Салық есебінің тіркелімдері
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Бүгінгі таңда ел экономикасының нарықтық қатынаста дамуына байланысты жаңа кәсіпкерлік қызметтердің пайда бола бастауына сәйкес қаржылық есептің маңызы мен рөлі арта түсуде. Осыған орай қаржылық есептің мазмұны мен құрылымына өзгерістер енгізілді. Еліміздегі жүргізіліп отырған қаржылық есеп жұмысы толығымен халықаралық қаржылық есеп беру талаптарына сай орындалады.
Бухгалтерлік есеп ұйымға оның қаржылық жағдайын жоспарлау бағалау, бақылау және талдау секілді функцияларды орындау қажет. Сонымен қатар қаржылық есеп ұйымның активтері мен міндеттемелері, капиталы және өндірілген өнімдері мен олардың сатылғандығы туралы ақпараттарды жинақтап көрсетеді. Тек қана қаржылық есеп арқылы ұйымның кірістері мен шығыстарын және шаруашылық қызметінің соңғы қаржылық нәтижесін анықтауға болады.
Қазақстан Республикасының Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы заңы еліміздегі қаржылық есепті жүргізу жүйесін анықтайды 1.
Еліміздің экономикасының дамуы арқасында бухгалтерлік есептің құрамдас бөлігі салық, қаржылық, басқару есебі пайда болды.
Заң күші бар Салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасы кодексімен сәйкес Салық есебі түсінігі енгізіледі 2.
Абсолюттік салық есебінің көрсеткіштері қаржылық есептің қатысуынсыз өткізіледі. Сөйтіп қаржылық көрсеткіштердің қатысуынсыз кедендік баж, мемлекеттік баж, полицияны ұстау үшін алым, суға төлем және т.б. есептеледі.
Салық есебінің мақсаты есепті кезеңдер бойынша корпоративтік табыс салығын есептеу үшін жылдық жиынтық табыстың дұрыс құрылуы мен олардан шегерімдерінің есебін ұйымдастыру арқылы корпоративтік табыс салығы көлемін анықтау болып табылады.
Қазіргі салық заңына сәйкес, салық салынатын табыс Салық кодексінің ережесіне сай шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық есебі мәліметтері салық есебін жүргізу процесінде қолданылады.
Қазақстан Республикасының салық кодексіне сәйкес жеке және заңды тұлғалардан алынатын салықтар, мемлекеттік бюджетті толтырудың негізгі көзі болып табылады. Бюджеттің табыс көзі болғандықтан Салық Комитеті арқылы қадағалайды. Зерттеп отырған ғылыми жұмыстың салық объектісі заңды тұлғалардың ішіндегі ұйым - БайНур-А ЖШС-і. Ғасырлар бойы қаржылық есеп - ұйымдардың іс-жұмысының нәтижелерін, мүлік жағдайы мен қаржылық жағдайы туралы ішкі және сыртқы қолданушыларға ақпаратпен қамтамасыз етеді. Қаржылық есеп регистрі мәліметтерінің негізінде әр салық кезеңінің қорытындысы бойынша салық базасы есептелінеді. Ұйымның табыс пен шығынын бухгалтерлік есеп арқылы бақылап, бекітілген нормативтік құқықтарға сүйене отырып салық салынады. Осы аталған мәселе - магистрлық жұмыстың өзектілігін көрсетеді.
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Зерттеушілердің еңбектерінде қаржы және салық есебінің өзара сәйкестігі мен оны жетілдіру жолдарының мәні, оның қызметтері, қаржы есебі мен салық есебін ұйымдастыру, есептің қоғамның дамуындағы рөлі, экономикадағы алатын орны кең және терең зерттелген. Сонымен бірге тәжірибеде теориялық жағынан қамтылған және Батыс елдердің үлкен тәжірибесіне негіз болған ғылыми зерттеулер жарияланып жүр. Ғалымдар мен практиктердің жұмыстарында қаржылық есеп пен салықтық есептер бойынша зерттеулер кеңінен қамтылғанымен, салық есебі туралы терең зерттеулердің тапшылығы байқалады.
Магистрлық жұмыстың мақсаты - Ұйымның бухгалтерлік және салық есеп жүйелерінің халықаралық қаржылық есеп стандарттарына көшуіне орай өзара әрекеттестігі нақты байланысын көрсету болып табылады.
Магистрлық жұмыстың міндеті - қойылған мақсатқа жету:
Қазақстандағы ұйымдардың бухгалтерлік және салық есеп жүйелерінің өзара
әрекеттестігі жайлы жеке-жеке теориялық тұрғыда ашып көрсетуі:
бухгалтерілк және салық есебінің мәні, негіздері мен элементтері;
салық есебі мен бухгалтерлік есептің өзара байланысы;
Қазақстандағы ұйымдардың бухгалтерлік және салық есебінің өзара
байланысын нақты зерттеу объектісі ретінде алынған ұйымның толық қызметіне талдау;
Қазақстандағы ұйымдардың бухгалтерлік және салық есебінің өзара
байланысының зерттеу жолында туындағын ұсыныстар мен жетілдіру жолдарын қарастыру;
тәжірибесін, салық салу саясатының даму жағдайын, оны жетілдіру
жолдарын теориялық тұрғыда қарай отырып, оны тәжірибемен ұштастыру, қорытынды жасау болып табылады.
Жұмыстың зерттеу объектісі Магистрлык жұмыста Қазақстан Республикасының БайНур-А ұйымындағы бухгалтерлік және салықтық есептің өзара байланысына сипаттама берілген. Нарықтық экономикадағы алатын орнын, негізгі проблемаларын және жетілдіру жолдарын қарастыру.
Зерттеудің пәні бухгалтерлік есеп пен салықтың есептің өзара сәйкестігі
мен олардың жетілдіру жолдарын мен ұсыну барысында туындайтын экономикалық қатынастардың жүйесі.
Магистрлық жұмысты жазу барысында ҚР бухгалтерлік есеп пен салық есебін қолданылатын нормативтік құқықтік актілер және қаржы есебі мен салық есебін ұйымдастыру туралы заңдар, оқулықтардан алынған ақпараттар, басылымдар және кәсіпорынның қаржылық есеп беру құжаттары қолданылды. Қаржылық зерттеудің ақпараттық базасы балып қаралған кезеңдегі БайНур-А ЖШС - нің есеп беру құжаттары, аналитикалық және синтетикалық есеп регистірлері табылады.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері. Диссертациялық жұмыстың теориялық және методологиялық негіздері ретінде экономика ғылымының классиктерінің еңбектері, зерттеушілердің кешенді экономикалық талдау жүйесінде экономикалық әлеуетті талдау маен бағалауға арналған еңбектері құрайды.
Зерттеу жұмысы кешенді, жүйелі талдау қағидаларына негізделе отырып, логикалық талдау, эксперттік бағалау, экономикалық талдау, бақылау, салыстыру, факторлық жүйелерді үлгілеу әдістерінің көмегімен жүргізілді.
Зерттеу әдістері. зерттеу барысында кәсіпорынның экономикалық ұйымдастырылу сипаты қарастырылады, қаржылық есеп берудің негізгі формаларының бірі- бухгалтерлік есеп пен салық есебін құрылу тәртібіне ерекше мән беріліп, соның негізінде кәсіпорынның табыстылығы, іскерлігі мен төлем қабілетілігі бағаланады. Зерттеудің логикалық, экономикалық статистика, экономикалық талдаудың классикалық әдістері мен тәсілдері негізге алынған. Магистрлық жұмыстың теориялық және әдістемелік негіздері болып, бухгалтерлік есеп және салық жөніндегі заңды-нормативтік құжаттар, зерттеу мәселесі бойынша арнайы және ғылыми әдебиеттер табылады.
Зерттеудің ақпараттық базасы. Зерттеу барысында Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп пен аудит, қаржылық есептілік аясындағы заңдық және нормативтік актілері, ҚР Қаржы министрлігінің нормативтік құжаттары, ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері, қаржылық есеп пен аудиттің халықаралық стандарттары, кәсіпорындардың нақты мәліметтері қолданылды.
Диссертациялық жұмыстың ғылыми жаңашылдығы мен теориялық маңыздылығы бухгалтерлік және салық есеп жүйелерінің өзара әрекеттестігін бағалау мен талдаумен байланысты теориялық мәселелерді жүйелеу, оларды шешу мен кәсіпорынның бухгалтерлік және салық есеп жүйелерінің өзара әрекеттестігін жетілдіру бойынша әдістемелік ұсыныстар дайындаумен байланысты.
Зерттеу нәтижесінде ғылыми жаңашылдығы бар келесідей нәтижелерге қол жеткізіліп, олар қорғауға ұсынылып отыр:
- бухгалтерлік және салық есеп жүйелерінің өзара әрекеттестігі категориясына қатысты түсініктер зерттеле келе, оған авторлық анықтама берілді;
- кешенді және жүйелі талдау негізінде бухгалтерлік және салық есеп жүйелерінің өзара әрекеттестік көрсеткіштерінің жүйесін нақтыланды;
oo бухгалтерлік және салық есеп жүйелерінің өзара әрекеттестігін талдаудың ақпараттық базасын жетілдіру бойынша ұсыныстар дайындалды;
oo дайындалған әдістемелік ұсыныстар негізінде кәсіпорынның бухгалтерлік және салық есеп жүйелерінің өзара әрекеттестігіне талдау жүргізілді.
Қорғауға шығарылған негізгі ережелер:
1 салық және бухгалтерлік есептер арасындағы байланысты зерттеу
негізінде авторлық тұжырымдама жасау;
2 ұйымның есеп саясатына салықтар бойынша міндеттемелерді есептеу әдістемесін ұсыну;
3 ұйымның мәліметтері негізінде корпоративтік табыс салығы есебін жетілдіру жолдарын ұсыну.
Зерттеудің теориялық маңыздылығы бухгалтерлік және салық есеп жүйелерінің өзара әрекеттестігі туралы ғылыми түсініктері кеңейтуден тұрады және оны теориялық және тәжірибелік тұрғыдан дәлелдеу.
Зерттеудің тәжірибелік маңыздылығы жұмыста келтірілген ұйымдастырушылық-әдістемелік және тәжірибелік ережелердің жүзеге асырылуы бухгалтерлік және салық есеп жүйелерінің өзара әрекеттестігін едәуір жақсартуға, бухгалтерлік және салықесеп жүйелеріне қалыптасатын ақпараттың сенімділігін арттыруға және алудың қиыншылықтарын төмендетуге мүмкіншілік береді. Диссертацияда әзірленген тұжырымдар мен ұсынмдарды бухгалтерлік есеп пен салықсалу саласында қызмет ететін ғылыми және тіжірибелік жұмыскерлер қолдана алады.
Жарияланымдар. Диссертацияның негізгі нәтижелері жас ғалымдардың ғылыми-тәжірибелік конференциясында баяндалып, талқыланды, оң бағаға ие болды. Зерттеу нәтижелері бойынша жалпы көлемі 0,4 б.т. 1 ғылыми жұмыс жарияланған.
Диссертацияның құрылымы мен көлемі. Магистрлық жұмыстың құрылымы кіріспеден, мазмұны, нормативті сілтемелер, анықтамалар, атаулар мен қысқартулар, кіріспеден, үш тараудан, қорытындылар мен ұсыныстардан, қолданылған әдебиеттер тізімі және қосымшалардан тұрады.
Бірінші бөлімде ұйымдағы бухгалтерлік есепті және салықтық есепті жүргізудің теориялық негіздері, оның ішінде бухгалтерлік және салықтың мәні, ерекшеліктері, ұйымның есеп саясаты және оның бухгалтерлік, салықтық есепті жүргізудегі рөлі қарастырылған.
Екінші бөлімінде кәсіпорын табысы бойынша бухгалтерлік және салықтық есеп жүргізудің ерекшеліктеріне талдау жасалған.
Үшінші бөлімінде Қазақстан Республикасының бухгалтерлік және салықтық есептерді жетілдіру жолдары талданды. Сонымен, Ұлттық қаржылық есеп стандарттарына өту барысында бірталай өзгертулер еніп, оларды меңгеру оңайға соққан жоқ. Мемлекеттің нарықтық экономикасын құруға әсер етуіне көмектесетін экономикалық тетіктердің ішіндегі бухгалтерлік және салықтың есептің мәні зор. Магистрлік жұмыс 63 бет, 12 сурет, 21 кестеден тұрады.
1 Бухгалтерлік және салық есебінің өзара әрекеттестігі жөнінде теориялық негіздер
1.1 Ұйымдағы бухгалтерлік және салық есебінің өзара сәйкестігінің
мәні мен мазмұны
Қазіргі заман талабына сай нарықтық экономиканың дамуы мен басқарудың жетілдірілуі, ұйымының дамуы бойынша жаңа стратегияның өңделуі барысында қаржылық есептің мәні мен орны күшейе түседі. Қазіргі таңда барлық ұйым меншік формасынан тәуелсіз және ықпалынсыз шаруашылық операциялар мен мүліктерде бухгалтерлік есеп жүргізіледі.
Бүгінде ұйымның экономикалық механизмдерінің қиындықтарын сенімді экономикалық реттелген есеп жүйесінің берілген ақпараттарынсыз басқару мүмкін емес 3,29 б.
Бухгалтерлік есеп теориясы есеп жүйесінің ұйымдастырылуының жалпы негізі. Заң актілері мен экономикалық дисциплинаға негізделіп, қаржылық есептің принципін қазіргі заманға дағдыланған экономика және басқаруға жауап беретіндей етіп, есептің теориялық категориясына негізделген 4, 48 бет.
Бухгалтерлік есеп теориясы аналитикалық және синтетикалық есеп жүйесінің қаржылық есептілігінің мәліметтері бойынша және ұйымның қаржылық-мүліктік жағдайын меңгеруіне жол беріледі. Қажетті басқарушылық шешімдер қабылдауымен және олардың негізделуіне, ұйымды басқаруында стратегиялық және тәсілдің анықталуында бухгалтерлік ақпараттардың қалай қолдануы мен қалыптасуын түсіну үшін қажет 5, 79 бет.
Басқа ғылым саласына тән қаржылық есепте өз әдісі мен пәні бар. Бухгалтерлік есептің негізгі принципі ретінде сәйкесінше іске асырылуына байланысты келесілерді төмендегідей етіп: үзіліссіз, аудару, түсініктілік, мәнділік, маңыздылық, анықтылық, бейтараптылық, сақтық, істің соңына жеткізілуі, сәйкестік, жүйелілік, шындық және әділ көріністік, өз уақытында бөліп қарайды 6, 125б.
Мырзалиев Б.С Бухгалтерлік есеп барлық ғылымдар мен өнердің ең алдында тұрады, басқалары онсыз өмір сүре алмаса, қаржылық есеп үшін олардың ешқайсысы қажет емес және де бухгалтерлік есепсіз әлемді басқару мүмкін емес, адамдар да бірін бірі түсінбес еді айтып өткен еді 7, 3 бет.
Қаржылық есептің құрылу ерекшілігі оның орталықтандырылуында, себебі бастапқы құжаттардың өңделуі жалпы бір есеп құралына жинақталады. Ұйымда орталықтандырылған есеп бас бухгалтерияда топталады. Осы жағдайдағы ұйымның бөлек бөлімшелерінде бастапқы және кейбір құрама құжаттарды құрайды (есептілік). Олардың міндеті - бухгалтерияға құжаттарды дұрыс толтырып, өз уақытында жеткізілуін қамтамасыз етеді. Есептің орталықтандыруына орай бухгалтерияның қызметкерлері ұйым бөлімшелерінің жұмыстары мен шаруашылық қызметінің талдауын қадағалау мүмкіншіліктерін күшейте алады 8, 126 б.
Қаржылық есептің стандарттарының міндетті күшіне ие, түсінікті, бірыңғай жүйені әзірлеу және осының арқасында сапалы ақпараттарды ашу және негізделген шешімдер қабылдау мәселенің шешімі болып табылады. Осыдан барып, қаржылық есептердің Халықаралық қаржылық есеп стандарттарының Халықаралық стандарттарына мейлінше жақындатуды қамтамасыз ету (конвергенция) қаржылық есеп пен есептіліктің мәселелерінің тиімді шешімі болып табылатындығы түсінікті болады 9, 188 бет. ҚЕХС есептің ұлттық стандарттарына мейлінше жақындату мақсаты бұрын қойылған мақсат - үйлестіруден ерекшеленеді. Конвергенция ҚЕХС тікелей көшуді болжамайды, ол тек ҚЕХС ұлттық стандарттарымен жақындасуының іс жүзіндегі аспектілерімен шектеледі, бұл есеп пен есептіліктің мәселелерін ұлттық деңгейде шешуде бірыңғай әдістерге қол жеткізуге әкеледі 10, 78бет.
Еліміздің экономикасының дамуы арқасында бухгалтерлік есептің құрамдас бөлігі салық, қаржылық, басқару есебі пайда болды. Бухгалтерлік есеп 1 сурет төмендегі ақпараттармен қамтамасыз етеді:
Басқару есебі
Басқару есебі
Салық есебі
Салық есебі
Қаржылық есеп
Қаржылық есеп
Бизнес жоспарға өзгеріс енгізу мақсатында, шаруашылық үрдістері мен операцияды басқарып, бақылап, талдап отыру үшін әр түрлі өлшемдегі ақпараттарды көрсетеді
Бизнес жоспарға өзгеріс енгізу мақсатында, шаруашылық үрдістері мен операцияды басқарып, бақылап, талдап отыру үшін әр түрлі өлшемдегі ақпараттарды көрсетеді
Бекітілген формадағы қаржылық есепті қалыптастыру мақсатында, мүліктік жағдайды, міндеттерді, меншіктік капиталды және қызмет нәтижесін, екіжақты жазу принципі бойынша ақшалай түрде көрсетеді
Бекітілген формадағы қаржылық есепті қалыптастыру мақсатында, мүліктік жағдайды, міндеттерді, меншіктік капиталды және қызмет нәтижесін, екіжақты жазу принципі бойынша ақшалай түрде көрсетеді
Бухгалтерлік есептің мәліметтері бойынша, салық заңының талаптарына сай, ұйымның салық салынатын базасын, салық төлеу міндеттерін топтастырып, анықтайды
Бухгалтерлік есептің мәліметтері бойынша, салық заңының талаптарына сай, ұйымның салық салынатын базасын, салық төлеу міндеттерін топтастырып, анықтайды
Сурет 1 - Бухгалтерлік есеп ақпараттары
Жоғарыдағы 1 суретке қарай отырып, ұйымды басқару меншік иесімен ұйымдастырылады. Басқару құрылымын субъект жарғыға сәйкес анықтайды. Қызметкерлерінің міндеттерін және еңбек ақы төлеу жүйесін штатпен бекітеді. Ұйым қызметінде меншік иесімен қызметкерлерінің еңбек қатынасын реттейтін еңбек ұжымының түрлі жалдау формасында қатысады (шарт, контракт және т.б.).
Салық есебінің заңдық деңгейде дербес есептілік ретінде бөлінуі оның ұйымның салық және қаржылық есеп мақсатында бөлек есеп ретінде жүргізуге мүмкіндік береді. Мұндай есепті бөлу есептіліктің мәліметтерін арнайы бағытқа салу, оларды қолдануға және де қаржы есептілігін және салық есептілігін құру мәселесін жеңілдетуге мүмкіндік береді. Салық есептілігінің дербес есептілік түрі ретінде бөлінуі біздің пікірімізше тек өмірлік қажеттілік емес, сондай-ақ нақты фактіге негізделген.
Біріншіден, салық есебінің қаржылық есеп жүйесінің бір бөлігі ретінде танылуы және де салық есептілігіне сәйкес салық есебінің қорытынды кезеңі болып табылады. Яғни салық есептілігінің дербес есептілік ретінде анықталуына мүмкіндік береді.
Екіншіден, мұндай бөлінудің мемлекеттік қажеттілігі бюджетке түсетін салық түсімдеріне байланысты. Бізге белгілі болғандай бюджетке түсетін салық түсімдерінің үлесі мемлекеттік жалпы табыстың 90% құрайды, бұл салықтың фискалдық қызметін шешуге мүмкіндік береді.
Үшіншіден, салық есептілігі ұйымның табыстылығын түсіндіреді және тиянақтайды, осылайша оның потенциалды инвесторлардың жалпы қызығушылығын арттыру акциясының құнын анықтайды 11, 39бет.
Салық салу бойынша нормативті құжаттарда қаржылық есептің тек іс жүзіндегі әдістерін пайдалана отырып, орындалуы мүмкін болмайтын салық салу бойынша талаптардың көптеген мөлшері жеткілікті. Бұл өз кезегінде салық есебін жүргізудің кажеттілігіне алып келеді. Салық есебі бойынша отандық ғалымдардың пікіріне тоқталайық.
Владимир Бауэр: Салық есебі-бұл салық төлеушінің бюджетке төлемі бойынша есеп айырысуының есебі емес, бүл салық төлеуші салықтың жыл ішінде жүргізуге міндетті табыстардың есебі мен шегеру, яғни салық салынатын табыстың есебін шығаратын жедел есептің жаңа түрі. Сонымен бірге, көптеген шегеру мен бірқатар табыстар қаржылық есепке кірмейді - деп жазған 12,13бет.
Үмбетәлиев А.Д. пен Керімбек Ғ.Ғ. пікірлерінше Салық есебі-қаржылық есеп жүйесі ретінде мемлекетпен бекітілген ережелер негізінде тұрғын халықтың салықты төлеу, салық есептілігін ұсыну бойынша функциясын атқарады. Қаржылық есептің салық есептілігін жасауға байланысты арнаулы құжаттар салық есебінің ақпараттық өнімі болып табылады 13, 211бет.
Қалдыбаев Е.Қ., Маткаримова Л.К. пікірлерінше Салық есебі - салық міндеттемелерін дұрыс есептеуге қажетті шаруашылық және қаржылық ақпараттарды жинау, тіркеу және өңдеу жүйесі - деген анықтаманы тұжырымдайды 14, 89бет.
Салық есебінің міндеті -- толық салық салу мақсаты үшін және есеп беру (салықтық) кезеңінде жүргізілген шаруашылық операцияларын есептеу тәртібі туралы дәл ақпараттарды қалыптастыру, сондай-ақ, бюджетке салық пен басқа да төлемдер мен алымдарды уақытында есептеу мен толық төленуінің дұрыстығын бақылау үшін, сыртқы және ішкі пайдаланушыларды акпараттармен қамтамасыз ету.
Экономикалық әдебиеттерде салық есебін анықтау екі көзқараста қарастырылады Кең мағынадағы салық есебі бюджетке енгізілуге қажетті салықты анықтау мақсатында, салық төлеушінің мүлігін, олармен жүргізілетін шаруашылық операцияларын және оның нәтижелерін анықтау үдерісі түрінде көрінеді. Осы көзқарас бойынша салық есебін, егер олар салық салымына қатысты болса, кез келген есепте, оның ішінде статистикалық және бухгалтерлік есепте қарастыруға болады.
Төмендегі № 1 кестеде ҚЕХС бойынша қаржы есептілігі және де ұйымдағы салық және статистикалық есептерінің негізгі құрамы көрсетілген басқа да есептілік түріне жататын оның элементтері тек оған емес, сондай-ақ байланыс жасау мүмкіндігі бар басқа есептілік түрлеріне тән.
Кесте 1 - Қаржылық және салық есептіліктерінің элементтері
Қаржы есептілігі (ҚЕХС бойынша)
Салық есептілігі
1
2
3
4
құрамы
элементтері
құрамы
элементтері
Бухгалтерлік баланс
1.1 Активтер
1.2 Міндеттемелер
1.3 Меншік құралдары
Барлық толықтырулары мен қосымшаларымен 100.00 форма
4.1 Активтер
4.2 Міндеттемелер
4.3 Меншік құралдары
4.4 Табыстар
4.5 Шығындар
Табыстар және шығындарбойынша есеп беру
4.1 Табыстар
4.2 Шығындар
Барлық толықтырулары мен қосымшаларымен 200.00, 600.00, 601.00 форма
2.1 Міндеттеме
Ақша қаражаттарының қозғалысы бойынша есеп беру
3.1Қолда бар ақша қаражаты
Барлық толықтырулары мен қосымшаларымен 700.00 форма
3.1Активтер 3.2Меншік құралдарының өзгеруі
Меншік капиталының өзгерістері бойынша есеп беру
4.1 Меншік құралдарының өгеруі
4.2 Меншік иелерімен жүзеге асырылатын инвестициялар
4.3 Меншік иелері арасында табысты бөлу
Барлық толықтырулары мен қосымшаларымен 300.00, 307.00 форма
4.1Табыстар
4.2Міндеттемелер
Түсіндірме хат
5.1Есеп және есептілік жүргізудің принциптері мен тәртібі
5.2Қаржы есептілігін ашу үшін қосымша ақпарат
Барлық толықтырулары мен қосымшаларымен 400.00 форма
5.1 Міндеттемелер
Ескерту: Жақыпбеков Д.С.: Қазақстандық кәсіпорындардағы салық салу, салық есебі мен есептілігін ұйымдастыру [15. 125 б]
Іс-жүзінде әңгіме салықтық есепте өзінің категориялды түсініктемелік аппаратты өндіріп шығару туралы жүріп жатыр. Оның көмегімен ол сыртта қаржылық қатынастар жүйесінің дербес саласы ретінде жүзеге асырылады.
Салық есебінің мәнділігі бойынша екінші әдісі қаржылық есепті-қаржылық ережелер мен методикаларынан, өзгеше есепте-салықтық көрсеткіштердің қалыптасуының арнайы ережелерін іске қосу.
Бұл әдістің негізгі ерекшелігі оның салық салуға ерекше бағытталуы. Сөйтіп, өнімнің (қызметтің, жұмыстың) өзіндік құнына енетін өнімдерді (қызметтерді, жұмыстарды) өндіру мен сатуға байланысты шығындар құрамы туралы Жағдайға сәйкес (ҚР-ң Үкіметінің қаулысының редакциясында) өнімдерді(қызметтерді, жұмыстарды) өндірумен байланысты ұйымның барлық шығындары өнімнің (қызметтің, жұмыстың) нақты өндірістік өзіндік құнын толық көлемде қалыптастырады. Бірақ салық салу мақсатында ұйымдар мен кәсіпорындармен жүргізілген барлық шығындар лимиттер, нормалар мен нормативтердің белгіленген тәртіпте бекітулерді ескере отырып түзетіледі.
Салық салу базасының қалыптасу есебінің әдісіне тоқталып өтсек. ҚР-да салық төлеуші салық салу мақсатында кірістер мен шығыстарды есептеу әдісі бойынша анықтайды. Есептеу әдісі - салық есебінің әдісі, оған сәйкес кірістер мен шегерімдер жұмыстарды орындаған, қызметтерді көрсеткен, төлеу уақытына қарамастан мүлікті сату мен кіріске алу мақсатында мүлікті тиеп жөнелту сәтінен ескеріледі.
Бұл әдістің мәні салық салу мақсатында салық заңнамасы белгілі-бір анықтамаға өзінің жеке түсініктемесін береді, ал ол өз кезегінде жалпылама қабылданған түсініктермен сәйкес келмейді [16. 18 б].
Бірақ, кейде есеп берулер бір салық кезеңі ішінде бірнеше рет берілуі мүмкін. Бұл әдеттегідей бюджетке салықтардың бірқалыпты енгізілу қажеттілігінен туындайды. Өйткені ол белгілі-бір кезең негізінде есептелген аванстық төлемдерді өтеумен әрқашан қамтамасыз етіле алмайды.
Белгіленген салық кезеңіне байланысты салықтар жедел және кезеңдік-жоспарлық болып ажыратылады.
Арнайы салықтық регистрлар мен басқа да салықтық құжаттамаларды белгілеуіне тоқталып өтелік. Арнайы салықтық құжаттамаларды жүргізу салықтық есеп методологиясының формалды-техникалық тәсілі болып табылады. Салықтық құжаттама кұжаттардың 3 түрінен тұрады:
1. салықтық есептеулер;
2. салықтық есептеулердің көрсеткіштерін растайтын құжаттама;
3. салықтық регистрлары.
Салықтық құжаттамалардың ерекшелігі болып, оның құрамында арнайы салықтық бастапқы құжаттар жоқ, өйткені салықтық есепті жүргізудің негізі болып, шаруашылық операциялардың жасалғандығын бекітетін бастапқы есепті-бухгалтерлік құжаттар болып табылады [17, 119 б.].
Экономикалық әдебиетте салық есебін анықтау екі көзқараста қарастырылады.
Басқа сөзбен айтқанда, бюджетке енгізілуге тиісті салық сомасын есептеу үшін қаржылық есеп пайдаланған уақытта, ол екі қызметті атқара бастайды: негізгі - қаржылық-есептік және қосымша - салық есебі. Бір жақты мағынадағы салық есебін төмендегі 2 суреттен көре аламыз.
СЕ
СЕ
БЕ
БЕ
Есептік тапсырма Қазынагерлік тапсырма
салықтық есеп аясы.
бухгалтерлік есеп аясы;
Сурет 2 - Бір жақты мағынадағы салық есебі
Кең мағынадағы салық есебі бюджетке енгізілуге қажетті салықты анықтау мақсатында, салық төлеушінің мүлігін, олармен жүргізілетін шаруашылық операциялардың және оның нәтижелерін анықтау үдерісі түрінде көрінеді. Осы көзқарас бойынша салық есебін, егер олар салық салымына қатысты болса, кез келген есепте, оның ішінде статистикалық және бухгалтерлік есепте қарастыруға болады [18, 495 б.].
Бір жақты мағынадағы салық есебі - бұл бюджетке енгізілуге орай тиісті салық сомасымен есеп айыру үшін қаржылық есепті пайдалану мүмкін болмаған жағдайда, яғни сирек жағдайда қолданылатын арнаулы жүйе.
Мұндай көзқарас салықтық есептің таза түрін бөліп алуға, яғни, қаржылық қатынастардың дербес санаты мен тәуелсіз жүйесін бөлуге мүмкіндік береді. Кең мағынадағы салықтық есебінің сызбасын төмендегі 3 суреттен көре аламыз.
СЕ
СЕ
БЕ
БЕ
Есептік тапсырма Қазынагерлік тапсырма
- бухгалтерлік есеп аясы;
- салықтық есеп аясы
Сурет 3 - Кең мағынадағы салықтық есеп
Бірақ салық есебін бір жақты мағынада қарастыру негізсіз, біріншіден, мұндай амал салықты есептеу үшін тікелей қоладанатын, қаржылық -есептік тұтас блокты қарастыру мен талдауды есептен шығарады,екіншіден, тарихи салық есебі ол үшін алғашқы болып табылатын, қаржылық есептен межелеп бөлу жолымен қалыптасқанын ұмытпау қажет.
Сөйтіп, салық есебі салық төлеушінің міндеттемелі салықты дұрыс есептеуі үшін қажетті шаруашылық және қаржылық ақпаратты бекіту және өңдеу мен алым жүйесін көрсетеді.
Әлемдік тәжірибеде онда бухалтерлік есептің қатысу деңгейі бойынша, салық есебінің үш түрі бөліп көрсетіледі:
oo қаржылық салық есебі;
oo аралас салық есебі;
oo абсолюттік салық есебі.
Қазақстандағы салық есебінің осы түрлері белгілі бір құрамдастарымда құрастырылады. Сөйтіп салық төлемінің кейбірі қаржылық есептің (кедендік және мелекеттік баж салығы және т.б.) қатысуынсыз есеп айырысады. Сонымен бірге, салық есебінің іс жүзіндегі әдіснама тәжірибеде толықтай қаржылық есепке негізделген 19. Ал енді салық есебінің түрлерін төмендегі 4 суреттен көре аламыз.
Салық есебінің көрсеткіштері тек бухгалтерлік есептің деректері бойынша қалыптасады
Салық есебінің көрсеткіштері тек бухгалтерлік есептің деректері бойынша қалыптасады
Салық есебінің көрсеткіштері салық салудың әр түрлі әдістерін пайланумен анықталады
Салық есебінің көрсеткіштері салық салудың әр түрлі әдістерін пайланумен анықталады
Аралас салықтық есеп
Аралас салықтық есеп
Бухгалтерлік салықтық есеп
Бухгалтерлік салықтық есеп
Салық есебінің көрсеткіштері бухгалтерлік есептің әр түрлі салық салудың әдістерін қолданудың қатысуынсыз қалыптасады
Салық есебінің көрсеткіштері бухгалтерлік есептің әр түрлі салық салудың әдістерін қолданудың қатысуынсыз қалыптасады
Абсолюттік салықтық есеп
Абсолюттік салықтық есеп
Сурет 4 - Cалық есебінің түрлері
Қорыта келетін болсақ салық деректері салық салу объектілері туралы топталған ақпараттарда, әзірленген кестелерде, бухгалтер анықтамасында және басқа да құжаттарда есептелінеді. Салық есебінің деректері есеп объектісіне үздіксіз, хронологиялық тәртіпте салық салу (оның ішінде, нәтижелері бірнеше есептік кезеңдегісі есептелетін немесе бірнеше жылға ауыстырылатын) мақсаты үшін көрсетілуі тиісті. Сонымен бірге деректерді талдау есебі алғашқы құжаттардың ақпараттарын жинақтап жүйелендіруі және салық базасының қалыптастыру тәртібінің ашық болуын ұтымды ұйымдастыруы тиісті. Сонымен салық есебінің қаржылық есебінен дербес бөлінгенін қарадық. Ал енді есепті жүргізу ерекшеліктеріне көңіл бөлеміз.
1.1 Ұйымның ұйымдастырылу түрлеріне байланысты бухгалтерлік
және салықтық есепті жүргізу ерекшеліктері
1995 жылдың басынан, яғни қазақстандық бухгалтерлік есептеме және қаржылық есептеме заңының алғашқы салық есебінің бірінші элементтері пайда болу кезінен бастап және бүгінгі күнге дейін осы арнаулы жүйе даму мен қалыптасудың бірнеше сатысынан өтті.
Салық есебінің қызметтері мен міндеттерін орындау үшін, салық есебінің өзара байланыстының жиынтық әдіснамасын құрайтын салық заңды арнаулы әдістер мен тәсілдері белгіленді (санаттық, мазмұндық, нысандық-техникалық).
Өкінішке орай, қазіргі кезде салық заңында салық есебін жүргізудің барлық әдістерін сәйкестірілген түрде қарастыратын нормативтік құжат жоқ. Бірақ іс жүзіндегі заңды талдау арқылы жеті негізгі әдістерді бөліп алуға болады:
1. Бухгалтерлік есептің деректеріне негізделген және тек салық салу мақсатында пайдаланылатын арнаулы есептік-салықтық көрсеткіштерді және түсініктерді енгізу Негізінде әңгіме қаржылық қатынастар жүйесінің дербес саласы ретінде сыртта нысанды - түсінік аппараты арқылы өткізілген салық есебінің әзірленуі туралы. Атап өтілгендей, барлық есептік - салықтық көрсеткіштердің тәжірибедегі сипатты белгісі қаржылық есептің деректерімен шартталғаны, яғни қаржылық есептің әдісін тікелей немесе жанама пайдалануы кезінде қалыптасады.
2. Бухгалтерлік есептік - бухгалтерлік арнаулы ереже мен әдістерден ерекшелігі бар есептік-салық көрсеткіштерінің қалыптасуының арнаулы ережесін белгілеу. Осы негізгі ерекшелігі - оның тек салық салуға бағытталуы болып табылады. Өнімнің өзіндік құнына қосылатын (жұмыс, қызмет) өнімдерді (жұмыс, қызмет) өндіру мен өткізу бойынша шағын құрамы туралы Ережеге сәйкес өнім өндіруге (жұмыс, қызмет) байланысты ұйымның барлық шығындары өндірістік өнімнің өзіндік құнын толық қалыптастырады. Бірақ кәсіпорындар мен ұйымдардың шығындары салық салу мақсаты үшін белгіленген лимиттер, мөлшерлер және нормативтер бекітілген есебі тәртібінде түзетіледі.
3. Салық салымы есебінің базасын қалыптастыру әдісі. Қазақстан Республикасында салық төлеуші есептеу әдісі бойынша салық салымы мақсатындағы табыстар мен шығындарды анықтайды. Есептеу әдісі - салық есебінің әдісі, соған орай табыс пен есептен шығару, жұмыс, қызмет көрсету, төленетін уақытына қарамастан, мүлікті кіріске енгізу және өткізу мақсатында тиеп жіберу жұмысы істелгеннен бастап есептеледі. Бұл қаржы құралының төленуі мен уақытында түсуіне тәуелсіз, оларға қатысты табыстар мен есептен шығару мен есеп беру кезеңінде қабылданатынын білдіреді.
4. Тек салық салу мақсаты үшін кейбір жалпы қабылданған ережелер мен түсініктерді ашып түсіндіру. Жоғарыда көрстеліген әдіс таза түрде салық есебінің қазыналық қызметін жүзеге асырады және өзінің негізінде басқа салалардағы кейбір оқиғаларды арнаулы белгілеу үшін қызмет етеді: құқық, экономика, қаржылық есеп және т.б. Бұл әдістің мәні - өзінің мазмұны жалпы қабылданған жағдайға сай келмейтін, салық салу мақсатындағы салық заңдылықтары қандай да бір анықтама үшін өзінің түсініктемесін беруімен қорытындылайды.
5. Салық дисконтын белгілеу (салық салу мақсатындағы жалған табыс)
Салық дисконты деп салық төлеуші салық салымы мақсатында алған табысын көбейтудегі түзету танылады. Бұл әдіс көптеген салық төлемін есептеу кезінде қолданылатын, салық есебінің көп тараған тәсілі және ең сипаттысы болып табылады.
6. Салық кезіндегі әрбір салық түрі үшін анықтау.Салық кезеңі - салық базасының қалыптасу үдерісі аяқталатын жыл және салық міндеттемесінің мөлшері біржола анықталатын мерзім. Бұл салықтық-есептік элементтің қажеттігі көптеген салық салынатын (пайдалар, табыстарға, кірістерге және т.б.) көптеген объектілерге уақыттың ұзақтығы және қайталануына тән екендігін анықтайды. Соған сәйкес нәтижесін анықтау мақсатында, жүргізілетін операцияларға жүйелі түрде есеп жүргізу және кезеңінде қорытынды жасау.
Сонымен бірге салық есебін жүргізу тікелей салық төлеушіге жүктелуі мүмкін, сондай-ақ салық заңына сәйкес салықты есептеуді жүргізуге міндетті адамға да жүктеледі [20 395 б.].
Осыған байланысты салықтық есептік кезең мен есеп беру кезеңі туралы түсінікті ажырата білу керек, яғни, нәтижелерді шығару мерзімін (соңғы немесе аралық), салық органдарына қаржылық есеп беруді жасау және ұсыну. Кейбір жағдайда салықтық немесе есеп беру кезеңі қатар келуі мүмкін. Мысалы, салықтық және есеп беру кезеңінде шағын ұйымдардың қосымша құнға төлеу кезеңі үш айға, яғни бір тоқсанға тең. Бұл ережеге сай, қандай да кезең негізінде есептелген, яғни алдын ала төлемді төлеу барлық уақытта қамтамасыз етілмейтіндіктен, бюджетке салықты біркелкі төлеу қажеттілігінен туындаған.
Белгіленген салық кезеңіне байланысты салықтарды - мерзімдік және күнтізбелік-кезеңдік деп бөледі.
7. Арнаулы салық тіркелімін және басқа да салық құжаттарын белгілеу
Арнаулы салық құжаттарын енгізу салық есебі әдіснамасының нысанды-техникалық тәсілі болып табылады. Салық құжаттары үш түрден тұрады:
oo салықтық есеп айырысу;
oo салық есеп айырысуының көрсеткіштерін негіздеуші құжаттар;
oo салықтық тіркелімдер.
Салықтық құжаттардың ерекшілігі оның құрамында мамандандырылған салықтық, алғашқы құжаттар болмайды, өйткені салық есебін енгізу үшін жүргізілген шаруашылық оперцияларының факт екенін көрсететін алғашқы қаржылық -есептік құжаттар қажет болады [21, 115 б.].
Cалықтық есеп айырысу көрсеткіштерін көрсететін және салық міндеттемесінің сомасына сүйенетінін көрсетеді. Тәжірибе жүзінде, әрбір салық органдарына берілетін бірден-бір есеп айырысу құжаты. Әрбір нақты жағдайда салықтық есеп айырысулардың өзінің аты болуы мүмкін
Салық есебінің жүйесі салық есебінің ережесі мен мөлшерін ретті қолдану қағидасынан шыға отырып, яғни бір салықтық кезеңнен екнішісіне реттілікпен шығу арқылы өз бетімен қалыптасады.
Салық төлеушілер салық базасын салықтық әрбір есептік кезеңінің қорытындысы бойынша салықтық есептің деректері негізінде есептейді.
Осы салық есебін алғашқы есептік құжаттар (қаржылық анықтамасын қосқанда); салық есебінің талдаулық тіркелімі, салықтық базаның есеп айырысуын растайды.
Осы салық есебінің (оның ішінде алғашқы құжаттар деректері) мазмұны - салық құпиясы болып табылады. Салық есебінің деректері бар ақпаратқа рұксат алған адам салық құпиясын сақтауға міндетті. Оны жариялағандар жауапкершілікке тартылады 22, 100 б.
Қаржылық есептің шотында көрсетілмей, Салық кодексінің талаптарына сай топталған, есеп беру (салықтық) кезеңіндегі, салық есебінің деректерін жүйелеудің жиынтық нысаны талдауы салық тіркелімі деп аталады.
Салықтық есеп заңды тұлғаның жиынтық табысы туралы деректерді ай сайын жинайды, бұл табыстан шегерім мен салық салынатын табысты жыл аяғында анықтайды. Салық есебін жақсы ұйымдастырылуы бұл заңды тұлғаның жылдық жиынтық табысы мен одан шегерім туралы нақты ақпаратпен қамтамасыз етілуіне тиісті, яғни ҚР Салық кодексі мен бухгалтер есебінің стандарты 12 Пайдаға салынатын салық сәйкес корпоративтік табыс салығы туралы Декларация толтыруға мүмкіндік береді.
Ұйым қаржы есептемесiнiң 12 Пайдаға салынатын салық aтты халықаралық стандарттың негiзгi ережесiне сәйкес аяқталған операциялардың салыққа қатысты салдарын осы оқиғаның өзiн қалай eскepeтiн болса, тура солай eскepyi керек.
12 Пайдаға салынатын салық aтты халықаралық стандарт - тың мақсаты - есептiк кезеңде аяқталған барлық операциялар - дың ағымдағы және келешектегі салық тиiмдiлiгiн тану болып табылады 23.
Салық есебімен айырысу мәліметтеріне негізделген құжаттар салық есеп айырысуына негіздейтін және шешетін анықтамалық материалдардың рөлін атқарады. Олар екі түрлі болады:
1) салықты есептеу үшін қажетті құжаттар: мысалы, мүлікке салықтар бойынша - бұл кәсіпорынның мүлкінің орташа жылдық құнының есеп айырысуы;
2) есеп айырысуға сәйкес (салықтық орган) тікелей есептелетін сомаға әсер етпейтін құжаттар.
Басқа салықтарды есептеу - бұл сол немесе басқадай салықтық жеңілдіктерді пайдаланудың заңдылығын негіздеуші құжаттар.
Қаржылық есептің алғашқы құжаттарында бар ақпараттар Қазақстан Республикасының Мемлекеттік салық қызметі мен Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігімен әзірленген салық есебінде көрсетілуі үшін қажет 24, 46 бет. Есептік құжаттардың сақталу мерзімін төмендегі 5 суреттен көре аламыз.
Салықтық мерзімі
Салықтық мерзімі
Есептік құжат
Есептік құжат
Есептік құжаттар Кодекспен қарастырылған кей жағдайдан басқа келесі кезеңдегі есептік құжат жасалған, салық кезеңінен бастап, Кодексте белгіленген қуыну ұзақтығы мерзімі біткеше сақталады
Есептік құжаттар Кодекспен қарастырылған кей жағдайдан басқа келесі кезеңдегі есептік құжат жасалған, салық кезеңінен бастап, Кодексте белгіленген қуыну ұзақтығы мерзімі біткеше сақталады
Бекітілген активтердің құнын растайтын есептік құжаттар, оның ішінде қаржылық лизинг бойынша құжаттар, мұндай активтердің өтелімдік кезеңіне дейін, бірақ Кодекспен белгіленген қуыну ұзақтығы мерзімінен кем емес уақытқа дейін сақталады
Бекітілген активтердің құнын растайтын есептік құжаттар, оның ішінде қаржылық лизинг бойынша құжаттар, мұндай активтердің өтелімдік кезеңіне дейін, бірақ Кодекспен белгіленген қуыну ұзақтығы мерзімінен кем емес уақытқа дейін сақталады
Салық салу үшін объектіні анықтауға негіз болып табылатын, сондай-ақ салықтық міндеттемелерді есептеу үшін алғашқы құжаттар, бухгалтерлік есептің тіркелімі және басқа да құжаттар
Салық салу үшін объектіні анықтауға негіз болып табылатын, сондай-ақ салықтық міндеттемелерді есептеу үшін алғашқы құжаттар, бухгалтерлік есептің тіркелімі және басқа да құжаттар
Шартқа сәйкес жер қойнауын пайдалану қызметін жүзеге асырушының салық төлеушінің есептік құжаты Кодекспен белгіленген Шарттың мерзімі біткенге салық кезеңінен келесі кезеңге дейін қуыным ұзақтығының мерзімі ішінде сақталады
Шартқа сәйкес жер қойнауын пайдалану қызметін жүзеге асырушының салық төлеушінің есептік құжаты Кодекспен белгіленген Шарттың мерзімі біткенге салық кезеңінен келесі кезеңге дейін қуыным ұзақтығының мерзімі ішінде сақталады
Сурет 5- Есептік құжаттардың сақталу мерзімі
Қорта келсек сөйтіп ұйымның шаруашылық қызметіндегі, оның тұтастай, үздіксіз, өзара байланысты салық жүйесіндегі көрінісін көрсететін қаржылық есептің жүйесі мемлекеттік қазыналық мүддесін жүзеге асыруды қамтамасыз етуді қойғанда, салық есебінің пайда болуы және қызмет етуінің қажеттігі туралы қорытынды жасауы мүмкін 25, 111 бет.
1.3 Ұйымның есеп саясаты және оның бухгалтерлік, салықтық есепті жүргізудегі рөлі
Бухгалтерлік есеп принциптері бойынша ұйымның есеп саясаты деп ұйымның бухгалтерлік есепті жүргізу әдісінің жиынтығын, яғни алғашқы бақылау, құндық өлшеу, ағымдағы топтау мен шаруашылық (жарғылық және басқа) қызметтің фактілерін жинақтап қорытындылау жолдарын айтады.
Бухгалтерлік есепті жүргізу әдістеріне шаруашылық қызмет фактілерін топтау мен бағалау әдістері, активтердің құнын есептеу, құжат айналымын қабылдауды ұйымдастыру, түгендеу (инвентаризациялау), қаржылық есеп шоттарын қолдану әдістері, қаржылық есептің тіркелім жүйесі, мәліметті өңдеу мен басқа да сәйкес әдістер мен амалдар кіреді 26, 51 б.
Ұйымның өзінің есеп саясатын өңдеу мүмкіндігі мен қажеттілігі қаржылық есеп пен басқа екінші деңгейлі нормативтік құжаттар бойынша баптарда қарастырылған қаржылық есептің кез келген мәселелерін шешудің көп түрлілігімен анықталады. "Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы" Қазақстан Республикасының заңы мен қаржылық есеп принциптерінде ұйым өзінің есеп саясатын құруы барысында бұйрық немесе жарлық бойынша қажетті құжаттар тізімін бекітуі керек екендігі көрсетілген.
Ұйымның есеп саясатын таңдауы мен негіздеуіне келесі негізгі факторлар әсер етеді:
oo меншік нысаны мен құқықтық-ұйымдастырушылық нысаны (жауапкершілігі шектеулі серіктестік, ашық акционерлік қоғам, жабық акционерлік қоғам, өндірістік кооператив және тағы басқа); салалық қызметінің түрі (өнеркәсіп, құрылыс, сауда, көлік, ауыл шаруашылығы және т.б.); қызметінің көлемі, жұмысшылары мен қызметкерлерінің орташа тізімдік саны және тағы басқа;
oo салық салу жүйесімен арақатынасы (әр түрлі салық түрлері бойынша жеңілдіктер немесе салық төлеуден босату, салық мөлшері және тағы басқа);
oo қаржы-шаруашылық қызметін дамыту стратегиясы (ұйымның экономикалық дамуының ұзақ мерзімдік перспективасының мақсаттары мен міндеттері, инвестициялардың жұмсалу бағыты, перспективалы мәселелерді шешудің тактикалық тәсілдері);
oo ұйымның ақпараттық қамсыздандыру жүйесі (оның тиімді әрекетіне қажетті барлық бағыттары бойынша);
oo материалдық базасының болуы (компьютерлік техника мен басқа да оргтехника жабдықтарымен қамсыздандырылуы, бағдарламалық-әдістемелік қамсыздандыру және тағы басқалар);
oo ұйымдағы бухгалтер мамандарының (қаржы бөлімі қызметкерлерінің) біліктілігі және басшылардың экономикалық батылдылығы, ынталылығы мен тапқырлық деңгейі;
Кез келген ұйымның өзінің қызметін іске асыру үшін таңдап бекіткен есеп саясаты толықтылық, уақыттылық, сақтық, қарама-қайшылықсыздығы мен орындылық талаптарына сай болу қажет 27, 26 б.
Ұйымның бастапқы бақылауын жүзеге асыру үшін таңдап алынған тәсілдер жиынтығы, құндық өлшемдері, ағымдағы топтастыруы және қаржылық есептегі шаруашылық кызметіне жасалған қорытынды шолу фактілері ұйымның есептік саясатында көрініс табуы тиіс. Басқаша айтканда, есептік саясат -- бұл қаржылық есептің әдісін жүзеге асыратын тетігі.
Бухгалтерлік есеп жүйесін жүргізудің жалпы кағидасы мен ережесі нормативтік-кұкықтык кұжаттарда белгіленген.
Ол есеп процесінің барлық тараптарын қамтуы керек: әдістемелік, техникалык, ұйымдық жақтарын 28, 262 б.
Бухгалтерлік есепте халықаралық есеп стандарттарын және ұлттық қаржылық есеп стандарттарын қолдану үшін әр ұйым өзінің есеп саясатын жасауға мүдделі. Сол сияқты Салық кодексінің талаптарын іс жүзіне асыру үшін әр ұйым өзінің салықтық есепке алу саясатын дайындап, қолданысқа енгізуі тиіс. Бұл екі міндетті құжат ұйымда жеке немесе біріктірген түрде дайындалуы мүмкін. Салықтық есепке алу саясатында мынадай ережелер белгіленуге тиіс:
oo салық төлеуші дербес әзірлеген салық тіркелімдерінің нысандары мен жасалу тәртібі;
oo стандарттау жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган бекіткен экономикалық қызмет түрлерінің жалпы сыныптауышына сәйкес жүзеге асырылатын қызмет түрлерінің тізбесі;
oo салықтық есепке алу саясатының сақталуына жауапты адамдар лауазымдарының атауы;
oo салық салудың әр түрлі шарттары көзделген қызмет түрлері жүзеге асырылған жағдайда бөлек салықтық есепке алудың жүргізілу тәртібі;
oo жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларды жүзеге асырған жағдайда бөлек салықтық есепке алудың жүргізілу тәртібі;
oo корпоративтік табыс салығын есептеу мақсатына орай шығыстарды шегерімге жатқызудың, сондай-ақ қосылған құн салығын есепке жатқызудың салық төлеуші таңдап алған әдістері.
oo хеджирленетін тәуекелдерді, хеджирленетін баптарды және оларға қатысты пайдаланылатын хеджирлеу тиімділігінің дәрежесін бағалау әдістемесін айқындау саясаты.
Бірлескен қызмет жөніндегі салықтық есепке алу саясатын бірлескен қызмет туралы шартқа қатысушылар әзірлейді және бекітеді 29, 122 б.
Салық төлеуші салықтық есеп саясатына өзгерісті және толықтыруды халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына және Қазақстан Республикасының қаржылық есеп және қаржылық есептілік туралы заңнамасының талаптарына сәйкес әзірленген қолданыстағы салықтық есепке алу саясатына немесе бөліміне өзгерістер және толықтырулар енгізу тәсілдерінің бірімен жүзеге асырады 30, 92 б.
Корпоративтік табыс салығы бойынша салық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Бүгінгі таңда ел экономикасының нарықтық қатынаста дамуына байланысты жаңа кәсіпкерлік қызметтердің пайда бола бастауына сәйкес қаржылық есептің маңызы мен рөлі арта түсуде. Осыған орай қаржылық есептің мазмұны мен құрылымына өзгерістер енгізілді. Еліміздегі жүргізіліп отырған қаржылық есеп жұмысы толығымен халықаралық қаржылық есеп беру талаптарына сай орындалады.
Бухгалтерлік есеп ұйымға оның қаржылық жағдайын жоспарлау бағалау, бақылау және талдау секілді функцияларды орындау қажет. Сонымен қатар қаржылық есеп ұйымның активтері мен міндеттемелері, капиталы және өндірілген өнімдері мен олардың сатылғандығы туралы ақпараттарды жинақтап көрсетеді. Тек қана қаржылық есеп арқылы ұйымның кірістері мен шығыстарын және шаруашылық қызметінің соңғы қаржылық нәтижесін анықтауға болады.
Қазақстан Республикасының Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы заңы еліміздегі қаржылық есепті жүргізу жүйесін анықтайды 1.
Еліміздің экономикасының дамуы арқасында бухгалтерлік есептің құрамдас бөлігі салық, қаржылық, басқару есебі пайда болды.
Заң күші бар Салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасы кодексімен сәйкес Салық есебі түсінігі енгізіледі 2.
Абсолюттік салық есебінің көрсеткіштері қаржылық есептің қатысуынсыз өткізіледі. Сөйтіп қаржылық көрсеткіштердің қатысуынсыз кедендік баж, мемлекеттік баж, полицияны ұстау үшін алым, суға төлем және т.б. есептеледі.
Салық есебінің мақсаты есепті кезеңдер бойынша корпоративтік табыс салығын есептеу үшін жылдық жиынтық табыстың дұрыс құрылуы мен олардан шегерімдерінің есебін ұйымдастыру арқылы корпоративтік табыс салығы көлемін анықтау болып табылады.
Қазіргі салық заңына сәйкес, салық салынатын табыс Салық кодексінің ережесіне сай шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық есебі мәліметтері салық есебін жүргізу процесінде қолданылады.
Қазақстан Республикасының салық кодексіне сәйкес жеке және заңды тұлғалардан алынатын салықтар, мемлекеттік бюджетті толтырудың негізгі көзі болып табылады. Бюджеттің табыс көзі болғандықтан Салық Комитеті арқылы қадағалайды. Зерттеп отырған ғылыми жұмыстың салық объектісі заңды тұлғалардың ішіндегі ұйым - БайНур-А ЖШС-і. Ғасырлар бойы қаржылық есеп - ұйымдардың іс-жұмысының нәтижелерін, мүлік жағдайы мен қаржылық жағдайы туралы ішкі және сыртқы қолданушыларға ақпаратпен қамтамасыз етеді. Қаржылық есеп регистрі мәліметтерінің негізінде әр салық кезеңінің қорытындысы бойынша салық базасы есептелінеді. Ұйымның табыс пен шығынын бухгалтерлік есеп арқылы бақылап, бекітілген нормативтік құқықтарға сүйене отырып салық салынады. Осы аталған мәселе - магистрлық жұмыстың өзектілігін көрсетеді.
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Зерттеушілердің еңбектерінде қаржы және салық есебінің өзара сәйкестігі мен оны жетілдіру жолдарының мәні, оның қызметтері, қаржы есебі мен салық есебін ұйымдастыру, есептің қоғамның дамуындағы рөлі, экономикадағы алатын орны кең және терең зерттелген. Сонымен бірге тәжірибеде теориялық жағынан қамтылған және Батыс елдердің үлкен тәжірибесіне негіз болған ғылыми зерттеулер жарияланып жүр. Ғалымдар мен практиктердің жұмыстарында қаржылық есеп пен салықтық есептер бойынша зерттеулер кеңінен қамтылғанымен, салық есебі туралы терең зерттеулердің тапшылығы байқалады.
Магистрлық жұмыстың мақсаты - Ұйымның бухгалтерлік және салық есеп жүйелерінің халықаралық қаржылық есеп стандарттарына көшуіне орай өзара әрекеттестігі нақты байланысын көрсету болып табылады.
Магистрлық жұмыстың міндеті - қойылған мақсатқа жету:
Қазақстандағы ұйымдардың бухгалтерлік және салық есеп жүйелерінің өзара
әрекеттестігі жайлы жеке-жеке теориялық тұрғыда ашып көрсетуі:
бухгалтерілк және салық есебінің мәні, негіздері мен элементтері;
салық есебі мен бухгалтерлік есептің өзара байланысы;
Қазақстандағы ұйымдардың бухгалтерлік және салық есебінің өзара
байланысын нақты зерттеу объектісі ретінде алынған ұйымның толық қызметіне талдау;
Қазақстандағы ұйымдардың бухгалтерлік және салық есебінің өзара
байланысының зерттеу жолында туындағын ұсыныстар мен жетілдіру жолдарын қарастыру;
тәжірибесін, салық салу саясатының даму жағдайын, оны жетілдіру
жолдарын теориялық тұрғыда қарай отырып, оны тәжірибемен ұштастыру, қорытынды жасау болып табылады.
Жұмыстың зерттеу объектісі Магистрлык жұмыста Қазақстан Республикасының БайНур-А ұйымындағы бухгалтерлік және салықтық есептің өзара байланысына сипаттама берілген. Нарықтық экономикадағы алатын орнын, негізгі проблемаларын және жетілдіру жолдарын қарастыру.
Зерттеудің пәні бухгалтерлік есеп пен салықтың есептің өзара сәйкестігі
мен олардың жетілдіру жолдарын мен ұсыну барысында туындайтын экономикалық қатынастардың жүйесі.
Магистрлық жұмысты жазу барысында ҚР бухгалтерлік есеп пен салық есебін қолданылатын нормативтік құқықтік актілер және қаржы есебі мен салық есебін ұйымдастыру туралы заңдар, оқулықтардан алынған ақпараттар, басылымдар және кәсіпорынның қаржылық есеп беру құжаттары қолданылды. Қаржылық зерттеудің ақпараттық базасы балып қаралған кезеңдегі БайНур-А ЖШС - нің есеп беру құжаттары, аналитикалық және синтетикалық есеп регистірлері табылады.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері. Диссертациялық жұмыстың теориялық және методологиялық негіздері ретінде экономика ғылымының классиктерінің еңбектері, зерттеушілердің кешенді экономикалық талдау жүйесінде экономикалық әлеуетті талдау маен бағалауға арналған еңбектері құрайды.
Зерттеу жұмысы кешенді, жүйелі талдау қағидаларына негізделе отырып, логикалық талдау, эксперттік бағалау, экономикалық талдау, бақылау, салыстыру, факторлық жүйелерді үлгілеу әдістерінің көмегімен жүргізілді.
Зерттеу әдістері. зерттеу барысында кәсіпорынның экономикалық ұйымдастырылу сипаты қарастырылады, қаржылық есеп берудің негізгі формаларының бірі- бухгалтерлік есеп пен салық есебін құрылу тәртібіне ерекше мән беріліп, соның негізінде кәсіпорынның табыстылығы, іскерлігі мен төлем қабілетілігі бағаланады. Зерттеудің логикалық, экономикалық статистика, экономикалық талдаудың классикалық әдістері мен тәсілдері негізге алынған. Магистрлық жұмыстың теориялық және әдістемелік негіздері болып, бухгалтерлік есеп және салық жөніндегі заңды-нормативтік құжаттар, зерттеу мәселесі бойынша арнайы және ғылыми әдебиеттер табылады.
Зерттеудің ақпараттық базасы. Зерттеу барысында Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп пен аудит, қаржылық есептілік аясындағы заңдық және нормативтік актілері, ҚР Қаржы министрлігінің нормативтік құжаттары, ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері, қаржылық есеп пен аудиттің халықаралық стандарттары, кәсіпорындардың нақты мәліметтері қолданылды.
Диссертациялық жұмыстың ғылыми жаңашылдығы мен теориялық маңыздылығы бухгалтерлік және салық есеп жүйелерінің өзара әрекеттестігін бағалау мен талдаумен байланысты теориялық мәселелерді жүйелеу, оларды шешу мен кәсіпорынның бухгалтерлік және салық есеп жүйелерінің өзара әрекеттестігін жетілдіру бойынша әдістемелік ұсыныстар дайындаумен байланысты.
Зерттеу нәтижесінде ғылыми жаңашылдығы бар келесідей нәтижелерге қол жеткізіліп, олар қорғауға ұсынылып отыр:
- бухгалтерлік және салық есеп жүйелерінің өзара әрекеттестігі категориясына қатысты түсініктер зерттеле келе, оған авторлық анықтама берілді;
- кешенді және жүйелі талдау негізінде бухгалтерлік және салық есеп жүйелерінің өзара әрекеттестік көрсеткіштерінің жүйесін нақтыланды;
oo бухгалтерлік және салық есеп жүйелерінің өзара әрекеттестігін талдаудың ақпараттық базасын жетілдіру бойынша ұсыныстар дайындалды;
oo дайындалған әдістемелік ұсыныстар негізінде кәсіпорынның бухгалтерлік және салық есеп жүйелерінің өзара әрекеттестігіне талдау жүргізілді.
Қорғауға шығарылған негізгі ережелер:
1 салық және бухгалтерлік есептер арасындағы байланысты зерттеу
негізінде авторлық тұжырымдама жасау;
2 ұйымның есеп саясатына салықтар бойынша міндеттемелерді есептеу әдістемесін ұсыну;
3 ұйымның мәліметтері негізінде корпоративтік табыс салығы есебін жетілдіру жолдарын ұсыну.
Зерттеудің теориялық маңыздылығы бухгалтерлік және салық есеп жүйелерінің өзара әрекеттестігі туралы ғылыми түсініктері кеңейтуден тұрады және оны теориялық және тәжірибелік тұрғыдан дәлелдеу.
Зерттеудің тәжірибелік маңыздылығы жұмыста келтірілген ұйымдастырушылық-әдістемелік және тәжірибелік ережелердің жүзеге асырылуы бухгалтерлік және салық есеп жүйелерінің өзара әрекеттестігін едәуір жақсартуға, бухгалтерлік және салықесеп жүйелеріне қалыптасатын ақпараттың сенімділігін арттыруға және алудың қиыншылықтарын төмендетуге мүмкіншілік береді. Диссертацияда әзірленген тұжырымдар мен ұсынмдарды бухгалтерлік есеп пен салықсалу саласында қызмет ететін ғылыми және тіжірибелік жұмыскерлер қолдана алады.
Жарияланымдар. Диссертацияның негізгі нәтижелері жас ғалымдардың ғылыми-тәжірибелік конференциясында баяндалып, талқыланды, оң бағаға ие болды. Зерттеу нәтижелері бойынша жалпы көлемі 0,4 б.т. 1 ғылыми жұмыс жарияланған.
Диссертацияның құрылымы мен көлемі. Магистрлық жұмыстың құрылымы кіріспеден, мазмұны, нормативті сілтемелер, анықтамалар, атаулар мен қысқартулар, кіріспеден, үш тараудан, қорытындылар мен ұсыныстардан, қолданылған әдебиеттер тізімі және қосымшалардан тұрады.
Бірінші бөлімде ұйымдағы бухгалтерлік есепті және салықтық есепті жүргізудің теориялық негіздері, оның ішінде бухгалтерлік және салықтың мәні, ерекшеліктері, ұйымның есеп саясаты және оның бухгалтерлік, салықтық есепті жүргізудегі рөлі қарастырылған.
Екінші бөлімінде кәсіпорын табысы бойынша бухгалтерлік және салықтық есеп жүргізудің ерекшеліктеріне талдау жасалған.
Үшінші бөлімінде Қазақстан Республикасының бухгалтерлік және салықтық есептерді жетілдіру жолдары талданды. Сонымен, Ұлттық қаржылық есеп стандарттарына өту барысында бірталай өзгертулер еніп, оларды меңгеру оңайға соққан жоқ. Мемлекеттің нарықтық экономикасын құруға әсер етуіне көмектесетін экономикалық тетіктердің ішіндегі бухгалтерлік және салықтың есептің мәні зор. Магистрлік жұмыс 63 бет, 12 сурет, 21 кестеден тұрады.
1 Бухгалтерлік және салық есебінің өзара әрекеттестігі жөнінде теориялық негіздер
1.1 Ұйымдағы бухгалтерлік және салық есебінің өзара сәйкестігінің
мәні мен мазмұны
Қазіргі заман талабына сай нарықтық экономиканың дамуы мен басқарудың жетілдірілуі, ұйымының дамуы бойынша жаңа стратегияның өңделуі барысында қаржылық есептің мәні мен орны күшейе түседі. Қазіргі таңда барлық ұйым меншік формасынан тәуелсіз және ықпалынсыз шаруашылық операциялар мен мүліктерде бухгалтерлік есеп жүргізіледі.
Бүгінде ұйымның экономикалық механизмдерінің қиындықтарын сенімді экономикалық реттелген есеп жүйесінің берілген ақпараттарынсыз басқару мүмкін емес 3,29 б.
Бухгалтерлік есеп теориясы есеп жүйесінің ұйымдастырылуының жалпы негізі. Заң актілері мен экономикалық дисциплинаға негізделіп, қаржылық есептің принципін қазіргі заманға дағдыланған экономика және басқаруға жауап беретіндей етіп, есептің теориялық категориясына негізделген 4, 48 бет.
Бухгалтерлік есеп теориясы аналитикалық және синтетикалық есеп жүйесінің қаржылық есептілігінің мәліметтері бойынша және ұйымның қаржылық-мүліктік жағдайын меңгеруіне жол беріледі. Қажетті басқарушылық шешімдер қабылдауымен және олардың негізделуіне, ұйымды басқаруында стратегиялық және тәсілдің анықталуында бухгалтерлік ақпараттардың қалай қолдануы мен қалыптасуын түсіну үшін қажет 5, 79 бет.
Басқа ғылым саласына тән қаржылық есепте өз әдісі мен пәні бар. Бухгалтерлік есептің негізгі принципі ретінде сәйкесінше іске асырылуына байланысты келесілерді төмендегідей етіп: үзіліссіз, аудару, түсініктілік, мәнділік, маңыздылық, анықтылық, бейтараптылық, сақтық, істің соңына жеткізілуі, сәйкестік, жүйелілік, шындық және әділ көріністік, өз уақытында бөліп қарайды 6, 125б.
Мырзалиев Б.С Бухгалтерлік есеп барлық ғылымдар мен өнердің ең алдында тұрады, басқалары онсыз өмір сүре алмаса, қаржылық есеп үшін олардың ешқайсысы қажет емес және де бухгалтерлік есепсіз әлемді басқару мүмкін емес, адамдар да бірін бірі түсінбес еді айтып өткен еді 7, 3 бет.
Қаржылық есептің құрылу ерекшілігі оның орталықтандырылуында, себебі бастапқы құжаттардың өңделуі жалпы бір есеп құралына жинақталады. Ұйымда орталықтандырылған есеп бас бухгалтерияда топталады. Осы жағдайдағы ұйымның бөлек бөлімшелерінде бастапқы және кейбір құрама құжаттарды құрайды (есептілік). Олардың міндеті - бухгалтерияға құжаттарды дұрыс толтырып, өз уақытында жеткізілуін қамтамасыз етеді. Есептің орталықтандыруына орай бухгалтерияның қызметкерлері ұйым бөлімшелерінің жұмыстары мен шаруашылық қызметінің талдауын қадағалау мүмкіншіліктерін күшейте алады 8, 126 б.
Қаржылық есептің стандарттарының міндетті күшіне ие, түсінікті, бірыңғай жүйені әзірлеу және осының арқасында сапалы ақпараттарды ашу және негізделген шешімдер қабылдау мәселенің шешімі болып табылады. Осыдан барып, қаржылық есептердің Халықаралық қаржылық есеп стандарттарының Халықаралық стандарттарына мейлінше жақындатуды қамтамасыз ету (конвергенция) қаржылық есеп пен есептіліктің мәселелерінің тиімді шешімі болып табылатындығы түсінікті болады 9, 188 бет. ҚЕХС есептің ұлттық стандарттарына мейлінше жақындату мақсаты бұрын қойылған мақсат - үйлестіруден ерекшеленеді. Конвергенция ҚЕХС тікелей көшуді болжамайды, ол тек ҚЕХС ұлттық стандарттарымен жақындасуының іс жүзіндегі аспектілерімен шектеледі, бұл есеп пен есептіліктің мәселелерін ұлттық деңгейде шешуде бірыңғай әдістерге қол жеткізуге әкеледі 10, 78бет.
Еліміздің экономикасының дамуы арқасында бухгалтерлік есептің құрамдас бөлігі салық, қаржылық, басқару есебі пайда болды. Бухгалтерлік есеп 1 сурет төмендегі ақпараттармен қамтамасыз етеді:
Басқару есебі
Басқару есебі
Салық есебі
Салық есебі
Қаржылық есеп
Қаржылық есеп
Бизнес жоспарға өзгеріс енгізу мақсатында, шаруашылық үрдістері мен операцияды басқарып, бақылап, талдап отыру үшін әр түрлі өлшемдегі ақпараттарды көрсетеді
Бизнес жоспарға өзгеріс енгізу мақсатында, шаруашылық үрдістері мен операцияды басқарып, бақылап, талдап отыру үшін әр түрлі өлшемдегі ақпараттарды көрсетеді
Бекітілген формадағы қаржылық есепті қалыптастыру мақсатында, мүліктік жағдайды, міндеттерді, меншіктік капиталды және қызмет нәтижесін, екіжақты жазу принципі бойынша ақшалай түрде көрсетеді
Бекітілген формадағы қаржылық есепті қалыптастыру мақсатында, мүліктік жағдайды, міндеттерді, меншіктік капиталды және қызмет нәтижесін, екіжақты жазу принципі бойынша ақшалай түрде көрсетеді
Бухгалтерлік есептің мәліметтері бойынша, салық заңының талаптарына сай, ұйымның салық салынатын базасын, салық төлеу міндеттерін топтастырып, анықтайды
Бухгалтерлік есептің мәліметтері бойынша, салық заңының талаптарына сай, ұйымның салық салынатын базасын, салық төлеу міндеттерін топтастырып, анықтайды
Сурет 1 - Бухгалтерлік есеп ақпараттары
Жоғарыдағы 1 суретке қарай отырып, ұйымды басқару меншік иесімен ұйымдастырылады. Басқару құрылымын субъект жарғыға сәйкес анықтайды. Қызметкерлерінің міндеттерін және еңбек ақы төлеу жүйесін штатпен бекітеді. Ұйым қызметінде меншік иесімен қызметкерлерінің еңбек қатынасын реттейтін еңбек ұжымының түрлі жалдау формасында қатысады (шарт, контракт және т.б.).
Салық есебінің заңдық деңгейде дербес есептілік ретінде бөлінуі оның ұйымның салық және қаржылық есеп мақсатында бөлек есеп ретінде жүргізуге мүмкіндік береді. Мұндай есепті бөлу есептіліктің мәліметтерін арнайы бағытқа салу, оларды қолдануға және де қаржы есептілігін және салық есептілігін құру мәселесін жеңілдетуге мүмкіндік береді. Салық есептілігінің дербес есептілік түрі ретінде бөлінуі біздің пікірімізше тек өмірлік қажеттілік емес, сондай-ақ нақты фактіге негізделген.
Біріншіден, салық есебінің қаржылық есеп жүйесінің бір бөлігі ретінде танылуы және де салық есептілігіне сәйкес салық есебінің қорытынды кезеңі болып табылады. Яғни салық есептілігінің дербес есептілік ретінде анықталуына мүмкіндік береді.
Екіншіден, мұндай бөлінудің мемлекеттік қажеттілігі бюджетке түсетін салық түсімдеріне байланысты. Бізге белгілі болғандай бюджетке түсетін салық түсімдерінің үлесі мемлекеттік жалпы табыстың 90% құрайды, бұл салықтың фискалдық қызметін шешуге мүмкіндік береді.
Үшіншіден, салық есептілігі ұйымның табыстылығын түсіндіреді және тиянақтайды, осылайша оның потенциалды инвесторлардың жалпы қызығушылығын арттыру акциясының құнын анықтайды 11, 39бет.
Салық салу бойынша нормативті құжаттарда қаржылық есептің тек іс жүзіндегі әдістерін пайдалана отырып, орындалуы мүмкін болмайтын салық салу бойынша талаптардың көптеген мөлшері жеткілікті. Бұл өз кезегінде салық есебін жүргізудің кажеттілігіне алып келеді. Салық есебі бойынша отандық ғалымдардың пікіріне тоқталайық.
Владимир Бауэр: Салық есебі-бұл салық төлеушінің бюджетке төлемі бойынша есеп айырысуының есебі емес, бүл салық төлеуші салықтың жыл ішінде жүргізуге міндетті табыстардың есебі мен шегеру, яғни салық салынатын табыстың есебін шығаратын жедел есептің жаңа түрі. Сонымен бірге, көптеген шегеру мен бірқатар табыстар қаржылық есепке кірмейді - деп жазған 12,13бет.
Үмбетәлиев А.Д. пен Керімбек Ғ.Ғ. пікірлерінше Салық есебі-қаржылық есеп жүйесі ретінде мемлекетпен бекітілген ережелер негізінде тұрғын халықтың салықты төлеу, салық есептілігін ұсыну бойынша функциясын атқарады. Қаржылық есептің салық есептілігін жасауға байланысты арнаулы құжаттар салық есебінің ақпараттық өнімі болып табылады 13, 211бет.
Қалдыбаев Е.Қ., Маткаримова Л.К. пікірлерінше Салық есебі - салық міндеттемелерін дұрыс есептеуге қажетті шаруашылық және қаржылық ақпараттарды жинау, тіркеу және өңдеу жүйесі - деген анықтаманы тұжырымдайды 14, 89бет.
Салық есебінің міндеті -- толық салық салу мақсаты үшін және есеп беру (салықтық) кезеңінде жүргізілген шаруашылық операцияларын есептеу тәртібі туралы дәл ақпараттарды қалыптастыру, сондай-ақ, бюджетке салық пен басқа да төлемдер мен алымдарды уақытында есептеу мен толық төленуінің дұрыстығын бақылау үшін, сыртқы және ішкі пайдаланушыларды акпараттармен қамтамасыз ету.
Экономикалық әдебиеттерде салық есебін анықтау екі көзқараста қарастырылады Кең мағынадағы салық есебі бюджетке енгізілуге қажетті салықты анықтау мақсатында, салық төлеушінің мүлігін, олармен жүргізілетін шаруашылық операцияларын және оның нәтижелерін анықтау үдерісі түрінде көрінеді. Осы көзқарас бойынша салық есебін, егер олар салық салымына қатысты болса, кез келген есепте, оның ішінде статистикалық және бухгалтерлік есепте қарастыруға болады.
Төмендегі № 1 кестеде ҚЕХС бойынша қаржы есептілігі және де ұйымдағы салық және статистикалық есептерінің негізгі құрамы көрсетілген басқа да есептілік түріне жататын оның элементтері тек оған емес, сондай-ақ байланыс жасау мүмкіндігі бар басқа есептілік түрлеріне тән.
Кесте 1 - Қаржылық және салық есептіліктерінің элементтері
Қаржы есептілігі (ҚЕХС бойынша)
Салық есептілігі
1
2
3
4
құрамы
элементтері
құрамы
элементтері
Бухгалтерлік баланс
1.1 Активтер
1.2 Міндеттемелер
1.3 Меншік құралдары
Барлық толықтырулары мен қосымшаларымен 100.00 форма
4.1 Активтер
4.2 Міндеттемелер
4.3 Меншік құралдары
4.4 Табыстар
4.5 Шығындар
Табыстар және шығындарбойынша есеп беру
4.1 Табыстар
4.2 Шығындар
Барлық толықтырулары мен қосымшаларымен 200.00, 600.00, 601.00 форма
2.1 Міндеттеме
Ақша қаражаттарының қозғалысы бойынша есеп беру
3.1Қолда бар ақша қаражаты
Барлық толықтырулары мен қосымшаларымен 700.00 форма
3.1Активтер 3.2Меншік құралдарының өзгеруі
Меншік капиталының өзгерістері бойынша есеп беру
4.1 Меншік құралдарының өгеруі
4.2 Меншік иелерімен жүзеге асырылатын инвестициялар
4.3 Меншік иелері арасында табысты бөлу
Барлық толықтырулары мен қосымшаларымен 300.00, 307.00 форма
4.1Табыстар
4.2Міндеттемелер
Түсіндірме хат
5.1Есеп және есептілік жүргізудің принциптері мен тәртібі
5.2Қаржы есептілігін ашу үшін қосымша ақпарат
Барлық толықтырулары мен қосымшаларымен 400.00 форма
5.1 Міндеттемелер
Ескерту: Жақыпбеков Д.С.: Қазақстандық кәсіпорындардағы салық салу, салық есебі мен есептілігін ұйымдастыру [15. 125 б]
Іс-жүзінде әңгіме салықтық есепте өзінің категориялды түсініктемелік аппаратты өндіріп шығару туралы жүріп жатыр. Оның көмегімен ол сыртта қаржылық қатынастар жүйесінің дербес саласы ретінде жүзеге асырылады.
Салық есебінің мәнділігі бойынша екінші әдісі қаржылық есепті-қаржылық ережелер мен методикаларынан, өзгеше есепте-салықтық көрсеткіштердің қалыптасуының арнайы ережелерін іске қосу.
Бұл әдістің негізгі ерекшелігі оның салық салуға ерекше бағытталуы. Сөйтіп, өнімнің (қызметтің, жұмыстың) өзіндік құнына енетін өнімдерді (қызметтерді, жұмыстарды) өндіру мен сатуға байланысты шығындар құрамы туралы Жағдайға сәйкес (ҚР-ң Үкіметінің қаулысының редакциясында) өнімдерді(қызметтерді, жұмыстарды) өндірумен байланысты ұйымның барлық шығындары өнімнің (қызметтің, жұмыстың) нақты өндірістік өзіндік құнын толық көлемде қалыптастырады. Бірақ салық салу мақсатында ұйымдар мен кәсіпорындармен жүргізілген барлық шығындар лимиттер, нормалар мен нормативтердің белгіленген тәртіпте бекітулерді ескере отырып түзетіледі.
Салық салу базасының қалыптасу есебінің әдісіне тоқталып өтсек. ҚР-да салық төлеуші салық салу мақсатында кірістер мен шығыстарды есептеу әдісі бойынша анықтайды. Есептеу әдісі - салық есебінің әдісі, оған сәйкес кірістер мен шегерімдер жұмыстарды орындаған, қызметтерді көрсеткен, төлеу уақытына қарамастан мүлікті сату мен кіріске алу мақсатында мүлікті тиеп жөнелту сәтінен ескеріледі.
Бұл әдістің мәні салық салу мақсатында салық заңнамасы белгілі-бір анықтамаға өзінің жеке түсініктемесін береді, ал ол өз кезегінде жалпылама қабылданған түсініктермен сәйкес келмейді [16. 18 б].
Бірақ, кейде есеп берулер бір салық кезеңі ішінде бірнеше рет берілуі мүмкін. Бұл әдеттегідей бюджетке салықтардың бірқалыпты енгізілу қажеттілігінен туындайды. Өйткені ол белгілі-бір кезең негізінде есептелген аванстық төлемдерді өтеумен әрқашан қамтамасыз етіле алмайды.
Белгіленген салық кезеңіне байланысты салықтар жедел және кезеңдік-жоспарлық болып ажыратылады.
Арнайы салықтық регистрлар мен басқа да салықтық құжаттамаларды белгілеуіне тоқталып өтелік. Арнайы салықтық құжаттамаларды жүргізу салықтық есеп методологиясының формалды-техникалық тәсілі болып табылады. Салықтық құжаттама кұжаттардың 3 түрінен тұрады:
1. салықтық есептеулер;
2. салықтық есептеулердің көрсеткіштерін растайтын құжаттама;
3. салықтық регистрлары.
Салықтық құжаттамалардың ерекшелігі болып, оның құрамында арнайы салықтық бастапқы құжаттар жоқ, өйткені салықтық есепті жүргізудің негізі болып, шаруашылық операциялардың жасалғандығын бекітетін бастапқы есепті-бухгалтерлік құжаттар болып табылады [17, 119 б.].
Экономикалық әдебиетте салық есебін анықтау екі көзқараста қарастырылады.
Басқа сөзбен айтқанда, бюджетке енгізілуге тиісті салық сомасын есептеу үшін қаржылық есеп пайдаланған уақытта, ол екі қызметті атқара бастайды: негізгі - қаржылық-есептік және қосымша - салық есебі. Бір жақты мағынадағы салық есебін төмендегі 2 суреттен көре аламыз.
СЕ
СЕ
БЕ
БЕ
Есептік тапсырма Қазынагерлік тапсырма
салықтық есеп аясы.
бухгалтерлік есеп аясы;
Сурет 2 - Бір жақты мағынадағы салық есебі
Кең мағынадағы салық есебі бюджетке енгізілуге қажетті салықты анықтау мақсатында, салық төлеушінің мүлігін, олармен жүргізілетін шаруашылық операциялардың және оның нәтижелерін анықтау үдерісі түрінде көрінеді. Осы көзқарас бойынша салық есебін, егер олар салық салымына қатысты болса, кез келген есепте, оның ішінде статистикалық және бухгалтерлік есепте қарастыруға болады [18, 495 б.].
Бір жақты мағынадағы салық есебі - бұл бюджетке енгізілуге орай тиісті салық сомасымен есеп айыру үшін қаржылық есепті пайдалану мүмкін болмаған жағдайда, яғни сирек жағдайда қолданылатын арнаулы жүйе.
Мұндай көзқарас салықтық есептің таза түрін бөліп алуға, яғни, қаржылық қатынастардың дербес санаты мен тәуелсіз жүйесін бөлуге мүмкіндік береді. Кең мағынадағы салықтық есебінің сызбасын төмендегі 3 суреттен көре аламыз.
СЕ
СЕ
БЕ
БЕ
Есептік тапсырма Қазынагерлік тапсырма
- бухгалтерлік есеп аясы;
- салықтық есеп аясы
Сурет 3 - Кең мағынадағы салықтық есеп
Бірақ салық есебін бір жақты мағынада қарастыру негізсіз, біріншіден, мұндай амал салықты есептеу үшін тікелей қоладанатын, қаржылық -есептік тұтас блокты қарастыру мен талдауды есептен шығарады,екіншіден, тарихи салық есебі ол үшін алғашқы болып табылатын, қаржылық есептен межелеп бөлу жолымен қалыптасқанын ұмытпау қажет.
Сөйтіп, салық есебі салық төлеушінің міндеттемелі салықты дұрыс есептеуі үшін қажетті шаруашылық және қаржылық ақпаратты бекіту және өңдеу мен алым жүйесін көрсетеді.
Әлемдік тәжірибеде онда бухалтерлік есептің қатысу деңгейі бойынша, салық есебінің үш түрі бөліп көрсетіледі:
oo қаржылық салық есебі;
oo аралас салық есебі;
oo абсолюттік салық есебі.
Қазақстандағы салық есебінің осы түрлері белгілі бір құрамдастарымда құрастырылады. Сөйтіп салық төлемінің кейбірі қаржылық есептің (кедендік және мелекеттік баж салығы және т.б.) қатысуынсыз есеп айырысады. Сонымен бірге, салық есебінің іс жүзіндегі әдіснама тәжірибеде толықтай қаржылық есепке негізделген 19. Ал енді салық есебінің түрлерін төмендегі 4 суреттен көре аламыз.
Салық есебінің көрсеткіштері тек бухгалтерлік есептің деректері бойынша қалыптасады
Салық есебінің көрсеткіштері тек бухгалтерлік есептің деректері бойынша қалыптасады
Салық есебінің көрсеткіштері салық салудың әр түрлі әдістерін пайланумен анықталады
Салық есебінің көрсеткіштері салық салудың әр түрлі әдістерін пайланумен анықталады
Аралас салықтық есеп
Аралас салықтық есеп
Бухгалтерлік салықтық есеп
Бухгалтерлік салықтық есеп
Салық есебінің көрсеткіштері бухгалтерлік есептің әр түрлі салық салудың әдістерін қолданудың қатысуынсыз қалыптасады
Салық есебінің көрсеткіштері бухгалтерлік есептің әр түрлі салық салудың әдістерін қолданудың қатысуынсыз қалыптасады
Абсолюттік салықтық есеп
Абсолюттік салықтық есеп
Сурет 4 - Cалық есебінің түрлері
Қорыта келетін болсақ салық деректері салық салу объектілері туралы топталған ақпараттарда, әзірленген кестелерде, бухгалтер анықтамасында және басқа да құжаттарда есептелінеді. Салық есебінің деректері есеп объектісіне үздіксіз, хронологиялық тәртіпте салық салу (оның ішінде, нәтижелері бірнеше есептік кезеңдегісі есептелетін немесе бірнеше жылға ауыстырылатын) мақсаты үшін көрсетілуі тиісті. Сонымен бірге деректерді талдау есебі алғашқы құжаттардың ақпараттарын жинақтап жүйелендіруі және салық базасының қалыптастыру тәртібінің ашық болуын ұтымды ұйымдастыруы тиісті. Сонымен салық есебінің қаржылық есебінен дербес бөлінгенін қарадық. Ал енді есепті жүргізу ерекшеліктеріне көңіл бөлеміз.
1.1 Ұйымның ұйымдастырылу түрлеріне байланысты бухгалтерлік
және салықтық есепті жүргізу ерекшеліктері
1995 жылдың басынан, яғни қазақстандық бухгалтерлік есептеме және қаржылық есептеме заңының алғашқы салық есебінің бірінші элементтері пайда болу кезінен бастап және бүгінгі күнге дейін осы арнаулы жүйе даму мен қалыптасудың бірнеше сатысынан өтті.
Салық есебінің қызметтері мен міндеттерін орындау үшін, салық есебінің өзара байланыстының жиынтық әдіснамасын құрайтын салық заңды арнаулы әдістер мен тәсілдері белгіленді (санаттық, мазмұндық, нысандық-техникалық).
Өкінішке орай, қазіргі кезде салық заңында салық есебін жүргізудің барлық әдістерін сәйкестірілген түрде қарастыратын нормативтік құжат жоқ. Бірақ іс жүзіндегі заңды талдау арқылы жеті негізгі әдістерді бөліп алуға болады:
1. Бухгалтерлік есептің деректеріне негізделген және тек салық салу мақсатында пайдаланылатын арнаулы есептік-салықтық көрсеткіштерді және түсініктерді енгізу Негізінде әңгіме қаржылық қатынастар жүйесінің дербес саласы ретінде сыртта нысанды - түсінік аппараты арқылы өткізілген салық есебінің әзірленуі туралы. Атап өтілгендей, барлық есептік - салықтық көрсеткіштердің тәжірибедегі сипатты белгісі қаржылық есептің деректерімен шартталғаны, яғни қаржылық есептің әдісін тікелей немесе жанама пайдалануы кезінде қалыптасады.
2. Бухгалтерлік есептік - бухгалтерлік арнаулы ереже мен әдістерден ерекшелігі бар есептік-салық көрсеткіштерінің қалыптасуының арнаулы ережесін белгілеу. Осы негізгі ерекшелігі - оның тек салық салуға бағытталуы болып табылады. Өнімнің өзіндік құнына қосылатын (жұмыс, қызмет) өнімдерді (жұмыс, қызмет) өндіру мен өткізу бойынша шағын құрамы туралы Ережеге сәйкес өнім өндіруге (жұмыс, қызмет) байланысты ұйымның барлық шығындары өндірістік өнімнің өзіндік құнын толық қалыптастырады. Бірақ кәсіпорындар мен ұйымдардың шығындары салық салу мақсаты үшін белгіленген лимиттер, мөлшерлер және нормативтер бекітілген есебі тәртібінде түзетіледі.
3. Салық салымы есебінің базасын қалыптастыру әдісі. Қазақстан Республикасында салық төлеуші есептеу әдісі бойынша салық салымы мақсатындағы табыстар мен шығындарды анықтайды. Есептеу әдісі - салық есебінің әдісі, соған орай табыс пен есептен шығару, жұмыс, қызмет көрсету, төленетін уақытына қарамастан, мүлікті кіріске енгізу және өткізу мақсатында тиеп жіберу жұмысы істелгеннен бастап есептеледі. Бұл қаржы құралының төленуі мен уақытында түсуіне тәуелсіз, оларға қатысты табыстар мен есептен шығару мен есеп беру кезеңінде қабылданатынын білдіреді.
4. Тек салық салу мақсаты үшін кейбір жалпы қабылданған ережелер мен түсініктерді ашып түсіндіру. Жоғарыда көрстеліген әдіс таза түрде салық есебінің қазыналық қызметін жүзеге асырады және өзінің негізінде басқа салалардағы кейбір оқиғаларды арнаулы белгілеу үшін қызмет етеді: құқық, экономика, қаржылық есеп және т.б. Бұл әдістің мәні - өзінің мазмұны жалпы қабылданған жағдайға сай келмейтін, салық салу мақсатындағы салық заңдылықтары қандай да бір анықтама үшін өзінің түсініктемесін беруімен қорытындылайды.
5. Салық дисконтын белгілеу (салық салу мақсатындағы жалған табыс)
Салық дисконты деп салық төлеуші салық салымы мақсатында алған табысын көбейтудегі түзету танылады. Бұл әдіс көптеген салық төлемін есептеу кезінде қолданылатын, салық есебінің көп тараған тәсілі және ең сипаттысы болып табылады.
6. Салық кезіндегі әрбір салық түрі үшін анықтау.Салық кезеңі - салық базасының қалыптасу үдерісі аяқталатын жыл және салық міндеттемесінің мөлшері біржола анықталатын мерзім. Бұл салықтық-есептік элементтің қажеттігі көптеген салық салынатын (пайдалар, табыстарға, кірістерге және т.б.) көптеген объектілерге уақыттың ұзақтығы және қайталануына тән екендігін анықтайды. Соған сәйкес нәтижесін анықтау мақсатында, жүргізілетін операцияларға жүйелі түрде есеп жүргізу және кезеңінде қорытынды жасау.
Сонымен бірге салық есебін жүргізу тікелей салық төлеушіге жүктелуі мүмкін, сондай-ақ салық заңына сәйкес салықты есептеуді жүргізуге міндетті адамға да жүктеледі [20 395 б.].
Осыған байланысты салықтық есептік кезең мен есеп беру кезеңі туралы түсінікті ажырата білу керек, яғни, нәтижелерді шығару мерзімін (соңғы немесе аралық), салық органдарына қаржылық есеп беруді жасау және ұсыну. Кейбір жағдайда салықтық немесе есеп беру кезеңі қатар келуі мүмкін. Мысалы, салықтық және есеп беру кезеңінде шағын ұйымдардың қосымша құнға төлеу кезеңі үш айға, яғни бір тоқсанға тең. Бұл ережеге сай, қандай да кезең негізінде есептелген, яғни алдын ала төлемді төлеу барлық уақытта қамтамасыз етілмейтіндіктен, бюджетке салықты біркелкі төлеу қажеттілігінен туындаған.
Белгіленген салық кезеңіне байланысты салықтарды - мерзімдік және күнтізбелік-кезеңдік деп бөледі.
7. Арнаулы салық тіркелімін және басқа да салық құжаттарын белгілеу
Арнаулы салық құжаттарын енгізу салық есебі әдіснамасының нысанды-техникалық тәсілі болып табылады. Салық құжаттары үш түрден тұрады:
oo салықтық есеп айырысу;
oo салық есеп айырысуының көрсеткіштерін негіздеуші құжаттар;
oo салықтық тіркелімдер.
Салықтық құжаттардың ерекшілігі оның құрамында мамандандырылған салықтық, алғашқы құжаттар болмайды, өйткені салық есебін енгізу үшін жүргізілген шаруашылық оперцияларының факт екенін көрсететін алғашқы қаржылық -есептік құжаттар қажет болады [21, 115 б.].
Cалықтық есеп айырысу көрсеткіштерін көрсететін және салық міндеттемесінің сомасына сүйенетінін көрсетеді. Тәжірибе жүзінде, әрбір салық органдарына берілетін бірден-бір есеп айырысу құжаты. Әрбір нақты жағдайда салықтық есеп айырысулардың өзінің аты болуы мүмкін
Салық есебінің жүйесі салық есебінің ережесі мен мөлшерін ретті қолдану қағидасынан шыға отырып, яғни бір салықтық кезеңнен екнішісіне реттілікпен шығу арқылы өз бетімен қалыптасады.
Салық төлеушілер салық базасын салықтық әрбір есептік кезеңінің қорытындысы бойынша салықтық есептің деректері негізінде есептейді.
Осы салық есебін алғашқы есептік құжаттар (қаржылық анықтамасын қосқанда); салық есебінің талдаулық тіркелімі, салықтық базаның есеп айырысуын растайды.
Осы салық есебінің (оның ішінде алғашқы құжаттар деректері) мазмұны - салық құпиясы болып табылады. Салық есебінің деректері бар ақпаратқа рұксат алған адам салық құпиясын сақтауға міндетті. Оны жариялағандар жауапкершілікке тартылады 22, 100 б.
Қаржылық есептің шотында көрсетілмей, Салық кодексінің талаптарына сай топталған, есеп беру (салықтық) кезеңіндегі, салық есебінің деректерін жүйелеудің жиынтық нысаны талдауы салық тіркелімі деп аталады.
Салықтық есеп заңды тұлғаның жиынтық табысы туралы деректерді ай сайын жинайды, бұл табыстан шегерім мен салық салынатын табысты жыл аяғында анықтайды. Салық есебін жақсы ұйымдастырылуы бұл заңды тұлғаның жылдық жиынтық табысы мен одан шегерім туралы нақты ақпаратпен қамтамасыз етілуіне тиісті, яғни ҚР Салық кодексі мен бухгалтер есебінің стандарты 12 Пайдаға салынатын салық сәйкес корпоративтік табыс салығы туралы Декларация толтыруға мүмкіндік береді.
Ұйым қаржы есептемесiнiң 12 Пайдаға салынатын салық aтты халықаралық стандарттың негiзгi ережесiне сәйкес аяқталған операциялардың салыққа қатысты салдарын осы оқиғаның өзiн қалай eскepeтiн болса, тура солай eскepyi керек.
12 Пайдаға салынатын салық aтты халықаралық стандарт - тың мақсаты - есептiк кезеңде аяқталған барлық операциялар - дың ағымдағы және келешектегі салық тиiмдiлiгiн тану болып табылады 23.
Салық есебімен айырысу мәліметтеріне негізделген құжаттар салық есеп айырысуына негіздейтін және шешетін анықтамалық материалдардың рөлін атқарады. Олар екі түрлі болады:
1) салықты есептеу үшін қажетті құжаттар: мысалы, мүлікке салықтар бойынша - бұл кәсіпорынның мүлкінің орташа жылдық құнының есеп айырысуы;
2) есеп айырысуға сәйкес (салықтық орган) тікелей есептелетін сомаға әсер етпейтін құжаттар.
Басқа салықтарды есептеу - бұл сол немесе басқадай салықтық жеңілдіктерді пайдаланудың заңдылығын негіздеуші құжаттар.
Қаржылық есептің алғашқы құжаттарында бар ақпараттар Қазақстан Республикасының Мемлекеттік салық қызметі мен Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігімен әзірленген салық есебінде көрсетілуі үшін қажет 24, 46 бет. Есептік құжаттардың сақталу мерзімін төмендегі 5 суреттен көре аламыз.
Салықтық мерзімі
Салықтық мерзімі
Есептік құжат
Есептік құжат
Есептік құжаттар Кодекспен қарастырылған кей жағдайдан басқа келесі кезеңдегі есептік құжат жасалған, салық кезеңінен бастап, Кодексте белгіленген қуыну ұзақтығы мерзімі біткеше сақталады
Есептік құжаттар Кодекспен қарастырылған кей жағдайдан басқа келесі кезеңдегі есептік құжат жасалған, салық кезеңінен бастап, Кодексте белгіленген қуыну ұзақтығы мерзімі біткеше сақталады
Бекітілген активтердің құнын растайтын есептік құжаттар, оның ішінде қаржылық лизинг бойынша құжаттар, мұндай активтердің өтелімдік кезеңіне дейін, бірақ Кодекспен белгіленген қуыну ұзақтығы мерзімінен кем емес уақытқа дейін сақталады
Бекітілген активтердің құнын растайтын есептік құжаттар, оның ішінде қаржылық лизинг бойынша құжаттар, мұндай активтердің өтелімдік кезеңіне дейін, бірақ Кодекспен белгіленген қуыну ұзақтығы мерзімінен кем емес уақытқа дейін сақталады
Салық салу үшін объектіні анықтауға негіз болып табылатын, сондай-ақ салықтық міндеттемелерді есептеу үшін алғашқы құжаттар, бухгалтерлік есептің тіркелімі және басқа да құжаттар
Салық салу үшін объектіні анықтауға негіз болып табылатын, сондай-ақ салықтық міндеттемелерді есептеу үшін алғашқы құжаттар, бухгалтерлік есептің тіркелімі және басқа да құжаттар
Шартқа сәйкес жер қойнауын пайдалану қызметін жүзеге асырушының салық төлеушінің есептік құжаты Кодекспен белгіленген Шарттың мерзімі біткенге салық кезеңінен келесі кезеңге дейін қуыным ұзақтығының мерзімі ішінде сақталады
Шартқа сәйкес жер қойнауын пайдалану қызметін жүзеге асырушының салық төлеушінің есептік құжаты Кодекспен белгіленген Шарттың мерзімі біткенге салық кезеңінен келесі кезеңге дейін қуыным ұзақтығының мерзімі ішінде сақталады
Сурет 5- Есептік құжаттардың сақталу мерзімі
Қорта келсек сөйтіп ұйымның шаруашылық қызметіндегі, оның тұтастай, үздіксіз, өзара байланысты салық жүйесіндегі көрінісін көрсететін қаржылық есептің жүйесі мемлекеттік қазыналық мүддесін жүзеге асыруды қамтамасыз етуді қойғанда, салық есебінің пайда болуы және қызмет етуінің қажеттігі туралы қорытынды жасауы мүмкін 25, 111 бет.
1.3 Ұйымның есеп саясаты және оның бухгалтерлік, салықтық есепті жүргізудегі рөлі
Бухгалтерлік есеп принциптері бойынша ұйымның есеп саясаты деп ұйымның бухгалтерлік есепті жүргізу әдісінің жиынтығын, яғни алғашқы бақылау, құндық өлшеу, ағымдағы топтау мен шаруашылық (жарғылық және басқа) қызметтің фактілерін жинақтап қорытындылау жолдарын айтады.
Бухгалтерлік есепті жүргізу әдістеріне шаруашылық қызмет фактілерін топтау мен бағалау әдістері, активтердің құнын есептеу, құжат айналымын қабылдауды ұйымдастыру, түгендеу (инвентаризациялау), қаржылық есеп шоттарын қолдану әдістері, қаржылық есептің тіркелім жүйесі, мәліметті өңдеу мен басқа да сәйкес әдістер мен амалдар кіреді 26, 51 б.
Ұйымның өзінің есеп саясатын өңдеу мүмкіндігі мен қажеттілігі қаржылық есеп пен басқа екінші деңгейлі нормативтік құжаттар бойынша баптарда қарастырылған қаржылық есептің кез келген мәселелерін шешудің көп түрлілігімен анықталады. "Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы" Қазақстан Республикасының заңы мен қаржылық есеп принциптерінде ұйым өзінің есеп саясатын құруы барысында бұйрық немесе жарлық бойынша қажетті құжаттар тізімін бекітуі керек екендігі көрсетілген.
Ұйымның есеп саясатын таңдауы мен негіздеуіне келесі негізгі факторлар әсер етеді:
oo меншік нысаны мен құқықтық-ұйымдастырушылық нысаны (жауапкершілігі шектеулі серіктестік, ашық акционерлік қоғам, жабық акционерлік қоғам, өндірістік кооператив және тағы басқа); салалық қызметінің түрі (өнеркәсіп, құрылыс, сауда, көлік, ауыл шаруашылығы және т.б.); қызметінің көлемі, жұмысшылары мен қызметкерлерінің орташа тізімдік саны және тағы басқа;
oo салық салу жүйесімен арақатынасы (әр түрлі салық түрлері бойынша жеңілдіктер немесе салық төлеуден босату, салық мөлшері және тағы басқа);
oo қаржы-шаруашылық қызметін дамыту стратегиясы (ұйымның экономикалық дамуының ұзақ мерзімдік перспективасының мақсаттары мен міндеттері, инвестициялардың жұмсалу бағыты, перспективалы мәселелерді шешудің тактикалық тәсілдері);
oo ұйымның ақпараттық қамсыздандыру жүйесі (оның тиімді әрекетіне қажетті барлық бағыттары бойынша);
oo материалдық базасының болуы (компьютерлік техника мен басқа да оргтехника жабдықтарымен қамсыздандырылуы, бағдарламалық-әдістемелік қамсыздандыру және тағы басқалар);
oo ұйымдағы бухгалтер мамандарының (қаржы бөлімі қызметкерлерінің) біліктілігі және басшылардың экономикалық батылдылығы, ынталылығы мен тапқырлық деңгейі;
Кез келген ұйымның өзінің қызметін іске асыру үшін таңдап бекіткен есеп саясаты толықтылық, уақыттылық, сақтық, қарама-қайшылықсыздығы мен орындылық талаптарына сай болу қажет 27, 26 б.
Ұйымның бастапқы бақылауын жүзеге асыру үшін таңдап алынған тәсілдер жиынтығы, құндық өлшемдері, ағымдағы топтастыруы және қаржылық есептегі шаруашылық кызметіне жасалған қорытынды шолу фактілері ұйымның есептік саясатында көрініс табуы тиіс. Басқаша айтканда, есептік саясат -- бұл қаржылық есептің әдісін жүзеге асыратын тетігі.
Бухгалтерлік есеп жүйесін жүргізудің жалпы кағидасы мен ережесі нормативтік-кұкықтык кұжаттарда белгіленген.
Ол есеп процесінің барлық тараптарын қамтуы керек: әдістемелік, техникалык, ұйымдық жақтарын 28, 262 б.
Бухгалтерлік есепте халықаралық есеп стандарттарын және ұлттық қаржылық есеп стандарттарын қолдану үшін әр ұйым өзінің есеп саясатын жасауға мүдделі. Сол сияқты Салық кодексінің талаптарын іс жүзіне асыру үшін әр ұйым өзінің салықтық есепке алу саясатын дайындап, қолданысқа енгізуі тиіс. Бұл екі міндетті құжат ұйымда жеке немесе біріктірген түрде дайындалуы мүмкін. Салықтық есепке алу саясатында мынадай ережелер белгіленуге тиіс:
oo салық төлеуші дербес әзірлеген салық тіркелімдерінің нысандары мен жасалу тәртібі;
oo стандарттау жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган бекіткен экономикалық қызмет түрлерінің жалпы сыныптауышына сәйкес жүзеге асырылатын қызмет түрлерінің тізбесі;
oo салықтық есепке алу саясатының сақталуына жауапты адамдар лауазымдарының атауы;
oo салық салудың әр түрлі шарттары көзделген қызмет түрлері жүзеге асырылған жағдайда бөлек салықтық есепке алудың жүргізілу тәртібі;
oo жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларды жүзеге асырған жағдайда бөлек салықтық есепке алудың жүргізілу тәртібі;
oo корпоративтік табыс салығын есептеу мақсатына орай шығыстарды шегерімге жатқызудың, сондай-ақ қосылған құн салығын есепке жатқызудың салық төлеуші таңдап алған әдістері.
oo хеджирленетін тәуекелдерді, хеджирленетін баптарды және оларға қатысты пайдаланылатын хеджирлеу тиімділігінің дәрежесін бағалау әдістемесін айқындау саясаты.
Бірлескен қызмет жөніндегі салықтық есепке алу саясатын бірлескен қызмет туралы шартқа қатысушылар әзірлейді және бекітеді 29, 122 б.
Салық төлеуші салықтық есеп саясатына өзгерісті және толықтыруды халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына және Қазақстан Республикасының қаржылық есеп және қаржылық есептілік туралы заңнамасының талаптарына сәйкес әзірленген қолданыстағы салықтық есепке алу саясатына немесе бөліміне өзгерістер және толықтырулар енгізу тәсілдерінің бірімен жүзеге асырады 30, 92 б.
Корпоративтік табыс салығы бойынша салық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz