Мектеп жасына дейінгі балалардың сурет салу қабілетін дамыту
Ө.Сұлтанғазин атындығы Қостанай мемлекеттік педагогикалық университеті
Психология және педагогика факультеті
Мектепке дейінгі және бастауыш білім беру кафедрасы
Қорғауға жіберілді ___________2019 ж
Қолы __________Ли Е.Д
(каф.меңгерушісі)
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ СУРЕТ САЛУҒА ҮЙРЕТУДЕ ӘР ТҮРЛІ ӘДІСТЕРДІ ҚОЛДАНУ АРҚЫЛЫ БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІНЕ БАУЛУ
5В010100 Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу
Орындаған: Рысбек Н.Р
Ғылыми жетекші: Мукалиева Б.Х
Қостанай 2020
МАЗМҰНЫ
Кіpіcпе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1. МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ СУРЕТ САЛУҒА ҮЙРЕТУДЕ ӘР ТҮРЛІ ӘДІСТЕРДІ ҚОЛДАНУ АРҚЫЛЫ БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІНЕ БАУЛУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Мектеп жасына дейінгі балаларды бейнелеу өнеріне баулуда педагог-психологтардың зерттеулері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2 Мектеп жасына дейінгі балалардың сурет салу ерекшеліктері ... ... ... ... .12
1.3 Әр түрлі әдістерді қолдану арқылы мектеп жасына дейінгі балаларды бейнелеу өнеріне баулу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
2. МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ СУРЕТ САЛУҒА ҮЙРЕТУДЕ ӘР ТҮРЛІ ӘДІСТЕРДІ ҚОЛДАНУ АРҚЫЛЫ БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІНЕ БАУЛУҒА БАҒЫТТАЛҒАН ТӘЖІРИБЕЛІК-ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЖҰМЫСЫ
2.1 Мектеп жасына дейінгі балалардың әр түрлі әдістерді қолдану арқылы сурет салу деңгейін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
2.2 Қалыптастыру кезеңінде мектепке дейінгі балаларда жүргізілген оқу іс-әректінің үлгісі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
2.3 Тәжірибелік эксперименттің барысы,нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..51
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...61
ПАЙДАЛАНЫЛҒЫН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .63
ҚОСЫМША
Кіріспе
Өзектілігі: Бейнелеу өнерінде әр түрлі әдістерді қолдану арқылы балалардың сурет салуға, қаламды дұрыс ұстай білуге, өнерді қабылдауда білім деңгейлерiнің түрліше болуына байланысты, олардың мүмкіндіктерін анықтай отырып, биік деңгейлі білім беру. Тәрбиеші баланың эстетикалық әдемілікті қабылдауынан бастап, оған эмоциялық тұрғыдан жауап беру, оны қабылдау, түсіну, эстетикалық пікір, эстетикалық бағалау, қасиетін дамытуға дейін жетелеп отыруы тиіс.
Жалпы бейнелеу өнері - әсемдік талғамды дамытудың өзекті құралы ретінде баланы өз халқының эстетикалық мұраларын игеруіне, халық өнерінің айшықты туындыларынан рахат алуға, рухани дамуына және халық таланттарымен жақсы танысуға, оларды құрметтеуге, жақсы көруге баулиды. Әлемдік білім деңгейінде мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында балалар өнерін дамыту, әсіресе тәрбиешілердің басты міндеттерінің бірі болып отыр. Балабақшадағы бейнелеу өнері дараланған заттарды бейнелеу, сюжетті(оқиғалы), декаративті сурет деп аталатын үш түрін қамтиды.
Бала есейе бастағаннан - ақ өзі жақсы түсінбес жылтыраған заттарға, тартымды нәрсенің бәріне ұмтыла бастайды, мысалы, жылтыраған ойыншықтарды, әдемі дүниелер мен заттарды көрсе қуанады. Осының бәрі оның қызығу мен тартымдылық сезімін туғызады. Ертегіні жиі тыңдап, суреттерді қараған балалардың өнері қуаныш сезімдерінің қайнар көзіне айналады. Эстетикалық тәрбие алған балалар жарқын, әсем атаулының бәріне жәй ғана ұмтылып қана қоймай, сұлулықты жан дүниесімен қабылдайтын болады.
Тәрбиеші баланың сұлулықты қабылдауынан бастап, оған эмоциялық жауап қату, оны түсіну, эстетикалық ұғым, эстетикалық пікір, эстетикалық баға беру қасиетін қалыптастыруға дейін жетелеп отыруы тиіс.Тәрбиедегі және үйретудегі жетістік көбіне белгілі деңгейде балаларға жеткізу, оларда білімді, іскерліктер мен дағдыларды, сондай - ақ іс - әрекеттің қайсыбір саласындағы қабілеттілікті қалыптастыру үшін педагог қандай әдістер мен тәсілдерді қолданатынына байланысты.
Балабақшада сурет салудың сан алуан түрлерімен: кескіндемемен, графикамен, скульптурамен, сәндік - қолданбалы өнер туындыларымен танысады. Мектеп жасына дейінгі мекемелерде ұйымдастырылған оқу іс - әрекеттерінде балаларды бейнелеу өнерімен таныстыру - балалардың түрлі бағыттағы шығармаларды толыққанды қабылдауына жағдай жасайды. Балалар бейнелеу өнер арқылы әдемілікке, ұқыптылыққа, көркемдікке, сүйіспеншілікке тәрбиеленеді сонымен қатар эстетикалық сезімдері дамиды. Олардың алдына айналадағы дүниенің, формалардың, қимыл - қозғалыстардың байлығы ашылады. Өнердің көмегі арқылы балалар жаңа дүниелермен, және өмір құбылыстарымен танысады, жоғары деңгейде ойлау қабілеттеріне ие болады, әлемде болып жатқан өзгерістерге ман береді.
Мектепке дейінгі мекемелерге және қоғам мақсат-мүдделері негізінде қызмет етіп, осы мақсат-мүддеге жетуге үлес қосқан Н.К.Крупскаяның айтуы бойынша: Балаға өнер арқылы өз қиялдары мен түйсіктерін тереңірек түсінуге, нық ойлап, жоғары деңгейде сезінуге көмектесу керек; балаға мұны өзін - өзі танып білу, басқаларды танып білу құралы, мүлде жаңа, терең де елеулі толғаныстарға толы өмірге бірге аяқ басуға көмектесу керек - деп жазады. Қазіргі заманда бейнелеу өнерін балабақшада оқытудың маңызы өте зор. Балалардың ой - өрісін кеңейтіп дамыту үшін бейнелеу өнері ең қажетті сабақтың бірі болып саналады.
Бұл жұмыс екі бөлімге бөліп қарастырылған, бірінші бөлімде балабақшада бейнелеу өнерін оқыту, затқа қарап заттың суретін салу және тақырыпқа және ертегіні иллюстрациялауға байланысты сурет салу.
Бейнелеу өнерін осы жастарда (ересек топтағы балаларға) оқытудың басты мақсаты, ол балаларға өмірдегі кездесетін қарапайым заттарды бейнелеуді үйрету болып табылады. Балалардың жас ерекшеліктеріне байланысты салған суреттерінде заттарды ұзындығы мен көлемін ғана көрсете біледі. Сондықтан сурет салудың басты негізгі затты көріп, көрген бойынша заттың биіктігін, көлденеңін, сол заттың басқа заттан өзгешілігін ажырату арқылы бейнелеу. Сурет салуды үйрету балалардың көріп есте сақтау, қиял деңгейлерін дамытуға көп әсерін тигізеді. Қиял, есте сақтау сияқты танымдық процестерің дамуына арнайы аулаға шығып маңайдағы заттарды бақылаудың да маңызы зор.
Зерттеу тақырыбы: Мектеп жасына дейінгі балаларды сурет салуға үйретуде әр түрлі әдістерді қолдану арқылы бейнелеу өнеріне баулу.
Зерттеу мақсаты: Мектеп жасына дейінгі балаларды сурет салуға үйретуде әр түрлі әдістерді теориялық жағынан негіздеп, әдістемелік жолдарын қамтамасыз ету.
Зерттеу нысаны: мектеп жасына дейінгі балаларды сурет салуға үйретуде әр түрлі әдістерді қолдану арқылы бейнелеу өнеріне баулудың үрдісі.
Зерттеу пәні: Мектеп жасына дейінгі балалардың сурет салу қабілетін дамыту.
Зерттеу міндеттері:
Зерттеу мәселесі бойынша психологиялық-педагогикалық әдебиеттерді оқып үйрену.
Диагностикалық тексеру әдістерін таңдау.
Диагностикалық тексеру жүргізу.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер мектеп жасына дейінгі балаларға сурет салу ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде әр түрлі әдістерді жиі қолданар болсақ, онда олардың бейнелеу өнеріне деген қызығушылықтары мен эстетикалық қабілеттері дамиды.
Зерттеу әдістері: зерттеу мәселесі бойынша әдебиеттерді теориялық талдау; мектепке дейінгі жастағы балалардың қызметі туралы материалдарды зерттеу;
Зертеуді ұйымдастыру және зерттеудің тәжірибелік-эксперименттік базасы: Қызылорда облысы Жаңақорған ауданының Бесарық ауылдық округі әкімі аппаратыныцң №8 Айгөлек бөбекжай - бақшасы.
Зерттеудің теориялық маңыздылығы:
1. Бейнелеу өнеріне және оның мәселелеріне байланысты қарастырған ғалымдардың еңбектеріне шолу жасалды;
2. Балалардың сурет салуға деген қызығушылықтарының даму ерекшеліктері нақтыланды;
3. Балалардың сурет салуда әр түрлі әдістерді пайдалануы арқылы қарастырылуы талданды.
4. Сурет салу ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің негізінде балаларды бейнелеу өнеріне баулу әр түрлі әдістер арқылы тәжірибеде іске асырылды.
Зерттеудің тәжірибелік маңыздылығы:
Зерттеу жұмысындағы еңбектерді жоғары және арнаулы оқу орындарының оқытушылары мен студенттеріне, балабақша тәрбиешілеріне оқу-тәрбие процесінде колдануларына болады.
Диплом жұмысының құрылымы: кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, қосымшадан және пайдаланылған әдебиеттердің тізімінен тұрады.
МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ СУРЕТ САЛУҒА ҮЙРЕТУДЕ ӘР ТҮРЛІ ӘДІСТЕРДІ ҚОЛДАНУ АРҚЫЛЫ БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІНЕ БАУЛУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
Мектеп жасына дейінгі балаларды бейнелеу өнеріне баулуда педагог-психологтардың зерттеулері
Тәуелсіз мемлекеттік елімізде әлеуметтік - экономикалық дамуына қарай болашақ ұрпағымыздың жан - жақты тәрбиелеуде, басты шығармашыл тұлғаны дайындау мектепке дейінгі ұйымнан басталады. Шығармашыл тұлғаны тәрбиелеуде, көптеген саланың маңызы зор. Соның ішінде бейнелеу өнерінің де орны ерекше.
Қазақстан Республикасының "Білім беру туралы Заңында" жеке адамның шығармашылық, қол өнерлік мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының негіздерін қалыптастыру білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі деп көрсетілген.
Ондай болса, мектепке дейінгі кезеңнен шығармашыл, жан - жақты үйлесімді тұлғаны қалыптастыруда бейнелеу өнері әрекетінің орны ерекше. Мектеп жасына дейінгі балалардың қызығып жасайтын жұмыстарының бірі сурет салу, мүсіндеу, боямақтар мен жүмыс жасау болып табылады. Сурет салу барысында заттар мен құбылыстар туралы түсінігін қалыптастырып, әсемдеп бейнелеуге және өзінің сол затқа жаңа оймен баға бере алуға үйренеді.
Мектеп жасына дейінгі кезеңде балалардың шығармашылық қабілетінің дамуы бейнелеу өнері арқылы яғни сурет салу барысында жүзеге асады. Көркемдік шығармашылық әрекет баланы дағдарыстық жағдайдан шығарып, жүйкеге түскен салмақты түсіріп, қуанышты көңіл-күй сыйлайды. Сондақтан балабақшада баланың жетекші іс әрекеті ретінде ойын мен қоса бейнелеу өнерін енгізген маңызды болып саналады деп ойлаймын.
Баланың сурет салу арқылы, қиялы, ойы, көңіл - күйі, танымдық іс - әрекеттері дамиды. Бұның бала өмірі үшін маңызы зор. Балалар суретшілер тәрізді жасамаса да, мектепке дейінгі кезеңде бірнеше әсем бейнені жасай алады. Сонымен қоса ашық түстерді пайдалану арқылы оларға ерекшелік қоса бастайды.Осының өзі оның жеке тұлға болып дамуынның бастапқы қадамдары, шығармашылықтың тәжірибесін меңгеруі, оны болашақта пайдалана алады деген сөз. [11. с. 331].
Жалпы адамның сурет салу дағдысы ерте кезден бастап пайда болған. Археологтардың тапқан суреттері, алғашқы адамдардың бұл жөнінде үлкен жетістіктерге жеткендігін куәландырады. Бұл кезде адамдар суретті көмірмен, ағашпен салған. Адамның сурет салып үйренуі, өзінің қол еңбегіндегі өнімдерін безендіруге бағытталды. Бұл әсіресе қыш өңдеу өнерінде көрініс тапты. Осыған байланысты оқыту әдістері де пайда бола бастады.
