Бөлшектеп сатып алу - сату шартының мазмұны
КІРІСПЕ
Қурстық жұмыстың жалпы сипаттамасы. Сатушы сатып алушыға шартпен белгіленген тауарды беруге міндетті. Мұнда негізгі талаптар болып мыналар саналады: тауардың атауы, сапасы, саны (көлемі). Сапаға қатысты талаптар сатып алу-сату туралы нормалармен шарттын елеулі жағдайларда жатқызылмағанына қарамастан осы үш талапты да сатып алу-сату шарттары бойынша міндетті деп тануға болады. Әрбір жекелеген жағдайда тауар атауына, сапасына, санына (көлеміне) қатысты талаптар өзгеріп тұрады. Сапа бойынша талаптар шарттардың өздерімен емес, тікелей заңнама нормаларымен анықталуы мүмкін.
Жұмыстың өзектілігі. Ұсынысты қабылдау (акцепт) туралы айтып кетейік. Сатып алушы тарабының ол көпшілік жағдайларда тауардың бағасын төлеу арқылы жасалады. Бөлшектеп сатып алу-сату шартының нысаны. атушы сатып алушыға сапасы шартқа сәйкес келетін тауар беруге міндетті.Егер кәсіпкерлік сатып салу-сату шарттарын қарастырсақ, сатылатын заттардың сапасына қойылатын талаптар шартта тікелей сирек белгіленеді. Осыған баланысты, сапа туралы талап бірнеше жағдайларда шартты талқылау (оның мәнісін ашу) негізінде анықталады.
Келтірілген талапты тауарлардың сапасына азаматтық заңнама нормаларынын тікелей әсер етуі ретінде бағалауға болады. Сонымен қатар, осыған ұқсас жағдайларда объективтік құқық нормалары субъективтік шарттық қатынастардың ерекшелігіне бейімделіп субъективтік жағдай сипатына ие болады
Берілген курстық жұмыстың мақсаты - Сатып алу-сату шартының осы ерекшелігі оны жасасу тәртібіне де әсер етеді. Көбінесе ұсынушы (оферент) бұл сатушы, ал шарт жасасу туралы ұсыныс (оферта) деп аталады.Сатып алу-сату шарты тараптар шарттың заты, бағасы және тиісті қажеттілігі туралы кемінде бір тарап айтатын өзге жағдайлар бойынша келісімге келген сәттен бастап жасалған болып табылады.
Осыған сәйкес курстық жұмыстың міндеті:
- кәсіпкерлік үрдісінде жүзеге асырылатын;
- сатып алу-сату шартымен құқықтары мен міндеттері, заңдарда немесе тараптардың келісімінде көзделген өзге реттерде жазбаша жасауы тиіс.
Курстық жұмыстың объектісі - сатып алу-сату шартының құқықтық міндеттері
Курстық жұмыстың пәні - Қазақстан Республикасы Азаматтық құқығы
Курстық жұмыстың құрылымы- Қазақстан Республикасындағы сатып алу-сатуды жүзеге асыра отырып қарастыра отырып, алу туралы арыздар бойынша іс жүргізуге тоқталу болып табылады.
1. САТЫП АЛУ,САТУ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР
1.1 Сатып алу сату шартының ұғымы жəне элементтерi
Тауарды үлгісі бойынша және (немесе) сипаттамасы бойынша сатқан жағдайда, сатушы сатып алушыға үлгі немесе сипаттамасына сәйкес келетін тауарды беруге міндетті. Тауардың кейбір қасиеттері (көрсеткіштері) бейнелеумен қамтылмаса, онда сатушының міндеті жоғары көрсетілген тәртіптерге сәйкес анықталуы қажет. Біздің көзқарасымыз бойынша, бейнелеудің өзі белгілі бір талаптарға сәйкес болуы керек. Тым жалпы бейнелеуді қарастырып, сатушы іс жүзінде өзіне тиісті сапалы тауар беру бойынша міндетінен босата алады.
Егер сатылатын тауардың сапасына заң актілерінде белгіленген тәртіпке сәйкес, міндетті талаптар көзделсе, кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын сатушы сатып алушыға осы міндетті талаптарға сәйкес келетін тауар беруге міндетті.
Тауардың сапасына қойылатын міндетті талаптар Қазақстан Республикасынын сертификациялау туралы "Заңымен және Қазақстан Республикасының Стандарттау туралы "Заңымен және заңға тәуелді нормативтік актілермен анықталады.
Егер шарт пен тауардың сапасына көтеріңкі талаптар қойылса, сатушы сатып алушыға соларға сәйкес тауарды беруге міндетті. Алдын-ала соларды айтып, сатушы тауарды кемшіліктерімен бере алады. Сатушы сатып алушыға беруге міндетті тауарлар берген кезде айтылып кеткен талаптардың бірінс сәйкес болуы керек.
Ақылға сиымды мерзім шеңберінде ол, әдетте пайдаланатын мақсаттарда пайдалануға жарамды болуы керек.
Сатушы тауарды жарамдылық мерзімдері шегінде пайдалануға мүмкін болатындай етіп беруі керек. Жарамдылық мерзімдері заңдармен, мемлекеттік стандарттардың міндетті талаптарымен немесе өзге міндетті тәртіптермен, өндірушінің өзімен орнатылады. Жарамдылық мерзімдері өтіп кеткен соң тауар мақсаты бойынша пайдалануға жарамсыз деп саналады. Осымен бірге қызмет ету мерзімі деген түсінік қолданылады, оның тұтынылмайтын тауарларды максаты бойынша пайдалану шектеріне қатысы бар, ал жарамдылық мерзімі деген ұғым тағамдарға, дәрілік заттарға және с.с. қолданылады.
Шартпен кепілідік мерзімдер орындалуы мүмкін. Бұл мерзімдер тауарды әдеттегі нсмесе өзге мақсаты бойынша қолданымды мүмкін уақыт кезеңдерін белгілейді. Өзінің табиғаты бойынша олардың жоғарыда көрсетілген мерзімдермен ортақтығы бар, бірақ кепілдік мерзімдер оларға толығынан тепе-тең болып келмейді.
Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасында кепілдік мерзімдерге бұрынғы заңцдардағы сияқты мән берілмейді. Азаматтық кодекстің 425-бабына сәйкес, қазір кепілдік мерзім шарттың өзімен анықталуы керек. Ал, егер де ол шартпен карастырылмаса, онда Азаматтық кодекстің 430-бабының 2-ші тармағына сәйкес, егер өзгеше заң актілерімен немесе шартпен көзделмесе, тауар сатып алушыға ұсынылған күннен бастап екі жыл көлемінде ұсынылуы мүмкін.Бөлшектеп сатып алу-сату шарты жария шарт (Азаматтық кодекстің 445-бабының 2-тармағы). Оның осы қасиетіне байланысты бөлшек саудамен жүзеге асыратын кәсіпорын немесе қандай да болсын кәсіпкер кезкелген шарт жасауға міндетті. Заңдарда (заңнамада) қарастырылғанды қоспаған кәсіпкер бөлшек сатып алу-сату шарттарын жасағанда бір тұлғаға өзге тұлға алдында артықшылық жасауға құқылы емес. Яғни шарттың бағасы, өзге жағдайлары барлық тұтынушыларға бірдей болуы керек, ал заңнамамен қарастырылса тұтынушылардың бөлек санаттары үшін жеңілдік жасалуы мүмкін. Кәсіпорын тауарды беру мумкіншілігі бола тұрып бөлшек сатып алу-сату шартын жасасудан бас тартса, тұтынушы өзіне негізсіз бас тартумен келтірілген шығындарды өндіріп ала алады.
Бөлшектеп сатып алу-сату шартының осы ерекшелігі оны жасасу тәртібіне де әсер етеді. Көбінесе ұсынушы (оферент) бұл сатушы, ал шарт жасасу туралы ұсыныс (оферта) деп аталады. Бөлшектеп сатып алу-сату шарты тараптар шарттың заты, бағасы және тиісті қажеттілігі туралы кемінде бір тарап айтатын өзге жағдайлар бойынша келісімге келген сәттен бастап жасалған болып табылады.
Ұсынысты қабылдау (акцепт) туралы айтып кетейік. Сатып алушы тарабының ол көпшілік жағдайларда тауардың бағасын төлеу арқылы жасалады. Бөлшектеп сатып алу-сату шартының нысаны. Әдетте бөлшектеп сатып алу-сату шарттарының нысаны ауызша болып келеді, сонымен қатар бұл шарттарды жазбаша нысанда жасау мүмкіншілігі де жоққа шығармайды. Жазбаша нысан тараптардың құқықтары мен міндеттері болашақ уақытқа арналса орынды болып келеді. Мысалы, тауарлар алдын-ала тапсырыстар негізінде, пошта арқылы жіберу жолымен сатылады, жеңіл автокөлік сатылады ж.б.
Егер заң актілерінде немесе бөлшектеп сатып алу-сату шартында, соның ішінде сатып алушы қосылатын формулалардың немесс өзге де стандарттық нысандарының талаптарында өзгеше белгіленбесе, сатушы сатып алушыға касса немесе тауар чегін немесе тауарға ақы төленгенін растайтын өзге де құжатты берген кезден бастап бөлшектеп сатып алу-сату шарты тиісті нысанда жасалған болып ессптеледі. Аталған құжаттардың сатып алушыда болмауы оны шарттың жасалғандығын және жағдайларын растау үшін куәлік айғақтарға сүйену мүмкіндігінен айырмайды.
Сатушы тауарды қай кезде сатып алса немесе ол тауар қай кезде шығарылса, соған қарамастан кепілдік мерзімі тауар сатып алушыға берілген кезден есептеле бастайды. Егер сатушыға байланысты болып келетін себептер бойынша сатып алушы тауарды пайдалану мүмкіншілігінен айырылса, онда мерзімі сатушы аталған себептерді жойғағанға дейін өз ағымын бастамайды. Мысалы, сатушы шартқа сәйкес тауарды жинақтаған жоқ (айта кететін болсақ, сатып алу-сату қатынастарына бұл жағдайда мердігерлік туралы нормалар да қолданымды болып келеді). Тауар (жинақтаушы бұйым) ауыстырылғанда кепілдік мерзімі өз ағымын жаңадан бастайды.
Сондай-ақ, тауарды берген жағдайда, тауарды түр-түрімен, жинақтылығымен және жиынтығымен, үшінші тұлғалардың құқықтарынан тыс тауарды беру, тауарды салатын ыдыс және оны буып-түю сатушының міндеті болып табылады.
Тауарлардың түр-түрі. Тауарлардың түр-түрі бөлшектеп сатып алу-сату, тауар жеткізілімі, келісімшарт жасасу шартта-рында көзделген (энергиямен жабдықтау шартында да теоретикалық көзқарастан оның қарастырылуы мүмкіншілігі туралы айтуға болады).
Қылмыстың объективтік жағы заңмен қорғалатын мүдделерге қоғамға - қауіпті және құқыққа қайшы қолсұғушылық процесін айтамыз және құбылыстардың рет-ретімен даму көзқарасы бойынша, субъектінің қылмыстық әрекетінен (әрекетсіздігінен) басталады және қылмыстық нәтиженің зардабымен аяқталады. Сатып алу-сату келісім шарттарының жалпы ережелерін сипаттап болғаннан кейін шарт ұғымынан бастап, бұл келісім шарттың әр түрінің ерекшеліктеріне тоқтап өту қажет. Сату-сатып алу шарттарының саралану негізі - олардың бір бірінен сату тәсіліне және объектісіне қарай ерекшеленуіне байланысты болады.
Келісімшарттың түсінігі. Бөлшектеп (жекелеп) сату шарты бойынша тауар сату жөніндегі кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын сатушы сатып алушыға кәсіпкерлік қызметке байланысты емес, әдетте жеке өзіне, отбасында, үйінде немесе өзге де пайдалануға арналған тауарларды беруге міндеттенеді, ал сатып алушы сол тауарды қабылдап, ол үшін тиесілі ақысын төлеуге міндеттенеді.
Сатып алу-сату келісім шартының осы түрін жетілдіре түсіну үшін бөлшектеп сату дегеніміз тұтынушылық мақсаттарда сатуға рұқсат етілетін кез келген заттардың, яғни тауарлардың, бір-бірлеп, жекелеп, аз көлемде, және т.с.с. сатылуы деп білу қажет. Бөлшектеп сатудың қарама қарсы түсінігі - ол көптеп сату, көтерме сауда жасау.
Жалпы сату-сатып алу шартына қарағанда бөлшектеп сату келісім шарты жария шарты болып танылады (ҚР Азаматтық кодексінің 387-бабын қараңыз).
Бөлшектеп сату шарты бойынша сатушының негізгі міндеттері - сатып алушыға (тұтынушыға) келісімде көзделген тауарды беру, оның керек-жарақтарын, құжаттарын беру және сонымен қатар сатып алушыға тауар жөнінде барлық мәліметтердіақпаратты беру болып танылады (АК 448-б.).
Сатып алушының негізгі міндеттері - тауарды қабылдау және оның құнын төлеу. Тараптардың құқықтары жоғарыда келтірілген міндеттерге сәйкес туындайды.
Сатушы сапасы жарамсыз тауарды айырбастап беру немесе қайтару кезінде Тұтынушылар құқықтарын қорғау туралы ҚР Заңының нормалары мен ҚР АК - ның 454-бабы нормалары қолданылады.
Бөлшектеп сату шарты өз кезегінен әр түрлі негіздер бойынша келесі түрлерге бөлінеді: сатып алушымен тауарды белгілі бір мерзімде қабылдап алу шартымен жасалатын шарт; үлгілер немесе каталогтар бойынша сату; тауарды автоматтар арқылы сату; сатып алушыға тауарды жеткізіп беру шартымен сату; несиеге сату; өзіне өзі қызмет көрсетумен сатып алу . Бөлшектеп сатып алу-сату шартының ұғымы және құрамалары (элементтері).
Тауар сату жөніндегі кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын сатушы бөлшектеп сатып алу-сату шарты бойынша сатып алушыға кәсіпкерлік қызметке байланысты емес, әдетте жеке өзіне, отбасында, үйінде немесе өзге де пайдалануға арналған тауары беруге міндеттенеді (ҚР АК 445-бабы). Біздің көзқарасымыз бойынша, бөлшектеп сатып сату-алу шартында басты болып келетін нәрсе заттың әдетті пайдалануы (тағайындалуы) емес, бастысы сатып алушының тауарды көрсетілген мақсатта алу ниеті және сатушының бұл жайында хабардар болуы.
Бұл ескертуді жасаудың өз себебі бар. Қазіргі жағдаида тек өндірісте қолданылуы мүмкін, әскери тағайындалуы бар, арнайы техника ж.б. сияқты кейбір тауарларды қоспағанда тауар жеке немесе жеке емес пайдалануға арналған ба, соны анықтау қиын.
Бөлшекгеп сатып алу-сату шарты құқықтық реттелуінің ерекшеліктері бар.
Бұл шартқа Азаматтық кодекстен басқа Қазақ ССР-нің 1991 жылғы 5 маусымындағы "Тұтынушылардың құқығын қорғау" туралы Заңы, Аталған ереже қолма-қол шетелдік валютаны қолданып бөлшектеп сатып алу-сату шарттарын жасасу тәртібін анықтайды. Бұл шартқа өзге де нормативтік актілер қолданымды болып келеді.
Бөлшектеп сатып алу-сату шарты - жария шарт (Азаматтық кодекстің 445-бабының 2-тармағы). Оның осы қасиетіне байланысты бөлшек саудамен жүзеге асыратын кәсіпорын немесе қандай да болсын кәсіпкер кез келген шарт жасауға міндетті. Заңдарда (заңнамада) қарастырылғанды қоспаған кәсіпкер бөлшек сатып алу-сату шарттарын жасағанда бір тұлғаға өзге тұлға алдында артықшылық жасауға құқылы емес. Яғни шарттың бағасы, өзге жағдайлары барлық тұтынушыларға бірдей болуы керек, ал заңнамамен қарастырылса тұтынушылардың бөлек санаттары үшін жеңілдік жасалуы мүмкін. Кәсіпорын тауарды беру мүмкіншілігі бола тұрып бөлшек сатып алу-сату шартын жасасудан бас тартса, тұтынушы өзіне негізсіз бас тартумен келтірілген шығындарды өндіріп ала алады.
Бөлшектеп алу-сату шартының осы ерекшелігі оны жасасу тәртібіне де әсер етеді. Көбінесе ұсынушы (оферент) бұл сатушы, ал шарт жасасу туралы ұсыныс (оферта) жарналы. Бөлшектеп сатып алу шарты тараптар шарттың заты, бағасы және туралы кемінде бір торап айтатын өзге жағдай келісімге келген сәттен бастап жасалған болып саналады. Өзінің қалауы бойынша сатушы жарналы оферта жасалмай жеке офертасын да жасай алады. Мысалы Zepter фирмасы өз өнімін осылай таратады. Сатып алушы жағынан оферта мүмкіншілігі шектелген, бұл тек сатып алушы сатушыда жоқ тауарды алуға қызығушылығын білдіргенде ғана болуы мүмкін. Ұсынысында сатып алушы белгілі тауарды бегіленген баға бойынша алуға қалайтынын көрсетеді.
1.2 Сатып алу-сату шартының объектiсi.
Сатып алу-сату шартының обьектісі нысанасы айналымнан алынып тасталмаған кез келген заттар болуы мүмкін. Олардың қатарына жеке сипаттарымен де тектік сипаттарымен де анықталатын заттар жатады. Бір ғана тауар бөлшек сатып алу-сатудың да тауар жеткізілімі шартының да нысанасы бола алады (егер мысалы, жеңіл автокөлікті өз мұқтажында көлік ұйымы сатып алса). Егер автомобиль сатушысы жеке тұлға болса, онда бұл Азаматтық кодекстің жалпы нормаларымен реттелетін қарапайым сатып алу-сату шарты болып келеді. Қолда бар затты сатумен қатар келешекте пайда болатын заттар да сатылуы мүмкін. Келешекте пайда болатын заттар каталогтарға енгізілуі, ал өздері болса өндірісте әлі де шығарылмауы мүмкін. Бөлшек сауда болашақ (келешектегі) заттар сатылатыны тұтынушының жағдайын ешқалайша нашарлатпауы, оған тәуекелдерді жүктемеуі керек. Бұл шартты сипаттайтын ерекшелік -- шарт шынайы орындалғанға дейін барлық тәуекелдер сатушының мойнында болып келеді.
Бөлшектеп сатып алу-сату шартының мазмұны. Сатушының бөлшектеп сатып алу-сату шарттарында бірңеше ерекше міндеттері бар. Бөлшек сатып алу-сату шартын жасамақ алдында сатушы сатып алушыға тауар туралы қажетті және сенімді ақпарат беруі керек.
Кәсіпқой ретінде сатушы сатып алушыға берілетін ақпарат мазмұнын өзі айқындайды. Дегенмен, ақпарат өзіне міндетті кезендерді енгізуі қажет: олар, баға жөніндегі сенімді және қажетті хабар; алушының қызықтырған өнім туралы тұтынушылық қасиеті жайлы мәлімет, затты тұтыну жайлы ереже, оны сақтау және қауіпсіз пайдаға асыру тәртібі. Ал азық түлік өнімдеріне қатысты өнімнің құрамы, қуаттылығы, денсаулыққа зиянды заттар құрамы және сақталу мерзімі туралы ақпарат берілуі тиіс. Бұл ақпарат тұтынушыға тек ауызша түрде жеткізілмейді, сонымен қатар өнімнің техникалық құжаттамасында көрсетіледі, тауарда өнімнің дайындалған және сатылған мерзімі, өзге де белгілері болуы керек. Олар тауарға сауданың бір немесе өзге саласында қолданылатын тәсілдермен соғылады.
Азық-түлік тауарлары, дәрі-дәрмек, косметика бұйымда (уақыт өте келе бұзылатын өнімдер) пайдалануға берілген мерзімі пайдаланудан шығатын уақыты көрсетілуге міндетті. Кейбір тауарлар өзінің тұтынушылық қасиетін мерзімінен ерте жоғалтып алады. Сатып алушыға бұл жағдай да ескертілуі қажет, ал тауар уақытынан ерте бұзылған кезде оны сатуға шығаруды тоқтату керек. Сатып алушы шартта отырғанға дейін тауарды көруге, оның қасиетін көзінше тексеріп алуға құқылы.
Сатушы сатуға шығарған бұйымның сатып алушының өзі мен жанұя мүшелерінің өмірі мен денсаулығына зиян келтірмеуге міндетті. Осыған сәйкес, тұтынушы өнімінің көрсетілген мерзім ішінде қауіпсіздігін талап етуге құқылы. Өнімнің адам өмірі мен денсаулығына, қоршаған ортаға қауіпсіздігіне қатысты талаптар міндетті болып келеді және мемлекеттік стандартқа сай анықталады. Мұндай өнім міндетті түрде сертификатталады, ал өнімде оның стандарттар талаптарына сәйкес келетінін растайтын белгісі болмаса өнімді сатуға және пайдалануға тиым салынады.
Заттардың жиынтығы болуы үшін (оған қатысты) талап қойылуы үшін анық айқындалған себептердің қажеті жоқ, тараптардың ішінен ниеттенуі жеткілікті болып келеді. Мысалы, альпинист тобы Эверестқа шығуға кажетті, оны қамтамасыз етстін заттар сатып адады. Жиынтық талабы, ассортимент және сапа талаптарымен тығыз байланысты. Мысалы, экспедиция сатып алатын жиынтыққа кіретін кейбір заттарға тау биігінде пайдалану жарамдығына, жоғары төзімділігіне, төмен температура тұрақтылығына талап қойылады.
Егер шартта өзгеше көзделмесе және ол міндеттеменің мәнінен туындамаса, сатушы сатып алушыға жиынтыққа енетін барлық тауарды бір мезгілде беруге міндетті.
Сатып алушы үшінші тұлғалардьщ кұқықтары жүктелген тауарды қабылдауға келіскен жағдайды қоспағанда, сатушы үшінші тұлғалардың кез-келген құықтарынан тыс тауарды сатып алушыға беруге міндетті (Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 413 бабының, 1-тармағы).
Сатушының тағы да бір міндеті тауарды үшінші тұлгалардың талаптануынан да босатып беру. Осы міндетті сатушы олар туралы білген жағдайларда ғана қолданылады. Болашақта талаптану заңды деп танылу керек, егер осы болмаса сатушы тауарды басқа тұлғалар талаптануынан босатып беру міндетін бұзбаған деп саналады..
"Тауар этикеткаларында тауар туралы мемлекеттік және орыс тілінде ақпарат талап ету" туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1999 жылғы 31 тамызда №1 274-шешімі қабылданды. Мұның мақсаты тұтынушылардың сатып алатын өнімінің адам денсаулығына зиянсыздығын анықтау туралы мәлімет беру. Бұған 2000 жылғы 11 қаңтарында Қазақстан Республикасы Үкіметтің №44 қаулысымен өзгеріс енгізілді.
Бөлшектеп сатып алу-сату шарты сатушының тауарды жеткізіп беру міндетін қарастыруы мүмкін. Азаматтық заңға сәйкес бұл екі жағдайда жүзеге асады. Біріншіден, бөлшек сатып алу-сату шарты үлгілер жүйесінде жүзеге асса, яғни сатып алушының тауардың үлгісімен танысуы (тауардың суреттемесі мен каталогы) арқылы жасалса. Егер заң актілерімен немесе шартпен басқа жағдай (талап) қарастырылмаса, сатушы тауарды шартта көрсетілген мекенжайға мысалы азаматтық жұмыс орнына жеткізіп берсе, келісімшарт орындалған болып есептелінеді.
Тауарды беру орны шартпен анықталмаса, онда тауар азаматтың тұрғылықты жеріне немесе заңды тұлғаның тұрған жеріне (орналасқан жеріне) жеткізілген соң тауар берілген болып есептеледі. Осы міндетті орындау мерзімі қисынды қажетті уақыт кезеңімен анықталады.
Екіншіден, бөлшектеп сатып алу-сату шарты арнайы тауарды сатып алушыға жеткізіп беру талабымен (жағдайымен) жасалуы мүмкін.
Осындай шарт жасалса сатушының және сатып алушының араларында жеткізу мерзімі туралы, сол сияқты сатып алушы сонда қабылдауды жүзеге асырғысы келетін қандай да болсын жер көрсетіледі. Өзгешелік заң актілерімен әлде шартпен қарастырылмаса, болмаса міндеттеме мәнісінен туындамаса сатушы тауарды сатып алушыға бергеннен кейін, ол жоқ болса квитанцияны немесе шарт жасалғанын растайтын өзге тұлғаға бергеннен кейін, шарт орындалған болып есептеледі. Қазіргі уақытта оларды жасаған кезде ешқандай құжат толтырылмайтын, тауарды жеткізіп беру міндетін қарастыратын бөлшектеп сатып алу-сату шарттары кең тарады. Мысалы, телефон арқылы дайын тағамдарға, өзге тауарларға тапсырыс беріледі.
ҚР АК 451-бабымен бөлшектеп сатып алу-сату шартының автоматтарды пайдалаиа отырып тауар сату сияқты бөлек түрі
Қамқоршылар өздерінің қамқоршылығындағы адамдардың өз бетінше жасауға құқығы жоқ мәмілелерді жасауға келісім береді, қамқоршылығындағылардың өз құқықтарын жүзеге асыруына және міндеттерін атқаруына жәрдем көрсетеді, сондай-ақ оларды үшінші бір тұлғалардың тарапынан ықтимал қиянаттардан қорғайды.
Өз атынан адам өлтіру бойынша барлық мәселемен реттеседі.
Тауар сатып алушыға барлық керек-жарағымен берілуі қажет (керек жарақ бұл негізгі затқа қызмет етуші зат). Затты керек-жарақ етіп тек оның және басты заттың функционалды тағайындалуларының өзара байланысына негіздемейді. Азаматтық кодекстің 408-бабында сатушының керек-жарақтарды беруі бойынша міндеті бекітілгеніне қарамастан олар тұтынушыларға (сатып алушыларға) қиянат жасауға тырысады. Бұл реттерде олар сатушылар көп ретте Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі 122-бабының міндетті еместігін (диспозитивті екенін) пайдаланады. Қосымша ақыға аудио-видеотехникаға қосалқы шнур, бұйым үшін қорғаныш жапқыш, оны күтіп баптауға арналған зат ұсынылады. Қосалқы (керек-жарақ) зат барлық жағдайда өздігінен атқаратын қызметі жоқ деген қалыптасқан түсінік қате болып саналады.
Сондықтан қандай да болмасын тауардың керек-жарақтары оны мақсаттарда кедергісіз қолдану кажеттерімен анықталуы керек. Егер керек-жарақ тұтынылатын (тұтыну барысында өз қасиетін жоғалтатын болса) зат болса оның негізгі зат қызметін қамтамасыз ететін мерзім белгіленіп көрсетілуі тиіс. Тағы да айтатын бір нәрсе бар. Біздің көзқарасымыз бойынша, жиынтықтылық пен керек-жарақ түсініктерінің араларында тығыз байланыс бар. Керек-жарақ болып келетін затты беру жиынтылықпен қарастырылуы керек, егер бұл жасалмаса керек-жарақ туралы нормалар (АК 122 бабы) тікелей қолданылуы керек. Өкіл болу сонымен қатар басқа да тәсілмен жасалуы мүмкін.
Әсіресе, олар заңды тұлға өз қаржысы есебінен қосымша құрылымдық бөлімдерді құру кезінде пайда болады. Мысалы оған заңды тұлғалардың филиалдарын, өкілдіктерін және шаруашылық серіктестіктерін жатқызуға болады. Олар өздерін құрушылардың мүддесі үшін мәмілеге қатысқан кезде бұл құрылған жаңа құрылымдардың құқықтық жағдайының тең болатынын естен шығармау қажет. Бірақ олар заңды тұлға бола алмайды. Бұл құрылымдық бөлімдердің жетекшілерін құрушы коммерциялық заңды тұлғалардың уәкілетті органдыры тағайындайды және олар сенімхатта көрсетілген функцияларды ғана атқара алады.
Бөлшектеп сатып алу-сату шарты бойынша, сатып алушы затты қабылдағанда, оның берілген тауардың сапасын тексеру мен оның жедел түрде жіберілген кемшіліктері туралы хабарлау емес, затты нақты қабылдау бойынша әрекеттері (затты қолма қол алу, накладнойға қол қою ж.б.) маңызды болып келеді. Сатушы бөлшектеп сатып алу-сату шарты бойынша тауардың сапасы үшін сөзсіз жауап береді.
Тараптар сатып алушы тауарды белгілі уақытта қабылдап алатынын қарастыратын шартты жасай алады, сол мерзім ішінде тауар өзге сатып алушыға сатылуы мүмкін. Егер шартпен өзгеше қарастырылмаса белгіленген мерзімде сатып алушының тауарды қабылдамауы, әлде тауарды қабылдау үшін қажетті өзге әрекеттерді жасамауы сатып алушының шарттан бас тартуы болып бағалануы мүмкін. Тауарды белгіленген мерзімде беруді қамтамасыз еткен сатушының қосымша шығындары тауар бағасына қосылады.
Бөлшектеп сатып алу-сату шарттары тауар ақысы алдын ала төлену міндеті бекітіліп немесе тауар кредитке, не ақысы бөлініп төленетін болып сатыла алады. Бұл жағдайда сатып алушы ақы төлеу мерзімін сақтауға міндетті. Бірақ сатып алушы тауар ақысын алдын ала төлемесе, бұл оның шарттан бас тартқаны болып қана есептелінеді, яғни бөлшектеп сатып алу-сату шарттары бойынша сатып алушыға негізінен шарттың бір жақты бас тарту құқығы беріледі.
Егер тауар кредитке, оның ішінде тауар ақысын бөліп-бөліп төлеу қарастырылып сатылса, онда Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 353-бабы бойынша сатып алушы өтіп кеткен соманы төлемегені үшін салынатын айыппұлды төлемейді.
Сатып алушының сатып алынған сапасы тиісті болып келетін тауарды айырбастап алу құқығы бар. Яғни тауар тек көріктілік жағынан оны қанағаттандырмаса, оның тек түсі, дизайны т.б. ұнамаса, сатып алушының тауарды айырбастап алуға құқы бар. Тауар қолданыста болмаса, буып-түюі сақталса, тауар белгілі сатушыдан алынғанын растайтын чек немесе өзге айғақ болса ғана жүргізіледі. Айырбас 14 күн ішінде жүргізілуі тиіс. Айырбасқа жатпайтын тауар түрлері заңмен бекітіледі.
Айырбасқа алтын, платин, күмістен жасалған бұйымдар. төсекқап, ішкиімдер, шұлықтар, парфюмерия және косметикалық бұйымдар жатпайды. Қолданыста болған делдалдық сауда дүкендерінен алынған заттар айырбасқа жатпайды. Бұлардың қатарына делдалдық дүкендерден алынған, бірақ қолдануда болмаған, комиссияға қабылдаған кезде анықталмаған көзге білінбейтін кемістіктері бар заттар жатпайды, бірақ олар сатып алынғаннан 2 күн аспай айырбасталуы қажет. Алтын корпусты сағаттың тек ішкі механизмі ғана айырбасталады. Сатып алушы сатушы да қажетті тауар болмаған жағдайда оған тауарды қайтарып төлеген ақшасын қайтып алады.
Сонымен қатар ол ақша орнына осындай тауар қайта түскенде тауар алуға құқығы бар. Бөлшектеп сатып алу-сату шарты бойынша сатып алушының тағы бір құқығы сұрыпталып алынған тауарларды ақша төленгенге дейін касса маңайында қалдыру (бақылауда). Сол сияқты сатушымен келісе тұрып сатып алушы олар үшін ақы төленген (сатып алынған) тауарларды сақтауда қалдыра алады.
Тауар жеткізілімі шартының ұғымы және элементтері. Тауар жеткізілімі шарты бойынша кәсіпкер болып табылатын сатушы (тауар беруші) сатып алушыға өзі өндіретін немесе сатып алатын тауарларды кәсіпкерлік қызметке немесе жеке өзіне, отбасына, үй ішіне және сол сияқты өзге де пайдалануға байланысты емес өзге мақсаттарға пайдалану үшін келісілген мерзімде немесе мерзімдерде беруге міндеттенеді.
Тауар жеткізілімі шартының бөлшектеп сатып алу-сату шарттарынан және қарапайым заттық (тұрмыстық) сатып алу-сату шарттарынан түбегейлі айырмашылығы бар. Тауар жеткізілімі шарты тауарлы-материалдық құндылықтарды экономиканың кез келген салаларында үлестіруге (қайта үлестіруге) мүмкіншілік береді.
Тауар жеткізілімі шартының елеулі айырмашылықтарының бірі одан туындайтын құқықтық қатынастар ұзаққа созылатын болып келеді. Осыған байланысты ұзақ мерзімдер бойы шарт тараптары өнімді тиеп жіберіп, алып тұрады, тауар жеткізілімін жүзеге асыру үшін қажетті көптеген ұйымдық құқықтық шараларды қолданады.
Тауар жеткізілімі шартын құқықтық реттеудің қайнар көздеріне тікелей Азаматтық кодекс нормалары жатады.
2. САТУШЫНЫҢ ЖӘНЕ САТЫП АЛУШЫНЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ
2.1 Сатып алушылардың құқықтары және оларды қорғау
Сатып алу сату шарттарының құқықтары мен міндетті болып жалпы ережелерін айтып болғаннан кейін, шарттың әр түрінің ерекшеліктеріне тоқтап өту қажет, шарт ұғымынан бастап. Сату сатып алу шарттарының жіктелуінің негізі, олардың бір бірінен сату тәсіліне және объектсіне қарай ажыратылуы. Сондықтан, сатып алу сату шарттарының барлық түрлерінің азаматтық - құқықтық сипаттамаларының ерекшеліктерін толық айтып өткен жөн болады. Мысалы, бөлшектеп сату шартында, сатушы тек кәсіпкер болады және бұл шарт бойынша тек жеке, үйде, отбасында тұтынатын тауарлар сатылатын болады. Жалпы сату сатып алу шартына қарағанда, бөлшектеп сату шарты - жария шарты болып табылады, ол жөнінде ҚР АК - 445 б. 2 тармағында айтылған.
Басқа дәлелдемелер мен қоса, бұл шарт бойынша шарттың жасалу фактісін дәлелдеу үшін, сатып алушы күәлардың жауабына сүйенуіне болады. Бөлшектеп сату шарты бойынша сатушының негізгі міндеттерінің бірі: сатып алушыға тауар жөнінде барлық мәліметтерді беру болып табылады (АК 448 б.). Бөлшектеп сату шарты, әр түрлі негіздер бойынша келесі түрлерге бөлінеді: сатып алушымен тауарды белгілі бір мерзімде қабылдап алу шартымен жасалатын шарт; үлгілер бойынша сату; тауарды автоматтар арқылы сату; сатып алушыға тауарды жеткізіп беру шартымен сату; несиеге сату және т. б.
Сатушымен, сапасы жарамсыз тауарды айырбастап беру немесе қайтару жөніндегі Тұтынушылар құқығын қорғау туралы ҚР заңынын баптары мен ҚР АК - 454 бабы нормаларының маңызы өте зор болады. Бірақта тәжірибеде, тауар айырбастауға және қайтаруға жатпайды деген хабарландырулар жасау арқылы, бұл нормаларды сатушылар өрескел бұзуға дейін барады.
ҚР АК - 455 бабында, оған сапасыз тауар сатылған жағдайда, сатып алушының құқығын қорғау шаралары көзделеді.
- студенттердің сату-сатып алу шарттары түрлерінің ержелері жөніндегі біліктілігін қалыптастыру.
Сатып алу сатудың құқықтары мен міндеттері ерекше түрлеріне, қазіргі уақытта, энергиямен жабдықтау шарты жатады (АК 25 таруының 6 парағы). Оның ерекшелігі: қосылған желілер арқылы ерекше мүлікті - энергияны беру болады. Бұл шарт бойынша, энергия арнайы техникалық құралдар арқылы, электр, су, газ және жылу желілері мен құбырлары арқылы, энергиямен жабдықтау мекемесімен тұтынушыға беріледі.
Азаматтық кодекспен қоса, энергиямен жабдықтау шарты жақтарының ара қатынасы электр энергияны пайдалану жөніндегі Ережелермен, коммуналдық қызмет көрсету Ережелерімен және т. б. реттеледі. Шарт, тек энергиямен жабдықтау мекемесінің жүйесіне қосылуға болатын, абоненттың арнайы құралдары болғанда жасалады. Энергиямен жабдықтау ұйымы - ол қызметтің бұл түрімен шұғылдануға лицензия алған және қажетті құралдары мен саймандары бар, арнайы заңды тұлға болады. Ал абонент - ол заңды тұлға да, жеке тұлғада болуы мүмкін.
ҚР АК Энергиямен жабдықтау деген 25 Тарауының 6 Парағы, жекелеп сату рыногындағы тұтынушылар мен энергиямен жабдықтау ұйымы арасындағы қатынастарды реттейді. Одан басқа, энергиямен жабдықтаудың көптеп сату нарығы да бар, оның объектісі арнайы нормативтік құқықтық актілер мен реттелетін электр энергиясы болады. Көптеп сату нарығының қатысушылары энергия өндіруші, энергия беруші.
Тауар жеткізілімі шарты да жаңа азаматтық заңда сатып алу сату шарттарыныњ бір түрі ретінде қарастырылады. Ол тек кәсіпкерлік саласында жасалады, сондықтан оныњ жаќтары тек кәсіпкерлер болады (АК 458 б.). Жеткізілім шартының негізгі жағдайларына, тауардың заты мен санынан басқа, жеткізілім мерзімі жөніндегі жағдайлар жатады. Бұл шарт бойынша, жеткізілім кезеңдері бөлініп бекітіледі, ал алдын ала жеткізіп беру, сатып алушының келесімі болғанда ғана жасалуы мүмкін.
Шарт нысаны тек жазбаша болады. ҚР АК - 459 бабында, жеткізілім шартын жасау кезінде туындаған келіспеушіліктерді 30 күндік мерзім ішінде шешу қажеттілігі жөніндегі арнайы ережелер бекітілген. Бұл шартты орындамаған жағдайда, кінәлі жақ, шарт бойынша туындаған келіспеушіліктерді шешуден жалтаруға байланысты екінші жақтын шеккен шығындарын өтеуге міндетті болады. Бұл шартты сипаттау кезінде, шарттың тауардың қорабы жөніндегі, жеткізіп берушіден тауарды қабылдап алу тәртібі жөніндегі жағдайларына тоқтау қажет болады. Сондықтан 1994 жылғы өнімді (тауарды) саны мен сапасы бойынша қабылдау тәртібі жөніндегі Нұсқауларды білу қажет. Қазіргі уақытта, кәсіпкерлер жеткізілім шарты орнына жиі сатып алу сату шарты, сатып алу сату актісі деген ұғымды қолданады. Оның себептерінің бірі: жеткізіп берушінің шартқа жақтар жауаптылығы жөніндегі жағдайды еңгізуден жалтаруы.
Жақтардың бірімен шартты өрескел бұзу, шартты орындаудан бір жақпен бас тартуға әкелдіруі мүмкін. Шартты өрескел бұзу ұғымы жөніндегі жалпы ережелер ҚР АК 401 бабының 2 тармағында келтірілген. Ал АК 476 бабына сәй кес, жеткізіп беруші жағынан жеткізілім шартын өрескел бұзу болып: сатып алушымен тиімді мерзім ішінде жойылуы мүмкін емес, кемшіліктері бар сапасыз тауарды жеткізіп беру және жеткізілім мерзімдерін бір неше рет бұзу жатады. Сатып алушы жағынан шартты өрескел бұзу болып: төлемдер мерзімін бұзу және тауарды бір неше рет уақытында қабылдап алмау жатады.
ҚР АК- 477 бабында жеткізілім шарты бұзылған жағдайда шығындарды өтеу тәртібі бекітілген. Мысалы, сатушының кінәсімен шарт бұзылғаннан кейін, сатып алушы шартта көзделген тауарды өзге тұлғадан, шартта көзделген бағадан неғұрлым жоғары бағаға сатып алған болса, ол сатушыдан бұрынғы шартта көзделген баға мен сатып алған бағаның арасындағы айырмашылық мөлшерінде, өзінің шеккен шығындарын өтеуді талап етуі мүмкін. Егер шарт сатып алушының кінәсімен бұзылған болса, онда сатушы өз тауарын бұрынғыдан төмен бағаға сатуы мүмкін және сатып алушыдан осыған байланысты өзінің шеккен шығындарын өтеуді талап етуі мүмкін, және т.б.
3. Келісім шарт жасасу шарты - ол сатушының өзімен, яғни өндірушімен (шаруашылықпен) өндірілген немесе өсірген ауыл шаруашылық өнімдерін сатып алу сату болып табылады. Сатып алушы бұл шартта дайындаушы (контрактант) деп аталады. Бұл шарт фьючерс деп аталатын, яғни әлі өндірілмеген біракта болашақта болатын тауарды сатып алу сату жөнінде жасалатын шарт. Егер сатылатын ауыл шаруашылық өнімі сатушының өзімен өсірілмеген немесе өндірілмеген болса, жақтардың қатынастары келісім шарт жасасу шартының емес, жәй сатып алу сату шартының ережелерімен реттеледі. Шарт нысанасы - жазбаша жәй болады. Бұл шарт сатып алушыға (дайындаушыға), өндірушіге өнімді тиеп атқару, өнімді өндірілген жерде қабылдап алу, өнімнің сапасын анықтау жөнінде жәрдем беру ретінде қосымша міндет жүктейді (АК 479 б.). Өндіруші тек кінәлі болған жағдайда жауапты болады, яғни оған кәсіпкерлік тәуекел ауыртпалығы жүктелмейді.
4. Айырбас және сыйға тарту шарттары
Айырбас шарты, сатып алу сату шартына қарағанда, неғұрлым бұрын пайда болған, өйткені сатып алу сату шартында мүлік орнына ақша беріледі, ал акша, адамзат тарихында мүлікті мүлікке айырбастаудан кейін пайда болған. Айырбастау шартының екі жағы да, бір уақытта сатушы да сатып алушы да болады (АК 501-505 баптары). Ақылы болып танылатын айырбастау шартының мақсаты - жақтардың келісімі бойынша берілетін мүліктің орнына басқа мүлікті беру.
Айырбастау шартының нысаны, шарт объектісіне байланысты болады. Мысалы, пәтерді айырбастау шарты, жазбаша нысанда жасалады және жылжымайтын мүлік Орталығында тіркеуден өтеді. Заттармен қоса, бұл шарттың объектісі жұмыстар мен қызметтер де болуы мүмкін. Жақтардың құқықтары мен міндеттері, сатып алушы мен сатушы құқығы сияқты болады. Егер айырбасталатын мүліктің бірінің бағасы төмен болса, қосымша төлем ретінде, бұл шартта ақша да төленуі мүмкін. Бірақта, айырбастау шартының, сатып алу сату шартынан негізгі айырмашылығы - мүліктің орнына басқа мүліктіњ берілуі болады. Сондықтан да, айырбастау шарты, ол әр қашанда ақылы шарт болады.
Сыйға тарту шарты, бұл шарттар тобының арасында, жаңғыз ақысыз шарт болып табылады. Егер шарт жасалған жерінде орындалатын болса, ол ауызша жасалады (ҚР АК 508 б. 1 т.); ал егер, сыйға тартушы заңды тұлға болса, сыйдың құны он есе айлық есептік көрсеткіштен асатын болса және де, егер шартта, сыйдың болашақта берілуі көзделсе, ол жазбаша жасалатын болады. Жақтар, сый тартушы және сый алушы деп аталады. Шарт реалды болады, бірақта қазіргі кездегі заңдарда, шарттың жаңа түрі көзделген - ол сыйды болашақта беру туралы үәде ету (ҚР ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қурстық жұмыстың жалпы сипаттамасы. Сатушы сатып алушыға шартпен белгіленген тауарды беруге міндетті. Мұнда негізгі талаптар болып мыналар саналады: тауардың атауы, сапасы, саны (көлемі). Сапаға қатысты талаптар сатып алу-сату туралы нормалармен шарттын елеулі жағдайларда жатқызылмағанына қарамастан осы үш талапты да сатып алу-сату шарттары бойынша міндетті деп тануға болады. Әрбір жекелеген жағдайда тауар атауына, сапасына, санына (көлеміне) қатысты талаптар өзгеріп тұрады. Сапа бойынша талаптар шарттардың өздерімен емес, тікелей заңнама нормаларымен анықталуы мүмкін.
Жұмыстың өзектілігі. Ұсынысты қабылдау (акцепт) туралы айтып кетейік. Сатып алушы тарабының ол көпшілік жағдайларда тауардың бағасын төлеу арқылы жасалады. Бөлшектеп сатып алу-сату шартының нысаны. атушы сатып алушыға сапасы шартқа сәйкес келетін тауар беруге міндетті.Егер кәсіпкерлік сатып салу-сату шарттарын қарастырсақ, сатылатын заттардың сапасына қойылатын талаптар шартта тікелей сирек белгіленеді. Осыған баланысты, сапа туралы талап бірнеше жағдайларда шартты талқылау (оның мәнісін ашу) негізінде анықталады.
Келтірілген талапты тауарлардың сапасына азаматтық заңнама нормаларынын тікелей әсер етуі ретінде бағалауға болады. Сонымен қатар, осыған ұқсас жағдайларда объективтік құқық нормалары субъективтік шарттық қатынастардың ерекшелігіне бейімделіп субъективтік жағдай сипатына ие болады
Берілген курстық жұмыстың мақсаты - Сатып алу-сату шартының осы ерекшелігі оны жасасу тәртібіне де әсер етеді. Көбінесе ұсынушы (оферент) бұл сатушы, ал шарт жасасу туралы ұсыныс (оферта) деп аталады.Сатып алу-сату шарты тараптар шарттың заты, бағасы және тиісті қажеттілігі туралы кемінде бір тарап айтатын өзге жағдайлар бойынша келісімге келген сәттен бастап жасалған болып табылады.
Осыған сәйкес курстық жұмыстың міндеті:
- кәсіпкерлік үрдісінде жүзеге асырылатын;
- сатып алу-сату шартымен құқықтары мен міндеттері, заңдарда немесе тараптардың келісімінде көзделген өзге реттерде жазбаша жасауы тиіс.
Курстық жұмыстың объектісі - сатып алу-сату шартының құқықтық міндеттері
Курстық жұмыстың пәні - Қазақстан Республикасы Азаматтық құқығы
Курстық жұмыстың құрылымы- Қазақстан Республикасындағы сатып алу-сатуды жүзеге асыра отырып қарастыра отырып, алу туралы арыздар бойынша іс жүргізуге тоқталу болып табылады.
1. САТЫП АЛУ,САТУ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР
1.1 Сатып алу сату шартының ұғымы жəне элементтерi
Тауарды үлгісі бойынша және (немесе) сипаттамасы бойынша сатқан жағдайда, сатушы сатып алушыға үлгі немесе сипаттамасына сәйкес келетін тауарды беруге міндетті. Тауардың кейбір қасиеттері (көрсеткіштері) бейнелеумен қамтылмаса, онда сатушының міндеті жоғары көрсетілген тәртіптерге сәйкес анықталуы қажет. Біздің көзқарасымыз бойынша, бейнелеудің өзі белгілі бір талаптарға сәйкес болуы керек. Тым жалпы бейнелеуді қарастырып, сатушы іс жүзінде өзіне тиісті сапалы тауар беру бойынша міндетінен босата алады.
Егер сатылатын тауардың сапасына заң актілерінде белгіленген тәртіпке сәйкес, міндетті талаптар көзделсе, кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын сатушы сатып алушыға осы міндетті талаптарға сәйкес келетін тауар беруге міндетті.
Тауардың сапасына қойылатын міндетті талаптар Қазақстан Республикасынын сертификациялау туралы "Заңымен және Қазақстан Республикасының Стандарттау туралы "Заңымен және заңға тәуелді нормативтік актілермен анықталады.
Егер шарт пен тауардың сапасына көтеріңкі талаптар қойылса, сатушы сатып алушыға соларға сәйкес тауарды беруге міндетті. Алдын-ала соларды айтып, сатушы тауарды кемшіліктерімен бере алады. Сатушы сатып алушыға беруге міндетті тауарлар берген кезде айтылып кеткен талаптардың бірінс сәйкес болуы керек.
Ақылға сиымды мерзім шеңберінде ол, әдетте пайдаланатын мақсаттарда пайдалануға жарамды болуы керек.
Сатушы тауарды жарамдылық мерзімдері шегінде пайдалануға мүмкін болатындай етіп беруі керек. Жарамдылық мерзімдері заңдармен, мемлекеттік стандарттардың міндетті талаптарымен немесе өзге міндетті тәртіптермен, өндірушінің өзімен орнатылады. Жарамдылық мерзімдері өтіп кеткен соң тауар мақсаты бойынша пайдалануға жарамсыз деп саналады. Осымен бірге қызмет ету мерзімі деген түсінік қолданылады, оның тұтынылмайтын тауарларды максаты бойынша пайдалану шектеріне қатысы бар, ал жарамдылық мерзімі деген ұғым тағамдарға, дәрілік заттарға және с.с. қолданылады.
Шартпен кепілідік мерзімдер орындалуы мүмкін. Бұл мерзімдер тауарды әдеттегі нсмесе өзге мақсаты бойынша қолданымды мүмкін уақыт кезеңдерін белгілейді. Өзінің табиғаты бойынша олардың жоғарыда көрсетілген мерзімдермен ортақтығы бар, бірақ кепілдік мерзімдер оларға толығынан тепе-тең болып келмейді.
Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасында кепілдік мерзімдерге бұрынғы заңцдардағы сияқты мән берілмейді. Азаматтық кодекстің 425-бабына сәйкес, қазір кепілдік мерзім шарттың өзімен анықталуы керек. Ал, егер де ол шартпен карастырылмаса, онда Азаматтық кодекстің 430-бабының 2-ші тармағына сәйкес, егер өзгеше заң актілерімен немесе шартпен көзделмесе, тауар сатып алушыға ұсынылған күннен бастап екі жыл көлемінде ұсынылуы мүмкін.Бөлшектеп сатып алу-сату шарты жария шарт (Азаматтық кодекстің 445-бабының 2-тармағы). Оның осы қасиетіне байланысты бөлшек саудамен жүзеге асыратын кәсіпорын немесе қандай да болсын кәсіпкер кезкелген шарт жасауға міндетті. Заңдарда (заңнамада) қарастырылғанды қоспаған кәсіпкер бөлшек сатып алу-сату шарттарын жасағанда бір тұлғаға өзге тұлға алдында артықшылық жасауға құқылы емес. Яғни шарттың бағасы, өзге жағдайлары барлық тұтынушыларға бірдей болуы керек, ал заңнамамен қарастырылса тұтынушылардың бөлек санаттары үшін жеңілдік жасалуы мүмкін. Кәсіпорын тауарды беру мумкіншілігі бола тұрып бөлшек сатып алу-сату шартын жасасудан бас тартса, тұтынушы өзіне негізсіз бас тартумен келтірілген шығындарды өндіріп ала алады.
Бөлшектеп сатып алу-сату шартының осы ерекшелігі оны жасасу тәртібіне де әсер етеді. Көбінесе ұсынушы (оферент) бұл сатушы, ал шарт жасасу туралы ұсыныс (оферта) деп аталады. Бөлшектеп сатып алу-сату шарты тараптар шарттың заты, бағасы және тиісті қажеттілігі туралы кемінде бір тарап айтатын өзге жағдайлар бойынша келісімге келген сәттен бастап жасалған болып табылады.
Ұсынысты қабылдау (акцепт) туралы айтып кетейік. Сатып алушы тарабының ол көпшілік жағдайларда тауардың бағасын төлеу арқылы жасалады. Бөлшектеп сатып алу-сату шартының нысаны. Әдетте бөлшектеп сатып алу-сату шарттарының нысаны ауызша болып келеді, сонымен қатар бұл шарттарды жазбаша нысанда жасау мүмкіншілігі де жоққа шығармайды. Жазбаша нысан тараптардың құқықтары мен міндеттері болашақ уақытқа арналса орынды болып келеді. Мысалы, тауарлар алдын-ала тапсырыстар негізінде, пошта арқылы жіберу жолымен сатылады, жеңіл автокөлік сатылады ж.б.
Егер заң актілерінде немесе бөлшектеп сатып алу-сату шартында, соның ішінде сатып алушы қосылатын формулалардың немесс өзге де стандарттық нысандарының талаптарында өзгеше белгіленбесе, сатушы сатып алушыға касса немесе тауар чегін немесе тауарға ақы төленгенін растайтын өзге де құжатты берген кезден бастап бөлшектеп сатып алу-сату шарты тиісті нысанда жасалған болып ессптеледі. Аталған құжаттардың сатып алушыда болмауы оны шарттың жасалғандығын және жағдайларын растау үшін куәлік айғақтарға сүйену мүмкіндігінен айырмайды.
Сатушы тауарды қай кезде сатып алса немесе ол тауар қай кезде шығарылса, соған қарамастан кепілдік мерзімі тауар сатып алушыға берілген кезден есептеле бастайды. Егер сатушыға байланысты болып келетін себептер бойынша сатып алушы тауарды пайдалану мүмкіншілігінен айырылса, онда мерзімі сатушы аталған себептерді жойғағанға дейін өз ағымын бастамайды. Мысалы, сатушы шартқа сәйкес тауарды жинақтаған жоқ (айта кететін болсақ, сатып алу-сату қатынастарына бұл жағдайда мердігерлік туралы нормалар да қолданымды болып келеді). Тауар (жинақтаушы бұйым) ауыстырылғанда кепілдік мерзімі өз ағымын жаңадан бастайды.
Сондай-ақ, тауарды берген жағдайда, тауарды түр-түрімен, жинақтылығымен және жиынтығымен, үшінші тұлғалардың құқықтарынан тыс тауарды беру, тауарды салатын ыдыс және оны буып-түю сатушының міндеті болып табылады.
Тауарлардың түр-түрі. Тауарлардың түр-түрі бөлшектеп сатып алу-сату, тауар жеткізілімі, келісімшарт жасасу шартта-рында көзделген (энергиямен жабдықтау шартында да теоретикалық көзқарастан оның қарастырылуы мүмкіншілігі туралы айтуға болады).
Қылмыстың объективтік жағы заңмен қорғалатын мүдделерге қоғамға - қауіпті және құқыққа қайшы қолсұғушылық процесін айтамыз және құбылыстардың рет-ретімен даму көзқарасы бойынша, субъектінің қылмыстық әрекетінен (әрекетсіздігінен) басталады және қылмыстық нәтиженің зардабымен аяқталады. Сатып алу-сату келісім шарттарының жалпы ережелерін сипаттап болғаннан кейін шарт ұғымынан бастап, бұл келісім шарттың әр түрінің ерекшеліктеріне тоқтап өту қажет. Сату-сатып алу шарттарының саралану негізі - олардың бір бірінен сату тәсіліне және объектісіне қарай ерекшеленуіне байланысты болады.
Келісімшарттың түсінігі. Бөлшектеп (жекелеп) сату шарты бойынша тауар сату жөніндегі кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын сатушы сатып алушыға кәсіпкерлік қызметке байланысты емес, әдетте жеке өзіне, отбасында, үйінде немесе өзге де пайдалануға арналған тауарларды беруге міндеттенеді, ал сатып алушы сол тауарды қабылдап, ол үшін тиесілі ақысын төлеуге міндеттенеді.
Сатып алу-сату келісім шартының осы түрін жетілдіре түсіну үшін бөлшектеп сату дегеніміз тұтынушылық мақсаттарда сатуға рұқсат етілетін кез келген заттардың, яғни тауарлардың, бір-бірлеп, жекелеп, аз көлемде, және т.с.с. сатылуы деп білу қажет. Бөлшектеп сатудың қарама қарсы түсінігі - ол көптеп сату, көтерме сауда жасау.
Жалпы сату-сатып алу шартына қарағанда бөлшектеп сату келісім шарты жария шарты болып танылады (ҚР Азаматтық кодексінің 387-бабын қараңыз).
Бөлшектеп сату шарты бойынша сатушының негізгі міндеттері - сатып алушыға (тұтынушыға) келісімде көзделген тауарды беру, оның керек-жарақтарын, құжаттарын беру және сонымен қатар сатып алушыға тауар жөнінде барлық мәліметтердіақпаратты беру болып танылады (АК 448-б.).
Сатып алушының негізгі міндеттері - тауарды қабылдау және оның құнын төлеу. Тараптардың құқықтары жоғарыда келтірілген міндеттерге сәйкес туындайды.
Сатушы сапасы жарамсыз тауарды айырбастап беру немесе қайтару кезінде Тұтынушылар құқықтарын қорғау туралы ҚР Заңының нормалары мен ҚР АК - ның 454-бабы нормалары қолданылады.
Бөлшектеп сату шарты өз кезегінен әр түрлі негіздер бойынша келесі түрлерге бөлінеді: сатып алушымен тауарды белгілі бір мерзімде қабылдап алу шартымен жасалатын шарт; үлгілер немесе каталогтар бойынша сату; тауарды автоматтар арқылы сату; сатып алушыға тауарды жеткізіп беру шартымен сату; несиеге сату; өзіне өзі қызмет көрсетумен сатып алу . Бөлшектеп сатып алу-сату шартының ұғымы және құрамалары (элементтері).
Тауар сату жөніндегі кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын сатушы бөлшектеп сатып алу-сату шарты бойынша сатып алушыға кәсіпкерлік қызметке байланысты емес, әдетте жеке өзіне, отбасында, үйінде немесе өзге де пайдалануға арналған тауары беруге міндеттенеді (ҚР АК 445-бабы). Біздің көзқарасымыз бойынша, бөлшектеп сатып сату-алу шартында басты болып келетін нәрсе заттың әдетті пайдалануы (тағайындалуы) емес, бастысы сатып алушының тауарды көрсетілген мақсатта алу ниеті және сатушының бұл жайында хабардар болуы.
Бұл ескертуді жасаудың өз себебі бар. Қазіргі жағдаида тек өндірісте қолданылуы мүмкін, әскери тағайындалуы бар, арнайы техника ж.б. сияқты кейбір тауарларды қоспағанда тауар жеке немесе жеке емес пайдалануға арналған ба, соны анықтау қиын.
Бөлшекгеп сатып алу-сату шарты құқықтық реттелуінің ерекшеліктері бар.
Бұл шартқа Азаматтық кодекстен басқа Қазақ ССР-нің 1991 жылғы 5 маусымындағы "Тұтынушылардың құқығын қорғау" туралы Заңы, Аталған ереже қолма-қол шетелдік валютаны қолданып бөлшектеп сатып алу-сату шарттарын жасасу тәртібін анықтайды. Бұл шартқа өзге де нормативтік актілер қолданымды болып келеді.
Бөлшектеп сатып алу-сату шарты - жария шарт (Азаматтық кодекстің 445-бабының 2-тармағы). Оның осы қасиетіне байланысты бөлшек саудамен жүзеге асыратын кәсіпорын немесе қандай да болсын кәсіпкер кез келген шарт жасауға міндетті. Заңдарда (заңнамада) қарастырылғанды қоспаған кәсіпкер бөлшек сатып алу-сату шарттарын жасағанда бір тұлғаға өзге тұлға алдында артықшылық жасауға құқылы емес. Яғни шарттың бағасы, өзге жағдайлары барлық тұтынушыларға бірдей болуы керек, ал заңнамамен қарастырылса тұтынушылардың бөлек санаттары үшін жеңілдік жасалуы мүмкін. Кәсіпорын тауарды беру мүмкіншілігі бола тұрып бөлшек сатып алу-сату шартын жасасудан бас тартса, тұтынушы өзіне негізсіз бас тартумен келтірілген шығындарды өндіріп ала алады.
Бөлшектеп алу-сату шартының осы ерекшелігі оны жасасу тәртібіне де әсер етеді. Көбінесе ұсынушы (оферент) бұл сатушы, ал шарт жасасу туралы ұсыныс (оферта) жарналы. Бөлшектеп сатып алу шарты тараптар шарттың заты, бағасы және туралы кемінде бір торап айтатын өзге жағдай келісімге келген сәттен бастап жасалған болып саналады. Өзінің қалауы бойынша сатушы жарналы оферта жасалмай жеке офертасын да жасай алады. Мысалы Zepter фирмасы өз өнімін осылай таратады. Сатып алушы жағынан оферта мүмкіншілігі шектелген, бұл тек сатып алушы сатушыда жоқ тауарды алуға қызығушылығын білдіргенде ғана болуы мүмкін. Ұсынысында сатып алушы белгілі тауарды бегіленген баға бойынша алуға қалайтынын көрсетеді.
1.2 Сатып алу-сату шартының объектiсi.
Сатып алу-сату шартының обьектісі нысанасы айналымнан алынып тасталмаған кез келген заттар болуы мүмкін. Олардың қатарына жеке сипаттарымен де тектік сипаттарымен де анықталатын заттар жатады. Бір ғана тауар бөлшек сатып алу-сатудың да тауар жеткізілімі шартының да нысанасы бола алады (егер мысалы, жеңіл автокөлікті өз мұқтажында көлік ұйымы сатып алса). Егер автомобиль сатушысы жеке тұлға болса, онда бұл Азаматтық кодекстің жалпы нормаларымен реттелетін қарапайым сатып алу-сату шарты болып келеді. Қолда бар затты сатумен қатар келешекте пайда болатын заттар да сатылуы мүмкін. Келешекте пайда болатын заттар каталогтарға енгізілуі, ал өздері болса өндірісте әлі де шығарылмауы мүмкін. Бөлшек сауда болашақ (келешектегі) заттар сатылатыны тұтынушының жағдайын ешқалайша нашарлатпауы, оған тәуекелдерді жүктемеуі керек. Бұл шартты сипаттайтын ерекшелік -- шарт шынайы орындалғанға дейін барлық тәуекелдер сатушының мойнында болып келеді.
Бөлшектеп сатып алу-сату шартының мазмұны. Сатушының бөлшектеп сатып алу-сату шарттарында бірңеше ерекше міндеттері бар. Бөлшек сатып алу-сату шартын жасамақ алдында сатушы сатып алушыға тауар туралы қажетті және сенімді ақпарат беруі керек.
Кәсіпқой ретінде сатушы сатып алушыға берілетін ақпарат мазмұнын өзі айқындайды. Дегенмен, ақпарат өзіне міндетті кезендерді енгізуі қажет: олар, баға жөніндегі сенімді және қажетті хабар; алушының қызықтырған өнім туралы тұтынушылық қасиеті жайлы мәлімет, затты тұтыну жайлы ереже, оны сақтау және қауіпсіз пайдаға асыру тәртібі. Ал азық түлік өнімдеріне қатысты өнімнің құрамы, қуаттылығы, денсаулыққа зиянды заттар құрамы және сақталу мерзімі туралы ақпарат берілуі тиіс. Бұл ақпарат тұтынушыға тек ауызша түрде жеткізілмейді, сонымен қатар өнімнің техникалық құжаттамасында көрсетіледі, тауарда өнімнің дайындалған және сатылған мерзімі, өзге де белгілері болуы керек. Олар тауарға сауданың бір немесе өзге саласында қолданылатын тәсілдермен соғылады.
Азық-түлік тауарлары, дәрі-дәрмек, косметика бұйымда (уақыт өте келе бұзылатын өнімдер) пайдалануға берілген мерзімі пайдаланудан шығатын уақыты көрсетілуге міндетті. Кейбір тауарлар өзінің тұтынушылық қасиетін мерзімінен ерте жоғалтып алады. Сатып алушыға бұл жағдай да ескертілуі қажет, ал тауар уақытынан ерте бұзылған кезде оны сатуға шығаруды тоқтату керек. Сатып алушы шартта отырғанға дейін тауарды көруге, оның қасиетін көзінше тексеріп алуға құқылы.
Сатушы сатуға шығарған бұйымның сатып алушының өзі мен жанұя мүшелерінің өмірі мен денсаулығына зиян келтірмеуге міндетті. Осыған сәйкес, тұтынушы өнімінің көрсетілген мерзім ішінде қауіпсіздігін талап етуге құқылы. Өнімнің адам өмірі мен денсаулығына, қоршаған ортаға қауіпсіздігіне қатысты талаптар міндетті болып келеді және мемлекеттік стандартқа сай анықталады. Мұндай өнім міндетті түрде сертификатталады, ал өнімде оның стандарттар талаптарына сәйкес келетінін растайтын белгісі болмаса өнімді сатуға және пайдалануға тиым салынады.
Заттардың жиынтығы болуы үшін (оған қатысты) талап қойылуы үшін анық айқындалған себептердің қажеті жоқ, тараптардың ішінен ниеттенуі жеткілікті болып келеді. Мысалы, альпинист тобы Эверестқа шығуға кажетті, оны қамтамасыз етстін заттар сатып адады. Жиынтық талабы, ассортимент және сапа талаптарымен тығыз байланысты. Мысалы, экспедиция сатып алатын жиынтыққа кіретін кейбір заттарға тау биігінде пайдалану жарамдығына, жоғары төзімділігіне, төмен температура тұрақтылығына талап қойылады.
Егер шартта өзгеше көзделмесе және ол міндеттеменің мәнінен туындамаса, сатушы сатып алушыға жиынтыққа енетін барлық тауарды бір мезгілде беруге міндетті.
Сатып алушы үшінші тұлғалардьщ кұқықтары жүктелген тауарды қабылдауға келіскен жағдайды қоспағанда, сатушы үшінші тұлғалардың кез-келген құықтарынан тыс тауарды сатып алушыға беруге міндетті (Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 413 бабының, 1-тармағы).
Сатушының тағы да бір міндеті тауарды үшінші тұлгалардың талаптануынан да босатып беру. Осы міндетті сатушы олар туралы білген жағдайларда ғана қолданылады. Болашақта талаптану заңды деп танылу керек, егер осы болмаса сатушы тауарды басқа тұлғалар талаптануынан босатып беру міндетін бұзбаған деп саналады..
"Тауар этикеткаларында тауар туралы мемлекеттік және орыс тілінде ақпарат талап ету" туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1999 жылғы 31 тамызда №1 274-шешімі қабылданды. Мұның мақсаты тұтынушылардың сатып алатын өнімінің адам денсаулығына зиянсыздығын анықтау туралы мәлімет беру. Бұған 2000 жылғы 11 қаңтарында Қазақстан Республикасы Үкіметтің №44 қаулысымен өзгеріс енгізілді.
Бөлшектеп сатып алу-сату шарты сатушының тауарды жеткізіп беру міндетін қарастыруы мүмкін. Азаматтық заңға сәйкес бұл екі жағдайда жүзеге асады. Біріншіден, бөлшек сатып алу-сату шарты үлгілер жүйесінде жүзеге асса, яғни сатып алушының тауардың үлгісімен танысуы (тауардың суреттемесі мен каталогы) арқылы жасалса. Егер заң актілерімен немесе шартпен басқа жағдай (талап) қарастырылмаса, сатушы тауарды шартта көрсетілген мекенжайға мысалы азаматтық жұмыс орнына жеткізіп берсе, келісімшарт орындалған болып есептелінеді.
Тауарды беру орны шартпен анықталмаса, онда тауар азаматтың тұрғылықты жеріне немесе заңды тұлғаның тұрған жеріне (орналасқан жеріне) жеткізілген соң тауар берілген болып есептеледі. Осы міндетті орындау мерзімі қисынды қажетті уақыт кезеңімен анықталады.
Екіншіден, бөлшектеп сатып алу-сату шарты арнайы тауарды сатып алушыға жеткізіп беру талабымен (жағдайымен) жасалуы мүмкін.
Осындай шарт жасалса сатушының және сатып алушының араларында жеткізу мерзімі туралы, сол сияқты сатып алушы сонда қабылдауды жүзеге асырғысы келетін қандай да болсын жер көрсетіледі. Өзгешелік заң актілерімен әлде шартпен қарастырылмаса, болмаса міндеттеме мәнісінен туындамаса сатушы тауарды сатып алушыға бергеннен кейін, ол жоқ болса квитанцияны немесе шарт жасалғанын растайтын өзге тұлғаға бергеннен кейін, шарт орындалған болып есептеледі. Қазіргі уақытта оларды жасаған кезде ешқандай құжат толтырылмайтын, тауарды жеткізіп беру міндетін қарастыратын бөлшектеп сатып алу-сату шарттары кең тарады. Мысалы, телефон арқылы дайын тағамдарға, өзге тауарларға тапсырыс беріледі.
ҚР АК 451-бабымен бөлшектеп сатып алу-сату шартының автоматтарды пайдалаиа отырып тауар сату сияқты бөлек түрі
Қамқоршылар өздерінің қамқоршылығындағы адамдардың өз бетінше жасауға құқығы жоқ мәмілелерді жасауға келісім береді, қамқоршылығындағылардың өз құқықтарын жүзеге асыруына және міндеттерін атқаруына жәрдем көрсетеді, сондай-ақ оларды үшінші бір тұлғалардың тарапынан ықтимал қиянаттардан қорғайды.
Өз атынан адам өлтіру бойынша барлық мәселемен реттеседі.
Тауар сатып алушыға барлық керек-жарағымен берілуі қажет (керек жарақ бұл негізгі затқа қызмет етуші зат). Затты керек-жарақ етіп тек оның және басты заттың функционалды тағайындалуларының өзара байланысына негіздемейді. Азаматтық кодекстің 408-бабында сатушының керек-жарақтарды беруі бойынша міндеті бекітілгеніне қарамастан олар тұтынушыларға (сатып алушыларға) қиянат жасауға тырысады. Бұл реттерде олар сатушылар көп ретте Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі 122-бабының міндетті еместігін (диспозитивті екенін) пайдаланады. Қосымша ақыға аудио-видеотехникаға қосалқы шнур, бұйым үшін қорғаныш жапқыш, оны күтіп баптауға арналған зат ұсынылады. Қосалқы (керек-жарақ) зат барлық жағдайда өздігінен атқаратын қызметі жоқ деген қалыптасқан түсінік қате болып саналады.
Сондықтан қандай да болмасын тауардың керек-жарақтары оны мақсаттарда кедергісіз қолдану кажеттерімен анықталуы керек. Егер керек-жарақ тұтынылатын (тұтыну барысында өз қасиетін жоғалтатын болса) зат болса оның негізгі зат қызметін қамтамасыз ететін мерзім белгіленіп көрсетілуі тиіс. Тағы да айтатын бір нәрсе бар. Біздің көзқарасымыз бойынша, жиынтықтылық пен керек-жарақ түсініктерінің араларында тығыз байланыс бар. Керек-жарақ болып келетін затты беру жиынтылықпен қарастырылуы керек, егер бұл жасалмаса керек-жарақ туралы нормалар (АК 122 бабы) тікелей қолданылуы керек. Өкіл болу сонымен қатар басқа да тәсілмен жасалуы мүмкін.
Әсіресе, олар заңды тұлға өз қаржысы есебінен қосымша құрылымдық бөлімдерді құру кезінде пайда болады. Мысалы оған заңды тұлғалардың филиалдарын, өкілдіктерін және шаруашылық серіктестіктерін жатқызуға болады. Олар өздерін құрушылардың мүддесі үшін мәмілеге қатысқан кезде бұл құрылған жаңа құрылымдардың құқықтық жағдайының тең болатынын естен шығармау қажет. Бірақ олар заңды тұлға бола алмайды. Бұл құрылымдық бөлімдердің жетекшілерін құрушы коммерциялық заңды тұлғалардың уәкілетті органдыры тағайындайды және олар сенімхатта көрсетілген функцияларды ғана атқара алады.
Бөлшектеп сатып алу-сату шарты бойынша, сатып алушы затты қабылдағанда, оның берілген тауардың сапасын тексеру мен оның жедел түрде жіберілген кемшіліктері туралы хабарлау емес, затты нақты қабылдау бойынша әрекеттері (затты қолма қол алу, накладнойға қол қою ж.б.) маңызды болып келеді. Сатушы бөлшектеп сатып алу-сату шарты бойынша тауардың сапасы үшін сөзсіз жауап береді.
Тараптар сатып алушы тауарды белгілі уақытта қабылдап алатынын қарастыратын шартты жасай алады, сол мерзім ішінде тауар өзге сатып алушыға сатылуы мүмкін. Егер шартпен өзгеше қарастырылмаса белгіленген мерзімде сатып алушының тауарды қабылдамауы, әлде тауарды қабылдау үшін қажетті өзге әрекеттерді жасамауы сатып алушының шарттан бас тартуы болып бағалануы мүмкін. Тауарды белгіленген мерзімде беруді қамтамасыз еткен сатушының қосымша шығындары тауар бағасына қосылады.
Бөлшектеп сатып алу-сату шарттары тауар ақысы алдын ала төлену міндеті бекітіліп немесе тауар кредитке, не ақысы бөлініп төленетін болып сатыла алады. Бұл жағдайда сатып алушы ақы төлеу мерзімін сақтауға міндетті. Бірақ сатып алушы тауар ақысын алдын ала төлемесе, бұл оның шарттан бас тартқаны болып қана есептелінеді, яғни бөлшектеп сатып алу-сату шарттары бойынша сатып алушыға негізінен шарттың бір жақты бас тарту құқығы беріледі.
Егер тауар кредитке, оның ішінде тауар ақысын бөліп-бөліп төлеу қарастырылып сатылса, онда Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 353-бабы бойынша сатып алушы өтіп кеткен соманы төлемегені үшін салынатын айыппұлды төлемейді.
Сатып алушының сатып алынған сапасы тиісті болып келетін тауарды айырбастап алу құқығы бар. Яғни тауар тек көріктілік жағынан оны қанағаттандырмаса, оның тек түсі, дизайны т.б. ұнамаса, сатып алушының тауарды айырбастап алуға құқы бар. Тауар қолданыста болмаса, буып-түюі сақталса, тауар белгілі сатушыдан алынғанын растайтын чек немесе өзге айғақ болса ғана жүргізіледі. Айырбас 14 күн ішінде жүргізілуі тиіс. Айырбасқа жатпайтын тауар түрлері заңмен бекітіледі.
Айырбасқа алтын, платин, күмістен жасалған бұйымдар. төсекқап, ішкиімдер, шұлықтар, парфюмерия және косметикалық бұйымдар жатпайды. Қолданыста болған делдалдық сауда дүкендерінен алынған заттар айырбасқа жатпайды. Бұлардың қатарына делдалдық дүкендерден алынған, бірақ қолдануда болмаған, комиссияға қабылдаған кезде анықталмаған көзге білінбейтін кемістіктері бар заттар жатпайды, бірақ олар сатып алынғаннан 2 күн аспай айырбасталуы қажет. Алтын корпусты сағаттың тек ішкі механизмі ғана айырбасталады. Сатып алушы сатушы да қажетті тауар болмаған жағдайда оған тауарды қайтарып төлеген ақшасын қайтып алады.
Сонымен қатар ол ақша орнына осындай тауар қайта түскенде тауар алуға құқығы бар. Бөлшектеп сатып алу-сату шарты бойынша сатып алушының тағы бір құқығы сұрыпталып алынған тауарларды ақша төленгенге дейін касса маңайында қалдыру (бақылауда). Сол сияқты сатушымен келісе тұрып сатып алушы олар үшін ақы төленген (сатып алынған) тауарларды сақтауда қалдыра алады.
Тауар жеткізілімі шартының ұғымы және элементтері. Тауар жеткізілімі шарты бойынша кәсіпкер болып табылатын сатушы (тауар беруші) сатып алушыға өзі өндіретін немесе сатып алатын тауарларды кәсіпкерлік қызметке немесе жеке өзіне, отбасына, үй ішіне және сол сияқты өзге де пайдалануға байланысты емес өзге мақсаттарға пайдалану үшін келісілген мерзімде немесе мерзімдерде беруге міндеттенеді.
Тауар жеткізілімі шартының бөлшектеп сатып алу-сату шарттарынан және қарапайым заттық (тұрмыстық) сатып алу-сату шарттарынан түбегейлі айырмашылығы бар. Тауар жеткізілімі шарты тауарлы-материалдық құндылықтарды экономиканың кез келген салаларында үлестіруге (қайта үлестіруге) мүмкіншілік береді.
Тауар жеткізілімі шартының елеулі айырмашылықтарының бірі одан туындайтын құқықтық қатынастар ұзаққа созылатын болып келеді. Осыған байланысты ұзақ мерзімдер бойы шарт тараптары өнімді тиеп жіберіп, алып тұрады, тауар жеткізілімін жүзеге асыру үшін қажетті көптеген ұйымдық құқықтық шараларды қолданады.
Тауар жеткізілімі шартын құқықтық реттеудің қайнар көздеріне тікелей Азаматтық кодекс нормалары жатады.
2. САТУШЫНЫҢ ЖӘНЕ САТЫП АЛУШЫНЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ
2.1 Сатып алушылардың құқықтары және оларды қорғау
Сатып алу сату шарттарының құқықтары мен міндетті болып жалпы ережелерін айтып болғаннан кейін, шарттың әр түрінің ерекшеліктеріне тоқтап өту қажет, шарт ұғымынан бастап. Сату сатып алу шарттарының жіктелуінің негізі, олардың бір бірінен сату тәсіліне және объектсіне қарай ажыратылуы. Сондықтан, сатып алу сату шарттарының барлық түрлерінің азаматтық - құқықтық сипаттамаларының ерекшеліктерін толық айтып өткен жөн болады. Мысалы, бөлшектеп сату шартында, сатушы тек кәсіпкер болады және бұл шарт бойынша тек жеке, үйде, отбасында тұтынатын тауарлар сатылатын болады. Жалпы сату сатып алу шартына қарағанда, бөлшектеп сату шарты - жария шарты болып табылады, ол жөнінде ҚР АК - 445 б. 2 тармағында айтылған.
Басқа дәлелдемелер мен қоса, бұл шарт бойынша шарттың жасалу фактісін дәлелдеу үшін, сатып алушы күәлардың жауабына сүйенуіне болады. Бөлшектеп сату шарты бойынша сатушының негізгі міндеттерінің бірі: сатып алушыға тауар жөнінде барлық мәліметтерді беру болып табылады (АК 448 б.). Бөлшектеп сату шарты, әр түрлі негіздер бойынша келесі түрлерге бөлінеді: сатып алушымен тауарды белгілі бір мерзімде қабылдап алу шартымен жасалатын шарт; үлгілер бойынша сату; тауарды автоматтар арқылы сату; сатып алушыға тауарды жеткізіп беру шартымен сату; несиеге сату және т. б.
Сатушымен, сапасы жарамсыз тауарды айырбастап беру немесе қайтару жөніндегі Тұтынушылар құқығын қорғау туралы ҚР заңынын баптары мен ҚР АК - 454 бабы нормаларының маңызы өте зор болады. Бірақта тәжірибеде, тауар айырбастауға және қайтаруға жатпайды деген хабарландырулар жасау арқылы, бұл нормаларды сатушылар өрескел бұзуға дейін барады.
ҚР АК - 455 бабында, оған сапасыз тауар сатылған жағдайда, сатып алушының құқығын қорғау шаралары көзделеді.
- студенттердің сату-сатып алу шарттары түрлерінің ержелері жөніндегі біліктілігін қалыптастыру.
Сатып алу сатудың құқықтары мен міндеттері ерекше түрлеріне, қазіргі уақытта, энергиямен жабдықтау шарты жатады (АК 25 таруының 6 парағы). Оның ерекшелігі: қосылған желілер арқылы ерекше мүлікті - энергияны беру болады. Бұл шарт бойынша, энергия арнайы техникалық құралдар арқылы, электр, су, газ және жылу желілері мен құбырлары арқылы, энергиямен жабдықтау мекемесімен тұтынушыға беріледі.
Азаматтық кодекспен қоса, энергиямен жабдықтау шарты жақтарының ара қатынасы электр энергияны пайдалану жөніндегі Ережелермен, коммуналдық қызмет көрсету Ережелерімен және т. б. реттеледі. Шарт, тек энергиямен жабдықтау мекемесінің жүйесіне қосылуға болатын, абоненттың арнайы құралдары болғанда жасалады. Энергиямен жабдықтау ұйымы - ол қызметтің бұл түрімен шұғылдануға лицензия алған және қажетті құралдары мен саймандары бар, арнайы заңды тұлға болады. Ал абонент - ол заңды тұлға да, жеке тұлғада болуы мүмкін.
ҚР АК Энергиямен жабдықтау деген 25 Тарауының 6 Парағы, жекелеп сату рыногындағы тұтынушылар мен энергиямен жабдықтау ұйымы арасындағы қатынастарды реттейді. Одан басқа, энергиямен жабдықтаудың көптеп сату нарығы да бар, оның объектісі арнайы нормативтік құқықтық актілер мен реттелетін электр энергиясы болады. Көптеп сату нарығының қатысушылары энергия өндіруші, энергия беруші.
Тауар жеткізілімі шарты да жаңа азаматтық заңда сатып алу сату шарттарыныњ бір түрі ретінде қарастырылады. Ол тек кәсіпкерлік саласында жасалады, сондықтан оныњ жаќтары тек кәсіпкерлер болады (АК 458 б.). Жеткізілім шартының негізгі жағдайларына, тауардың заты мен санынан басқа, жеткізілім мерзімі жөніндегі жағдайлар жатады. Бұл шарт бойынша, жеткізілім кезеңдері бөлініп бекітіледі, ал алдын ала жеткізіп беру, сатып алушының келесімі болғанда ғана жасалуы мүмкін.
Шарт нысаны тек жазбаша болады. ҚР АК - 459 бабында, жеткізілім шартын жасау кезінде туындаған келіспеушіліктерді 30 күндік мерзім ішінде шешу қажеттілігі жөніндегі арнайы ережелер бекітілген. Бұл шартты орындамаған жағдайда, кінәлі жақ, шарт бойынша туындаған келіспеушіліктерді шешуден жалтаруға байланысты екінші жақтын шеккен шығындарын өтеуге міндетті болады. Бұл шартты сипаттау кезінде, шарттың тауардың қорабы жөніндегі, жеткізіп берушіден тауарды қабылдап алу тәртібі жөніндегі жағдайларына тоқтау қажет болады. Сондықтан 1994 жылғы өнімді (тауарды) саны мен сапасы бойынша қабылдау тәртібі жөніндегі Нұсқауларды білу қажет. Қазіргі уақытта, кәсіпкерлер жеткізілім шарты орнына жиі сатып алу сату шарты, сатып алу сату актісі деген ұғымды қолданады. Оның себептерінің бірі: жеткізіп берушінің шартқа жақтар жауаптылығы жөніндегі жағдайды еңгізуден жалтаруы.
Жақтардың бірімен шартты өрескел бұзу, шартты орындаудан бір жақпен бас тартуға әкелдіруі мүмкін. Шартты өрескел бұзу ұғымы жөніндегі жалпы ережелер ҚР АК 401 бабының 2 тармағында келтірілген. Ал АК 476 бабына сәй кес, жеткізіп беруші жағынан жеткізілім шартын өрескел бұзу болып: сатып алушымен тиімді мерзім ішінде жойылуы мүмкін емес, кемшіліктері бар сапасыз тауарды жеткізіп беру және жеткізілім мерзімдерін бір неше рет бұзу жатады. Сатып алушы жағынан шартты өрескел бұзу болып: төлемдер мерзімін бұзу және тауарды бір неше рет уақытында қабылдап алмау жатады.
ҚР АК- 477 бабында жеткізілім шарты бұзылған жағдайда шығындарды өтеу тәртібі бекітілген. Мысалы, сатушының кінәсімен шарт бұзылғаннан кейін, сатып алушы шартта көзделген тауарды өзге тұлғадан, шартта көзделген бағадан неғұрлым жоғары бағаға сатып алған болса, ол сатушыдан бұрынғы шартта көзделген баға мен сатып алған бағаның арасындағы айырмашылық мөлшерінде, өзінің шеккен шығындарын өтеуді талап етуі мүмкін. Егер шарт сатып алушының кінәсімен бұзылған болса, онда сатушы өз тауарын бұрынғыдан төмен бағаға сатуы мүмкін және сатып алушыдан осыған байланысты өзінің шеккен шығындарын өтеуді талап етуі мүмкін, және т.б.
3. Келісім шарт жасасу шарты - ол сатушының өзімен, яғни өндірушімен (шаруашылықпен) өндірілген немесе өсірген ауыл шаруашылық өнімдерін сатып алу сату болып табылады. Сатып алушы бұл шартта дайындаушы (контрактант) деп аталады. Бұл шарт фьючерс деп аталатын, яғни әлі өндірілмеген біракта болашақта болатын тауарды сатып алу сату жөнінде жасалатын шарт. Егер сатылатын ауыл шаруашылық өнімі сатушының өзімен өсірілмеген немесе өндірілмеген болса, жақтардың қатынастары келісім шарт жасасу шартының емес, жәй сатып алу сату шартының ережелерімен реттеледі. Шарт нысанасы - жазбаша жәй болады. Бұл шарт сатып алушыға (дайындаушыға), өндірушіге өнімді тиеп атқару, өнімді өндірілген жерде қабылдап алу, өнімнің сапасын анықтау жөнінде жәрдем беру ретінде қосымша міндет жүктейді (АК 479 б.). Өндіруші тек кінәлі болған жағдайда жауапты болады, яғни оған кәсіпкерлік тәуекел ауыртпалығы жүктелмейді.
4. Айырбас және сыйға тарту шарттары
Айырбас шарты, сатып алу сату шартына қарағанда, неғұрлым бұрын пайда болған, өйткені сатып алу сату шартында мүлік орнына ақша беріледі, ал акша, адамзат тарихында мүлікті мүлікке айырбастаудан кейін пайда болған. Айырбастау шартының екі жағы да, бір уақытта сатушы да сатып алушы да болады (АК 501-505 баптары). Ақылы болып танылатын айырбастау шартының мақсаты - жақтардың келісімі бойынша берілетін мүліктің орнына басқа мүлікті беру.
Айырбастау шартының нысаны, шарт объектісіне байланысты болады. Мысалы, пәтерді айырбастау шарты, жазбаша нысанда жасалады және жылжымайтын мүлік Орталығында тіркеуден өтеді. Заттармен қоса, бұл шарттың объектісі жұмыстар мен қызметтер де болуы мүмкін. Жақтардың құқықтары мен міндеттері, сатып алушы мен сатушы құқығы сияқты болады. Егер айырбасталатын мүліктің бірінің бағасы төмен болса, қосымша төлем ретінде, бұл шартта ақша да төленуі мүмкін. Бірақта, айырбастау шартының, сатып алу сату шартынан негізгі айырмашылығы - мүліктің орнына басқа мүліктіњ берілуі болады. Сондықтан да, айырбастау шарты, ол әр қашанда ақылы шарт болады.
Сыйға тарту шарты, бұл шарттар тобының арасында, жаңғыз ақысыз шарт болып табылады. Егер шарт жасалған жерінде орындалатын болса, ол ауызша жасалады (ҚР АК 508 б. 1 т.); ал егер, сыйға тартушы заңды тұлға болса, сыйдың құны он есе айлық есептік көрсеткіштен асатын болса және де, егер шартта, сыйдың болашақта берілуі көзделсе, ол жазбаша жасалатын болады. Жақтар, сый тартушы және сый алушы деп аталады. Шарт реалды болады, бірақта қазіргі кездегі заңдарда, шарттың жаңа түрі көзделген - ол сыйды болашақта беру туралы үәде ету (ҚР ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz