Әзиз хан медресесі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 46 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . .

1 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ МЕДРЕСЕЛЕРДІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ

1. 1 Медреселердің пайда болуы мен таралуы . . .

1. 2 Қазақстанда медресе жүйесінің құлдырау және даму кезеңдері . . .

2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДІНИ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІ.

2. 1 XIX-XX ғасырлардағы медреселердің қызметі . . .

2. 2 Қазіргі Қазақстандағы медреселердің діни білім берудегі орны . . .

ҚОРЫТЫНДЫ . . .

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . .

КІРІСПЕ

Зерттеу жұмысының сипаттамасы. Мемлекеттік ғылым-білім үшін өткен ғасырларда қазақ руханиятында жетекші орында медреселер болғандығын есепке алып, медреселерді зерттеу, сараптау, салыстыру көп мәселелерді тиімді және тиянақты шешуге зор тірек болып отыр. Ғылыми жұмыста медреселердің қалыптасуы, таралуы, қызметі, білім беру бағдарламалары жайында айтылады. Сондай-ақ, медреселердің даму кезеңі және құлдырау кезеңдері жөнінде, Қазақстан жерінде қызмет еткен медреселер жайлы, тәуелсіздік алғаннан кейін ашылған медреселердің білім беру саласындағы қосып жатқан үлесі жайында да қарастырылған. Жұмыста медреселердің ашылуындағы мақсат - ең бірінші халық сауатын ашу, дін мамандарын көбейту, дін қызметкерлерінің білімдерін көтеру екендігі, оқып шыққан түлектер халыққа тура дінді таныстырып, халықтың жалған дін мен шынайы дінді ажырата алуына қызмет ететіндігі айтылады.

Зерттеудің өзектілігі. Тарихқа көз жүгіртсек, кез-келген қоғам мен мемлекетте білімге, ғылымға, мәдениеттің дамуына ерекше көңіл бөлінгенін көреміз. Қазіргі уақытта да халықтың білім алуына, елде ғылымның дамуына басты назар аударылады. Демек, адамзат өмірінде ғылым-білім әрқашан да маңызды орында. Осы білім беру саласында үлкен маңызы бар медреселердің білім беру әдісі, атқарған қызметі және нәтижелері жайында зерттеу беру бүгінгі күнде өзекті болып отыр. Өйткені медресе жайында теріс пікір қалыптасқан кезеңдер де болған. Мектеп-медреселердегі оқыту әдістері, оқу бағдарламалары туралы әр кезеңнің тарихшы-зерттеушілері түрлі көзқарастар ұсынып келді. Жаттанды діни-фанатикалық оқыту деген біржақты көзқарастарды орыстың миссионер-педагогтары мен әскери адамдары қалыптастырды. Кеңестік дәуірдегі тарихшылар осы көзқарастан көп алыстай қоймады. Шындығында, медреселер Батыс Еуропалық университеттерден бұрын пайда болғанына тарих куә. ІХ-Х ғасырларда-ақ медреселер барлық пән салалары бойынша білім беретін ғылым ұяларына айналған. Медреседен сабақ алған көптеген азаматтар бірқатар құнды еңбектер жазып қалдырған. Олардың ішінде әлемге әйгілі Әбу Насыр әл-Фараби, Мұхаммад Хайдар Дулати сияқты төл ғалымдарымыздың көпшілігі медреседен сабақ алып, қайталанбас еңбектер жазып қалдырды, әр түрлі тілдегі еңбектерді оқып, өзге елдер мәдениетімен танысты, ғылым үйренді.

Ислам діні дүние жүзі елдеріне Мұхаммед пайғамбардың сахабалары арқылы тарады. Ислам діні əрбір елдің əдет-ғұрыптары мен дəстүрлеріне, діліне байланысты жергілікті ерекшеліктеріне қарай орнықты. Ислам дінінің әлемге таралуы жер-жерлерде мұсылмандық оқу орындарының ашылуына әкелді. Қазақ жеріне ислам діні ту тігіп, біржола орныққаннан кейін мешіттердің жанынан медреселер де салына бастады. Өйткені, ислам тек ғибадат қана емес, үлкен өркениет те. VIII ғасырдан бастап Орта Азияда халықтың сауат ашып, терең білім алуына әсер еткен, ғылым меңгеруіне қызмет еткен оқу орындарының ішінде медреселердің орны ерекше. Белгілі төл ғұламалаларымыздың қайдан білім алғаны туралы сөз қозғайтын болсақ, көпшілігінің медреселерден сауат ашқанын көреміз. Ортағасырлық мұсылман діни оқу орындарының биік сапалық деңгейін солардың түлегі болған атақты энциклопедист ғалымдардың (әл-Фараби, Бируни, Ибн Сина, т. б. ) асқан білімділігі дәлелдейді.

Медреселер барлық кезеңде шәкірттерді имандалыққа, тәрбиелілікке, әдепке, жаны таза арлылыққа тәрбиелеумен қатар, жалпы әлемдік мәдени тарихтың бір бөлігі - мұсылман дүниесі мен мәдениетіне жол ашып отырды. Медреселердегі сауат ашу, Шығыс тілдерін үйреніп, халқымыздың мәдени қорын байыту, ұлттық тәлім-тәрбие дәстүрін сақтаудағы тарихи үлесін жоққа шығаруға болмайды.

Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың Бас мүфти шейх Әбсаттар қажы Дербісәліге Қазақстан Республикасы аумағында діни мамандарды даярлайтын жергілікті білім орындарын ашу туралы қолдау көрсетіп, бастама көтеруі - көрегендік саясаттың айқын көрінісі. Елбасымыздың қазақтың жастары діни ілім-білімді шетелден іздемей, өз елімізде, өз жерінде алып, жергілікті жерлерде діни сауатын ашып, дін мамандарын даярлау туралы айтқаны бүгінгі таңның негізгі талаптарының бірі болып отыр. Ал мұндай жағдайда медреселер жайында зерттеулер өте қажетті.

Зерттеу нысаны: медреселердің сауаттылықты таратудағы рөлі, қызметі.

Зерттеу пәні: медреселердің қалыптасуы, білім беру бағдарламалары, білім беру тарихындағы алатын орны.

Зерттеудің мақсат-міндеті. Медреселердің оқу-ағарту саласындағы маңыздылығы мен білім беру жүйесін талдау;

1) Орта Азияға, Қазақстанға медреселердің таралуы, қызметі жайлы қарастыру;

2) Ортағасырдағы, XIX-XX ғасырлардағы медреселердің жағдайын анықтау;

3) Медресе тарихындағы ескіше және жаңаша оқыту әдістерін талдау;

4) Қазіргі Қазақстандағы медреселердің білім беру бағдарламалары мен деңгейін қарастыру.

Зерттеу жұмысының әдіс-тәсілдері. Бітіру жұмысының мақсат-міндеттеріне сәйкес сипаттамалық зерттеу, жүйелеу, тақырыптық-мағыналық топтастыру, талдау әдістері қолданылды.

Зерттелу деңгейі. Қазақстандағы мұсылмандық білім жүйесін зерттеуде Әбсаттар қажы Дербісәлі, Т. Тәжібаев, Н. Сәбитов, І. Сембаев, Г. Храпченков және т. б. ғалымдар үлкен үлес қосқан. Т. Тәжібаев XIX ғасырдың екінші жартысы мен XX ғасырдың бас кезінде Қазақстандағы оқу-ағарту саласын терең зерттеген. Ғалым негізінен орыс-қазақ мектептерінің білім беру жүйесіне талдау жасайды. Қазақстандағы халық ағарту ісін зерттеуде І. Сембаев, Қ. Жарықбаев, С. Қалиев, Ж. Қысымбаев, Ә. Омаров, М. Смайылова, т. б. ғалымдар жаңа көзқарас қалыптастырды. Қ. Жарықбаев пен С. Қалиевтің «Қазақ тәлім тәрбиесі » (1995), «Қазақстаның педогогикалық ой-пікірлер онтологиясы» (1994ж. ) еңбектерінде мұсылман оқуы мен тәрбиесіне жаңаша көзқарас беріліп, оның құнды сапалары сараланған. М. Смайылованың «Ұлттық мектеп бастауы» (1993ж. ) атты зерттеуінде Қазақстандағы медреселер қызметіне алғаш рет жаңаша баға берілген.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Зерттеуде медреселердің Орта Азияға, Қазақстанға таралуы, қызметі жайлы, ортағасырдағы, XIX-XX ғасырлардағы медреселердің жағдайы, медресе тарихындағы ескіше және жаңаша оқыту әдістері, қазіргі Қазақстандағы медреселердің білім беру бағдарламалары мен деңгейі қарастырылды. Зерттеу жұмысы қазақ халқының білім алуында медреселердің маңызды орында болғанын көрсетеді, бүгінгі білім беру ісіне мұсылманша оқудың озық үлгілерін, әсіресе ұлттық тәлім-тәрбие, ұлттық психологияға тән жақсы жақтарын пайдалануға шақырады.

Зерттеудің құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, бірінші тарау екі бөлімнен, екінші тарау екі бөлімнен және қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен құралған.

1 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ МЕДРЕСЕЛЕРДІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ

1. 1 Медреселердің пайда болуы мен таралуы

Қазақ халқы ерте заманнан-ақ білімді де сауатты болуға ұмтылған. Әрбір ата-ана баласына әдептілікті үйреткен, сауатты да білімді болуға баулыған. Бұған мысал ретінде қазақтар арасында «Білікті бірді жығар, білімді мыңды жығар» деген мақал кеңінен тараған.

Білім беру- тиісті оқу орны арқылы ғылыми мағлұмат беріп, адамның танымын, білімін, дағдысын, дүниеге көзқарасын жетілдіру процесі; қоғам мүшелерінің мәдениетін дамытудың негізгі шарты; мақсаты - қоғам мүшелерінің адамгершілік, интектуалды, мәдени дамуында және олардың денесінің дамуында, кәсіптік біліктілігінде жоғары деңгейге қол жеткізу болып табылатын тәрбие мен оқытудың үздіксіз процесі; жүйеге келтірілген білім, іскерлік дағды және ойлау тәсілдері көлемін меңгеру процесі мен нәтижесі. Білімділіктің басты өлшемі - білімнің жүйелілігі, ойлаудың жүйелілігі мен логикалылығы

Білім беру жүйесінің басты міндеттері - ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіпке үйретуге бағытталған біліммен қамтамасыз ету болып табылады. Білім беру оқыту мен өз бетінше іздену негізінде жүзеге асырылады. Оқу-ағарту жұмысы Қазақстанда ерте заманнан басталған. Әсіресе, отырықшы аудандарда орта ғасырлардың өзінде-ақ (VII-VIII ғ. ) көптеген мектептер мен медреселер (мұсылмандық бастауыш оқу орындары), діни білім беретін жоғары оқу орындары жұмыс істеген.

Медресе (араб т. «дараса» - «сабақ алу, дәріс алу») - діни орта білім беретін, дін қызметкерлерін, мұсылман бастауыш мектептерінің мұғалімдерін даярлайтын орта және жоғары мұсылмандық оқу орны. Медресенің тарихы VII - VIII ғасырлардан басталады және ол ислами ағарту ісімен де тікелей байланысты. Мұхаммед пайғамбар өмір сүрген ғасырда Құран оқытылып, жаттатылатын орындар «дарул қурра» (қарилар үйі) деп аталды. Олар медресе ұғымының алғашқы бастауы болса да, ол кезде «медресе» термині халық қолданысында аталмады. Бірақ оқыту, білім беру, адам жаны мен тәнін тәрбиелеу секілді негізгі қызметтер ол дәуірде кең көлемде және үлкен жылдамдықпен жүзеге асарылып отырды. Пайғамбар мешітінің жанында тек білім алумен айналысатын, мұсылмандар тегін жатып оқитын медресе іспеттес үй болғаны белгілі. «Асхабус суффа» деп аталған оның тұрғындарын Пайғамбар ерекше назарда ұстайтын. Міне, ислам дініндегі ең алғашқы медресе ұғымының пайда болуы осы кезеңнен бастау алады

Ислам адам құқығына қатысты барлық конституциялар мен декларациялар қабылдануынан мың жылдан астам уақыт бұрын кез-келген азаматтың ғылым үйрену бостандығы мен құқығын анықтап, жариялап қойған. Тіпті мемлекет адамның бұл құқығының орындалуына жағдай жасауы тиіс. Мәселен, 1948 жылы қабылданған Халықаралық адам құқығы декларациясының 26 тарауында әрбір адам білім алуға құқылы, мүмкіндігінше бастауыш білімін тегін үйренуіне жағдай жасалуы тиіс деп көрсетілген. Ислам бұл декларациядан 14 ғасыр бұрын адамның мемлекет арқасында тегін білім алу құқығын бекіткен. Сондықтан Исламды - таным діні деп те атайды.

Исламдағы білімнің орны мен маңызын әлі де ашықтай түсу үшін мұндағы «надандық», яғни білімсіздік категориясын алып қарайық. Ғазалидің пікірінше, надандық деген білімсіздік. Адам өзі жайында, нәпсісінің айласы мен тұзақтарынан, қылықтарынан, жалпы көркем ахлақ сияқты мәліметтерден бейхабар болуы - нағыз надандық. Адам білімді жаратылыс болғандықтан, орындаған амалдарының жақсы немесе жаман болуы өз қолында. Солай бола тұра, жаман амал жасайтын адамдардың мұндай іске қадам басуының басты себебі, өздерінің білімсіздігі. Адам надан болғандықтан солай жасайды. Басында титтей ақылы бар адам атауы өзіне, отбасына немесе қасындағыларға зияны тиетін бір амал жасамайды. Олай болса адам - дейді Ғазали, - надандықты жеңу үшін «Әуелі өзін тануы қажет» деген қағиданы басшылыққа ұстана отырып, өз-өзінен есеп алуы тиіс. Ол зейінін де, нәпсісін де және жүрегіндегі мінездері мен әрекеттерін де дұрыс қолдана білуді үйренуі қажет. Адамдардың көбі жүректерінің ауыратынын білмейді. Білмегендіктен оны емдеу үшін тырыспайды. Адамның әрекеті - жүрек айнасы. Оның қылықтарына қарап, жүрегінің қандай екенін білуге болады. Ғалым, адамның ең үлкен мәселелерінің бірі - ол білмеген нәрсесін білуге ұмтылмауы. Мұндай адамдар өздерінің кемтар, толық емес екенін сезбегендіктен өздерін түзетпейді немесе жаңа нәрсені үйренуге талпынбайды. Ғазали бұл хақында: «Адам өзінің білімсіз екенін білмейінше, үйренуі мүлдем мүмкін емес», - деп айтады

Надандықтың дәмі ащы, зиян, жиіркенішті және тұрған бойы жамандық. Надан адам бейқамдылықтың ішінде жүргендіктен жаман нәрселерді жақсы деп қабыл алуы мүмкін. Мұндай әрекеттердің ақыры жақсылыққа апармасы анық. Ал немқұрайлық дегеніміз адамдардан нығмет пен сұлулықты алшақтатып, көңілсіздікті арттырып, қызғанышты көбейтеді.

Әл-Фараби де «Азаматтық саясат» трактатында надан адамдарды сөгеді. Надан адамды пікір таластырып жеңу мүмкін емес, ол өзінің білімсіздігімен жеңеді деген ойын топшылайды. Мұнда әл-Фараби «му’аллим уа толиб» - «ұстаз және шәкірт» теориясын ұстанған болатын. Адам бақытқа жетелейтін ұстазға мұқтаж. Адамның өмір сүру мақсаты ең жоғарғы бақытқа жету болатын болса, ол адам бақыттың не екенін білуі қажет және оны өзінің мақсаты етіп қойып, соған ұмтылуы тиіс. Сонан кейін ол бақытқа жету үшін не істеуі керек екенін біліп, соған әрекет жасауы керек. Әртүрлі индивидтердің түрліше қасиеттерінің айтылғанынан мынадай айқын қорытынды шығады: білуі тиіс болған нәрселер мен бақытты кез-келген адам біле бермейді. Бұл әрбір адамға берілетін қасиет емес. Ол үшін ақылгөй ұстаз керек деп ойын түйіндейді

Исламдағы білімнің теориялық және қолданбалы бағыттары бар. Теориялық ілімдердің адамға, қоғамға пайдасы тиюі үшін практикалық тұрғыда қолданылуы абзал. Мысалы, адам психология ілімінің арқасында, адамның болмысы мен мінез қасиеттерін түсінеді. Мінез-құлыққа әсер ететін факторларды біліп, нәпсімен қалай күресу қажеттілігін және жаман сипаттарды жеңіп, көркем мінезге қол жеткізудің әдістерін үйренеді. Әлеуметтік білімдер, отбасы мен қоғамда өмір сүру үшін көңіл бөлінуі қажет білімдерді қамтиды. Бұлар адамның отбасы және өзі өмір сүретін қоғам мүшелерімен дұрыс әлеуметтік қатынас құру шеңберінде тіршілік жасауына жәрдемін тигізеді. Саяси, экономикалық, құқықтық және басқару білімдері бір аймақта әділетті басқару жүйесін құруға, оның түрлі механизмдерінде еркіндік пен еріктіліктің сақталуы үшін қажет.

Исламнан бұрынғы арабтар шөлде өмір сүретіндіктен тек шөл өміріне қажетті нәрселерді білетін. Сондықтан да бұл кезде арабтар да бүгінгі түсініктегі ғылым жоқ болатын. Оларда негізінен қолданылған ауыз әдебиеті мен кейбір ғылым салалары ғана болды. Олар ауыздан-ауызға жаттатылатын. Ислам келген кезде дүние-жүзінде оқу-жазу білетіндер өте аз болатын. Араб елдерінде де жағдай солай еді. Пайғамбарлық келген кезде Меккеде 15-20 адам ғана сауатты еді. Бұлардың арасында Хз. Омар, Осман, Әлиді айтуға болады. Мәдинада одан да аз болатын. Халықтың көбі көшпенді еді. Көшпенді өмірде әр күні кездесетін қиыншылықтардың себебінен халықтың оқу-жазу үйренуге уақыты болмайтын.

Ислам діні келген кезде дүние-жүзінде оқу-жазу білетіндер өте аз болатын. Араб елдерінде де солай еді. Құранның «Оқы» әмірімен басталған ғылыми, мәдени шаралар тез дамыды. Мұхаммед пайғамбарға алғаш түскен «Алақ» сүресінің бірінші аяты «Оқы! Жаратқан Иеңнің атымен оқы! Адамды Ол (ұйыған) қаннан жаратты. Оқы! Сенің Тәңірің - ең ардақты! (Ол) қаламмен (жазу) үйретті. Адамдарға білмегенін білдірді» - деп оқуға бұйырады . Бірақ, бұл жерде нені оқы дейді? Әлбетте мынау ғалам деген алып кітапты Алланың атымен, Құранның тілімен оқы дейді. Қандай да бір кітап өзінің авторымен байланыстырылып оқылғанда ғана оның мән-мағынасы аңғарылады. Сондықтан Құранды түсіне оқыған адам мына әлемнің барша қыр-сырын аңғарады. Құран Алла туралы айта отырып, мына әлемдегі Оның ұлылығын көрсетеді. Химия, биология, математика, медицина, тіпті сурет өнеріне дейін барлығы да - Жаратушының құдіреті, өнері, тоқсан тоғыз, тіпті мыңдаған есімдерінің айнасы. Ендеше Құран - барша ғылымның анасы, қайнар көзі, кәусәр бұлағы. Құранды осылай түсінгенде ғана оның жер бетіне түсу мақсаты аңғарылады. Құранды оқу, оны жаттау - үлкен сауапты іс. Мұхаммед пайғамбардың Құранды үйреткен адамның сауабы көп болатынына қатысты хадистері бар. Бірақ, бұл тек оны сырғытып оқыту мен жаттатудан тұрмайды. Бұл оның бастамасы ғана. Құранды үйретудің негізгі сыры - оның тереңіне бойлау. Құран арқылы жаратылыс білімдерін меңгеру, игеру. Алла тағаланың Құранда жеті қат жер мен көкті адамзатқа бағындырдым деуінің де сыры осында. Сол ғылымды білсін дегені. Алайда, көп ғасыр бойы иісі мұсылман осыны аңғара алмады. Әлемде Құранды жатқа білетін қарилар көп. Бірақ соны жаратылыспен, ғылыммен байланыстырып тәпсірлейтін ғалымдар өте аз. Құс сыңар қанатымен ұша алмайды. Ендеше білім мен дін ортақтасқанда ғана мақсат орындалады. Ақыл мен жүрек қосылғанда ғана ақиқат туады. Осыған байланысты Әбсаттар қажы Дербісәлі «Қазақстанның діни оқу орындары» кітабында: «Негізінде, Құран - аспан әлемі мен барша ғаламдардың жаратылыс сырын, бізді қоршаған ортадағы бүкіл құбылыстардың негізгі хикметтері мен оларды адамның пайдасына қарай ойластырудың жолдарын үйрететін иләһи кітап», - деп осы ақиқатты меңзейді. Ғалым ақыл мен жүрек қосылғанда ғана ақиқат туатынын меңзеп, кейбір мұсылмандардың жаратылыс пәндеріне қарсы болуын терістейді. Ислам әлемінің бүгінгі таңда артта қалуының басты себебі - жаратылыс ғылымын Құранмен байланыстырмауынан туындағанын алға тартады. Ол: «Ал кейбіреулердің ғалам атты кітап пен Алла Тағаланың Құран атты қасиетті кітабын бір-бірінен ажыратып, адамдарды ақиқат ғылымынан алыстатқысы келгені енді-енді белгілі болуда. «Құран оқыған адамның математика мен физикада жұмысы болмауы керек, Құран деген мешітке кіріп алып, мағынасын түсінбесе де, қайта-қайта оқылуға арналған кітап. Оны пендешілікке араластыруға болмайды» деген секілді жалған жанашырлықпен адамдарды ғылымнан алыстатуға әрекет етілді. Сөйтіп, өкінішке қарай, бүгінгі медицинаның да, математика мен физиканың да, астрономия мен химияның да негізгі қағидалары бір кездері осы мүбарак Кітаптың жарық сәулесінен бастау алғанын адамзат ұмыта бастағандай», - деп кейбір мұсылмандардың жаңсақ пікірін ортаға салып, ішкі күйзелісін, өкінішін алға тартады

Ислам мұсылмандарға білім алуды міндеттеп қана қойған жоқ, керісінше сол үшін барлық жағдайды жасады:

1. Ислам ғалым мен надан(білімсіз, қараңғы) адамның арасына анық айырым қойды: «Сен айт: білетіндер мен білмейтіндер бірдей болады ма? - Мұны тек ақыл иелері ғана ғибрат етеді»

2. Құранда Ислам дүниетанымын жақсырақ түсініп, сенімін нығайту үшін айтылған ғибратты әңгімелер мен мысалдар жетіп жатыр. Құран осындай мысалдарды білім иелері ғана жақсы түсінеді деп баяндайды: «Адамдарға баян еткен бұл мысалдарды ғалымдар ғана түсіне алады»

3. Ислам ғалым адамды пайғамбарлардың мұрагерлерімен теңейді. Алланың елшісі: «Ғұламалар - пайғамбарлардың мұрагерлері», - деп айтқан. Себебі ғалым, қасындағы адамдарға дұрыс бағыт-бағдар береді, жақсыны жақсы, жаманды жаман деп түсіндіреді. Даналық сөздер айтып, қоғамда мейірім мен бейбіт өмірдің болуына ықпал жасауы арқылы пайғамбардың міндетін атқарады.

Ислам адам ақылына көп мән береді. Бұған қатысты Ю. А. Михайлов сенім мен ақылдың (рационалды білімнің) қарым-қатынасына қатысты «Пора понимать Коран» кітабында жол үстінде кездескен ақсақ пен зағип адам туралы ескі қиссаны мысалға келтіреді. «Біреуінің көзі көреді, бірақ жүре алмайды, екіншісі жүреді, бірақ жолды дұрыс көрмейді. Сонда ақсақ адам зағипті иығына отырғызып, әрі қарай жол сапарын бірге жалғастырады. Сондықтан да «қайда?» және «не үшін?» деген сұрақтарға жауабы бар дін ілімі, «қалай?» деген сұрақтың жауабын білетін ғылыммен бірге қатарласып жүргені мақұл. Сенім мен ақылдың өзара келісімі осылай болмақ», - дейді ғалым

Расында да Құран адамды білім алуға, ақиқат іздеуге, қоршаған әлемге ой жүгіртуіне жиі шақырады. Осы мәселеге қатысты Батыс әлемін алар болсақ, олардың ақыл-ой еркіндігі мен ғылыми ізденістерге Құраннан кейін мән бере бастағаны мәлім. Құран адамның әлем жаратылысына, оның болмысына ой жүгіртуіне ақырын шақырды. Мұны бірнеше кезеңдерге бөлуге болады:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.