Қолөнер шеберлері өзінің шәкірттерінің еңбегіне бейжай қарай алмады. Алайда бұл кезде сурет салу қарқынды дамымады. Ежелгі Египеттің педагог - психологтарының айтуы бойынша сурет салуға оқыту қоршаған ортаны танып білуге емес, белгілі схемаларды көшіруге бағытталды. Сурет салуды оқыту кезінде суретші педагогтар балаларды табиғатты танып білуге емес, заттар формасын бейнелеудің белгілі ережелерін жаттап алуға негіздеді.
Сонымен қатар Ежелгі Грек суретшілері балаларды сурет салу арқылы ондағы көркемдікті таба білуге үйретті. Өмірдегі ең сұлу құбылыс - адам деп білді.
Біздің заманымызға дейінгі ІҮ ғасырда Грецияда сурет салудың Сикион, Эфесс және Фиван мектептері болған. Соның ішінде Сикион мектебінің даңқы дүркіреген. Бұл мектеп, балалардың жан дүниесін табиғатқа жақындатуға, табиғатты оқып-үйренуге деген сүйіспеншілікке тәрбиелеуге көңіл бөлді. Сикион мектебінің негізін салушы ол Панфил болды. Панфил сурет салуға, жалпы пән ретінде мән беріп қарап, оны барлық Грек мектептеріне кіргізуге көп күш салды. Панфилдің сурет салуға оқыту курсы 12 жылға дейін созылды. Гректің суретші-педагогтары өз балаларын табиғаттың сұлулығын бақылауға, сұлулықтың мағынасын түсінуге шақырды. Грек суретші-педагогтары сурет салуға оқытудың тәрбиелік қажеттілігін көрсетті. Уақыт өте келе адамдардың сурет салуға деген қызығушылықтары артуына байланысты бейнелеу өнері дами бастады. Панфил сурет салу туралы көптеген жинақтарын шығарды. Сурет салудың оқыту мәселелері және әдіс-тәсілдерімен бейнелеу өнерінің белгілі шеберлері Ченнини Ченнино, Альберти, Леонардо да Винчи, Дьюрер және басқалар айналысты. 70 жылдары жарық көрген Қ.Ералиннің әдістемелік еңбектерінде Қазақстанның халық суретшілері Ә.Қастеевтің, Қ.Телжановтың, А.Ғалымбаеваның, Х.Наурызбаевтың, Г.Исмайлованың, С.Мамбеевтің, М.Шаяхметовтың, С.Романовтың, Е.Сидоркиннің, Н.Нурмухамбетовтың, К,Барановтың, бейнелеу өнерінің перспектива, жарық пен көлеңке, композиция, түстану, заңдылықтарын оқыту мәселелері қарастырылды.
Суретші - педагог Е.Асылхановтың алғашқы еңбектерінде ұлттық қолөнерді балабақшада, бастауыш мектепте, жоғары сыныптарда, арнаулы оқу орындарында, жоғары оқу орындарында қолдану ерекшеліктері айқындалып, оқу бағдарламасы ұсынылады, оқыту әдістемесі берді.[34, 795б].
Суретші-ғалым Ә.Қамақовтың қазақ халқының сәндік қолданбалы өнерін бейнелеу өнері ұйымдастырылған оқу іс - әрекеттерінде қолдану арқылы балалардың эстетикалық талғамдарын дамытудың әдіс-тәсілдерін көрсеткен еңбегі, оқыту барысында тәрбие мәселелері тыңғылықты шешуге болатындығын теория жүзінде дәлелдеп, практикада көрсете білген еңбек болды. [37, 165б].
Бейнелеу өнерінің 1998 жылы жарық көрген оқулығы (авторлары Ұ.Ш.Ибрагимов, Қ.К.Болатбаев, Б.А.Әлмұханбетов, З.Ш.Айдарова); кіріспеден, төрт тараудан тұрады.Бірінші тарауда жазғы табиғатты бейнелеу, мультфильм суретшісі болайық, мүсіндеу, ертегі кейіпкерлерін бейнелеу, дизайн материалдары берілген. [9, c.349]
Әміргазиннің Қазақ қолөнері атты оқу-әдістемелік құралында оқушыларға қазақ қолөнерінің түрлері, ерекшеліктері, технологиялары, қолөнер шеберлері, ою-өрнектері жайлы, ою-өрнектерді салу мен қолөнер бұйымдарын жасау туралы кең көлемде мәлімет беретін еңбек. [ 33, 140-бет ].
С.Төленбаевтың Ою өрнек салып үйрен атты әдістемелік құралында балаларға ою-өрнектердің түрлерін таныстыру көзделеді, қағаздан ою өрнектердің үлгілері жасау жолдары көрсетілді. [42, 162-бет].
Бейнелеу өнері сөзі көптеген мағынаға ие, солардың ішінде негізгі үш мағынасына тоқтала кетсек:
а) танымдық қабілет, іс-әрекет,
б) нəтижесінде эстетикалық қабілеті дамиды
в) көркемдім, ұқыптылық, әдіс - тәсілдерді жетік меңгереді.
Әрбір мәнді мұқият қарастырайық.
Бірінші сөйлемдегі сурет салу синонимдер: сызу, бояу, боямақтар. Бейнелеу өнері- әсемділік пен көркемділіктііің негізгі образы.
Бұл сөздің мағынасы шығармашылыққа арналған сөздердің анықтамалары:
Суретші-педагогтар Қ.Болатбаев бейнелеу өнері сабақтарында халықтық педагогика элементтерін пайдалану әдістемесі, Қ.Тастемиров мектепте кескіндемені оқыту әдістемесі, Д.Кемешов мектепте керамика үйірмесін оқыту әдістемесі, М.Жақыпбекова мектепте коллаж үйірмесін оқыту үйірмесін оқыту әдістемесі мәселелерін зерттеу нәтижелері мектептегі бейнелеу өнерін оқыту әдістемесінің дамуына игі ықпал етті. [27, б.] [2, 12б.].
Мектепке дейінгі әр түрлі жас ерекшелік топтарда бейнелеу өнерінің өткізілуі балалардың шығармашылық қабілетін дамыту үшін оқып үйретудің алуан түрлі тәсілдері және ең алдымен балалардың жекелігін, құлшынысын, өмір құбылысына көркемдік тұрғысынан қарау, әрқашанда жеке, әрі таңдамалы. Оның себебіне әдемілікке толы эмоцияны білдіру жатады. Бала әрқашанда табиғаттағы, заттық дүниедегі,өнердегі әсемдікке,мдамдардың мейірбан сезіміне қызыға қарайды. Мұның өзіне балалардың басынан кешкен қуанышының, сезімінің, көңіл толғанысының маңызы зор деп білеміз. Бейнелеу өнері сәндік сурет салу ұйымдастырылған оқу іс - әрекеттерінде қолдануға дұрыс.Сәндік қолданбалы өнер терминдерінің түсіндірме сөздігінде берілді. Бұл мектепке дейінгі мекемелерде бейнелеу өнері мұғалімдері мен тәрбиешілердің іс-әрекетінде қолдануға ең дұрыс әдістемелік құрал болды.
ХХ ғасырдың 90 жылдарын Қазақстан жоғары оқу орындарының жаңа оқу жоспарлары мен оқу бағдарламалары қайта құралып, жаңадан жасалды. Бейнелеу өнерінің мамандарын дайындау жоспары қайта қаралып жаңа арнаулы курстардың бағдарламалары дайындалды. Бұл оқу жоспарлары мен бағдарламаларды дайындауда Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық университеті суретші-педагогтары Б.Оспанов, Қ.Болатбаев, Р.Мизабаев, Н.Власюк, Т.Ордабеков, Б.Байжігітовтер ерекше үлес қосты.Бұл дайындалған оқу жоспарлары мен бағдарламалары бейнелеу өнері мамандарды дайындау сапасын арттырып, жаңа оқыту техънологиясымен дайындалған мұғалімдер, мектепке дейінгі мекемелерде бейнелеу өнерін оқыту әдістемесінің деңгейін көтерді. Балаларға көркемдік білім мен эстетикалық тәрбие беруде танымдық тәрбиелік мүмкіндіктеріне көп көңіл бөлді. Осы кезеңде бейнелеу өнерін оқыту әдістемесінің мәселелерін ғылыми теориялық тұрғыда шешуге деген жаңа талпыныс пайда болды. Суретші-педагогтар Қ.Болатбаев бейнелеу өнері сабақтарында халықтық педагогика элементтерін пайдалану әдістемесі, Қ.Тастемиров мектепте кескіндемені оқыту әдістемесі, Д.Кемешов мектепте керамика үйірмесін оқыту әдістемесі, М.Жақыпбекова мектепте коллаж үйірмесін оқыту үйірмесін оқыту әдістемесі мәселелерін зерттеу нәтижелері мектептегі бейнелеу өнерін оқыту әдістемесінің дамуына игі ықпал етті. Сурет салуға оқыту әдістемесінің Қазақстанда даму барысында мерзімді баспасөз маңызды роль атқарды. Республикалық педагогикалық әдістемелік басылымдар Қазақстан мектебі, Бастауыш мектеп журналдарында бейнелеу өнерін оқыту әдістемесінің түрлі мәселелері бойынша мақалалар жарияланып тұрды.
2004 жылдан бастап бейнелеу өнерін оқыту мәселелеріне байланысты мақалаларды шығаратын Мектепте арнаулы және жоғары оқу орнында бейнелеу өнерін оқыту атты арнайы мерзімдік басылым жарық көрді. Бұл басылымдағы мақалаларда мектептегі бейнелеу өнерін оқытудың мәселелеріне журналда қомақты орын берілді. Бұл мерзімдік басылым мектептегі бейнелеу өнерін оқыту әдістемесінің дамуындағы ерекше бетбұрыс болды. Бейнелеу өнерінде балалардың сурет салуға, өнерді қабылдауы тұрғысынан білім деңгейлерінің әр сатылы болуына байланысты, сурет салуға мүмкіншіліктерін анықтай отырып, сапалы білім беру. Тәрбиеші баланың сұлулықты қабылдауынан бастап, оған эмоциялық жауап қату, оны түсіну, эстетикалық ұғым, эстетикалық пікір, эстетикалық баға беру қасиетін қалыптастыруға дейін жетелеп отыруы тиіс.Сурет салу өнерін үйретуге төмендегідей мақсат қойылды:
- Сурет салу өнері арқылы мектеп жасына дейінгі баланың сезімдік эмоционалдық ортасымен эстетикалық талғамын және шығармашылық ойлау қабілетін дамытуға болады.
Ченнини Ченнино бойынша сурет салуда басшылық жасап отыратын тәрбиеші немесе мұғалім жанында болуы тиіс деген. Сонымен қатар ол Кескіндеме туралы трактат еңбегінде егер сен сурет салудың теориясын кітаптан күн-түн оқығаныңмен, оны практикада қолдану барысында мұғалімге бармасаң, шеберлер қатарына қосыла алмайсың -- деп көрсеткен [45, б. 215].
Альберти сурет салу теориясын жүйелей отырып, сурет салу деген механикалық жаттығу емес, ол ойдың негізгі жаттығуы екендігіне мән берген[23].
Бұл оймен Микеланджело да қосылды. Ол суретті жай салмай, ой арқылы салу әлде қайда дұрыс деген пікір айтқан.
Альберти Сәулет туралы 10 кітап атты туындысында сурет салудың теорилық жүйесін жарыққа шығарды. Ол ең алғаш балаларға сурет салу барысында оңай болсын деп, нүкте және түзу сызықтарды байқатып, одан әрі әр түрлі бұрыштармен, ең соңында көлемді заттармен таныстыруды қарастырады. Олардың ойлау қызығушылықтарын тудырады, сонымен қатар сурет салуға деген ынтасы артады.
Сурет салу әдістемесінің дамуына ерекше үлес қосқан, осы кездегі еңбектің бірі Леонардо до Винчидің Кескіндеме туралы еңбек атты кітабы болды. Ол анатомиялық зерттеулерге мән беріп, адам фигурасының пропорциялық қатынастарының заңдылықтарын табумен, бейнелеу өнерінің басқа да проблемаларымен айналысты. Сонымен қатар Дюрер өзінің жалпылау әдісі сурет салуда маңызды орын алады деп білді. Оның бұл әдісін кейіннен А.П.Чистяков, Д.Н.Кардовскийлердің көңілінен шығып, қолдады.
Суреттің білім беретін пән ретінде қосылуына үлес қосқан Чехтың ұлы педагогы Ян Амос Коменский еді. Я.А.Коменскийдің ойларының ең бағалысы - оның оқыту әдістемесі арқылы болашақ суретші ұстаздарға оқып-үйрену туралы идеясы болды. Ол сурет салуды мектепке дейінгі мекемелерге міндетті түрде оқытылатын пән ретінде қосуды ерекше атап, талап еткен. Суреттің жалпы пән ретінде қарау туралы нық пікір айтқан француздың ойшылы Жан Жак Руссо еді. Ол өзінің Эмиль атты еңбегінде балаға табиғаттан артық ұстаз жоқ, заттардың өзінен артық үйренетін үлгі жоқ деп көрсеткен.
