуы
Егер заң актiлерiнде немесе шартта өзгеше көзделмесе, айырбасталатын тауарларға меншiк құқығы айырбас шарты бойынша сатып алушы болатын тараптарға тараптардың әрқайсысы тиiстi тауарларды беру мiндеттемелерiн орындағаннан кейiн бiр мезгiлде ауысады.
505-бап. Айырбас шарты бойынша сатып алынған тауарды алып қойғаны үшiн жауапкершiлiк
Айырбас шарты бойынша сатып алынған тауарды үшiншi тұлғалар алып қойған тарап осы Кодекстiң 414-бабында көзделген негiздемелер болған кезде басқа тараптан оның айырбасқа алған тауарын, ал тауарды заттай алу мүмкiн болмаған жағдайда оның құнын қайтаруды талап етуге құқылы.
Айырбас шарты бойынша, сатып алушы затты қабылдағанда, оның берілген тауардың сапасын тексеру мен оның жедел түрде жіберілген кемшіліктері туралы хабарлау емес, затты нақты қабылдау бойынша әрекеттері (затты қолма қол алу, накладнойға қол қою ж.б.) маңызды болып келеді. Сатушы бөлшектеп сатып алу-сату шарты бойынша тауардың сапасы үшін сөзсіз жауап береді.
Тараптар сатып алушы тауарды белгілі уақытта қабылдап алатынын қарастыратын шартты жасай алады, сол мерзім ішінде тауар өзге сатып алушыға сатылуы мүмкін. Егер шартпен өзгеше қарастырылмаса белгіленген мерзімде сатып алушының тауарды қабылдамауы, әлде тауарды қабылдау үшін қажетті өзге әрекеттерді жасамауы сатып алушының шарттан бас тартуы болып бағалануы мүмкін. Тауарды белгіленген мерзімде беруді қамтамасыз еткен сатушының қосымша шығындары тауар бағасына қосылады.
Бөлшектеп сатып алу-сату шарттары тауар ақысы алдын ала төлену міндеті бекітіліп немесе тауар кредитке, не ақысы бөлініп төленетін болып сатыла алады. Бұл жағдайда сатып алушы ақы төлеу мерзімін сақтауға міндетті. Бірақ сатып алушы тауар ақысын алдын ала төлемесе, бұл оның шарттан бас тартқаны болып қана есептелінеді, яғни бөлшектеп сатып алу-сату шарттары бойынша сатып алушыға негізінен шарттың бір жақты бас тарту құқығы беріледі.
Егер тауар кредитке, оның ішінде тауар ақысын бөліп-бөліп төлеу қарастырылып сатылса, онда Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 353-бабы бойынша сатып алушы өтіп кеткен соманы төлемегені үшін салынатын айыппұлды төлемейді.
Айырбас шарты тиісті болып келетін тауарды айырбастап алу құқығы бар. Яғни тауар тек көріктілік жағынан оны қанағаттандырмаса, оның тек түсі, дизайны т.б. ұнамаса, сатып алушының тауарды айырбастап алуға құқы бар. Тауар қолданыста болмаса, буып-түюі сақталса, тауар белгілі сатушыдан алынғанын растайтын чек немесе өзге айғақ болса ғана жүргізіледі. Айырбас 14 күн ішінде жүргізілуі тиіс. Айырбасқа жатпайтын тауар түрлері заңмен бекітіледі.
Айырбасқа алтын, платин, күмістен жасалған бұйымдар. төсекқап, ішкиімдер, шұлықтар, парфюмерия және косметикалық бұйымдар жатпайды. Қолданыста болған делдалдық сауда дүкендерінен алынған заттар айырбасқа жатпайды. Бұлардың қатарына делдалдық дүкендерден алынған, бірақ қолдануда болмаған, комиссияға қабылдаған кезде анықталмаған көзге білінбейтін кемістіктері бар заттар жатпайды, бірақ олар сатып алынғаннан 2 күн аспай айырбасталуы қажет. Алтын корпусты сағаттың тек ішкі механизмі ғана айырбасталады. Сатып алушы сатушы да қажетті тауар болмаған жағдайда оған тауарды қайтарып төлеген ақшасын қайтып алады. Сонымен қатар ол ақша орнына осындай тауар қайта түскенде тауар алуға құқығы бар. Бөлшектеп сатып алу-сату шарты бойынша сатып алушының тағы бір құқығы сұрыпталып алынған тауарларды ақша төленгенге дейін касса маңайында қалдыру (бақылауда). Сол сияқты сатушымен келісе тұрып сатып алушы олар үшін ақы төленген (сатып алынған) тауарларды сақтауда қалдыра алады.
Тауар жеткізілімі шартының ұғымы және элементтері. Тауар жеткізілімі шарты бойынша кәсіпкер болып табылатын сатушы (тауар беруші) сатып алушыға өзі өндіретін немесе сатып алатын тауарларды кәсіпкерлік қызметке немесе жеке өзіне, отбасына, үй ішіне және сол сияқты өзге де пайдалануға байланысты емес өзге мақсаттарға пайдалану үшін келісілген мерзімде немесе мерзімдерде беруге міндеттенеді.
Тауар жеткізілімі шартының бөлшектеп сатып алу-сату шарттарынан және қарапайым заттық (тұрмыстық) сатып алу-сату шарттарынан түбегейлі айырмашылығы бар. Тауар жеткізілімі шарты тауарлы-материалдық құндылықтарды экономиканың кез келген салаларында үлестіруге (қайта үлестіруге) мүмкіншілік береді.
Тауар жеткізілімі шартының елеулі айырмашылықтарының бірі одан туындайтын құқықтық қатынастар ұзаққа созылатын болып келеді. Осыған байланысты ұзақ мерзімдер бойы шарт тараптары өнімді тиеп жіберіп, алып тұрады, тауар жеткізілімін жүзеге асыру үшін қажетті көптеген ұйымдық құқықтық шараларды қолданады.
Тауар жеткізілімі шартын құқықтық реттеудің қайнар көздеріне тікелей Азаматтық кодекс нормалары жатады.
2. Айырбас шартының мазмұны
2.1 Айырбас шартының құқығы мен міндеттері
Егер шарттан өзгеше туындамаса, айырбастауға жататын тауарлар бiр-бiрiне тең деп ұйғарылады, ал оларды беру мен қабылдап алу жөнiндегi шығындарды әрбiр жағдайда тиiстi мiндет жүктелетiн тарап жүзеге асырады.
Шартқа сәйкес айырбасталатын тауарлар бiр-бiрiне тең емес деп танылған жағдайда бағасы айырбастауға берiлетiн тауардың бағасынан кем тауарды беруге мiндеттенген тарап, егер шартта өзгеше тәртiп көзделмесе, тауар беру мiндетiн орындағанға дейiн немесе одан кейiн бағадағы айырманы тiкелей өзi төлеуге тиiс. Басқа дәлелдемелер мен қоса, бұл шарт бойынша шарттың жасалу фактісін дәлелдеу үшін, сатып алушы күәлардың жауабына сүйенуіне болады. Бөлшектеп сату шарты бойынша сатушының негізгі міндеттерінің бірі: сатып алушыға тауар жөнінде барлық мәліметтерді беру болып табылады Бөлшектеп сату шарты, әр түрлі негіздер бойынша келесі түрлерге бөлінеді: сатып алушымен тауарды белгілі бір мерзімде қабылдап алу шартымен жасалатын шарт; үлгілер бойынша сату; тауарды автоматтар арқылы сату; сатып алушыға тауарды жеткізіп беру шартымен сату; несиеге сату және т. б.
Сатушымен, сапасы жарамсыз тауарды айырбастап беру немесе қайтару жөніндегі Тұтынушылар құқығын қорғау туралы ҚР заңынын баптары мен ҚР АК - 454 бабы нормаларының маңызы өте зор болады. Бірақта тәжірибеде, тауар айырбастауға және қайтаруға жатпайды деген хабарландырулар жасау арқылы, бұл нормаларды сатушылар өрескел бұзуға дейін барады.
ҚР АК - 455 бабында, оған сапасыз тауар сатылған жағдайда, сатып алушының құқығын қорғау шаралары көзделеді.
студенттердің сату-сатып алу шарттары түрлерінің ержелері жөніндегі біліктілігін қалыптастыру.
Сатып алу сатудың ерекше түрлеріне, қазіргі уақытта, энергиямен жабдықтау шарты жатады (АК 25 таруының 6 парағы). Оның ерекшелігі: қосылған желілер арқылы ерекше мүлікті - энергияны беру болады.
Бұл шарт бойынша, энергия арнайы техникалық құралдар арқылы, электр, су, газ және жылу желілері мен құбырлары арқылы, энергиямен жабдықтау мекемесімен тұтынушыға беріледі. Азаматтық кодекспен қоса, энергиямен жабдықтау шарты жақтарының ара қатынасы электр энергияны пайдалану жөніндегі Ережелермен, коммуналдық қызмет көрсету Ережелерімен және т. б. реттеледі. Шарт, тек энергиямен жабдықтау мекемесінің жүйесіне қосылуға болатын, абоненттың арнайы құралдары болғанда жасалады. Энергиямен жабдықтау ұйымы - ол қызметтің бұл түрімен шұғылдануға лицензия алған және қажетті құралдары мен саймандары бар, арнайы заңды тұлға болады. Ал абонент - ол заңды тұлға да, жеке тұлғада болуы мүмкін.
ҚР АК Энергиямен жабдықтау деген 25 Тарауының 6 Парағы, жекелеп сату рыногындағы тұтынушылар мен энергиямен жабдықтау ұйымы арасындағы қатынастарды реттейді. Одан басқа, энергиямен жабдықтаудың көптеп сату нарығы да бар, оның объектісі арнайы нормативтік құқықтық актілер мен реттелетін электр энергиясы болады. Көптеп сату нарығының қатысушылары энергия өндіруші, энергия беруші.
Тауар жеткізілімі шарты да жаңа азаматтық заңда сатып алу сату шарттарыныњ бір түрі ретінде қарастырылады. Ол тек кәсіпкерлік саласында жасалады, сондықтан оныњ жаќтары тек кәсіпкерлер болады (АК 458 б.). Жеткізілім шартының негізгі жағдайларына, тауардың заты мен санынан басқа, жеткізілім мерзімі жөніндегі жағдайлар жатады. Бұл шарт бойынша, жеткізілім кезеңдері бөлініп бекітіледі, ал алдын ала жеткізіп беру, сатып алушының келесімі болғанда ғана жасалуы мүмкін. Шарт нысаны тек жазбаша болады. ҚР АК - 459 бабында, жеткізілім шартын жасау кезінде туындаған келіспеушіліктерді 30 күндік мерзім ішінде шешу қажеттілігі жөніндегі арнайы ережелер бекітілген.
Бұл шартты орындамаған жағдайда, кінәлі жақ, шарт бойынша туындаған келіспеушіліктерді шешуден жалтаруға байланысты екінші жақтын шеккен шығындарын өтеуге міндетті болады. Бұл шартты сипаттау кезінде, шарттың тауардың қорабы жөніндегі, жеткізіп берушіден тауарды қабылдап алу тәртібі жөніндегі жағдайларына тоқтау қажет болады. Сондықтан 1994 жылғы өнімді (тауарды) саны мен сапасы бойынша қабылдау тәртібі жөніндегі Нұсқауларды білу қажет. Қазіргі уақытта, кәсіпкерлер жеткізілім шарты орнына жиі сатып алу сату шарты, сатып алу сату актісі деген ұғымды қолданады. Оның себептерінің бірі: жеткізіп берушінің шартқа жақтар жауаптылығы жөніндегі жағдайды еңгізуден жалтаруы.
Жақтардың бірімен шартты өрескел бұзу, шартты орындаудан бір жақпен бас тартуға әкелдіруі мүмкін. Шартты өрескел бұзу ұғымы жөніндегі жалпы ережелер ҚР АК 401 бабының 2 тармағында келтірілген. Ал АК 476 бабына сәй кес, жеткізіп беруші жағынан жеткізілім шартын өрескел бұзу болып: сатып алушымен тиімді мерзім ішінде жойылуы мүмкін емес, кемшіліктері бар сапасыз тауарды жеткізіп беру және жеткізілім мерзімдерін бір неше рет бұзу жатады. Сатып алушы жағынан шартты өрескел бұзу болып: төлемдер мерзімін бұзу және тауарды бір неше рет уақытында қабылдап алмау жатады.
ҚР АК- 477 бабында жеткізілім шарты бұзылған жағдайда шығындарды өтеу тәртібі бекітілген. Мысалы, сатушының кінәсімен шарт бұзылғаннан кейін, сатып алушы шартта көзделген тауарды өзге тұлғадан, шартта көзделген бағадан неғұрлым жоғары бағаға сатып алған болса, ол сатушыдан бұрынғы шартта көзделген баға мен сатып алған бағаның арасындағы айырмашылық мөлшерінде, өзінің шеккен шығындарын өтеуді талап етуі мүмкін. Егер шарт сатып алушының кінәсімен бұзылған болса, онда сатушы өз тауарын бұрынғыдан төмен бағаға сатуы мүмкін және сатып алушыдан осыған байланысты өзінің шеккен шығындарын өтеуді талап етуі мүмкін, және т.б.
3. Келісім шарт жасасу шарты - ол сатушының өзімен, яғни өндірушімен (шаруашылықпен) өндірілген немесе өсірген ауыл шаруашылық өнімдерін сатып алу сату болып табылады. Сатып алушы бұл шартта дайындаушы (контрактант) деп аталады. Бұл шарт фьючерс деп аталатын, яғни әлі өндірілмеген біракта болашақта болатын тауарды сатып алу сату жөнінде жасалатын шарт. Егер сатылатын ауыл шаруашылық өнімі сатушының өзімен өсірілмеген немесе өндірілмеген болса, жақтардың қатынастары келісім шарт жасасу шартының емес, жәй сатып алу сату шартының ережелерімен реттеледі. Шарт нысанасы - жазбаша жәй болады. Бұл шарт сатып алушыға (дайындаушыға), өндірушіге өнімді тиеп атқару, өнімді өндірілген жерде қабылдап алу, өнімнің сапасын анықтау жөнінде жәрдем беру ретінде қосымша міндет жүктейді (АК 479 б.). Өндіруші тек кінәлі болған жағдайда жауапты болады, яғни оған кәсіпкерлік тәуекел ауыртпалығы жүктелмейді.
4. Айырбас және сыйға тарту шарттары
Айырбас шарты, сатып алу сату шартына қарағанда, неғұрлым бұрын пайда болған, өйткені сатып алу сату шартында мүлік орнына ақша беріледі, ал акша, адамзат тарихында мүлікті мүлікке айырбастаудан кейін пайда болған. Айырбастау шартының екі жағы да, бір уақытта сатушы да сатып алушы да болады (АК 501-505 баптары). Ақылы болып танылатын айырбастау шартының мақсаты - жақтардың келісімі бойынша берілетін мүліктің орнына басқа мүлікті беру. Айырбастау шартының нысаны, шарт объектісіне байланысты болады. Мысалы, пәтерді айырбастау шарты, жазбаша нысанда жасалады және жылжымайтын мүлік Орталығында тіркеуден өтеді. Заттармен қоса, бұл шарттың объектісі жұмыстар мен қызметтер де болуы мүмкін. Жақтардың құқықтары мен міндеттері, сатып алушы мен сатушы құқығы сияқты болады. Егер айырбасталатын мүліктің бірінің бағасы төмен болса, қосымша төлем ретінде, бұл шартта ақша да төленуі мүмкін. Бірақта, айырбастау шартының, сатып алу сату шартынан негізгі айырмашылығы - мүліктің орнына басқа мүліктіњ берілуі болады. Сондықтан да, айырбастау шарты, ол әр қашанда ақылы шарт болады.
Сыйға тарту шарты, бұл шарттар тобының арасында, жаңғыз ақысыз шарт болып табылады. Егер шарт жасалған жерінде орындалатын болса, ол ауызша жасалады (ҚР АК 508 б. 1 т.); ал егер, сыйға тартушы заңды тұлға болса, сыйдың құны он есе айлық есептік көрсеткіштен асатын болса және де, егер шартта, сыйдың болашақта берілуі көзделсе, ол жазбаша жасалатын болады. Жақтар, сый тартушы және сый алушы деп аталады. Шарт реалды болады, бірақта қазіргі кездегі заңдарда, шарттың жаңа түрі көзделген - ол сыйды болашақта беру туралы үәде ету (ҚР АК 506 б. 2 т.), ал ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz