Қорлар есебінің талдауы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

1 - бөлім. Қорлар есебінің теориялық мағынасының алғышарттары ... ... ...5
0.1 Қорлар есебінің мақсаты мен міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .7
0.2 Материалдар қозғалысының есебі және оларды құжаттау ... ... ... ... ... .9
0.3 Қорлар есебін жүргізудің ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .10

2 - бөлім. Қорлар есебі және оның талдауының сипаттамасы ... ... ... ... .14
2.1 Қорлар есебінің кіріске алынуының және шығыстарының есебі ... ... ..15
2.2 Қорлар есебінің бухгалтериядағы және қоймадағы есебі, оларды түгендеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2.3 Қорлар есебінің талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21

3 - бөлім. Қорлар есебін жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..29

Кіріспе

Ұйымда басты мәселе болып, тауарлы-материалдық запастар есебі болып табылады. Қорлар есебі жаңа өнімдерді бағалап және ұйымның шығындарын болжауға мүмкіндік береді. Өндірісте өнім өндіруге тауарлы-материалдық запастарға деген сұраныс жоғарылайды. Бұл өндірістің көлемінің ұлғайғандығын көрсетеді.
Экономиканың қай саласында болмасын ұйымдар мен еңбек ұжымдарының шикі затпен материалдарды ұтымды жұмсауға, өндіріс қалдықтарын азайтуға, өндірістік өнімнің өзіндік құнын азайтуға, шығаратын өнімнің халықаралық рынокта бәсекелестікке жарамды етіп шығаруға тауарлы-материалдық запастар есебі аудитінің атқаратын ролі өте зор.
Осы тұрғыдан қарастырғанда курстық жұмыстың тақырыбы өзекті болып табылады. Ұйымдарда бухгалтерлік есеп Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру заңына, есеп стандарттарына және Халықаралық Бухгалтерлік есеп стандарттарының талаптарына сәйкес жүргізіледі.
Есептердің мәліметтері бойынша ұйым басшылары өздерінің қаржылық есеп беруді құрастыруды және экономикалық болжамдар жасауға, ағымдағы жоспарды анықтауға сонымен қоса еліміздің экономикасының қаншалықты мөлшерде өскендігін анықтауға мүмкіндік береді. Қазақстан Республикасындағы жүргізіліп отырған бухгалтерлік есеп жүйесі ұйымның ішкі және сыртқы пайдаланушыларына өзінің экономикалық жағдайын анық көрсетуге мүмкіндік береді.
Еліміздің нарықтық экономикаға көшу барысында ұйымдардың экономикалық жауапкершіліктері жоғарылай түсті. Ұйымның қаржылық жағдайы жоғарылады. Қорлар - өндіріс циклінде қолданылатын әр түрлі еңбек заттары болып табылады. Олар өндіріс процесінде тұтынылып, өзінің құнын өндірілетін өнімге толығымен аударады.
Ұйымның қаржылық жағдайын зерттеу және талдаудың нәтижесінде қаржылық басқарудағы кемшіліктерді анықтайды, ұйымның дамуына әсерін тигізеді.
Пайдалану анализі және негізгі қорлар есебінің мәселесіне келессі экономист ғалымдардың Е.Е. Савицкая, Л.А. Виногоров, Г.В. Снитко және т.б. жұмыстары арналған, олардың еңбектері осы жұмыста тақырыпты ашу үшін пайдаланған. Осы ғалымдармен негізгі қорлардың есебі және анализі облысында теориялық және методологиялық сұрақтарға айтарлықтай еңбектер енгізген.
Зерттеу мақсаты. Қорлар есебіне талдау жасап, оған сипаттама беріп, жетілдіру жолдарын қарастыру.
Зерттеу міндеттері:
oo Қорлар есебінің мақсаттары мен міндеттерін айқындау;
oo Қорлар есебін жүргізудің ерекшеліктеріне сипаттама беру;
oo Қорлар есебінің кіріске алынуының және шығыстарының есебін анықтау.
Құрылымы. Курстық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 - бөлім. Қорлар есебінің теориялық мағынасының алғышарттары

Материалдық есепті ұйымдастыру - есептік жұмыстың күрделі бөлімдерінің бірі. Өнеркәсіптік кәсіпорында материалдық құндылықтар номенклатурасы он мыңдаған атаулармен саналады, ал материалдық-өндірістік қорлар есебі бойынша ақпарат өндірісті басқару бойынша барлық ақпараттың 30% - ін құрайды. Сондықтан есепті ұйымдастыру және материалдық құндылықтарды сатып алуы, оның қозғалысы, сақталуы және қолдануы бойынша бақылау үлкен ауыртпалықтармен байланысты [1].
Қорлар - бұл активтер:
қалыпты қызмет барысында сатуға арналған;
осындай сату үшін өндіріс үрдісіндегі;
немесе өндіріс үрдісінде немесе қызмет көрсетулері кезінде пайдалануға арналған шикізат немесе материалдар нысанындағы активтер [2].
Бастапқы тану кезінде қорлар өзіндік құн бойынша бағаланады. Бастапқы тануда қорлардың өзіндік құнына келесілер кіреді:
жабдықтаушыларға төленген баға. Егер компания қорларды кейінге қалдыру шартымен алса, онда әдеттегі саудалық несие шарты бойынша сатып алу бағасы мен толенген сомма арасындағы айырма (өзгешелік) қаржыландыру кезеңі аралығындағы пайыздар бойынша шығындар болып танылады;
импорттық баж салығы және басқа салықар (салық заңнамасына сәйкес төленетіндерден басқа);
қорларды алумен тікелей байланысты транспорт шығындары, өңдеу және басқа да шығындар.
Сауда жеңілдіктері, төлемдерді қайтару және басқа да ұқсас баптар сатып алулар бойынша шығыстарды анықтағанда шегеріледі. Қорлардың өзіндік құнына қайта өңдеуге кететін шығындар қосылады:
еңбек үшін төленетін тікелей шығыстар;
шикізатты дайын өнімге қайта өңдеуге қажетті тұрақты және айнымалы өндірістік үстеме шығындарды жүйелі түрде бөлу.
Тұрақты өндірістік үстеме шығындарды қайта өңдеу шығыстарына бөлу қалыпты жағдайда кәсіпорын жұмысының өндірістік қуатына негізделеді. Басқа шығыстар қорлардың өзіндік құнына олардың қазіргі кездегі орналасқан жері мен жағдайына жеткізілуімен байланысты болса қосылады. Келесі шығындар қорлардың өзіндік құнына қосылмайды, олар тек ағымдағы шығындар құрамына қосылады:
шикізаттың, жұмсалған еңбектің және басқа да өндірістік шығыстардың нормативтен артық жоғалтулары;
кейбір өндірістік процестің келесі деңгейіне өту үшін қажетті сақтауға кеткен шығыстар(мысалы, ағашты кептіру немесе коньяк спиртін ұстау сияқты);
әкімшілік үстеме шығындар;
өткізу шығындары.
Барлық ұқсас босақыларға және компанияның қолданылуы бойынша бірдей бағалау әдістері қолданылуы тиіс. Ал әр түрлі қорларға әр түрлі бағалау әдістерін қолдануға болады. Мысалы, сақтандыру қорын бағалау үшін басқа әдіс қолданылуы мүмкін. ҚЕХС 2 Қорлар стандарты бойынша есеп беру күніне қорлар берілген екі мөлшердің ең кішісімен бағаланғанын талап етеді: өзіндік құн және өткізудің ықтимал таза құны.
Өзіндік құнды анықтамасына және оны қалай анықтау әдістеріне жоғарыда тоқталған болатынбыз. Ал өткізудің ықтимал таза құнына келетін болсақ - бұл жұмысты орындауға жұмсалған ықтимал шығындар мен өткізуге арналған ықтимал шығындарды шегеріп тастағанда әдеттегі іс барысындағы болжамды сату бағасы. Кәсіпорындар өткізудің ықтимал таза құнын есептеуде келесілерді ескеру керек:
есептеу кезіндегі қорларды сатуға болатын нарықтық бағалар; егер қорлар сату бойынша келісімшартты нақты бағамен орындауға тиіс болса, онда есептеу үшін осы келісімшартта қабылданған нақты бағалар қолданылады;
әдеттегі тәжірибеде қалыптасқан немесе материалдар мен дайын өнімдерді өткізуге кететін мүмкін шығындар (есептеуде әкімшілік шығындар мөлшері ескерілмейді).
Қорлар көбінесе бап бойынша өткізудің ықтимал таза құнымен есептен шығарылады, бірақ кей жағдайларды оларды ұқсас бап бойынша топтастырған тиімді, мысалы, арналымы немесе соңғы тұтынуы бірдей бір ассортименттік қорлар, бір географиялық облыста шығарылып сатылатын қорлар [3].
Қорлардың жіктелімі негізінде өзіндік құн мен өткізудің ықтимал таза бағасын салыстыруға тыйым салады, мысылы, дайын өнім бойынша немесе нақты операциялық сегменттегі барлық қорлар.
Егер де шикізат пен басқа да материалдардан жасалған дайын өнім өзіндік құнымен немесе одан жоғары бағамен сатылған болса, онда шикізат және басқа да материалдардың құнсыздануы қорларда бейнеленбейді.
Қолда бар қорлардың қалдықтарынан артық белгіленген бағалар бойынша жеткізу шарттарын немесе белгіленген бағалар бойынша тауарлар сатып алуға шарттардың жасау нәтижесінде бағалау міндеттемелері туындауы мүмкін. Осындай бағалау міндеттемелері Бағалау міндеттемелері, шартты міндеттемелер және шартты активтер(IAS) ҚЕХС-ына сәйкес қаралады. бұндай жағдайларда келесі бухгалтерлік жазулар жүргізілуі мүмкін.
Қаржылық есептілікте есеп беретін кәсіпорындар қорлар бойынша міндетті түрде келесі ақпараттарды ашып көрсету керек:
Қорларды бағалау үшін қабылданған есеп саясатын, сонымен қатар өзіндік құнды есептегенде қолданылған әдісті;
Қорлардың жалпы баланстық құнын және ұйыммен қабылданған баптар бойынша жіктелімнің баланстық құнын көрсету.
Қорлардың әдеттегі жіктеліміне: тауарлар, шикізат, материалдар, аяқталмаған өндіріс және дайын өнім жатады.
Әділ құннан сатуға кеткен шығындардың айырмасы негізінде есептелген қорлардың баланстық құнын;
Кезең аралығында шығын ретінде танылған қорлар сомасын;
есептік кезеңде шығын ретінде танылған қорлардың құнының төмендеген сомасын;
берілген кезеңде шығын ретінде танылған, қорлардың сомасының кемуіне әкелетін есептен шығарылған қорлар құнының қайта қалпына келтіру сомасын; сонымен қатар есептен шығарылған қорлардың қайта қалпына келтірген жағдайлар мен оқиғаларды;
міндеттемелерді қамтамасыз ету ретінде салынған қорлардың баланстық құнын ашып көрсетуі тиіс.

3.1 Қорлар есебінің мақсаты мен міндеттері

Қорлар есебінің негізгі міндеттері болып мыналар жатады:
- Сатып алынған қорларға байланысты фактілік шығындарды анықтау.
- Қорлардың сақталуына бақылау жасау.
- Ұйымның бекіткен нормалары бойынша қоймадағы запастардың сәйкестілігі.
- Пайдалану нормаларына бақылау жүргізу.
Бұл міндеттерді конструкциялық материалдардың прогресивті өзгеру жолымен анықтауға болады, қымбат материалдарды арзан материалдар мен алмастыру, синтетикамен, бірақ өнімнің сапасын төмендетпеу арқылы, қалдықтарды азайтып және басқада жоғалтпау жолдарымен.
Есептің ролін жоғарлату мақсатында ғылыми - жасалған құнды номенклатуралар, анық құжат айналымын қалыптастыру, қорларға уақтылы инвентарлы тексеру жүргізіп тұру қажет.
Өндіріс процесіне еңбек құралдарымен қатар өндірістік босалқы қорлары еңбек заттар ретінде қатысады. Еңбек құралдарынан айырмашылығы еңбек заттары өндіріс процесіне бір-ақ рет қатысады және олардың құны өндірілетін өнімнің материалдық негізін құрай отырып, өнімінің өзіндік құнын құрайды.
Қорлар келесідей активтер түрінде болады: өндірісте пайдалануға немесе жұмыстар мен қызметтерді орындауға арналған шикізаттар, материалдар, сатып алынған жартылай шикізаттар және құрастырушы бұйымдар, отын, ыдыс және ыдыстық материалдар, қосалқы бөлшектер және басқа материалдар, аяқталмаған өндіріс, субъект қызметі барысында сатуға шығарылған дайын өнім, тауарлар.
Материалдық құндылықтарды есепке алудың алдында мынадай негізгі міндеттер тұрады: босалқыларды кіріске дер кезінде және толық есепке алу, сақтау орындарындағы жағдайын қадағалау, босалқылардың қозғалысы бойынша барлық операцияларды толық және дер кезінде құжаттау, көліктік-дайындау шығындары мен дайындалған құндылықтардың өзіндік құнын уақытында және толық анықтау. Материалдық қорлардың барлық түрін есепке алу үшін Материалдар деп аталатын активті мүліктік шоттар пайдаланылады.[4]
Қорлардың есебінің аудитінің негізгі мақсаты - олардың есебінің дұрыс ұйымдастырылып жүргізілгендігін анықтау болып табылады:
oo олардың сақталу және пайдалану орындарындағы қозғалыстары мен нақты қолда барлығы туралы дәлелді мәліметтер алу;
oo олардың сақталу ережелерін қамтамасыз ету;
oo өндіріске жұмсалу номаларының сақталуын қамтамасыз ету;
oo өндіріске қажеті жоқ материалдық ресурстарды табу, анықтау және оларды сату;
Өндіріс үрдісінде бірақ - рет қатысып өндірілген өнімнің өзіндік құнына құны түгелдей кіріп, оның материалдық негізін құрайтын қорлардың алатын орны өте зор.
Қорлар баланста: материалдар 1310, дайын өнімдер 1340, тауарлар 1330, аяқталмаған өндіріс баптары бойынша жинақталып, оларға мынадай активтер жатады: шикізаттар, сатып алынған жартылай фабрикаттар (шала өнімдер) мен құрастыру бұйымдары, конструкциялар мен тетіктері, отындар, ыдыстар мен ыдыстық материалдар, қосалқы бөлшектері, қайта өңдеуге берілген материалдар, сондай-ақ шаруашылықтың негізгі қосалқы өндірістерінде сатуға шығарылған өнімдер түріндегі активтері және әр түрлі мақсаттар үшін сатып алынған тауарлар және есепті кезеңде технологиялық үрдіс аяқталмаған өндірістік шығындар да жатады .
Аудитордан әр түрлі мақсаттарға қоймадан босатылған материалды құндылықтар бойынша бухгалтерлік жазулардың дұрыстығын мұқият тексеруді талап етеді.
Аудиторлық дәлелдемелердің негізгі көздері мыналар болып табылады: бухгалтерлік есептің қолданыстағы заңнамасы, салықтар туралы және басқа да номативтік-құқықтық актілер, бухгалтерлік есеп стандарттары, қаржылық есеп стандарттары, есеп саясатының қағидасы, бизнес-жоспар, өндірістік бағдарлама, қаржылық есептілік, бухгалтерлік есеп тізімдері. Алғашқы құжаттардың ішінен дәлелдеме көздеріне мыналар жатады: смета, шикізат шығындарының нормасы, лимит картасы, жолдағы қағаздар, инвентарлық сипат, салыстыру ведомосттары, хабарлама, төлем құжаттарының көшірмесі, келіп түскен жүктер есебінің журналы, счет фактуралар, ішкі орын ауыстыруларға үстемелер, тауарлы- транспорттық үстемелер, жүктік кедендік декларациялар, сертификаттар, кіріс ордері, сенімхат және т.б.
Ішкі бақылаудың құрылымын түсіну үшін аудитор:
oo Қорлар табиғатын анықтау мақсатымен, өткен жылғы жұмыс құжаттарына шолу жасау керек.
oo Қорларға бақылаудың қалай жүргізілгендігін зерттеу.
oo Қандай мәселе табылғанын зерттеу;
oo Құралған сауалнама бойынша персоналдардарға сурау жасау;
Өзінің әдеттегі есебін және бақылау жұмысын атқаратын, клиент жұмысшыларын бақылау, аудиторға бақылау кезеңін және процедураны түсінуге мүмкіндік береді және олардың бәрі тәжірибиеде қолданылатынына сенімділігін береді.
Оларды жақсы түсіну үшін деректі алғашқы құжатты тексере отырып, аудитор өзіне қажет мазмұн нұсқауларын айқындай алады.

3.2 Материалдар қозғалысының есебі және оларды құжаттау
Кәсіпорындар мен ұйымдарда материалдық-техникалық жабдықтармен қамтамасыз ету жұмысымен арнайы бөлім және мамандар шұғылданады. Олар ұйым бойынша келер жылы өндірілетін өнім көлеміне қарай белгіленген өлшем бойынша өндіріске керек болатын материалдардың көлемін алдын ала анықтап, жабдықтаушы мекемелермен қажет болатын материалдар көлемі туралы шарт жасайды. Шартта материалдардың аты, көлемі, бағасы, жеткізіліп берілетін уақыты көрсетіледі. Кәсіпорындар мен ұйымдардың жабдықтау бөлімі шартта көрсетілген келісімдердің орындалуын қадағалап отырады. Ол үшін материалдарды алып келген тасымаладу көлігінің жолдама құжаты, теміржол жүкқұжаты (накладнойы), көліктік жүк құжаты, жабдықтаушыдан келген басқа да құжаттар алдымен-- жабдықтау бөліміне табыс етіледі. Бұл жерде, яғни жабдықтау бөлімінде келген құжаттар М-1 түрлі келген жүкті есептеу журналына тіркеледі. Одан кейін бұл құжаттарды материалды алып келетін экспедиторға береді. Сонымен қатар экспедиторға материалдарды алу үшін сенімхат беріледі. Экспедитор алған жүкқұжаттары мен сенімхатты алғаны үшін М-1 түрлі журналға қол қояды.
Жабдықтау бөлімі келген материалдарды қабылдап алуды да қадағалап отырады. Ол үшін жоғарыда аталған журналға материалдардың қабылданған уақыты (күні, айы, жылы) мен ол үшін толтырылған құжаттың атын және номерін жазады. Жабдықтаушы мекемеден және жүк тасымалдаушы ұйымдардан материалдарды немесе жүктерді алу үшін кәсіпорыннан тағайындалған экспедиторған немесе жүкті алатын басқа адамға үлгілі түрі М-2 немесе М-2А сенімхаты беріледі. М-2 түрлі сенімхатты лауазымды адамның материалдық қорларды қабылдап алуға ұйымның сенімді адамы ретінде қатысу құқығын ресімдеу үшін беріледі. Бұл сенімхатты бухгалтерия бір дана етіп жазады. Сенімхатты алған адам оны алғаны үшін хаттың бухгалтерияда қалған түбіршегіне қол қояды. Сенімхаттың М-2А түрі жабдықтаушы ұйымдардан белгіленген мерзім ішіндегі материалдарды тұрақты алып тұратын экспедиторға береді. М-2А түрлі сенімхат алдын ала нөмірленген барлық парағы арқылы жіп өткізіп тігілген, және үлгілі түрі М-3 берілген сенімхаттарды есептеу журналына тіркелуі керек. Кәсіпорындар мен ұйымдардың экспедиторы немесе басқа қызметкері М-2А түрлі сенімхатты алғаны үшін осы журналға қол қояды. Кейіннен олар осы журналға сенімхатта көрсетілген материалдарды алған уақытын (күні, айы, жылы), кіріс ету құжатының номерін жазады. Қоймаға қабылданған материалдық қорларға жауапты адам сол күні үлгілі түрі М-4 кіріс ету ордерін бір дана етіп толтырады.
Жабдықтаушы ұйым тауарлық-материалдық қорларды автомобиль көлігі арқылы жеткізіп беретін жағдайда жіберілетін материалдарға 4 (дана) етіліп тауар-көлік жүкқұжаты толтырылады. Оның бірінші данасы жіберілген материалдарды есептен шығару үшін материалдарды жіберушіде қалдырылады; екінші, үшінші және төртінші даналары материалдарды жіберуші (босатушы) ұйымның мөрі және лауазымды адамдардың қолымен расталып, сондай-ақ жүкті қабылдап алғаны жайлы көлікті жүргізушінің қолы қойылып жүргізушіге тапсырылады. Жүргізуші тауар-көлік жүк құжатының екінші данасын материалдарды қабылдап алушы ұйымға тапсырады. Бұл құжаттың негізінде ұйым келген материалдарды кіріске алады.[5]
Құжаттың үшінші және төртінші даналары материалдарды қабылдап алғанын растайтын құжат ретінде ұйымның мөрі басылып және тиісті адамдардың қолдары қойылып, жүкті тасымалдаушы автомобиль көлігі тіркелген ұйымға тапсырылады.
Егер келіп түскен материалдардың нақты саны, көлемі, сапасы онымен келген құжаттағы дерекке сәйкес келмесе үлгілі түрі М-7 қабылдау актісі жасалынады. Сонымен қатар үлгілі түрі М-7 қабылдау актісі жіберу құжатынсыз келген материалдарға да толтырылады. Бұл акт екі дана етіліп міндетті түрде материалдарды қабылдап алған кісінің және материалдарды жіберген жабдықтаушы кәсіпорын өкілінің қатысуымен, егер де жабдықтаушы ұйымның өкілі болмаған (келмеген) жағдайда бұл ұйымға ешқандай қатысы жоқ ұйым өкілінің қатысуымен жасалады. Матиалдарды қабылдап болғаннан кейін бұл актінің бір данасы материалдармен бірге келген жөнелтпе құжатымен бірге қабылданған материалдарды есепке алу үшін ұйымның бухгалтериясына, ал екінші данасы кәсіпорынның жабдықтау бөліміне келіп түскен материалдардың жетіспейтіндігін жабдықтаушы ұйымға хабарлау үшін табыс етеді. Кәсіпорындар мен ұйымдарға жаңылыс келіп түскен немесе ұйымның алудан бас тартқан материалдары уақытша қабылданып, бөлек жиналады. Ондай материалдар үлгілі түрі М-4 кіріс ету ордері бойынша қабылданып, баланс сыртындағы уақытша сақтауда тұрған материалдық қорлар деп аталатын шотта есептелінеді.
Матриалдар кәсіпорындар мен ұйымдардың ішіндегі цехтарына, бөлімшелеріне, өзінің аумағы сыртындағы шаруашылықтарына, сондай-ақ басқа ұйымдарға үлгілі түрі М-15А материлдарды босату (ішкі ауыстыруды) талап ету жүк құжаты бойынша босатылады. Материалдарды босату (ішкі ауыстыруды) талап ету жүк құжаты екі дана етіліп жазылып, оған бас бухгалтардің немесе ол сенім білдірген тұлғаның қолы қойылуы арқылы шешіледі.

3.3 Қорлар есебін жүргізудің ерекшеліктері
Қорлардың есебі - бухгалтерлік есептің маңызды тауарларының бірі. Актив ретінде танылуы және қорлардың сатылып, тиісті түсімдер танылғанға дейін келесі кезеңге ауыстырылуы қажет шығын мөлшерін анықтау қорлардың есебіндегі негізгі мәселе болып табылады. Шығындарды анықтау және құнның сатудың ықтимал таза бағасының мөлшеріне дейінгі кез келген азаюын (аяқтау және өткізуге жұмсалған ықтимал шығынды шегергендегі сату бағасы) қосқанда олардың кейін шығыстар ретінде танылуы бойынша нұсқаулық береді. Ол сондай-ақ қорлардың өзіндік анықтау үшін қолданылатын өзіндік құнды есептеу әдістері туралы түсінік береді.
Материалдардың есебін дұрыс және ұтымды ұйымдастыру үшін мыналар керек:
- материалдардың бірыңғай номенклатурасы мен жоспарлы есеп айырысу бағасын белгілеу;
- құжат айналымының дәл жүйесін белгілеу және матеиалдарды есепке алу мен есептен шығару операцияларының тәртібін сақтау;
- бірыңғайланған алғашқы есеп құжаттарының формалар түрлерін белгілеу және олармен шаруашылық субъектісінің барлық бөлімін қамтамасыз ету.
Ауылшаруашылығы кәсіпорындарында дайын өнімнің есебін жүргізуге, оларды уақытында жіберіп және сатуға басты назар аударылады, себебі оның барлығы ұйымның қаржылық жағдайына тікелей әсер етеді. Дайын өнімнің бухгалтерлік есебін жүргізудегі мақсат:
- дайын өнімді шығаруды, құндылықтардың жағдайын және олардың қоймада сақталуын тұрақты түрде бақылау;
- жіберілген өнімнің (жұмыс, қызмет) құжаттарын уақытында және дұрыс жасау, сатып алушылармен есептесуді ұйымастыру;
- әкімшілік басқару аппаратының жұмысын бағалап отыру үшін, сатылған өнімнің көлемі мен түріне сай, келісім шарт талаптарының орындалысын бақылау;
- сатылған өнімнің есебін жүргізіп, оған кеткен нақты шығындарды және алынған пайданы уақытында және дұрыс есептеу.
Материалдық қорларды рационалды және тиімді пайдалану ұғымдарын біріктіріп қарастыруға болмайды.
Материалдық қорларды тиімді пайдалану қоғамдық өндірістің материалдық шығынын қысқартуға және әртүрлі ысырапты болдырмауға бағытталған санамен жүзеге асырылатын шаралар жүйесі.
Үнемдеу категориясы ұқыптылық категориясына қарағанда құбылыстың өлшенетін, сандық жағын көрсетеді. Ұқыптылық үнемділікке қол жеткізудің құралы немесе әдісі болып табылады. Демек, материалдық ресурстарды үнемдеу дегеніміз өнімнің берілген сапалық деңгейін қамтамасыз ету барысында немесе оны жақсарту барысында, әлеуметтік және экологиялық талаптарды сақтай отырып, өнімнің бір данасына немесе көлеміне жұмсалатын материалдық шығынды қысқарту.
Материалдық қорларды тиімді пайдалану оларды жетілдіруді және оларды өңдеудің жаңа жолдарын қарастырады. Материалдық ресурстарды рационалды пайдалану өнімнің тұтыну қасиетін, өндіру мен пайдаланудың техника - экономикалық, ұйымдастырушылық деңгейін анағұрлым толық пайдалануға және арттыруға бағытталған шаралар кешені. Материалды пайдалануды оңтайландыру процесі көп жағдайда халық шаруашылығы мен салааралық шараларға, кейбір жағдайда салалық және ішкі өндірістік деңгейге негізделген.[6]
Демек, ауылшаруашылығында материалдық қорларды оңтайлы пайдалану дегеніміз - халық шаруашылығы тұрғысынан алғанда мақсатты бағытталған, материалдық ресурстардың барлық пайдалы құраушыларын максималды пайдалану. Ол міндетті түрде өнімнің материал сыйымдылығын төмендетумен байланысты емес, бірақ ол үнемі қоғамдық еңбек жиынтығының шығынын үнемдеуді және оның тиімділігін арттыруын білдіреді.
Материалдық қорларды пайдаланудың тиімділігін арттыру жеке кәсіпорынның, сондай - ақ жалпы мемлекеттің экономикасы үшін маңызы зор.
Шаруашылықтың қазіргі жағдайында кәсіпорынның тиімді жұмыс істеуіне материалдық ресурстарды үнемді және оңтайлы пайдалану қалай әсер етеді? Материалдық ресурстарды үнемдеу мен өндіріс тиімділігін арттыру арасындағы өзара байланысты қарастырайық.
Экономикалық тиімділіктің алғашқы белгісі болып жоғары сапалы өнімнің бір данасына кеткен шығынды минимизациялау, максималды пайда табу саналса, ал пайданың артуының негізгі көзі болып сату көлемінің өсуі мен өндіріс пен сату шығындарының төмендеуі саналады.
Халық шаруашылығының көптеген салаларында және өнеркәсіп кешенінің сату мен өндіріс шығынының құрылымында материалдық шығындардың үлесі әлдеқайда көп. Сондықтан материалдық ресурстарды үнемдеу - шығынды төмендетудің негізгі көзі болғандықтан, өндіріс рентабельділігі мен пайданы арттырудың маңызды бөлігі.
Басқаша тұрғыдан алғанда - өнімнің бәсекеге қабілеттілігі. Бір жағынан алғанда, өнімнің бәсеке қабілеттілігі оның сапасы мен шығын негізінде қалыптасқан құнына байланысты. Екінші жағынан, соңғы жылдары экологиялық проблемалар шиеленісе түсуде, яғни қоршаған ортаны қорғау мен ресурстарды жинақтау сұрақтары басым болып тұр. Сондықтан, өнімнің бәсеке қабілеттілік деңгейі материал сыйымдылық және метал сыйымдылық, энергосыйымдылық, экологиялық қауіпсіздікті және өндірістің басқа да ресурс сыйымдылық көрсеткішін қамтамасыз ету сияқты әсер ететін факторлардың жиынтығынан тұрады. Негізгі жұмыс Қойма есебінде жүргізіледі. Қойма есебінде келесі функциялар жүзеге асады:
- өндірілген цех өнімдері, материалдар, тауарлар, дайын өнімдер қоймаға түскенде бірінші ретті құжаттар өңделеді, жабдықтаушылардан қабылданған қызметтер құжаттамасы өңделеді,олар шығыс қа апарылады, ал қосылған құн салығы олар бойынша есепке алынады;
- тауарлы-материалдық қорларды ішкі қозғалысына накладной мөрмен рәсімделеді, мысалға өндіріске немесе сату нүктесіне;
- материалды есептен шығару бойынша накладной мөрі және рәсімделуі;
- шығу құжатты құру: қалдық есеп кітабы, материал қозғалысы бойынша айналым ведомосі, шығыс және кіріс ведомостарі, инвентарлық ведомостер;
- автоматты түрде қосылған құн салығының электронды салық есебі ақпараты құрылады.
Бағдарламада тауарлы - материалды қорлар есебі мен есепті шығару тәсілдері: фифо, орташа өлшенген болып табылады. Бір накладной бойынша қабылданған тауарлар қоймада бөлек-бөлек қабылдануы мүмкін. Құжатты өңдегенде салық сомасы қосымша құнда ерекшеленеді, ол кіріс- счет фактура реестріне түседі.
Айналым құралдардың динамикасы есеп беруі компанияның активі мен пассивінің құрылымын алуға мүмкіндік береді.
Қоймалардан түскен құжаттар жік-жігімен жинақталып, жөнелту қағаздарымен жабдықталады, содан соң олардың деректерін бухгалтериядағы мәліметермен салыстырады. Құжаттың бірінші даналары кейінгі есептік өңдеуге пайданылады, ал екінші даналары - материалдар сақталатын орындарда қалады, олар құндылықтар топтары және номенклатуралық көшірмелері бойынша орналасады.[7]
Олар анықтамалық мақсатта қоймалардағы бухгалтериядағы есептердің деректерін салыстыру тексеру үшін пайданылады. Салыстырудан кейін құжаттардың деректері кәсіпорында белгіленген есеп топтары бойынша материалдарды жинақтап есепке алудың жинақтаушы тізімдемесінде топтастыралады, ол тауарлы-материалдық құндылықтар кірісі мен шығысы бойынша Материалдар бөлімшесінің жинақтаушы шоттары және материалдар топтары бойынша жүргізіледі.

2 - бөлім. Қорлар есебі және оның талдауының сипаттамасы

Бухгалтерлік есептің 2 стандарты Қорлар есебі төмендегідей сипаттама береді. Қорлар келесідей активтер түрінде болады: өндірісте пайдалануға немесе жұмыстар мен қызметтерді орындауға арналған шикізаттар, материалдар, сатып алынған жартылай шикізаттар және құрастырушы бұйымдар (детальдар), отын, ыдыс және ыдыстық материалдар; қосалқы бөлшектер және басқа материалдар; аяқталмаған өндіріс; кәсіпорын қызметі барысында сатуға шығарылған дайын өнім, тауарлар.
Өндіріс барысындағы функционалдық (қызметтік) рөлі мен мақсаты бойынша барлық қорлар негізгі және көмекші болып бөлінеді.
Негізгілер - дайындалатын өнімнін заттай материалдық негізін құрайтын материалдар болса, көмекші материалдар өндірілетін өнімдердің өзіндік құнына кіргені мен негізгі материалдар сияқты оның заттай негізін құрай алмайды. Өнімге қажетті қасиеттерді беру үшін көмекші материалдар негізгі материалдарға қосымша пайдаланылады.[8]
Бірақ материалдарды негізгі және көмекші етіп бөлу шартты сипатқа ие, өйткені олар өнімді шығаруға жұмсалған материалдардың санына (мөлшеріне), технологиялық сипатына және басқа да көптеген факторларына тәуелді болып келеді.
Әрбір шаруашылық жүргізуші ұйымдар қажеттігінше әрбір шоттар бойынша аралық шоттар және материалдық есебі бойынша аналитикалық (талдаушы) шоттар аша алады.
Сонымен қоса, кәсіпорын өзіне жатпайтын материалдарды, баланстан тыс шоттарда есепке алады. Материалдарың есебін ұйымдастырудың басты алғы шартты: оларды дұрыс бағалау болып танылады.
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есебінің 2 Қорлар есебі стандарттары бойынша материалдық қорлар төмендегідей әдістер негізінде бағаланады:
Арнайы сәйкестендірілген есептеу әдісі.
Орташа өзіндік құны есептеу әдісі.
ФИФО әдісі.
Арнайы сәйкестендірілген есептеу әдісі әдетте бірімен - бірі алмастыруға болмайтын немесе кәсіпорында ерекше тәртіпке пайдаланылатын (асыл металдардың, асыл тастардың т.б) нақтылы бір материалдық қорлардың басын есептеуге арналған.
ФИФО әдісі - есептен шығарылған материалдық запастарды олардың алғашқы кезекте кіріске алынғандарының өзіндік құны бойынша бағалау әдісі болып табылады. Бұл әдіс қағидасы бойынша қорлар бірінші кезекте кіріске алынған шығыс етіледі деп есептеледі.
Қорлар есебін бағалау кезінде неғұрлым арзан өзіндік құнымен, немесе таза құнымен бағаланады. Қолда бар қорлардың бөлінуі немесе олардың жекелей, әлде толықтай ескеру немесе олардың бағасының төмендеуі, яғни бір сөзбен айтқанда, өзіндік құнының деңгейіне келтіру мүмкіндігі болмаған жағдайда, өзіндік құнының орнына сату бағасы пайдалануы мүмкін.
Қазақстан Республикасының 2 Қорлар есебі Бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес кәсіпорын қорлардың бағалануы ұсынылған әдістің біреуімен жүргізілуі тиіс. Тандап алынған әдіс есеп саясатына тіркеліп, барлық Қорлар есебін бағалау үшін қолдануға тиіс. Қорлар есебін бағалау әдісі жөнінде есеп саясаты өзгерген кезде қаржы есептілігі жасалғанда ақпарат ашылуға жатады. Егер компанияның қаржы жағдайы және қызметінің нәтижелері туралы неғұрлым сенімді ақпарат табыс етілсе, Қорлар есебін бағалау әдісін өзгерту орынды деп табылды.[9]

2.1 Қорлар есебінің кіріске алынуының және шығыстарының есебі
Шарушылық ұйымда материалды - техникалық жабдықтармен қамтамасыз ету жұмысымен арнайы бөлім және мамандар шұғылданады. Олар кәсіпорын бойынша келер жылы өндірілетін өнім көлеміне қарай белгіленген өлшем бойынша өндіріске керек болатын материалдардың көлемін алдын ала анықтап, жабдықтаушы мекемелермен қажет болатын материалдар көлемі туралы шарт жасайды. Шартта материалдардың аты, көлемі, бағасы, жеткізіліп берілетін уақыты көрсетіледі. Шаруашылық кәсіпорынның жабдықтау бөлімі шартта көрсетілген келісімдердің орындалуын қадағалап отырады. Ол үшін материалдарды алып келген тасмалдау жолдама құжаты, теміржол накладнойы, транспорттық накладнойы, жабдықтаушыдан келген басқа да құжаттар жабдықтау бөліміне табыс етіледі. Бұл жерде, яғни жабдықтау бөлімінде келген құжаттар түрлі "келген жүкті есептеу" журналына тіркелді. Одан кейін бұл құжаттарды алып келетін экспедиторға береді. Сонымен катар экспедиторға материалдарды алу үшін сенімхат беріледі. Экспедитор алған жүк құжаттары мен сенімхатты алғаны үшін "келген жүкті есептеу" журналына қол қояды.
Жабдықтау бөлімі келген материалдарды қабылдап алуды да қадағалап отырады. Ол үшін жоғарыда аталған журналға материалдардың қабылданған уақыты (күні, айы, жылы) мен ол үшін толтырылған құжаттың атын (үлгілі түрі) және номерін жазады.
Сенімхатты алған адам оны алғаны үшін хаттың бухгалтерияда қалған түбіршегіне қол қояды. Сенімхат жабдықтаушы кәсіпорыннан берілген мерзім ішіндегі материалды тұрақты алып тұратын экспедиторға беріледі. Сенімхат алдын ала нөмірленген барлық парағы жіп өткізіп тігілген "берілген сенімхаттарды есептеу" журналына тіркеу керек. Шаруашылық кәсіпорынның экспедиторы немесе басқа да қызметкері сенімхатты алған үшін осы журналға қол қояды. Кейіннен олар осы журналға сенімхатта көрсетілген материалдарды алған уақытын (күні, айы, жылы), кіріс ету құжатының нөмірін жазады. Қоймаға қабылданған материалдық запастарға осы материалдарға жауапты адам сол күні "кіріс ету" ордерін бір дана етіп толтырады.
Материалды қорлар келіп түскен және істен шығарған кезде төмендегідей шоттар корреспонденциясы беріледі (кесте 1):
№
Шаруашылық операциялардың мазмұны
Шоттар корреспонденциясы

Дт
Кт

Жабдықтаушылардан ҚҚС-сыз түскен материалдар
1310,1330,
1350
3310

Ассоциациялық және біріккен ұйымдардан ҚҚС-сыз түскен материалдар
1310,1330,
1350
3320,
3330

Жабдықтаушылардан шот фактурасыз есептік бағасымен түскен материалдар
1310,1330,
1350
3310

Есеп берушілердің есебінен ҚҚС-сыз алынған материалды қорлар
1310,1350
1250

Жеке тұлғалардан ҚҚС-сыз сатып алынған материалдар
1310,1350
3390

Келген материалдарды таратуға және жеткізуге кеткен шығындар:
басқа транспортқа
меншікті транспортқа
материалдарды тиегені және жеткізу жұмыстарына төленетін ақы

1310,1350
1310,1350

1310,1350

3390
8310

3350

Негізгі құралдардың жойылу құнынан түскен материалдық құндылықтар
1310,1350
6210

Жарғылық қор есебінен түскен материалдық құндылықтар
1310,1350
5110

Түгендеу нәтижесінде орын алған материалдық құндылықтарды кіріске алу
1310,1350
6280

Касса арқылы төленген материалдарды және шикізаттарды кіріске алу
1310,1350
1010

Филиалдардың өзіндік балансында тұрған материалдық құндылықтарды тұтыну бағасымен кіріске алу
1310,1350
3340

2.2 Қорлар есебінің бухгалтериядағы және қоймадағы есебі, оларды түгендеу
Ұйымның бухгалтериясында материалдардың талдамалы есебі сандық және ақшалай өлшемде жүргізіледі. Мұндай есепті ұйымдастырудың көп қиындығына байланысты бухгатерияда талдамалы есепті ұйымдастыру жұмысы үздіксіз жетілдіріліп келеді. Есеп жұмысына есеп регистрларының өте ұтымды жаңа түрлері енгізіліп, есеп жұмысының ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.