Сонымен қатар, ол табиғатты бақылау баланың әсемдік талғамын арттырып, табиғатқа деген құштарлығын ашып, оның сұлулығын түсінуге тәрбиелейтіндігін білдірген. Коменскийдің, Локтың, Руссоның, Гетенің педагогикалық идеялары сурет салуға оқытудың теориясы мен практикасын кең түрде дамыта түсті. Суретті білім беретін мекемелерге енгізудің бастамашысы щвейцар педагогы Иоганн Генрих Пестолоций болды. Пестолоцийдан соң сурет білім беретін ұйымдарда берік орнады. Пестолоций алғашқы суретті тақтаға салған жөн болатынын айтып, балалар осыдан бейнелеу әрекеттерін меңгереді деді. Содан соң оларға қағаз бен қалам беріп, нұсқаға қарап көшіруді ұсынған. Оның айтуынша: Сурет салу жазуға ұласуы тиіс, сурет салу әріптерді сызуға жәрдемдесетінін, және оны меңгеру де жеңілдей түсетіндігін айтқан. Балалар жазуды жақсы үйрену үшін, баланы 2-3жыл бойы сурет салуға үйретіп, одан кейін жазуды бала тез меңгеретінін дәлелдеген.
Пестолоций көру қабілетін дамыту үшін бір әдіс, форманы түсіндіру үшін екінші әдіс, техниканы үйрену үшін - үшінші әдіс, керек деп ойлады. Бұл жұмысты оның ізбасарлары жалғастырды.
Пестолоцийдің идеясын жалғастырған оның шәкірті - Иосиф Шмид болды. Ол Пестолоцийдің идеясы бойынша сурет салу элементтері деген еңбегінде, сурет салудың теориясын меңгеруде жаттығулардың пайдасы зор екенін көрсеткен. Ол қолды дамыту мен оны сурет салуға дайындау, әдемі форманы табуға және оны істеуге арналған жаттығулар, қиялды дамытуға бағытталған жаттығу, заттарды сызықтармен салу әдісіне шынықтыру, перспективаны үйретуге бағытталған жаттығуларды ұсынды.
Мектептегі суретті оқыту әдістемесінің дамуына белгілі үлес қосқан Берлиннің сурет мұғалімі Петр Шмид болды. П.Шмид геометриялық моделдерді қолдануға көп көңіл бөлген. Ол геометриялық әдіс деп аталатын әдістің негізін салушы. Петр Шмидтің ойынша сурет салу, тек қана қолдың жаттығуы болып табылмайды. Ол ұшқыр ойдың, байқампаздықты арттырудың, сурет салуды барынша сезінуге дағдылану, қиялды дамыту болып табылады.
П. Шмид суретке оқытудың өзіндік бірізділігін ұсынды: оның бағыты бойынша ең бірінші - қарапайым пішіндерді - паралелипед, онан соң қисық сызықты формаларды соңына қарай, бала гипстен жасалған басты және кеуде мүсіннің суретін салуға үйретілуі тиіс болған. Бұл жатттығуларды орындауда, әрбір тапсырма оның алдындағы тапсырмадағы міндеттерді шешумен байланысты болып, ол тапсырманы орындау оның да алдында өткен тапсырманы орындаумен байланыстылығына құрылғандығымен ерекшеленіп отырды. Шмид картиналарды көшіріп салу балаға ешқандай пайда әкелмейді, ол тіпті зиянын тигізеді деп есептеген. Ол көшірме тек қана дағды жинауға жәрдемдесіп, баланың танымдық әрекеттерінің дамуына әсерін бермейді деп көрсеткен.
П.Шмидттің әдісіне қарсы болған Франбург семинариясының профессоры К.Солден болды. Ол Петр Шмидтің геометриялық әдісі тек қана талантты балаларға арналған, геометриялық фигуралар Абстрактілі бос нәрсе балалардың байқампаздығын аудармайды, өмірдегі кездесетін пішіндермен ешқандай ұқсастығы жоқ деп кесіп айтты. Балаларды өмір көркемдігінен алыстататын геометриялық пішіндерді салдырмай, одан да үлгілерді көшірумен айналысу керек деп санады.Мектеп жасына дейінгі педагогика мен мектепке дейінгі жастағы жетекші тұлға ретінде мектепке дейінгі жастағы балаларды оқытуды ынталандыру мәселелерін шешуде психология қарастырылады.
Психологтарды, педагогтарды, сурет салу теориясын зерттеушілер (Л.С. Выготский, А.А. Леонтьев, Л.В. Шерба, А.А. Пешковский, К.Д. Ушинский, Л.А. Пеньевская, П.Шмид, Я.А.Коменский) кешенді тәсілдің шарттарын жасады. Яғни, мектепке дейінгі жастағы балалардың сурет салу барысында кездесетін мәселелерді шешу жолдарын қарастырған.
ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басында оқыту әдісінің өкілдері - Кульман, Пранг, Эльснер, Баумгарт, Аусберг, Брауншвиг, Тэдд суретті оқыту әдісі бойынша кең көлемді оқулықтарды бастырып шығарды. Бұл авторлардың әдебиеттері барысында сурет салудың ережелері мен қағидаларын, сонымен қатар көрсетілген теория барысында жоққа шығарды. Олардағы кейбір авторлар (Браумгарт, Брауншвиг) оқытудың қатаң болуын айтып жатса, басқалары көбірек айналысуды, азаттықты, қызықты болуына әдістерді насихаттап, сурет салуды үйретудің қатаң жүйелі болуынан бас тартты (Кульман). Сөйтіп оқытудың натуралдық әдісінде ортақ мәміле болған жоқ. Сөйтіп оқыту жүйесіне үнемі өз әсерін тигізіп отырды. Мысалға алғанда кейде буржуазиялық формалистік өнер, кері әсерін берді. Сурет салу барысына немқұрайлықпен қарау, шын өмірден ауытқу, мектепті және мектепке дейінгі ұйымдарды жоққа шығару, білім беретін мекемелердегі бейнелеу өнерінің қалыптасуын біршама зардап келтірді. Формалистік өнердің ең бір зиянды ұстанымы - бұл мектепке дейінгі ұйымдарды құптамау болатын.
И.Е.Репин жас суретшілердің 1893 жылғы көрмесін аралап шыққан соң, былай деп жазған: Бұл кескіндемедегі осы пікірді ұстанушылардың дарынсыздығынан бұл саланың дамымауы... Бұл оқу керегі жоқ; бейнелеу өнері - мардымсыз нәрсе; сурет салып отыру ерікккендердің тірлігі; соңына дейін бір нәрсені салып аяқтау - өзінің уақытын текке өлтіру; Эстетикалық тәрбие берудің орнын түсінбеген басқа саланың ғалымдары басқа тәсілдерді дамытуға қызыға бастады. Сонымен 1898 жылы Америкада Люберти Тэдд қолдың ептілігімен дамытуға күш салатын көркемдік тәрбиенің жаңа жолын ұсынды. Оның жүйесі бойынша балалар тақтаға бірде оң қолымен, бірде сол қолымен сурет салуы тиіс, соңынан ол екі қолымен симметриялық форманы салуға үйретілді. Бұл кезде сурет салу жалпы білім беретін пән ретінде өз мәнін жоя бастады.
Балалардың суретіне деген қызығушылық, балалардың шығармашылығын зерттеумен шектелді. Өнертанушылар балалардың осы шығармашылығын мадақтап, суретшілер балалар суретіне еліктеп сурет салуға ұмтылыс байқалды.Мектепке дейінгі білім беру мекемелерінде сурет салуды дамыту жүргізіле бастады.
Ф.Кульман Суретті оқытудың жаңа жолдары атты кітабында: Мінсіз дұрыс орындалған суретке қарағанда, баланың қате салған суретінде көркемдік дүниенің ақиқаты көп берілуі мүмкін деген жағымсыз пікір айтылған. Кейбір ұстаздар бұл көзқарасты тұтты. Бұл көзқарас бойынша мұғалімнің балаларды бейнелеу сауаттылығына оқытудың қажеті жоқ болды, сабаққа дайындалудың керегі жоқ болды. Балалар өздерімен өздері ғана қалды. Осы кезеңде балалардың шығармашылығына арналған біршама өнертанымдық жұмыстар пайда болды. Италияда К.Риччи, Германияда Лампрехт, Ресейде К.Лепилов, Л.Оршанский, А.Бакушинский және басқалар балалар шығармашылығына өздерінің теориялық еңбектерін арнады.
Арнаулы модельдердің көмегімен, нұсқаға қарап сурет салуға үйретуге арналған әдістердің ауқымы кең түрде дамуына Гальярдың еңбектері өз үлес қосты.
1844 жылы Тулуз өнер мектебінің профессоры Галяр Қолмен және құралдардың көмегімен бастапқы сурет салудың толық курсы атты еңбегін жарыққа шығарды. Галрдың сурет салу бағыты екі бөлімге бөлінді. Бірінші бөлімде - әр түрлі жағдайдағы сызықтардың түп нұсқасына қарап, көз өлшемімен салу мәселелері қарастырылса, екінші бөліміде - жазық геометриялық денелерден құралған материалдар туралы сипаттама беріледі. ХІХ ғасырдың екінші жартысынан бастап оқыту әдістемесі тереңірек талданып, жаңа әдіс-тәсілдермен толыға түсті. Бірақ кейбір әдістің екіншісіне қарағанда артықшылығы туралы әдіскерлер мен ғалымдардың арасында әртүрлі пікірлер мен көптеген пікір таласушылықтар болды.
Бұл сурет салудың оқыту әдістемесімен айналысатын және оған деген қызығушылардың көбейе түскендігін байқатады. Осы кезде суретті оқыту әдістемесінің теориялық мәселелерін талдауға суретшілермен қатар, психологтар, дәрігерлер араласа бастады. ХІХ ғасырдың соңына қарай мектепке дейінгі ұйымдарда сурет салуды оқыту саласындағы мамандар тек лагерьге бөлінді: бірші топтағылар геометриялық әдісті жақтаушылар болса, екіншісі натуралдық әдісті жақтаушылар болды. Геометриялық әдіс бойынша сурет салуға үйретудің оқыту әдісі - геометрияға негізделді.
Бұл әдісті жақтаушылар геометрия суреттегі нақтылыққа негіздейді деген болатын. Бұл әдіске сәйкес қоршаған ортадағы барлық заттарды бейнелеуде геометриялық көзқарас тұрғысынан қарайды: қандай зат формасы негізінен олар, геометриялық фигураны немесе геометриялық денені тауып отырады. Мысалы: алманы салу барысында, балалар ең алдымен шардың суретін жобалап алып, онан соң шелектің суретін салу барысында, балалар алдымен қиық конусты жобалап, онан соң оны нұсқадағы форма бойынша ұқсата түседі.
1888 жылдан бастап геометриялық әдіс барлық жалпы білім беретін мекемелерге енгізілді. Бұл әдістің өзіне тән бірқатар жетістіктері мен ерекшеліктері болды.
Геометриялық әдіс - балаларды саналы түрде сурет салуға, оларды салып қана қоймай, суретті талдап үйренеді. Бірақ көптеген педагогтар мен психологтар оқыту үрдісін дұрыс түсінбей, оған формалды түрде қарады, орындалған суреттің мұнтаздай таза болуын, геометриялық денелерді дұрыс және нақты сызылуын қатаң талап етті. Әрі қарай геометриялық әдіс бойынша оқыту онан әрі теріс өзгерістерге ұшырай бастады. Тіпті бейнені алдын ала белгіленген нүктелер арқылы құрастыру бойынша суретті салу кең тарала түсті. Мұның бәрі сурет мұғалімдерінің натуралдық әдісті жақтаушылардың тәжірибесіне жүгінуге әкеліп соқты.
Оқытудың натуралдық әдісі бойынша балалар заттарды ешқандай қысқартусыз, оны қалай көріп тұр, солай етіп салуды талап ететін болған. Бұл әдісті жақтаушылар, геометриялық әдіске қарағанда, натуралдық әдіс, балаларды өмірге, табиғатқа жақындата түсетіндігін көздеді.. Олар геометриялық әдіс тек қана кәсіптік оқыту үшін жарамды, балалардың жас ерекшеліктері мен қызығушылықтары есепке алынатын болғандықтан ол жалпы білім беретін мекемелер үшін жарамсыз деп есептеді. Натуралдық әдісті жақтаушылардың пікірінше абстрактілік геометриялық формалар, қоршаған ортадан алған өз әсерін графикалық мүмкіндіктер арқылы беруге сәйкес келмейді деп есептеді. Бірақ геометриялық әдісті теріске шығара отырып олар бұл әдістің жетістіктерін көре алмады.
Осы кезеңде балалардың шығармашылығына арналған бірқатар өнертанымдық жұмыстар пайда болды. Италияда К.Риччи, Германияда Лампрехт, Ресейде К.Лепилов, Л.Оршанский, А.Бакушинский және басқалар балалар шығармашылығына өздерінің теориялық еңбектерін арнады. Осымен қатар биогенетиктердің теориясы кең көлемде таралды. Сол жылдардағы ғалымдардың түрлі теориялық қағидаларына қарамастан, олардың кейбіреулері мектепке дейінгі мекемелерді түгелдей жоққа шығаруға, балалар шығармашылығының еркіндігін мойындауға, мұғалімнің басшылығын терістеу бағытына біріге бастады. 19 ғасырдың басында Георг Кершенштейнердің реакциялық мәндегі еңбегі тарала бастады. Г.Кершенштейнер баланың шығармашылық қызметін талдау барысында өзіндік мен дегенін еркін айту процесін зерттеуге басты көңіл бөлді. Оның ойынша бала белгілі бір рамка шеңберінде шектеліп қалмаса, ол ерекше көңіл күй өрісі мен еңбекке ие болады. Г.Кершенштейнер өзінің теориясының негізі ретінде балалар бейнелеу еңбегін дамыту процесінің биогенетикалық түсінуін алды. Биогенетиктердің теориясының қағидаларына сай, балалардың бейнелеу шығармашылығы, даму барысында адамзат дамуының жолын қайталайтынын көрсетеді, айырмашылығы тек қана адамзат мәдениетінің дамуы, белгілі тарихи, әлеуметтік экономикалық жағдайларымен байланысты болғандығы бірақ балалар суреті оған байланысты емес деп тұжырымдайды. Олар бала сурет салу барысында дамудың белгілі бір сатысынан өтеді, бірақ бұл өту, қоршаған ортаның әсеріне бағынышсыз, бұл тек қана биологиялық факторларға байланысты деп түсіндіреді. Мұнан шығатын олардың талабы баланың даму кезеңінде баланың бейнелеу қызметіне үлкендердің араласпауы керек.
19 ғасырдың 30 жылдарында балалардың көркемдік тәрбиесі мәселелерінің алдыңғы қатарлы теоретиктері Германияда Кершенштейнер, Америкада - Джон Дьюи, Ресейде А.В.Бакушинский болды. Шешімін күткен мәселеге әр түрлі келуі мен әр түрлі оны трактовка жасауына қарамастан оларды ортақ идея - баланың өз сезімдері мен ойларын көрсете білуге құқық беріп, баланың жеке тұлғасын қорғайтын, мұғалімді басшылықтан алшақтататын - еркін тәрбие идеясы рухтандырады. Олар оқытудың алғашқы стадиясында, балаларға графикалық сауаттылықты меңгертудің қажеті жоқ деген тұжырымға келді. Бұл көзқарас алыс шет елдерде әлі күнге дейін сақталып келеді. Еркін тәрбие теориясын жақтаушылар бұрынғыдай балаларға толық бостандық беру, мұғалімнің басты міндеті болуы керек екенін көрсетті. Бұларда нұсқаға қарап сурет салу қорғаған дүниені тану мүмкіндігі ерекше екенін, сурет бейнелеу өнерінің негізі екендігінің мәні жойылуда. Балалар шығармашылығының кейбір теоретиктері жалпы білім беретін мектептерде балаларды бейнелеу, графикалық сауаттылықтарына оқытудың қажеті шамалы, тек олардың жалпы эстетикалық дамуына ықпал жасау қажет екенін хабарлайды. Сондықтан олар балаларды бейнелеу өнеріне тартуда, оларға өз бетінше шығармашылықпен айналысуға көп мүмкіндік туғызу керек деп есептеді.
Оқу, тәрбие жұмыстарын ұйымдастырудың негізі балалар психологиясы, балалардың жас ерекшеліктерін есепке алу. Көрмедегі балалардың салған суретіне психолог - педагогикалық тұрғыда жасалған талдау мынаны көрсеткен: мектепке дейінгі мекемедегі балалардың бейнелеу қызметінде жас ерекшелік мүлдем білінбейді; олар өнерде талғамсыздық пен дәрменсіздіктері жағынан айырмашылықтары жоқ; олардың жұмыстары тек қана балалар суреті деген терминге ғана бірігеді. Әр түрлі жастағы балардың суреттерінде аерекше айырмашылық жоқ. Басқа сөзбен айтқанда мектепке дейінгі жастағы балалар шимақтап сурет салатын болса, олар мектепке келген соң да сол шимайын жалғастырады, үлкендердің арасында олардың шимақтарын түзетуге әрекет етпейді.
Мұндай әдістемемен ешқашанда келісуге болмайды. Балалар қабылдауының ерекшелігін сақтауға оған тиіспеуге деген ұмтылыс, балаларды көркемдік білім алудан алыстатып, олардың өнердегі дәрменсіздігін ұзақ жылдарға, кейде өмір бойына сақтайды. Көптеген әдіскер - теоретиктер әлі күнге дейін, жалпы білім беретін ұйымдарда балаларды бейнелеу өнерінің ережелері мен заңдылықтарын оқытудың қажеті жоқ, жалпы білім беретін мекемелерде суретшілер дайындамайды деп тұжырым жасайды.
Олар іс жүзінде керісінше көрінеді: олардың әдістемесі кішкене суретшіге арналған; көпшілік жағдайда олардың ұйымдастырған балалар шығармашылығының көрмесінің үлкен суретшілердің кішкене әріптестері деген атауының өзі, олардың ойын айқын байқатып тұрғандай. Бүгінгі адамдарды бұл жағдай өнердегі сәтсіздікке әкелген, олар бала суретін кәсіпқой-суретші шығармасынан айыра алмайтын жағдайға жетті. Бұл жерде бала шығармашылығының өзіндік ерекшеліктері туралы ой айтуқиындау болады.Жоғарыдағы айтылғандардың барлығы шет елдердегі оқытудың қатаң жүйесі бұзылып, сурет жалпы білім беретін пән ретіндегі өз мәнін жойды.
Мұны еркін тәрбие идеясын қолдаушы суретшілердің өздері де мойындауға тура келді. Бұл туралы Пабло Пикассо бізді балаларға еркіндік жасау керектігіне сендіреді, іс жүзінде олар бала суретін салуға көндіреді. Соған оқытқан, тіпті балаларды абстрактілі сурет салуға үйреткендігін көрсеткен. Ал шын мәнінде балалар еркіндігін сақтай отырып, оларды басқа ықпалдардан қоршай отырып, баларды өздерінің мәнерлерімен шектеп, тұйықтап қойғандығын айтқан. Бұл өнер кейбір орыс суретшілеріне де өз ықпалын тигізумен қатар жалпы білім беретін мекемелерде оқыту әдістемесіне де әсері болды.
Шет елдердегі бейнелеу өнерін оқыту әдістемесінің қазіргі жағдайына жалпы сипаттама бере отырып, ұйымдастыру жағынан көптеген мекемелердегі іс-әрекеттерін талап қандай деңгейінде екендігін айту қажет. Бұл әсіресе, кабинеттерді безендіру, балалрды жоғары сапалы бояулармен, қағазбен, қылқаламмен, жай қаламмен т.б қамтамасыз ету жағын білдіреді. Бұл жағынан Жапония, АҚШ, Франция, Англия, Италия елдерін ерекше атауға болады. Суретті, кескіндемені композицияны оқытудың жеке мәселелері соңғы он жылдықтарда тоқтатылып өнердің теоретиктері мен практиктері бірінші орынға эстетикалық тәрбие мәселелерін қойылды. Балалар шығармашылығының мамандары халықаралық форумдарда әдістеменің жеке мәселелерін арнаулы талдаудың пәні ретінде қарастырған жоқ. Балалардың көркем шығармашылғының халықаралық көрмелерінің экспозициясынан сурет көрінбей қалды, осыдан келіп, жалпы білім беретін мектепте суретті оқыту әдістемесінің мәселелері көлемді талдауға түспей қалды. Халықаралық симпозиумдардың басты тақырыбы - эстетикалық тәрбие, жеке тұлғаны дамыту, оқыту технологиясын дамыту бағыттарына бұрылды.
Эстетикалық тәрбие берудегі бейнелеу өнерінің орны үлкен, педагогика ғылымы эстетикалық тәрбие беру мәселесін өнер арқылы тәрбиелеумен шектеп қоймай, оны кең көлемде қарастырады. Эстетикалық тәрбие берудің мүмкіншіліктері қоршаған өмір шындығы, табиғаттың заңдарын ашып көрсететін ғылыми таным, еңбек, адамдардың қоғамдық қаынастары, тұрмыс болып табылады. Германия, Польша, Чехословакия, Ресей, Өзбекстан, Азербайжан, Тәжікстан елдерінде бейнелеу өнеріне оқыту әдістемесі түбімен қайта жаңадан құрылуда, ол өмірдің жаңа міндеттеріне байланысты жаңа әдіснамалық негіздерге сүйене отырып дамуда.
Балалардың бейнелеу қабілеті - қызықты бейнелер мен ашық бояулар әлемі болып табылады. Олар өздерінің ғажайып қиялымен, ерекшелігімен ересектерді талай таңғалдырған. Сәбилер суретті ерекше ынтамен салады. Оларды айналадағы қоршаған дүние әлемі өз қызығымен еліктіріп баулап алады. Балалардың сурет салу әдісін меңгеруі, олардың қабілетінің даму деңгейінің қарқынын көрсетеді. Қазіргі кезеңде үйлесімді дамыған балаларды қалыптастыру, оның шығармашылық белсенділігіне тікелей қатысты. Сондықтан, әдемілікті сезіну, жоғары эстетикалық талғам мен қабілетті қалыптастыру, табиғаттың сұлулығын байқау және бағалауды дамыту керек. Әртүрлі педагогтардың (Г.Б.Кибишова Вдохновение бағдарламасы, И.А.Лыкова Методическое пособие для специалистов дошкольных образовательных учреждении, Т.Н.Доронова Природа, искусство и изобразительная деятельность детей, Р.Г.Казакова Изобразительная деятельность в детском саду еңбектерімен таныса отырып,біз көптеген қызықты идеялар кездестіріп, өзімізге мынадай ой түйдік.
1.Балаларға сурет салу тактикасын меңгерту.
2.Балаларды сурет салудың әдіс - тәсілдерімен таныстыру.
3. Балаларға сурет салудың әртүрлі тәсілдерін меңгерте отырып, өзіндік әдемі бір туынды жасауға үйрету.
Дұрыс техникалық амал бала бойында әр күн сайын дамып, қалыптасып отырады. Балалар сурет салу тәсілін тек ауызша түсіндіргеннен емес, өздері тәжірибе жасау барысында үйренеді.Бала-бақшада сурет салу үшін көптеген құралдар беруге болады: түрлі-түсті және қара қарындаштар, акварель және гуашь бояулар, балауыз борлар, фломастерлер, акварель борлар, пастель, көмір, сангина, тушь, пластилин т.б.
Балаларды үйрету барысында оларға берілетін түрлі - түстер заттар олардың қызығушылықтарын дамытады. Олар тіпті, қара қарындаштың өзін заттың мазмұнын беру үшін әртүрлі басу арқылы ғажап суреттер сала алады. Балалар сурет салу құралдарын меңгергеннен кейін, оларды саналы түрде басқа құралдарды таңдауға әкелеміз. Бұл жердегі ең маңыздысы баланың өзіне қажет құралды дербес таңдап алу қабілеті.
Ұйымдастырылған оқу іс - әрекеттің соңында бала өз еңбегін көргенде бейнені шешудің алуан тәсілдерін көреді. Сонда ғана оның келесі жолы бояу таңдауы өзгеруі мүмкін. Бұл оның шығармашылығының дамуына мүмкіндік береді. Техникалық дағды мен әдістерді меңгеруі дүниені өз сұлулығымен бейнелеуге әсерін тигізсе, ең маңыздысы сол.
Балаларды бейнелеу өнеріне баулуда үлкен үлес қосқан Сурет академиясының суретші-педагогтары А.П.Лосенко және В.К.Шебуев болды. ХІХ ғасырдың басында Орыс көркем академиясы Батыс Еуропа көркем академияларының алдыңғы қатарынан орын ала бастады. Орыс көркем академиясының алғашқы түлектерінің бірі-О.А.Кипренский ХVІІІ ғасырдың бірінші жартысы ХІХ ғасырда Орыс көркем академиясы сурет мектебінің Ресейдегі ең үздік әдістемелік орталығы болып саналады . 1834 жылы А.П.Сапожниковтың Сурет салу курсы атты жалпы білім беретін оқу орындарына арналған алғашқы оқулық жарық көрді. А.П. Сапожников әдістемесінің мақсаты көрініске қарап сурет салудың негізін қалайды. 1804 жылы училище, гимназияларда орта мектептерде сурет пән ретінде қабылданды. 1879 жылы Строганов мектебінде сурет мұғалімдерін даярлайтын курс ашылып, Ресей мектебін бейнелеу өнері маманы бойынша мұғалімдермен қамтамасыз етіп отырды.
Жалпы алғанда , бейнелеу өнеріне сабақ ретінде көңіл аударылуы және оның, әсіресе тәрбиелік мәнінің зерттелуі 1970 жылдардың аяғы мен 1980 жылдардың басынан басталды. Мысалы: 1978 жылы Я.Я.Чарнецкийдің Преемственности в изобразительной деятельности дошкольников и младших школьников как фактор формирования хдожественных интересовучащихся атты зерттеуі жарық көрді .Онда балабақша жасындағы балалар мен бастауыш сынып оқушыларының қызығушылық сезімін қалыптастыру жөнінде қарастырылды.
Келесі бір зерттеу жұмысы В.Т.Тихомиоовтың Восприятие произведеней изобразительного искусства как средство общего и нравственного развития младших школьников 1983г деп аталады. Бұл жұмыста мектепке дейінгі мекемелердегі балалар туралы айтылады. Осы тұста бұл жинақтар біз зерттеп отырған мәселемен тығыз қатынаста жатыр.
Сурет салу пәніндегі қабылдаудың жалпы тәрбиелік ықпалы мен адамгершілікке тәрбиелеу ерекше ден қояды. Ол кезде ғылыми педагогикалық Академиясында (РСФСР) 1943ж. және (СССР)1947ж. сурет салу Академиясында ғылыми зерттеулер басталды. Жаңа оқу бағдарламалары, сабақ жүргізу әдістемелері шығарылды. Осы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Психология және педагогика факультеті
Мектепке дейінгі және бастауыш білім беру кафедрасы
Қорғауға жіберілді ___________2019 ж
Қолы __________Ли Е.Д
(каф.меңгерушісі)
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ СУРЕТ САЛУҒА ҮЙРЕТУДЕ ӘР ТҮРЛІ ӘДІСТЕРДІ ҚОЛДАНУ АРҚЫЛЫ БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІНЕ БАУЛУ
5В010100 Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу
Орындаған: Рысбек Н.Р
Ғылыми жетекші: Мукалиева Б.Х
Қостанай 2020
МАЗМҰНЫ
Кіpіcпе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1. МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ СУРЕТ САЛУҒА ҮЙРЕТУДЕ ӘР ТҮРЛІ ӘДІСТЕРДІ ҚОЛДАНУ АРҚЫЛЫ БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІНЕ БАУЛУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Мектеп жасына дейінгі балаларды бейнелеу өнеріне баулуда педагог-психологтардың зерттеулері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2 Мектеп жасына дейінгі балалардың сурет салу ерекшеліктері ... ... ... ... .12
1.3 Әр түрлі әдістерді қолдану арқылы мектеп жасына дейінгі балаларды бейнелеу өнеріне баулу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
2. МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ СУРЕТ САЛУҒА ҮЙРЕТУДЕ ӘР ТҮРЛІ ӘДІСТЕРДІ ҚОЛДАНУ АРҚЫЛЫ БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІНЕ БАУЛУҒА БАҒЫТТАЛҒАН ТӘЖІРИБЕЛІК-ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЖҰМЫСЫ
2.1 Мектеп жасына дейінгі балалардың әр түрлі әдістерді қолдану арқылы сурет салу деңгейін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
2.2 Қалыптастыру кезеңінде мектепке дейінгі балаларда жүргізілген оқу іс-әректінің үлгісі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
2.3 Тәжірибелік эксперименттің барысы,нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..51
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...61
ПАЙДАЛАНЫЛҒЫН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .63
ҚОСЫМША
Кіріспе
Өзектілігі: Бейнелеу өнерінде әр түрлі әдістерді қолдану арқылы балалардың сурет салуға, қаламды дұрыс ұстай білуге, өнерді қабылдауда білім деңгейлерiнің түрліше болуына байланысты, олардың мүмкіндіктерін анықтай отырып, биік деңгейлі білім беру. Тәрбиеші баланың эстетикалық әдемілікті қабылдауынан бастап, оған эмоциялық тұрғыдан жауап беру, оны қабылдау, түсіну, эстетикалық пікір, эстетикалық бағалау, қасиетін дамытуға дейін жетелеп отыруы тиіс.
Жалпы бейнелеу өнері - әсемдік талғамды дамытудың өзекті құралы ретінде баланы өз халқының эстетикалық мұраларын игеруіне, халық өнерінің айшықты туындыларынан рахат алуға, рухани дамуына және халық таланттарымен жақсы танысуға, оларды құрметтеуге, жақсы көруге баулиды. Әлемдік білім деңгейінде мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында балалар өнерін дамыту, әсіресе тәрбиешілердің басты міндеттерінің бірі болып отыр. Балабақшадағы бейнелеу өнері дараланған заттарды бейнелеу, сюжетті(оқиғалы), декаративті сурет деп аталатын үш түрін қамтиды.
Бала есейе бастағаннан - ақ өзі жақсы түсінбес жылтыраған заттарға, тартымды нәрсенің бәріне ұмтыла бастайды, мысалы, жылтыраған ойыншықтарды, әдемі дүниелер мен заттарды көрсе қуанады. Осының бәрі оның қызығу мен тартымдылық сезімін туғызады. Ертегіні жиі тыңдап, суреттерді қараған балалардың өнері қуаныш сезімдерінің қайнар көзіне айналады. Эстетикалық тәрбие алған балалар жарқын, әсем атаулының бәріне жәй ғана ұмтылып қана қоймай, сұлулықты жан дүниесімен қабылдайтын болады.
Тәрбиеші баланың сұлулықты қабылдауынан бастап, оған эмоциялық жауап қату, оны түсіну, эстетикалық ұғым, эстетикалық пікір, эстетикалық баға беру қасиетін қалыптастыруға дейін жетелеп отыруы тиіс.Тәрбиедегі және үйретудегі жетістік көбіне белгілі деңгейде балаларға жеткізу, оларда білімді, іскерліктер мен дағдыларды, сондай - ақ іс - әрекеттің қайсыбір саласындағы қабілеттілікті қалыптастыру үшін педагог қандай әдістер мен тәсілдерді қолданатынына байланысты.
Балабақшада сурет салудың сан алуан түрлерімен: кескіндемемен, графикамен, скульптурамен, сәндік - қолданбалы өнер туындыларымен танысады. Мектеп жасына дейінгі мекемелерде ұйымдастырылған оқу іс - әрекеттерінде балаларды бейнелеу өнерімен таныстыру - балалардың түрлі бағыттағы шығармаларды толыққанды қабылдауына жағдай жасайды. Балалар бейнелеу өнер арқылы әдемілікке, ұқыптылыққа, көркемдікке, сүйіспеншілікке тәрбиеленеді сонымен қатар эстетикалық сезімдері дамиды. Олардың алдына айналадағы дүниенің, формалардың, қимыл - қозғалыстардың байлығы ашылады. Өнердің көмегі арқылы балалар жаңа дүниелермен, және өмір құбылыстарымен танысады, жоғары деңгейде ойлау қабілеттеріне ие болады, әлемде болып жатқан өзгерістерге ман береді.
Мектепке дейінгі мекемелерге және қоғам мақсат-мүдделері негізінде қызмет етіп, осы мақсат-мүддеге жетуге үлес қосқан Н.К.Крупскаяның айтуы бойынша: Балаға өнер арқылы өз қиялдары мен түйсіктерін тереңірек түсінуге, нық ойлап, жоғары деңгейде сезінуге көмектесу керек; балаға мұны өзін - өзі танып білу, басқаларды танып білу құралы, мүлде жаңа, терең де елеулі толғаныстарға толы өмірге бірге аяқ басуға көмектесу керек - деп жазады. Қазіргі заманда бейнелеу өнерін балабақшада оқытудың маңызы өте зор. Балалардың ой - өрісін кеңейтіп дамыту үшін бейнелеу өнері ең қажетті сабақтың бірі болып саналады.
Бұл жұмыс екі бөлімге бөліп қарастырылған, бірінші бөлімде балабақшада бейнелеу өнерін оқыту, затқа қарап заттың суретін салу және тақырыпқа және ертегіні иллюстрациялауға байланысты сурет салу.
Бейнелеу өнерін осы жастарда (ересек топтағы балаларға) оқытудың басты мақсаты, ол балаларға өмірдегі кездесетін қарапайым заттарды бейнелеуді үйрету болып табылады. Балалардың жас ерекшеліктеріне байланысты салған суреттерінде заттарды ұзындығы мен көлемін ғана көрсете біледі. Сондықтан сурет салудың басты негізгі затты көріп, көрген бойынша заттың биіктігін, көлденеңін, сол заттың басқа заттан өзгешілігін ажырату арқылы бейнелеу. Сурет салуды үйрету балалардың көріп есте сақтау, қиял деңгейлерін дамытуға көп әсерін тигізеді. Қиял, есте сақтау сияқты танымдық процестерің дамуына арнайы аулаға шығып маңайдағы заттарды бақылаудың да маңызы зор.
Зерттеу тақырыбы: Мектеп жасына дейінгі балаларды сурет салуға үйретуде әр түрлі әдістерді қолдану арқылы бейнелеу өнеріне баулу.
Зерттеу мақсаты: Мектеп жасына дейінгі балаларды сурет салуға үйретуде әр түрлі әдістерді теориялық жағынан негіздеп, әдістемелік жолдарын қамтамасыз ету.
Зерттеу нысаны: мектеп жасына дейінгі балаларды сурет салуға үйретуде әр түрлі әдістерді қолдану арқылы бейнелеу өнеріне баулудың үрдісі.
Зерттеу пәні: Мектеп жасына дейінгі балалардың сурет салу қабілетін дамыту.
Зерттеу міндеттері:
Зерттеу мәселесі бойынша психологиялық-педагогикалық әдебиеттерді оқып үйрену.
Диагностикалық тексеру әдістерін таңдау.
Диагностикалық тексеру жүргізу.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер мектеп жасына дейінгі балаларға сурет салу ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде әр түрлі әдістерді жиі қолданар болсақ, онда олардың бейнелеу өнеріне деген қызығушылықтары мен эстетикалық қабілеттері дамиды.
Зерттеу әдістері: зерттеу мәселесі бойынша әдебиеттерді теориялық талдау; мектепке дейінгі жастағы балалардың қызметі туралы материалдарды зерттеу;
Зертеуді ұйымдастыру және зерттеудің тәжірибелік-эксперименттік базасы: Қызылорда облысы Жаңақорған ауданының Бесарық ауылдық округі әкімі аппаратыныцң №8 Айгөлек бөбекжай - бақшасы.
Зерттеудің теориялық маңыздылығы:
1. Бейнелеу өнеріне және оның мәселелеріне байланысты қарастырған ғалымдардың еңбектеріне шолу жасалды;
2. Балалардың сурет салуға деген қызығушылықтарының даму ерекшеліктері нақтыланды;
3. Балалардың сурет салуда әр түрлі әдістерді пайдалануы арқылы қарастырылуы талданды.
4. Сурет салу ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің негізінде балаларды бейнелеу өнеріне баулу әр түрлі әдістер арқылы тәжірибеде іске асырылды.
Зерттеудің тәжірибелік маңыздылығы:
Зерттеу жұмысындағы еңбектерді жоғары және арнаулы оқу орындарының оқытушылары мен студенттеріне, балабақша тәрбиешілеріне оқу-тәрбие процесінде колдануларына болады.
Диплом жұмысының құрылымы: кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, қосымшадан және пайдаланылған әдебиеттердің тізімінен тұрады.
МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ СУРЕТ САЛУҒА ҮЙРЕТУДЕ ӘР ТҮРЛІ ӘДІСТЕРДІ ҚОЛДАНУ АРҚЫЛЫ БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІНЕ БАУЛУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
Мектеп жасына дейінгі балаларды бейнелеу өнеріне баулуда педагог-психологтардың зерттеулері
Тәуелсіз мемлекеттік елімізде әлеуметтік - экономикалық дамуына қарай болашақ ұрпағымыздың жан - жақты тәрбиелеуде, басты шығармашыл тұлғаны дайындау мектепке дейінгі ұйымнан басталады. Шығармашыл тұлғаны тәрбиелеуде, көптеген саланың маңызы зор. Соның ішінде бейнелеу өнерінің де орны ерекше.
Қазақстан Республикасының "Білім беру туралы Заңында" жеке адамның шығармашылық, қол өнерлік мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының негіздерін қалыптастыру білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі деп көрсетілген.
Ондай болса, мектепке дейінгі кезеңнен шығармашыл, жан - жақты үйлесімді тұлғаны қалыптастыруда бейнелеу өнері әрекетінің орны ерекше. Мектеп жасына дейінгі балалардың қызығып жасайтын жұмыстарының бірі сурет салу, мүсіндеу, боямақтар мен жүмыс жасау болып табылады. Сурет салу барысында заттар мен құбылыстар туралы түсінігін қалыптастырып, әсемдеп бейнелеуге және өзінің сол затқа жаңа оймен баға бере алуға үйренеді.
Мектеп жасына дейінгі кезеңде балалардың шығармашылық қабілетінің дамуы бейнелеу өнері арқылы яғни сурет салу барысында жүзеге асады. Көркемдік шығармашылық әрекет баланы дағдарыстық жағдайдан шығарып, жүйкеге түскен салмақты түсіріп, қуанышты көңіл-күй сыйлайды. Сондақтан балабақшада баланың жетекші іс әрекеті ретінде ойын мен қоса бейнелеу өнерін енгізген маңызды болып саналады деп ойлаймын.
Баланың сурет салу арқылы, қиялы, ойы, көңіл - күйі, танымдық іс - әрекеттері дамиды. Бұның бала өмірі үшін маңызы зор. Балалар суретшілер тәрізді жасамаса да, мектепке дейінгі кезеңде бірнеше әсем бейнені жасай алады. Сонымен қоса ашық түстерді пайдалану арқылы оларға ерекшелік қоса бастайды.Осының өзі оның жеке тұлға болып дамуынның бастапқы қадамдары, шығармашылықтың тәжірибесін меңгеруі, оны болашақта пайдалана алады деген сөз. [11. с. 331].
Жалпы адамның сурет салу дағдысы ерте кезден бастап пайда болған. Археологтардың тапқан суреттері, алғашқы адамдардың бұл жөнінде үлкен жетістіктерге жеткендігін куәландырады. Бұл кезде адамдар суретті көмірмен, ағашпен салған. Адамның сурет салып үйренуі, өзінің қол еңбегіндегі өнімдерін безендіруге бағытталды. Бұл әсіресе қыш өңдеу өнерінде көрініс тапты. Осыған байланысты оқыту әдістері де пайда бола бастады.
Қолөнер шеберлері өзінің шәкірттерінің еңбегіне бейжай қарай алмады. Алайда бұл кезде сурет салу қарқынды дамымады. Ежелгі Египеттің педагог - психологтарының айтуы бойынша сурет салуға оқыту қоршаған ортаны танып білуге емес, белгілі схемаларды көшіруге бағытталды. Сурет салуды оқыту кезінде суретші педагогтар балаларды табиғатты танып білуге емес, заттар формасын бейнелеудің белгілі ережелерін жаттап алуға негіздеді.
Сонымен қатар Ежелгі Грек суретшілері балаларды сурет салу арқылы ондағы көркемдікті таба білуге үйретті. Өмірдегі ең сұлу құбылыс - адам деп білді.
Біздің заманымызға дейінгі ІҮ ғасырда Грецияда сурет салудың Сикион, Эфесс және Фиван мектептері болған. Соның ішінде Сикион мектебінің даңқы дүркіреген. Бұл мектеп, балалардың жан дүниесін табиғатқа жақындатуға, табиғатты оқып-үйренуге деген сүйіспеншілікке тәрбиелеуге көңіл бөлді. Сикион мектебінің негізін салушы ол Панфил болды. Панфил сурет салуға, жалпы пән ретінде мән беріп қарап, оны барлық Грек мектептеріне кіргізуге көп күш салды. Панфилдің сурет салуға оқыту курсы 12 жылға дейін созылды. Гректің суретші-педагогтары өз балаларын табиғаттың сұлулығын бақылауға, сұлулықтың мағынасын түсінуге шақырды. Грек суретші-педагогтары сурет салуға оқытудың тәрбиелік қажеттілігін көрсетті. Уақыт өте келе адамдардың сурет салуға деген қызығушылықтары артуына байланысты бейнелеу өнері дами бастады. Панфил сурет салу туралы көптеген жинақтарын шығарды. Сурет салудың оқыту мәселелері және әдіс-тәсілдерімен бейнелеу өнерінің белгілі шеберлері Ченнини Ченнино, Альберти, Леонардо да Винчи, Дьюрер және басқалар айналысты. 70 жылдары жарық көрген Қ.Ералиннің әдістемелік еңбектерінде Қазақстанның халық суретшілері Ә.Қастеевтің, Қ.Телжановтың, А.Ғалымбаеваның, Х.Наурызбаевтың, Г.Исмайлованың, С.Мамбеевтің, М.Шаяхметовтың, С.Романовтың, Е.Сидоркиннің, Н.Нурмухамбетовтың, К,Барановтың, бейнелеу өнерінің перспектива, жарық пен көлеңке, композиция, түстану, заңдылықтарын оқыту мәселелері қарастырылды.
Суретші - педагог Е.Асылхановтың алғашқы еңбектерінде ұлттық қолөнерді балабақшада, бастауыш мектепте, жоғары сыныптарда, арнаулы оқу орындарында, жоғары оқу орындарында қолдану ерекшеліктері айқындалып, оқу бағдарламасы ұсынылады, оқыту әдістемесі берді.[34, 795б].
Суретші-ғалым Ә.Қамақовтың қазақ халқының сәндік қолданбалы өнерін бейнелеу өнері ұйымдастырылған оқу іс - әрекеттерінде қолдану арқылы балалардың эстетикалық талғамдарын дамытудың әдіс-тәсілдерін көрсеткен еңбегі, оқыту барысында тәрбие мәселелері тыңғылықты шешуге болатындығын теория жүзінде дәлелдеп, практикада көрсете білген еңбек болды. [37, 165б].
Бейнелеу өнерінің 1998 жылы жарық көрген оқулығы (авторлары Ұ.Ш.Ибрагимов, Қ.К.Болатбаев, Б.А.Әлмұханбетов, З.Ш.Айдарова); кіріспеден, төрт тараудан тұрады.Бірінші тарауда жазғы табиғатты бейнелеу, мультфильм суретшісі болайық, мүсіндеу, ертегі кейіпкерлерін бейнелеу, дизайн материалдары берілген. [9, c.349]
Әміргазиннің Қазақ қолөнері атты оқу-әдістемелік құралында оқушыларға қазақ қолөнерінің түрлері, ерекшеліктері, технологиялары, қолөнер шеберлері, ою-өрнектері жайлы, ою-өрнектерді салу мен қолөнер бұйымдарын жасау туралы кең көлемде мәлімет беретін еңбек. [ 33, 140-бет ].
С.Төленбаевтың Ою өрнек салып үйрен атты әдістемелік құралында балаларға ою-өрнектердің түрлерін таныстыру көзделеді, қағаздан ою өрнектердің үлгілері жасау жолдары көрсетілді. [42, 162-бет].
Бейнелеу өнері сөзі көптеген мағынаға ие, солардың ішінде негізгі үш мағынасына тоқтала кетсек:
а) танымдық қабілет, іс-әрекет,
б) нəтижесінде эстетикалық қабілеті дамиды
в) көркемдім, ұқыптылық, әдіс - тәсілдерді жетік меңгереді.
Әрбір мәнді мұқият қарастырайық.
Бірінші сөйлемдегі сурет салу синонимдер: сызу, бояу, боямақтар. Бейнелеу өнері- әсемділік пен көркемділіктііің негізгі образы.
Бұл сөздің мағынасы шығармашылыққа арналған сөздердің анықтамалары:
Суретші-педагогтар Қ.Болатбаев бейнелеу өнері сабақтарында халықтық педагогика элементтерін пайдалану әдістемесі, Қ.Тастемиров мектепте кескіндемені оқыту әдістемесі, Д.Кемешов мектепте керамика үйірмесін оқыту әдістемесі, М.Жақыпбекова мектепте коллаж үйірмесін оқыту үйірмесін оқыту әдістемесі мәселелерін зерттеу нәтижелері мектептегі бейнелеу өнерін оқыту әдістемесінің дамуына игі ықпал етті. [27, б.] [2, 12б.].
Мектепке дейінгі әр түрлі жас ерекшелік топтарда бейнелеу өнерінің өткізілуі балалардың шығармашылық қабілетін дамыту үшін оқып үйретудің алуан түрлі тәсілдері және ең алдымен балалардың жекелігін, құлшынысын, өмір құбылысына көркемдік тұрғысынан қарау, әрқашанда жеке, әрі таңдамалы. Оның себебіне әдемілікке толы эмоцияны білдіру жатады. Бала әрқашанда табиғаттағы, заттық дүниедегі,өнердегі әсемдікке,мдамдардың мейірбан сезіміне қызыға қарайды. Мұның өзіне балалардың басынан кешкен қуанышының, сезімінің, көңіл толғанысының маңызы зор деп білеміз. Бейнелеу өнері сәндік сурет салу ұйымдастырылған оқу іс - әрекеттерінде қолдануға дұрыс.Сәндік қолданбалы өнер терминдерінің түсіндірме сөздігінде берілді. Бұл мектепке дейінгі мекемелерде бейнелеу өнері мұғалімдері мен тәрбиешілердің іс-әрекетінде қолдануға ең дұрыс әдістемелік құрал болды.
ХХ ғасырдың 90 жылдарын Қазақстан жоғары оқу орындарының жаңа оқу жоспарлары мен оқу бағдарламалары қайта құралып, жаңадан жасалды. Бейнелеу өнерінің мамандарын дайындау жоспары қайта қаралып жаңа арнаулы курстардың бағдарламалары дайындалды. Бұл оқу жоспарлары мен бағдарламаларды дайындауда Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық университеті суретші-педагогтары Б.Оспанов, Қ.Болатбаев, Р.Мизабаев, Н.Власюк, Т.Ордабеков, Б.Байжігітовтер ерекше үлес қосты.Бұл дайындалған оқу жоспарлары мен бағдарламалары бейнелеу өнері мамандарды дайындау сапасын арттырып, жаңа оқыту техънологиясымен дайындалған мұғалімдер, мектепке дейінгі мекемелерде бейнелеу өнерін оқыту әдістемесінің деңгейін көтерді. Балаларға көркемдік білім мен эстетикалық тәрбие беруде танымдық тәрбиелік мүмкіндіктеріне көп көңіл бөлді. Осы кезеңде бейнелеу өнерін оқыту әдістемесінің мәселелерін ғылыми теориялық тұрғыда шешуге деген жаңа талпыныс пайда болды. Суретші-педагогтар Қ.Болатбаев бейнелеу өнері сабақтарында халықтық педагогика элементтерін пайдалану әдістемесі, Қ.Тастемиров мектепте кескіндемені оқыту әдістемесі, Д.Кемешов мектепте керамика үйірмесін оқыту әдістемесі, М.Жақыпбекова мектепте коллаж үйірмесін оқыту үйірмесін оқыту әдістемесі мәселелерін зерттеу нәтижелері мектептегі бейнелеу өнерін оқыту әдістемесінің дамуына игі ықпал етті. Сурет салуға оқыту әдістемесінің Қазақстанда даму барысында мерзімді баспасөз маңызды роль атқарды. Республикалық педагогикалық әдістемелік басылымдар Қазақстан мектебі, Бастауыш мектеп журналдарында бейнелеу өнерін оқыту әдістемесінің түрлі мәселелері бойынша мақалалар жарияланып тұрды.
2004 жылдан бастап бейнелеу өнерін оқыту мәселелеріне байланысты мақалаларды шығаратын Мектепте арнаулы және жоғары оқу орнында бейнелеу өнерін оқыту атты арнайы мерзімдік басылым жарық көрді. Бұл басылымдағы мақалаларда мектептегі бейнелеу өнерін оқытудың мәселелеріне журналда қомақты орын берілді. Бұл мерзімдік басылым мектептегі бейнелеу өнерін оқыту әдістемесінің дамуындағы ерекше бетбұрыс болды. Бейнелеу өнерінде балалардың сурет салуға, өнерді қабылдауы тұрғысынан білім деңгейлерінің әр сатылы болуына байланысты, сурет салуға мүмкіншіліктерін анықтай отырып, сапалы білім беру. Тәрбиеші баланың сұлулықты қабылдауынан бастап, оған эмоциялық жауап қату, оны түсіну, эстетикалық ұғым, эстетикалық пікір, эстетикалық баға беру қасиетін қалыптастыруға дейін жетелеп отыруы тиіс.Сурет салу өнерін үйретуге төмендегідей мақсат қойылды:
- Сурет салу өнері арқылы мектеп жасына дейінгі баланың сезімдік эмоционалдық ортасымен эстетикалық талғамын және шығармашылық ойлау қабілетін дамытуға болады.
Ченнини Ченнино бойынша сурет салуда басшылық жасап отыратын тәрбиеші немесе мұғалім жанында болуы тиіс деген. Сонымен қатар ол Кескіндеме туралы трактат еңбегінде егер сен сурет салудың теориясын кітаптан күн-түн оқығаныңмен, оны практикада қолдану барысында мұғалімге бармасаң, шеберлер қатарына қосыла алмайсың -- деп көрсеткен [45, б. 215].
Альберти сурет салу теориясын жүйелей отырып, сурет салу деген механикалық жаттығу емес, ол ойдың негізгі жаттығуы екендігіне мән берген[23].
Бұл оймен Микеланджело да қосылды. Ол суретті жай салмай, ой арқылы салу әлде қайда дұрыс деген пікір айтқан.
Альберти Сәулет туралы 10 кітап атты туындысында сурет салудың теорилық жүйесін жарыққа шығарды. Ол ең алғаш балаларға сурет салу барысында оңай болсын деп, нүкте және түзу сызықтарды байқатып, одан әрі әр түрлі бұрыштармен, ең соңында көлемді заттармен таныстыруды қарастырады. Олардың ойлау қызығушылықтарын тудырады, сонымен қатар сурет салуға деген ынтасы артады.
Сурет салу әдістемесінің дамуына ерекше үлес қосқан, осы кездегі еңбектің бірі Леонардо до Винчидің Кескіндеме туралы еңбек атты кітабы болды. Ол анатомиялық зерттеулерге мән беріп, адам фигурасының пропорциялық қатынастарының заңдылықтарын табумен, бейнелеу өнерінің басқа да проблемаларымен айналысты. Сонымен қатар Дюрер өзінің жалпылау әдісі сурет салуда маңызды орын алады деп білді. Оның бұл әдісін кейіннен А.П.Чистяков, Д.Н.Кардовскийлердің көңілінен шығып, қолдады.
Суреттің білім беретін пән ретінде қосылуына үлес қосқан Чехтың ұлы педагогы Ян Амос Коменский еді. Я.А.Коменскийдің ойларының ең бағалысы - оның оқыту әдістемесі арқылы болашақ суретші ұстаздарға оқып-үйрену туралы идеясы болды. Ол сурет салуды мектепке дейінгі мекемелерге міндетті түрде оқытылатын пән ретінде қосуды ерекше атап, талап еткен. Суреттің жалпы пән ретінде қарау туралы нық пікір айтқан француздың ойшылы Жан Жак Руссо еді. Ол өзінің Эмиль атты еңбегінде балаға табиғаттан артық ұстаз жоқ, заттардың өзінен артық үйренетін үлгі жоқ деп көрсеткен.
Сонымен қатар, ол табиғатты бақылау баланың әсемдік талғамын арттырып, табиғатқа деген құштарлығын ашып, оның сұлулығын түсінуге тәрбиелейтіндігін білдірген. Коменскийдің, Локтың, Руссоның, Гетенің педагогикалық идеялары сурет салуға оқытудың теориясы мен практикасын кең түрде дамыта түсті. Суретті білім беретін мекемелерге енгізудің бастамашысы щвейцар педагогы Иоганн Генрих Пестолоций болды. Пестолоцийдан соң сурет білім беретін ұйымдарда берік орнады. Пестолоций алғашқы суретті тақтаға салған жөн болатынын айтып, балалар осыдан бейнелеу әрекеттерін меңгереді деді. Содан соң оларға қағаз бен қалам беріп, нұсқаға қарап көшіруді ұсынған. Оның айтуынша: Сурет салу жазуға ұласуы тиіс, сурет салу әріптерді сызуға жәрдемдесетінін, және оны меңгеру де жеңілдей түсетіндігін айтқан. Балалар жазуды жақсы үйрену үшін, баланы 2-3жыл бойы сурет салуға үйретіп, одан кейін жазуды бала тез меңгеретінін дәлелдеген.
Пестолоций көру қабілетін дамыту үшін бір әдіс, форманы түсіндіру үшін екінші әдіс, техниканы үйрену үшін - үшінші әдіс, керек деп ойлады. Бұл жұмысты оның ізбасарлары жалғастырды.
Пестолоцийдің идеясын жалғастырған оның шәкірті - Иосиф Шмид болды. Ол Пестолоцийдің идеясы бойынша сурет салу элементтері деген еңбегінде, сурет салудың теориясын меңгеруде жаттығулардың пайдасы зор екенін көрсеткен. Ол қолды дамыту мен оны сурет салуға дайындау, әдемі форманы табуға және оны істеуге арналған жаттығулар, қиялды дамытуға бағытталған жаттығу, заттарды сызықтармен салу әдісіне шынықтыру, перспективаны үйретуге бағытталған жаттығуларды ұсынды.
Мектептегі суретті оқыту әдістемесінің дамуына белгілі үлес қосқан Берлиннің сурет мұғалімі Петр Шмид болды. П.Шмид геометриялық моделдерді қолдануға көп көңіл бөлген. Ол геометриялық әдіс деп аталатын әдістің негізін салушы. Петр Шмидтің ойынша сурет салу, тек қана қолдың жаттығуы болып табылмайды. Ол ұшқыр ойдың, байқампаздықты арттырудың, сурет салуды барынша сезінуге дағдылану, қиялды дамыту болып табылады.
П. Шмид суретке оқытудың өзіндік бірізділігін ұсынды: оның бағыты бойынша ең бірінші - қарапайым пішіндерді - паралелипед, онан соң қисық сызықты формаларды соңына қарай, бала гипстен жасалған басты және кеуде мүсіннің суретін салуға үйретілуі тиіс болған. Бұл жатттығуларды орындауда, әрбір тапсырма оның алдындағы тапсырмадағы міндеттерді шешумен байланысты болып, ол тапсырманы орындау оның да алдында өткен тапсырманы орындаумен байланыстылығына құрылғандығымен ерекшеленіп отырды. Шмид картиналарды көшіріп салу балаға ешқандай пайда әкелмейді, ол тіпті зиянын тигізеді деп есептеген. Ол көшірме тек қана дағды жинауға жәрдемдесіп, баланың танымдық әрекеттерінің дамуына әсерін бермейді деп көрсеткен.
П.Шмидттің әдісіне қарсы болған Франбург семинариясының профессоры К.Солден болды. Ол Петр Шмидтің геометриялық әдісі тек қана талантты балаларға арналған, геометриялық фигуралар Абстрактілі бос нәрсе балалардың байқампаздығын аудармайды, өмірдегі кездесетін пішіндермен ешқандай ұқсастығы жоқ деп кесіп айтты. Балаларды өмір көркемдігінен алыстататын геометриялық пішіндерді салдырмай, одан да үлгілерді көшірумен айналысу керек деп санады.Мектеп жасына дейінгі педагогика мен мектепке дейінгі жастағы жетекші тұлға ретінде мектепке дейінгі жастағы балаларды оқытуды ынталандыру мәселелерін шешуде психология қарастырылады.
Психологтарды, педагогтарды, сурет салу теориясын зерттеушілер (Л.С. Выготский, А.А. Леонтьев, Л.В. Шерба, А.А. Пешковский, К.Д. Ушинский, Л.А. Пеньевская, П.Шмид, Я.А.Коменский) кешенді тәсілдің шарттарын жасады. Яғни, мектепке дейінгі жастағы балалардың сурет салу барысында кездесетін мәселелерді шешу жолдарын қарастырған.
ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басында оқыту әдісінің өкілдері - Кульман, Пранг, Эльснер, Баумгарт, Аусберг, Брауншвиг, Тэдд суретті оқыту әдісі бойынша кең көлемді оқулықтарды бастырып шығарды. Бұл авторлардың әдебиеттері барысында сурет салудың ережелері мен қағидаларын, сонымен қатар көрсетілген теория барысында жоққа шығарды. Олардағы кейбір авторлар (Браумгарт, Брауншвиг) оқытудың қатаң болуын айтып жатса, басқалары көбірек айналысуды, азаттықты, қызықты болуына әдістерді насихаттап, сурет салуды үйретудің қатаң жүйелі болуынан бас тартты (Кульман). Сөйтіп оқытудың натуралдық әдісінде ортақ мәміле болған жоқ. Сөйтіп оқыту жүйесіне үнемі өз әсерін тигізіп отырды. Мысалға алғанда кейде буржуазиялық формалистік өнер, кері әсерін берді. Сурет салу барысына немқұрайлықпен қарау, шын өмірден ауытқу, мектепті және мектепке дейінгі ұйымдарды жоққа шығару, білім беретін мекемелердегі бейнелеу өнерінің қалыптасуын біршама зардап келтірді. Формалистік өнердің ең бір зиянды ұстанымы - бұл мектепке дейінгі ұйымдарды құптамау болатын.
И.Е.Репин жас суретшілердің 1893 жылғы көрмесін аралап шыққан соң, былай деп жазған: Бұл кескіндемедегі осы пікірді ұстанушылардың дарынсыздығынан бұл саланың дамымауы... Бұл оқу керегі жоқ; бейнелеу өнері - мардымсыз нәрсе; сурет салып отыру ерікккендердің тірлігі; соңына дейін бір нәрсені салып аяқтау - өзінің уақытын текке өлтіру; Эстетикалық тәрбие берудің орнын түсінбеген басқа саланың ғалымдары басқа тәсілдерді дамытуға қызыға бастады. Сонымен 1898 жылы Америкада Люберти Тэдд қолдың ептілігімен дамытуға күш салатын көркемдік тәрбиенің жаңа жолын ұсынды. Оның жүйесі бойынша балалар тақтаға бірде оң қолымен, бірде сол қолымен сурет салуы тиіс, соңынан ол екі қолымен симметриялық форманы салуға үйретілді. Бұл кезде сурет салу жалпы білім беретін пән ретінде өз мәнін жоя бастады.
Балалардың суретіне деген қызығушылық, балалардың шығармашылығын зерттеумен шектелді. Өнертанушылар балалардың осы шығармашылығын мадақтап, суретшілер балалар суретіне еліктеп сурет салуға ұмтылыс байқалды.Мектепке дейінгі білім беру мекемелерінде сурет салуды дамыту жүргізіле бастады.
Ф.Кульман Суретті оқытудың жаңа жолдары атты кітабында: Мінсіз дұрыс орындалған суретке қарағанда, баланың қате салған суретінде көркемдік дүниенің ақиқаты көп берілуі мүмкін деген жағымсыз пікір айтылған. Кейбір ұстаздар бұл көзқарасты тұтты. Бұл көзқарас бойынша мұғалімнің балаларды бейнелеу сауаттылығына оқытудың қажеті жоқ болды, сабаққа дайындалудың керегі жоқ болды. Балалар өздерімен өздері ғана қалды. Осы кезеңде балалардың шығармашылығына арналған біршама өнертанымдық жұмыстар пайда болды. Италияда К.Риччи, Германияда Лампрехт, Ресейде К.Лепилов, Л.Оршанский, А.Бакушинский және басқалар балалар шығармашылығына өздерінің теориялық еңбектерін арнады.
Арнаулы модельдердің көмегімен, нұсқаға қарап сурет салуға үйретуге арналған әдістердің ауқымы кең түрде дамуына Гальярдың еңбектері өз үлес қосты.
1844 жылы Тулуз өнер мектебінің профессоры Галяр Қолмен және құралдардың көмегімен бастапқы сурет салудың толық курсы атты еңбегін жарыққа шығарды. Галрдың сурет салу бағыты екі бөлімге бөлінді. Бірінші бөлімде - әр түрлі жағдайдағы сызықтардың түп нұсқасына қарап, көз өлшемімен салу мәселелері қарастырылса, екінші бөліміде - жазық геометриялық денелерден құралған материалдар туралы сипаттама беріледі. ХІХ ғасырдың екінші жартысынан бастап оқыту әдістемесі тереңірек талданып, жаңа әдіс-тәсілдермен толыға түсті. Бірақ кейбір әдістің екіншісіне қарағанда артықшылығы туралы әдіскерлер мен ғалымдардың арасында әртүрлі пікірлер мен көптеген пікір таласушылықтар болды.
Бұл сурет салудың оқыту әдістемесімен айналысатын және оған деген қызығушылардың көбейе түскендігін байқатады. Осы кезде суретті оқыту әдістемесінің теориялық мәселелерін талдауға суретшілермен қатар, психологтар, дәрігерлер араласа бастады. ХІХ ғасырдың соңына қарай мектепке дейінгі ұйымдарда сурет салуды оқыту саласындағы мамандар тек лагерьге бөлінді: бірші топтағылар геометриялық әдісті жақтаушылар болса, екіншісі натуралдық әдісті жақтаушылар болды. Геометриялық әдіс бойынша сурет салуға үйретудің оқыту әдісі - геометрияға негізделді.
Бұл әдісті жақтаушылар геометрия суреттегі нақтылыққа негіздейді деген болатын. Бұл әдіске сәйкес қоршаған ортадағы барлық заттарды бейнелеуде геометриялық көзқарас тұрғысынан қарайды: қандай зат формасы негізінен олар, геометриялық фигураны немесе геометриялық денені тауып отырады. Мысалы: алманы салу барысында, балалар ең алдымен шардың суретін жобалап алып, онан соң шелектің суретін салу барысында, балалар алдымен қиық конусты жобалап, онан соң оны нұсқадағы форма бойынша ұқсата түседі.
1888 жылдан бастап геометриялық әдіс барлық жалпы білім беретін мекемелерге енгізілді. Бұл әдістің өзіне тән бірқатар жетістіктері мен ерекшеліктері болды.
Геометриялық әдіс - балаларды саналы түрде сурет салуға, оларды салып қана қоймай, суретті талдап үйренеді. Бірақ көптеген педагогтар мен психологтар оқыту үрдісін дұрыс түсінбей, оған формалды түрде қарады, орындалған суреттің мұнтаздай таза болуын, геометриялық денелерді дұрыс және нақты сызылуын қатаң талап етті. Әрі қарай геометриялық әдіс бойынша оқыту онан әрі теріс өзгерістерге ұшырай бастады. Тіпті бейнені алдын ала белгіленген нүктелер арқылы құрастыру бойынша суретті салу кең тарала түсті. Мұның бәрі сурет мұғалімдерінің натуралдық әдісті жақтаушылардың тәжірибесіне жүгінуге әкеліп соқты.
Оқытудың натуралдық әдісі бойынша балалар заттарды ешқандай қысқартусыз, оны қалай көріп тұр, солай етіп салуды талап ететін болған. Бұл әдісті жақтаушылар, геометриялық әдіске қарағанда, натуралдық әдіс, балаларды өмірге, табиғатқа жақындата түсетіндігін көздеді.. Олар геометриялық әдіс тек қана кәсіптік оқыту үшін жарамды, балалардың жас ерекшеліктері мен қызығушылықтары есепке алынатын болғандықтан ол жалпы білім беретін мекемелер үшін жарамсыз деп есептеді. Натуралдық әдісті жақтаушылардың пікірінше абстрактілік геометриялық формалар, қоршаған ортадан алған өз әсерін графикалық мүмкіндіктер арқылы беруге сәйкес келмейді деп есептеді. Бірақ геометриялық әдісті теріске шығара отырып олар бұл әдістің жетістіктерін көре алмады.
Осы кезеңде балалардың шығармашылығына арналған бірқатар өнертанымдық жұмыстар пайда болды. Италияда К.Риччи, Германияда Лампрехт, Ресейде К.Лепилов, Л.Оршанский, А.Бакушинский және басқалар балалар шығармашылығына өздерінің теориялық еңбектерін арнады. Осымен қатар биогенетиктердің теориясы кең көлемде таралды. Сол жылдардағы ғалымдардың түрлі теориялық қағидаларына қарамастан, олардың кейбіреулері мектепке дейінгі мекемелерді түгелдей жоққа шығаруға, балалар шығармашылығының еркіндігін мойындауға, мұғалімнің басшылығын терістеу бағытына біріге бастады. 19 ғасырдың басында Георг Кершенштейнердің реакциялық мәндегі еңбегі тарала бастады. Г.Кершенштейнер баланың шығармашылық қызметін талдау барысында өзіндік мен дегенін еркін айту процесін зерттеуге басты көңіл бөлді. Оның ойынша бала белгілі бір рамка шеңберінде шектеліп қалмаса, ол ерекше көңіл күй өрісі мен еңбекке ие болады. Г.Кершенштейнер өзінің теориясының негізі ретінде балалар бейнелеу еңбегін дамыту процесінің биогенетикалық түсінуін алды. Биогенетиктердің теориясының қағидаларына сай, балалардың бейнелеу шығармашылығы, даму барысында адамзат дамуының жолын қайталайтынын көрсетеді, айырмашылығы тек қана адамзат мәдениетінің дамуы, белгілі тарихи, әлеуметтік экономикалық жағдайларымен байланысты болғандығы бірақ балалар суреті оған байланысты емес деп тұжырымдайды. Олар бала сурет салу барысында дамудың белгілі бір сатысынан өтеді, бірақ бұл өту, қоршаған ортаның әсеріне бағынышсыз, бұл тек қана биологиялық факторларға байланысты деп түсіндіреді. Мұнан шығатын олардың талабы баланың даму кезеңінде баланың бейнелеу қызметіне үлкендердің араласпауы керек.
19 ғасырдың 30 жылдарында балалардың көркемдік тәрбиесі мәселелерінің алдыңғы қатарлы теоретиктері Германияда Кершенштейнер, Америкада - Джон Дьюи, Ресейде А.В.Бакушинский болды. Шешімін күткен мәселеге әр түрлі келуі мен әр түрлі оны трактовка жасауына қарамастан оларды ортақ идея - баланың өз сезімдері мен ойларын көрсете білуге құқық беріп, баланың жеке тұлғасын қорғайтын, мұғалімді басшылықтан алшақтататын - еркін тәрбие идеясы рухтандырады. Олар оқытудың алғашқы стадиясында, балаларға графикалық сауаттылықты меңгертудің қажеті жоқ деген тұжырымға келді. Бұл көзқарас алыс шет елдерде әлі күнге дейін сақталып келеді. Еркін тәрбие теориясын жақтаушылар бұрынғыдай балаларға толық бостандық беру, мұғалімнің басты міндеті болуы керек екенін көрсетті. Бұларда нұсқаға қарап сурет салу қорғаған дүниені тану мүмкіндігі ерекше екенін, сурет бейнелеу өнерінің негізі екендігінің мәні жойылуда. Балалар шығармашылығының кейбір теоретиктері жалпы білім беретін мектептерде балаларды бейнелеу, графикалық сауаттылықтарына оқытудың қажеті шамалы, тек олардың жалпы эстетикалық дамуына ықпал жасау қажет екенін хабарлайды. Сондықтан олар балаларды бейнелеу өнеріне тартуда, оларға өз бетінше шығармашылықпен айналысуға көп мүмкіндік туғызу керек деп есептеді.
Оқу, тәрбие жұмыстарын ұйымдастырудың негізі балалар психологиясы, балалардың жас ерекшеліктерін есепке алу. Көрмедегі балалардың салған суретіне психолог - педагогикалық тұрғыда жасалған талдау мынаны көрсеткен: мектепке дейінгі мекемедегі балалардың бейнелеу қызметінде жас ерекшелік мүлдем білінбейді; олар өнерде талғамсыздық пен дәрменсіздіктері жағынан айырмашылықтары жоқ; олардың жұмыстары тек қана балалар суреті деген терминге ғана бірігеді. Әр түрлі жастағы балардың суреттерінде аерекше айырмашылық жоқ. Басқа сөзбен айтқанда мектепке дейінгі жастағы балалар шимақтап сурет салатын болса, олар мектепке келген соң да сол шимайын жалғастырады, үлкендердің арасында олардың шимақтарын түзетуге әрекет етпейді.
Мұндай әдістемемен ешқашанда келісуге болмайды. Балалар қабылдауының ерекшелігін сақтауға оған тиіспеуге деген ұмтылыс, балаларды көркемдік білім алудан алыстатып, олардың өнердегі дәрменсіздігін ұзақ жылдарға, кейде өмір бойына сақтайды. Көптеген әдіскер - теоретиктер әлі күнге дейін, жалпы білім беретін ұйымдарда балаларды бейнелеу өнерінің ережелері мен заңдылықтарын оқытудың қажеті жоқ, жалпы білім беретін мекемелерде суретшілер дайындамайды деп тұжырым жасайды.
Олар іс жүзінде керісінше көрінеді: олардың әдістемесі кішкене суретшіге арналған; көпшілік жағдайда олардың ұйымдастырған балалар шығармашылығының көрмесінің үлкен суретшілердің кішкене әріптестері деген атауының өзі, олардың ойын айқын байқатып тұрғандай. Бүгінгі адамдарды бұл жағдай өнердегі сәтсіздікке әкелген, олар бала суретін кәсіпқой-суретші шығармасынан айыра алмайтын жағдайға жетті. Бұл жерде бала шығармашылығының өзіндік ерекшеліктері туралы ой айтуқиындау болады.Жоғарыдағы айтылғандардың барлығы шет елдердегі оқытудың қатаң жүйесі бұзылып, сурет жалпы білім беретін пән ретіндегі өз мәнін жойды.
Мұны еркін тәрбие идеясын қолдаушы суретшілердің өздері де мойындауға тура келді. Бұл туралы Пабло Пикассо бізді балаларға еркіндік жасау керектігіне сендіреді, іс жүзінде олар бала суретін салуға көндіреді. Соған оқытқан, тіпті балаларды абстрактілі сурет салуға үйреткендігін көрсеткен. Ал шын мәнінде балалар еркіндігін сақтай отырып, оларды басқа ықпалдардан қоршай отырып, баларды өздерінің мәнерлерімен шектеп, тұйықтап қойғандығын айтқан. Бұл өнер кейбір орыс суретшілеріне де өз ықпалын тигізумен қатар жалпы білім беретін мекемелерде оқыту әдістемесіне де әсері болды.
Шет елдердегі бейнелеу өнерін оқыту әдістемесінің қазіргі жағдайына жалпы сипаттама бере отырып, ұйымдастыру жағынан көптеген мекемелердегі іс-әрекеттерін талап қандай деңгейінде екендігін айту қажет. Бұл әсіресе, кабинеттерді безендіру, балалрды жоғары сапалы бояулармен, қағазбен, қылқаламмен, жай қаламмен т.б қамтамасыз ету жағын білдіреді. Бұл жағынан Жапония, АҚШ, Франция, Англия, Италия елдерін ерекше атауға болады. Суретті, кескіндемені композицияны оқытудың жеке мәселелері соңғы он жылдықтарда тоқтатылып өнердің теоретиктері мен практиктері бірінші орынға эстетикалық тәрбие мәселелерін қойылды. Балалар шығармашылығының мамандары халықаралық форумдарда әдістеменің жеке мәселелерін арнаулы талдаудың пәні ретінде қарастырған жоқ. Балалардың көркем шығармашылғының халықаралық көрмелерінің экспозициясынан сурет көрінбей қалды, осыдан келіп, жалпы білім беретін мектепте суретті оқыту әдістемесінің мәселелері көлемді талдауға түспей қалды. Халықаралық симпозиумдардың басты тақырыбы - эстетикалық тәрбие, жеке тұлғаны дамыту, оқыту технологиясын дамыту бағыттарына бұрылды.
Эстетикалық тәрбие берудегі бейнелеу өнерінің орны үлкен, педагогика ғылымы эстетикалық тәрбие беру мәселесін өнер арқылы тәрбиелеумен шектеп қоймай, оны кең көлемде қарастырады. Эстетикалық тәрбие берудің мүмкіншіліктері қоршаған өмір шындығы, табиғаттың заңдарын ашып көрсететін ғылыми таным, еңбек, адамдардың қоғамдық қаынастары, тұрмыс болып табылады. Германия, Польша, Чехословакия, Ресей, Өзбекстан, Азербайжан, Тәжікстан елдерінде бейнелеу өнеріне оқыту әдістемесі түбімен қайта жаңадан құрылуда, ол өмірдің жаңа міндеттеріне байланысты жаңа әдіснамалық негіздерге сүйене отырып дамуда.
Балалардың бейнелеу қабілеті - қызықты бейнелер мен ашық бояулар әлемі болып табылады. Олар өздерінің ғажайып қиялымен, ерекшелігімен ересектерді талай таңғалдырған. Сәбилер суретті ерекше ынтамен салады. Оларды айналадағы қоршаған дүние әлемі өз қызығымен еліктіріп баулап алады. Балалардың сурет салу әдісін меңгеруі, олардың қабілетінің даму деңгейінің қарқынын көрсетеді. Қазіргі кезеңде үйлесімді дамыған балаларды қалыптастыру, оның шығармашылық белсенділігіне тікелей қатысты. Сондықтан, әдемілікті сезіну, жоғары эстетикалық талғам мен қабілетті қалыптастыру, табиғаттың сұлулығын байқау және бағалауды дамыту керек. Әртүрлі педагогтардың (Г.Б.Кибишова Вдохновение бағдарламасы, И.А.Лыкова Методическое пособие для специалистов дошкольных образовательных учреждении, Т.Н.Доронова Природа, искусство и изобразительная деятельность детей, Р.Г.Казакова Изобразительная деятельность в детском саду еңбектерімен таныса отырып,біз көптеген қызықты идеялар кездестіріп, өзімізге мынадай ой түйдік.
1.Балаларға сурет салу тактикасын меңгерту.
2.Балаларды сурет салудың әдіс - тәсілдерімен таныстыру.
3. Балаларға сурет салудың әртүрлі тәсілдерін меңгерте отырып, өзіндік әдемі бір туынды жасауға үйрету.
Дұрыс техникалық амал бала бойында әр күн сайын дамып, қалыптасып отырады. Балалар сурет салу тәсілін тек ауызша түсіндіргеннен емес, өздері тәжірибе жасау барысында үйренеді.Бала-бақшада сурет салу үшін көптеген құралдар беруге болады: түрлі-түсті және қара қарындаштар, акварель және гуашь бояулар, балауыз борлар, фломастерлер, акварель борлар, пастель, көмір, сангина, тушь, пластилин т.б.
Балаларды үйрету барысында оларға берілетін түрлі - түстер заттар олардың қызығушылықтарын дамытады. Олар тіпті, қара қарындаштың өзін заттың мазмұнын беру үшін әртүрлі басу арқылы ғажап суреттер сала алады. Балалар сурет салу құралдарын меңгергеннен кейін, оларды саналы түрде басқа құралдарды таңдауға әкелеміз. Бұл жердегі ең маңыздысы баланың өзіне қажет құралды дербес таңдап алу қабілеті.
Ұйымдастырылған оқу іс - әрекеттің соңында бала өз еңбегін көргенде бейнені шешудің алуан тәсілдерін көреді. Сонда ғана оның келесі жолы бояу таңдауы өзгеруі мүмкін. Бұл оның шығармашылығының дамуына мүмкіндік береді. Техникалық дағды мен әдістерді меңгеруі дүниені өз сұлулығымен бейнелеуге әсерін тигізсе, ең маңыздысы сол.
Балаларды бейнелеу өнеріне баулуда үлкен үлес қосқан Сурет академиясының суретші-педагогтары А.П.Лосенко және В.К.Шебуев болды. ХІХ ғасырдың басында Орыс көркем академиясы Батыс Еуропа көркем академияларының алдыңғы қатарынан орын ала бастады. Орыс көркем академиясының алғашқы түлектерінің бірі-О.А.Кипренский ХVІІІ ғасырдың бірінші жартысы ХІХ ғасырда Орыс көркем академиясы сурет мектебінің Ресейдегі ең үздік әдістемелік орталығы болып саналады . 1834 жылы А.П.Сапожниковтың Сурет салу курсы атты жалпы білім беретін оқу орындарына арналған алғашқы оқулық жарық көрді. А.П. Сапожников әдістемесінің мақсаты көрініске қарап сурет салудың негізін қалайды. 1804 жылы училище, гимназияларда орта мектептерде сурет пән ретінде қабылданды. 1879 жылы Строганов мектебінде сурет мұғалімдерін даярлайтын курс ашылып, Ресей мектебін бейнелеу өнері маманы бойынша мұғалімдермен қамтамасыз етіп отырды.
Жалпы алғанда , бейнелеу өнеріне сабақ ретінде көңіл аударылуы және оның, әсіресе тәрбиелік мәнінің зерттелуі 1970 жылдардың аяғы мен 1980 жылдардың басынан басталды. Мысалы: 1978 жылы Я.Я.Чарнецкийдің Преемственности в изобразительной деятельности дошкольников и младших школьников как фактор формирования хдожественных интересовучащихся атты зерттеуі жарық көрді .Онда балабақша жасындағы балалар мен бастауыш сынып оқушыларының қызығушылық сезімін қалыптастыру жөнінде қарастырылды.
Келесі бір зерттеу жұмысы В.Т.Тихомиоовтың Восприятие произведеней изобразительного искусства как средство общего и нравственного развития младших школьников 1983г деп аталады. Бұл жұмыста мектепке дейінгі мекемелердегі балалар туралы айтылады. Осы тұста бұл жинақтар біз зерттеп отырған мәселемен тығыз қатынаста жатыр.
Сурет салу пәніндегі қабылдаудың жалпы тәрбиелік ықпалы мен адамгершілікке тәрбиелеу ерекше ден қояды. Ол кезде ғылыми педагогикалық Академиясында (РСФСР) 1943ж. және (СССР)1947ж. сурет салу Академиясында ғылыми зерттеулер басталды. Жаңа оқу бағдарламалары, сабақ жүргізу әдістемелері шығарылды. Осы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz