Еңбекті қорғауды басқару жүйесінің ұйымдық сұлбасы
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
9
1 Кәсіпорындағы еңбек қауіпсіздігі және өндірістік қауіпсіздік жүйесін қалыптастырудың заманауи тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
11
1.1 Кәсіпорындағы кәсіби қауіпсіздікті қамтамасыз ету туралы көзқарастар эволюциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
11
1.2 Өнеркәсіптегі кәсіби денсаулық пен қауіпсіздік менеджменті жүйесін қалыптастыру процесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
13
1.3 Қазақстандық кәсіпорындарда кәсіби денсаулық пен қауіпсіздік менеджменті жүйесін енгізудің ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
21
2 ШЖҚ РМК Ұлттық сараптау орталығында қауіпсіз өндіріс жүйесін әзірлеу мен енгізу процесін зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
25
2.1 Кәсіпорынның қолданысындағы қауіпсіз өндіріс жүйесінің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
25
2.2 Кәсіпорында қауіпсіз өндіріс жүйесін қалыптастыру процесін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
30
2.3 Кәсіпорындағы қауіпсіз өндіріс жүйесі қызметінің нәтижелілігін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
36
3 Кәсіпорында тиімді кәсіби денсаулық пен қауіпсіздік менеджментін қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
40
3.1 Кәсіпорындаңы қауіпсіз өндіріс жүйесінің нәтижелілігін арттыру бойынша ұсыныстар әзірлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
40
3.2 Кәсіпорынға қауіпсіз өндіріс жүйесін енгізу мен әзірлеу процесін жақсарту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
42
3.3 EHS аясында біріккен менеджмент жүйесінің механизмін жетілдіру ... ...
46
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
48
Пайданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
50
Қосымша
Кіріспе
Еңбекті қорғау саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі мақсаты - еңбек қызметі барысында жұмысшылардың өмірі мен денсаулығын сақтау.
Тұтастай алғанда елде құрылған еңбекті қорғауды басқару жүйесі өзінің тиімділігін дәлелдеді - соңғы жылдары өндірістік жарақаттану деңгейінің тұрақты тенденциясы байқалды, ауыр және өліммен аяқталған жұмыстардағы жазатайым жағдайлар азайды.
Соңғы жылдары өліммен аяқталатын өндірістік жарақаттану көрсеткіштерінде оң өзгеріс болғанына қарамастан, қазақстандық кәсіпорындардағы жұмысшылардың еңбек жағдайлары мен еңбегін қорғауды түбегейлі жақсартуға қол жеткізілген жоқ.
Халықаралық қауымдастыққа Қазақстанның экономикалық интеграциясы процестері халықаралық стандарттарға бағдарланған еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау менеджменті жүйесіне жаңа талаптар қояды. Бұл талаптар OHSAS (қысқартылған - Occupational Health and Safety Assessment Series) Денсаулық сақтау және қызметкерлердің қауіпсіздігін басқару жүйелері. Талаптар халықаралық стандартымен сәйкестендірілген ҚР СТ 12.0.001-2005 Еңбек қауіпсіздігі стандарттарының жүйесі. Ұйымдағы еңбекті қорғау менеджментіне қойылатын жалпы талаптар стандартына нормативті түрде бекітілген.
OHSAS 18000 техникалық сипаттамасы еңбекті қорғауды басқаруға белсенді тәсіл ұсынады. Ол бұл ұйым өз қызметінде пайда болатын қызметкерлердің денсаулығы мен қауіпсіздігіне ұйым бақылау жасай алатын барлық қауіптерді анықтауы керек деп санайды. Сонымен қатар, стандарт кәсіпорынды басқару шараларын таңдауда шектемейді және тек заңның талаптарын ғана емес, сонымен қатар ең жақсы халықаралық тәжірибе мен ғылыми зерттеулерді ескеруді ұсынады.
Айта кету керек, халықаралық деңгейде OHSAS 18000 стандарттары өзінің әмбебаптығының арқасында үлкен танымалдылыққа ие болды. Онда сапаны қамтамасыз ету үшін жұмысты ұйымдастыру қандай өнім шығаратынына немесе қандай қызмет көрсететініне қарамастан, компанияның қандай ауқымда жұмыс жасайтындығына тәуелді болмайтын минималды талаптары бар.
OHSAS 18001 талаптарына сәйкес құрылған, еңбекті қорғау мен қауіпсіздікті басқарудың тиімді жүйесі, оның дамуының алғашқы кезеңдерінде, жазатайым оқиғалар, төтенше жағдайлар нәтижесінде болатын төлемдер мен айыппұлдарды азайту арқылы айтарлықтай экономикалық пайда әкелуі мүмкін.
Халықаралық сертификаттау органы мойындаған кәсіби денсаулық пен қауіпсіздік менеджмент жүйесі компанияға тұтынушылардан, серіктестерден және жеткізушілерден, оның ішінде шетелдіктер тарапынан сенімді арттырады. Бұл сонымен қатар өнім өндіретін қазақстандық ұйымдар мен кәсіпорындардың серпінді және сапалы дамуына ықпал етеді және Қазақстанның ғаламдық кеңістікке кіруіне мүмкіндік береді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - өндіріс қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша ұсыныстар әзірлеу.
Міндеттері:
1. Кәсіпорындағы еңбек қауіпсіздігі және өндірістік қауіпсіздік жүйесін қалыптастырудың заманауи тәсілдерін зерттеу;
2. ШЖҚ РМК Ұлттық сараптама орталығы қауіпсіз өндіріс жүйесін құру және енгізу процесін зерттеу.
3. Кәсіпорындағы еңбек қауіпсіздігі мен еңбекті қорғауды тиімді басқару жүйесін қалыптастыру.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі - ШЖҚ РМК Ұлттық сараптама ортылығындағы кәсіби денсаулық және қауіпсіздік менеджменті жүйесі. Зерттеу пәні - кәсіби денсаулық пен қауіпсіздікті басқарудың жүйесін құру және енгізу мәселелері.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізі қазіргі заманғы отандық және шетелдік авторлардың өзекті еңбекті қорғау және кәсіпорындағы еңбек қауіпсіздігі мәселелерін зерттейтін, сондай-ақ арнайы мерзімді басылымдар мен электрондық ресурстардағы жарияланымдарды зерттеу болды.
Зерттеудің практикалық негізі ШЖҚ РМК Ұлттық сараптама ортылығындағы еңбекті қорғау мен өнеркәсіптік қауіпсіздікті реттейтін ішкі құжаттамада келтірілген мәліметтер, сондай-ақ зерттеліп отырған кәсіпорынның бухгалтерлік және қаржылық есептері алынды.
1 Кәсіпорындағы еңбек қауіпсіздігі және өндірістік қауіпсіздік жүйесін қалыптастырудың заманауи тәсілдері
1.1 Кәсіпорындағы кәсіби қауіпсіздікті қамтамасыз ету туралы көзқарастар эволюциясы
Қазіргі кезеңде өндіргіш күштердің дамуы, жаңа технологиялар мен материалдардың қолданылуы, әртүрлі процестердің энергиямен жарақтандырылуының артуы көптеген құрбандармен, елеулі моральдық және материалдық шығындармен қатар жүреді.
Қазіргі уақытта әлемде жыл сайын 300 мыңнан астам адам өндірістік авариялар салдарынан қайтыс болады, яғни әр 1,5 секунд сайын бір адам қайтыс болып, 1000-нан астам адам жарақат алады. [1]
Өндірістегі жазатайым оқиғалар, кәсіптік аурулар үлкен экономикалық залал келтіреді. Қазақстанда бұл аталған зиян келтіру шығынарын есептеу дұрыс жүргізілмеген, дегенмен мамандар жүргізген есептеулер кем дегенде жылына 300 миллиард теңгені құрайтынын көрсетеді. [2].
Еңбекті қорғау - бұл құқықтық, әлеуметтік-экономикалық, ұйымдастырушылық-технологиялық, санитарлық-гигиеналық, медициналық-профилактикалық, қалпына келтіру және басқа шараларды қоса алғанда, еңбек қызметі барысында жұмысшылардың денсаулығы мен өмірін сақтау жүйесі.
Ұйымдағы еңбекті қорғау - бұл ұйымның еңбекті қорғау туралы заңдар мен басқа да нормативтік құқықтық актілердің талаптарына сәйкес қызметкерлерінің еңбек құқықтарын қорғау, қауіпсіз еңбек жағдайларын сақтау және еңбек қызметі барысында денсаулығын және өмірін сақтау бойынша шараларды қабылдау [3].
Еңбекті қорғауды басқару жүйесі - қауіпсіз және салауатты еңбек жағдайларын қамтамасыз етуге бағытталған өзара байланысты құқықтық, ұйымдастырушылық, техникалық, әлеуметтік-экономикалық, санитарлық-гигиеналық, медициналық-профилактикалық және басқа шаралар кешені [4].
Қазақстанда нарықтық экономиканың қалыптасуы еңбек қауіпсіздігін басқарудың корпоративтік моделін құруды қажет етті. Бұл мәселенің шешімі еңбек қауіпсіздігі саясатына көзқарастар өзгерген кезде постиндустриалды дамумен байланысты жаһандық тенденциялар қатарында жатқандығын айта кету керек.
Өткен ғасырдың 70-ші жылдарының басында әлемдік экономика бастан кешірген дағдарыс энергия тасымалдауыштарына бағаның өсуіне байланысты экономикадағы назарды нарықты кеңейтуге ауыстыру қажеттілігін, экспортты ұлғайтуға және еңбек өнімділігін жоғарылатуға, сапаны жақсартуға және шығындарды азайтуға ауыстыру қажеттілігін анық көрсетті. Бірінші кезеңде бұл батыс компанияларында сапа менеджменті жүйесінің дамуына әкелді. Сапа үшін ауыр күреспен қатар, компаниялар қоршаған ортаны ластағаны үшін санкциялардан және жұмыс жағдайының қанағаттанарлықсыздығынан үлкен шығындарға ұшырағандықтан, бұл шығындар шығындарды азайту және ысыраптарды азайту жолындағы стратегиялық шығындарға жатқызылды, бұл қысқартулармен күресте компаниялардың барлық құрылымдық бөлімшелері енгізілді, нәтижесінде менеджмент жүйелері - қоршаған ортаны қорғау, содан кейін - еңбекті қорғауды басқару жүйесінде құрылды [5].
Британдық стандарттар институты бірқатар елдердің (Ұлыбритания, Жапония, Оңтүстік Африка Республикасы, Ирландия) ұлттық сертификаттау органдарымен бірлесе отырып, кез-келген ұйымның қауіпсіздігін басқару жүйесін бағалауға және сертификаттауға мүмкіндік беретін OHSAS 18001 Денсаулық пен өнеркәсіптегі қауіпсіздік менеджменті жүйесі-ерекшеліктері (Occupational health and safety assessment series) техникалық шартын әзірледі. [6].
OHSAS 18001 техникалық стандарт болып табылады және экономиканың белгілі бір саласына қарамастан барлық типтегі және көлемдегі ұйымдарға қолданылады.
Осы стандартқа сәйкес, кәсіби қауіпсіздік пен денсаулықты қамтамасыз ету саласындағы менеджмент жүйесі кәсіпорынның немесе ұйымның шаруашылық қызметіне байланысты денсаулыққа қатерді басқаруға ықпал ететін кешенді менеджмент жүйесінің бөлігі болып табылады.
Оған ұйымдық бөлім, жоспарлау, жауапкершілікті бөлу, белгіленген тәжірибе, процедуралар, процестер, сондай-ақ ұйымның кәсіби қауіпсіздік пен денсаулығын қамтамасыз ету саласындағы саясатын одан әрі дамыту, енгізу, жүзеге асыру, талдау және қолдау көздері кіреді.
OHSAS 18001 , кәсіби қауіпсіздік пен денсаулықты қамтамасыз ету саласындағы менеджмент жүйесіне қойылатын талаптар мыналарды ұйымдастыруға мүмкіндік береді:
- қызметкерлердің кәсіби міндеттерін орындаумен байланысты тәуекелдерді бақылау;
- өндірістік жарақаттану мен кәсіптік аурулардың деңгейін төмендету, осылайша оларды өндірудің тиімділігін арттыру.
2008 жылы Қазақстанның Мемлекеттік стандарты OHSAS 180001-дің қазақстандық аналогын, еңбек қауіпсіздігі стандарты ҚР СТ 12.0.001 Ұйымдағы еңбек қауіпсіздігі менеджменті жүйесіне қойылатын жалпы талаптар стандартын мақұлдады, және бұл қазақстандық тәжірибеде маңызды сәт болып табылады және халықаралық стандартқа сәйкес келеді.
Еңбекті қорғауды басқарудың тиімді жүйесін құру және қолдану - бұл еңбек қауіпсіздігі жағдайын жақсартудың үлкен мүмкіндігі. Мұндай жүйені пайдалану қызметкердің өмірін, денсаулығын сақтау мен оңтайлы еңбек жағдайларын жасаудың кепілі ғана емес, сонымен бірге өндірістің тұрақтылығына, өндірістің төмен бағасына бағытталған қадам болып табылады, бұл компанияның бәсекелік артықшылығының кілті болып табылады және инвестициялауға жол ашады, сонымен бірге кәсіпорын үшін жаңа құнды бағыттарды жасайды [7].
1.2 Өнеркәсіптегі кәсіби денсаулық пен қауіпсіздік менеджменті жүйесін қалыптастыру процесі
Қоғам дамуының қауіпсіздігі мен тұрақтылығы - бұл адамдар өмірінің жоғары материалдық және рухани деңгейіне жету жолдары мен тәсілдерін таңдау кезінде маңызды екі өзара байланысты ұғым. Бүгінгі таңда материалдық әл-ауқаттың өсуі ғылымның дамуынсыз және техносфераның дамуынсыз мүмкін емес екендігі белгілі, бұрақ бұл адамға және оның қоршаған ортасына бірқатар елеулі қауіптер тудырды. Сонымен қатар, бүгінгі таңда техносфераның дамуы өмір сүрудің қажетті шарты болып табылады.
Осыған орай, қазіргі жағдайда күрделі өнеркәсіп нысандарының қауіпсіз жұмыс істеуі мәселесі айрықша маңызға ие. Өнеркәсіптік аймақтың, қаланың қауіпсіздік деңгейі әлеуметтік-экономикалық даму жағдайымен, әртүрлі қызмет салаларында экологиялық таза технологияларды құру мен енгізудің ғылыми-техникалық және экономикалық мүмкіндіктерімен анықталады, бұл апаттар мен төменше жағдайлардың туындау мүмкіндігін қолайлы деңгейге дейін төмендетеді. Өндірістің шоғырлануы өндіріс ауқымының ұлғаюына байланысты ағымдағы және капиталды шығындарды үнемдеуге алып келеді. Сонымен бірге, ірі авариялар кезіндегі зиян мөлшері артып келеді, әсіресе ядролық отын циклы объектілерінде, химиялық және мұнай өңдеу зауыттарында [8]. Ірі өндірістік нысандарды дамыған инфрақұрылымы бар елді мекендерге орналастыру авариялар кезіндегі үлкен әлеуметтік шығындардың қаупін арттырады.
Сонымен бірге, жұмыстағы еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз етудің маңызды көрсеткіштерінің бірі қызметкерлердің дұрыс, қауіпсіз мінез-құлық нормаларын түсінуі екенін атап өткен жөн. Кейде бұл барлық техникалық және технологиялық жаңалықтардан гөрі маңызды, өйткені ол белгіленген қауіпсіздік талаптарын сақтауды талап етеді. Көптеген оқиғалар адам факторы деп аталады. Химиялық және мұнай-химия сияқты өнеркәсіптік өндірістің дамуына байланысты адам жіберетін қателіктердің бағасы айтарлықтай өсті. Қателік жасаған адамға ғана емес, қоршаған ортаға зардаптар әкелуі мүмкін.
Өндірістегі еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз ету өте маңызды, сондықтан осы саладағы шаралар адамдардың жұмыс орындарындағы белгілі бір іс-әрекеттерімен және, тиісінше, технологиялық процестермен байланысты болуы керек. Осы тұрғыдан алғанда, жұмыс орнындағы қауіпсіздік стратегиясын жасау үлкен маңызға ие, оның мақсаты әрбір қызметкердің санасында қауіпсіз еңбекке деген жеке қызығушылықты дамыту болып табылады. Өнеркәсіптік қауіпсіздікті қамтамасыз етудің заманауи тәжірибесі күрделі технологиялық жүйелерде, атап айтқанда өндірістік процестерде, машиналар мен жабдықтарды пайдалану кезінде, өндірістік учаскелердің операторлары мен басшыларының шешім қабылдауы кезінде, яғни кәсіпорынның үздіксіз жұмыс істеуін қамтамасыз ететін факторларға жүйелі көзқарасқа негізделген. Өндірістік авариялардың ауыр салдары мамандарды олардың ықтимал салдарын алдын-ала білуге және келтірілген залалды барынша азайтуға мәжбүр етеді, бірақ бұл үшін олардың пайда болу себептерін анықтап, олардың туындау ықтималдығына нақты баға беру керек.
Осы процестердің барлығын үйлестіру өндіріс қауіпсіздігін басқару деп аталады, ол кез-келген заманауи кәсіпорында тұрақты жұмыс істейтін персоналды ұстауға деген ұмтылыстың көрсеткіші ретінде болуы керек. Өндіріс қауіпсіздігін басқарудың негізгі міндеті - негізгі мақсатқа қол жеткізуде кәсіпорынның әртүрлі қызметтерін шебер үйлестіру: өндірістік қауіпсіздік. Өндірістік қауіпсіздік менеджментінің міндеті, негізінде қауіпсіздік мәселелерімен байланысты өзара әрекеттесетін және өзара байланысты процестерді біртұтас желіге біріктіру және кәсіпорынның жалпы басқару құрылымына кірігу. Егер өндірістік қауіпсіздік қызметінің барлық аспектілері бірыңғай қағидаттар негізінде, бірыңғай интеграцияланған басқару жүйесі аясында басқарылса, оның тиімділігі мен нәтижелілігі анағұрлым жоғары болады [9].
Менеджмент жүйесі - бұл миссияны, стратегияны, саясатты іске асыру және ұйымның мақсаттарына қол жеткізуге арналған басқару құралы. Бүгінгі таңда өндірістік қауіпсіздік менеджменті Ф. Тейлордың еңбекті ғылыми ұйымдастыру жүйесіне сүйенуі керек, ол жұмыс беруші мен жұмысшының бір-біріне қатынасын: қол жетімді жұмыс беруші және қол жетімді қызметкер деп атады. Егер біріншісі екіншісінің мүмкіндігінше жұмыс істегенін қаласа, бірақ сонымен бірге ең төменгі жалақыны талап етсе, екіншісі, керісінше, аз жұмыс істегісі келеді, бірақ үлкен жалақы алғысы келеді. Бұл диалектикалық қайшылық және Ф. Тейлордың пікірі бойынша позицияларды үнемі жақындастыру керек. Әкімшілік әр қызметкердің еңбек құралдары мен объектілерімен қарым-қатынасында жеке ерекшеліктерін ескеруге, оны оқытуға және дамытуға, қызметкерлермен жылы қарым-қатынасты жүзеге асыруға, еңбек пен жауапкершілікті тараптар арасында бөлуге жауапкершілікті өз мойнына алуы керек. Қызметкер, өз кезегінде, өз қабілетінің шыңына жетуге, қарапайым еңбек түрлерінен күрделілеріне ауысуға тырысуы керек [10].
Егер нақты міндеттер қойылған болса, өндірістегі еңбек қауіпсіздігіне қол жеткізуге болады. Өндірістік қауіпсіздік менеджментінің міндеті барлық қызметкерлердің еңбекті қорғау жөніндегі нұсқаулықтар мен ережелердің талаптарын орындауға мүдделі болуын қамтамасыз ету болып табылады. Өндірістік қауіпсіздік менеджментін енгізу және жетілдіру кәсіпорынның немесе ұйымның сапалы және тиімді, сәтті жұмыс істеуі үшін қажетті фактор болып табылады.
Жұмысшылардың қауіпсіздігіне келер болсақ, білікті, кәсіби дайындалған, өз еңбектерінің нәтижелеріне экономикалық тұрғыдан қызығушылық танытқан адам төтенше жағдайларға, өртке және одан туындайтын салдарға әкелетін қателіктер жібермейтінін атап өткен жөн.
А. Файоль кәсіпорындағы барлық операцияларды алты топқа бөлуге болатындығын анықтады:
Техникалық (өндіріс, байыту және өңдеу).
Коммерциялық (сатып алу, сату және айырбастау).
Қаржы (қаражылық құралдарды жинау және жұмсау).
Сақтандыру (мүлік пен адамдарды сақтандыру және қорғау).
Есептік (бухгалтерлік есеп, калькуляция, есеп, статистика және т.б.).
Әкімшілік (ұйымдастыру, басқару, үйлестіру және бақылау).
Бұл жұмыстардың барлығы қауіптің өзіндік ерекшеліктеріне ие, бірақ қарастырылып отырған аспектегі техникалық функциялар қауіптің қайнар көзі болып табылады, өйткені өнімді өндіру және өңдеу әр түрлі энергия түрлерін пайдаланумен байланысты. Әрине, коммерциялық, қаржылық, сақтандыру және есептік операциялар белгілі бір дәрежеде кәсіпорынның қауіпсіздігінің жағдайына әсер етеді, бірақ біз әкімшілік операциялардың маңыздылығын атап өтуіміз керек [11].
А.Файольдің анықтамасы бойынша болжау, ұйымдастыру, үйлестіру, бақылау және басқару әкімшілік басқарудың негізгі мазмұнын құрайды. Кәсіпорынның қауіпсіздігін басқару мәселесіне келер болсақ:
болжау - өндірістік ағым кестесінде айналымға енетін заттар мен материалдардың физика-химиялық және өрт және жарылыс қауіпті қасиеттерінің сипаттамаларына сүйене отырып, әр жұмыс орнында және тұтастай кәсіпорында төтенше жағдайлардың туындау мүмкіндігін болжау (жоспарлау) және қауіптер мен олардың көздерінің өзара жанасу ықтималдығын бағалау. Жоспарлау келешектегі болуы мүмкін (орындалу мерзімі бір жылдан асады), ағымдағы (ағымдағы жылдың орындалу мерзімімен); екі деңгейден тұруы мүмкін: бүкіл кәсіпорынды жоспарлау (ұзақ мерзімді және ағымдағы жоспарлау); өндірістік құрылымдық бөлімдер (цехтар) деңгейінде жоспарлау;
ұйымдастыру - ықтимал жазатайым оқиғалардың алдын алу үшін ұйымдасқан түрде қосарланған (материалдық және әлеуметтік) ағзаны құру. Өндіріс технологиясына сәйкес қабылдаулар мен еңбек әдістерін белгілеу; қолайлы еңбек жағдайларын жасау; анықталған кемшіліктерді уақытты нақты көрсетумен жедел жою;
өкім жүргізу - кәсіпорында белгіленген қауіпсіздік ережелері мен стандарттарын ұдайы және мүлтіксіз орындауға персоналды мәжбүрлеу үшін ұйымдастырушылық және әкімшілік шаралар қолдану;
үйлестіру - жоғары сапалы өндірістік қауіпсіздік жүйесін құру үшін кәсіпорын персоналының барлық бірлескен іс-әрекеттерін біріктіру, байланыстыру, үйлестіру: өндірістік процестің жұмыс істеу ерекшеліктеріне қатысты қызметкерлерді қауіпсіздік ережелеріне үйрету (нұсқаулар, оқыту, еңбекті қорғау бойынша комиссияларының қызметі және т.б.);
бақылау - әр жұмыс орнының, учаскенің, шеберхананың және тұтастай кәсіпорынның қауіпсіздік жүйесін бақылау. Еңбекті қорғау және өнеркәсіптік қауіпсіздік бойынша іс-шаралар жоспарларының орындалуын бақылауды: еңбекті қорғау қызметі кәсіподақ комитетімен және еңбекті қорғау комиссиясымен бірлесіп жүзеге асырады; өндірістік құрылымдық бөлімшелерде, қызметтерде - осы құрылымдық бөлімшелердің басшылары мен мамандары бақылайды. Іс-шаралардың орындалуы мерзімді түрде қауіпсіздік сұрақтары бойынша кеңестерінде қаралып отыруы мүмкін. Іс-шаралар жоспарларының, келісімдердің және ұжымдық келісімдердің орындалуы туралы есептерді басшылар жоспарланған есептерде тыңдайды.
Осы түсінікпен өндіріс қауіпсіздігі мәселесі менеджер үшін бас ауруы ғана болмайды. Өндіріс қауіпсіздігін басқарудың әкімшілік бағыты болжау (жоспарлау) арнайы қасиетін қамтиды - бұл оның негізгі басқару функциясы. Өндіріс қауіпсіздігін басқару үшін болжау (жоспарлау) ерекше маңызды. Бұл кәсіпорынның бүкіл әлеуметтік организмінің мәселесі. Кәсіпорынның қауіпсіздік менеджменті болжау жұмыстарын ұйымдастырудың қабылданған қағидаттарын басшылыққа алуы керек, бұл қауіпсіздік мәселелерінің сапалы сипаттамаларын, оларды тиімді пайдалану жағдайларын және оларды жақсарту тенденцияларын тез арада алуды қамтамасыз етуі керек. Бұл талаптардың орындалуы болжау бойынша жұмысты ұйымдастырудың келесі қағидаттарын ескеріп жүргізілгенде мүмкін: адрестілік, параллельдік, үздіксіздік, тікелейлілік, автоматтылық, адекваттылық, бейімділік және т.б.
Адрестілік принципі нақты ғылыми-зерттеу немесе тәжірибелік-конструкторлық ұйым, сонымен қатар нақты өнімді шығаратын кәсіпорын үшін болжамдарды орындау болып табылады [12].
Кәсіпорынның әртүрлі қызметтерінің болжау бойынша параллельділік жұмыс принципі бастапқы ақпаратты жинау және өңдеу уақытын қысқарту және болжамның өзін орындау үшін қолданылады.
Үздіксіздік қағидаты болжам аяқталғаннан кейін және қажет болған жағдайда түзетулер енгізілгеннен кейін келіп түсетін қосымша ақпаратты жүйелі жинау мен өңдеуден тұрады.
Тікелейлілік қағидаты ақпараттың бір орындаушыдан екіншісіне қысқа жолмен берілуін талап етеді.
Автоматтылық принципі - бастапқы деректерді жинауға және өңдеуге, болжауды орындауға уақыт пен еңбек шығындарын азайтудың негізгі қағидаларының бірі.
Сайма-сайлық принципі пайдалы әсердің анықталған тенденцияларын іске асыру ықтималдығын және оны алу шығындарын дәл бағалауға көмектеседі (бір құрылымдық бөлімшеде қауіпсіздік мәселелерін шешудің әдістерін қолданудың оң тәжірибесін басқаларында қолдануға болады).
Болжамдардың бейімделу принципі - бұл жүйе ретінде объектінің сыртқы және ішкі ортасының факторларын зерттеу және максималды пайдалану, болжау әдістері мен параметрлерін осы факторларға, нақты жағдайға бейімдеу [13].
Осылайша, қауіпсіздік шараларын жоспарлау функциясы жабдықтың, жұмыс орнының, технологиялық процестің қауіпсіздігіне қойылатын талаптарды орнатуда, орнату және іске қосу кезінде осы талаптардың орындалуын тексеруде, өндірістік бақылау шараларын жоспарлауда, жоспарланғандай жабдықтардың сенімділігі мен қауіпсіздігін сақтау, профилактикалық жөндеу, сауалнамалар, сынаулар және т.б. бойынша алдын-алу жұмыстарын жоспарлауда жүзеге асырылады.
Бірақ айта кету керек, жоспарлау іс-шаралардың жоспарын қамтамасыз ету қызметінсіз мүмкін емес. Жоспарлау процесін құқықтық, қаржылық, ақпараттық және техникалық қамтамасыз етуді ажыратып алу керек. Заңдық қамтамасыз ету - бұл Қазақстан Республикасының Конституциясынан бастап кәсіпорынның стандарттарына және жұмыс орнында қауіпсіздік шаралары туралы нұсқауларға, жоспарланған іс-шараларды толық көлемде жүргізуге мүмкіндік беретін құжаттарға дейінгі құжаттарды қамтиды. Қауіпсіздікті қамтамасыз ету шараларын қаржылық қолдау жоспарланған барлық іс-шараларды өткізуге мүмкіндік беретін қаражат бөлуді қарастырады. Бұған жұмыс орнының қауіпсіздігін қамтамасыз ету, технологиялық процесс, қорғаныс жүйелері, жұмысшыларды оқыту, алдын-алу шаралары мен тексерулер, ұжымдық және жеке қорғаныс құралдары және т.б. жатады. Қауіпсіздік шараларын ақпараттық қамтамасыз ету жұмыс орындарындағы және технологиялық процестердегі қауіпсіздік параметрлері туралы, олардың рұқсат етілген мәндері, өндірісті бақылаудың мерзімдері мен нәтижелері, қауіпсіздік шаралары жоспарлары, жарақаттар мен ауруларды талдау нәтижелері және т.б. туралы ақпаратты қамтиды. Қауіпсіздік шараларын техникалық қамтамасыз ету жұмыс орындарының және технологиялық процестердің жабдықтарына, приборларға, ұжымдық және жеке қорғаныс құралдарына, плакаттар және қауіпсіздік белгілеріне орнатылған қауіпсіздікті қамтамасыз етуге арналған құрылғыларды, сондай-ақ құралдарды тексеруге және сынауға арналған барлық қорғаныс жабдықтарын қамтиды [14].
Жоспарлау процесі қауіпсіздік шараларын басқарумен бірге жүруі керек, оның құрамына түрлі шаралар арқылы қауіпсіздік деңгейін жоспарларға сәйкес реттеу кіреді (мысалы, қауіпсіздік параметрлерін бақылау; қауіпсіздік параметрлерін рұқсат етілген мәндермен салыстыру; параметрлерді рұқсат етілген мәндерге өзгерту немесе тенденциялардың өзгеру мүмкіндігін бағалау; қауіпсіздікті басқару туралы шешім қабылдау)және шешімді тәжірибеде қолдану).
Сондай-ақ, қауіпсіздік жай-күйі, қабылданған шаралардың нәтижелері, жазатайым оқиғалар, аурулар туралы, қауіпсіздікті қамтамасыз етуге жұмсалған қаражат туралы барлық деректердің жинақталуын қамтамасыз ететін болжау (жоспарлау) іс-шараларын жүзеге асыруда есепке алу және талдау функциясы туралы айтпау мүмкін емес. Жинақталған мәліметтер негізінде қауіпсіздіктің жай-күйіне сандық және сапалық талдау жүргізу қажет, оның нәтижелері қауіпсіздікті қамтамасыз ету бойынша іс-шаралар жоспарын нақтылауға және қажет болған жағдайда түзетуге мүмкіндік береді.
Осылайша, өндірістің қауіпсіздігін басқару қазіргі әлемде елдердің, корпорациялардың және фирмалардың басты байлығына айналатын маңызды материалдық емес ресурсты - адами капиталды қалыптастыруға және сақтауға бағытталған болуы керек. Бұл үшін адам капиталын тасымалдаушылар -жұмысшыларға қауіпсіз еңбек жағдайларын жасау, олардағы техникалық білімнің қажетті деңгейін қалыптастыру қажет. Бұл қазіргі өндіріс жағдайында кәсіпорынның сәттілік факторы ретінде қауіпсіздігін басқарудың басты миссиясы [14].
OHSAS 18001 спецификациясы ұйымға қауіпсіздік пен денсаулықты басқару жүйесіне төнетін қатерді басқаруға және тиімділігін арттыруға мүмкіндік беретін кәсіби қауіпсіздік және денсаулық менеджменті жүйесіне қойылатын (OHSAS) талаптарды ұсынады.
OHSAS 18001 талаптарына сәйкес компания өз қызметі барысында туындайтын барлық қауіптер туралы білуі керек. Бұл тәсілді практикада қолдану үшін Халықаралық еңбек ұйымы әзірлеген еңбекті қорғауды басқару жүйесі (ЕҚБЖ) ұсынылды, соған сәйкес негізгі міндет іске асырылады: компанияның тәуекелдерін азайту (1 сурет).
Сурет 1 Еңбекті қорғауды басқару жүйесінің ұйымдық сұлбасы
Бұл сұлба ЕҚБЖ құрылысында үрдістік және жүйелік тәсілдерді қолдануға мүмкіндік береді, бұл оның жұмысының тиімділігін арттыруды қамтамасыз етеді. Компанияның еңбекті қорғау саласындағы қызметі тәуекелдерді басқаруға бағытталған өзара байланысты процестер жүйесімен ұсынылған.
OHSAS 18001 стандартына сәйкес ұйым берілген үлгіге сәйкес денсаулық пен қауіпсіздікті басқарудың кәсіби жүйесін жасауы және жүргізуі керек (2-сурет) [15].
Сурет 2 Кәсіпорынның еңбекті қорғау мен өндірістік қауіпсіздігін басқару моделі
Модельге сәтті жұмыс атқаратын менеджмент жүйесінің 6 элементі кіреді:
- кәсіби қауіпсіздік пен денсаулық саласындағы саясаты;
- жоспарлау;
- енгізу және жұмыс істеу;
- тексеру және түзету әрекеттерін жүргізу;
- басшылық тарапынан талдау;
- үздіксіз жетілдіру.
Ұлттық стандарт сонымен қатар ЕҚБЖ моделін ұсынады.
Халықаралық және қазақстандық стандарттар ұсынған кәсіби денсаулық пен қауіпсіздікменеджменті жүйесі мен еңбекті қорғауды басқару жүйесі бірыңғай әдістемеге негізделген деп айта аламыз. Жүйелер мазмұнында бірдей элементтерге ие.
ЕҚБЖ құру және оның жұмыс істеу әдістемесі белгілі: жоспар - орындау - бақылау - іс-қимыл қағидаттарына негізделген.
ЕҚБЖ басқару объектісі - бұл жұмыс орындарында, өндірістік бөлімдерде және тұтастай алғанда ұйымда қауіпсіз және салауатты еңбек жағдайларын қамтамасыз етуге арналған функционалды қызметтер мен ұйымның құрылымдық бөлімшелерінің қызметі [15].
ЕҚБЖ міндеттерін шешу ұйымды басқарудың барлық деңгейлерінде менеджерлер мен орындаушылардың функцияларына, заң актілерінде, жарлықтарда, жарғыларда, ережелерде, нұсқаулықтарда және басқа стандарттарда, сондай-ақ еңбек ұжымдарының шешімдерінде бекітілген құқықтары мен міндеттеріне сәйкес басқару шешімдерін қабылдау және орындау арқылы жүзеге асырылады. .
Жаңа қағидаттарға негізделген ЕҚБЖ әзірлеу үшін ұйымдағы еңбекті қорғау жағдайын егжей-тегжейлі талдау және бағалау қажет.
Құжаттаманың қосымша деңгейі ретінде (ірі кәсіпорындарда), мысалы, агрегаттық журналдар, технологиялық карталар, бұйрықтар және т.б. енгізіледі.
Жаңа тәсілге сәйкес қауіпсіздік жұлдызы салынды (3-сурет). Ұйымда оның құрамдас бөліктерінің болуы қауіпсіздік пен еңбектің қолайлы жағдайларын жасаудың негізін құрайды.
Қауіпсіздік жұлдызының құрылуы еңбекті қорғау және қауіпсіздік мәселесі осы сипаттағы мәселелермен тікелей айналысатын бірнеше құрылымдық бөлімшенің проблемасы ғана емес екенін көрсетеді. Еңбекті қорғау мәселелеріне жүйелі түрде қарау керек. Кәсіпорынның өзіне де, оның қауіпсіздігіне де (жеткізушілерден тұтынушыларға) әсер ететін көптеген факторларды ескеру қажет.
Еңбекті қорғауды басқару жүйесін қалыптастыру еңбекті қорғау саясатын әзірлеуден, өндірісті басқарудың барлық деңгейлеріндегі жұмыс берушілер мен жұмысшылар үшін (менеджерлер, мамандар, қызметкерлер, жұмысшылар) белгілі бір функциялар мен міндеттерді белгілеуден басталады. Төменде еңбекті қорғау шараларын жоспарлау және олардың орындалуын ұйымдастыру қарастырылған. Сонымен қатар, тұрақты мониторинг, есепке алу, жүргізіліп жатқан жұмысты талдау және бағалау жүргізіледі [16].
Сурет 3 Қауіпсіздік жұлдызы
Әлемдік тәжірибеде еңбекті қорғауды басқару жүйесінің тиімділігін бағалау кезінде қауіпті факторлар немесе ықтимал қауіптер туралы мәліметтер қолданылады. Апаттар мен жарақаттану көрсеткіштерін (реактивті көрсеткіштер) бағалау әрдайым дұрыс бола бермейді. Белсенді көрсеткіштерді мақсатты түрде ескерген жөн, яғни менеджерлердің жұмысын еңбекті қорғау саласында қол жеткен нәтижелерге сәйкес бағалау керек.
Ұйымдарда еңбек қауіпсіздігін басқару жүйесін құру әкімшілік реформа жағдайында және қауіпсіздік техникалық регламенттерін әзірлеуге және енгізуге байланысты мемлекеттік қауіпсіздік жүйесін жетілдіруге байланысты өзекті болып табылады.
Еңбекті қорғауды басқару жүйесін ұйымда құру, оның бәсекеге қабілеттілігін арттыратын және бәсекелестік артықшылықтарын тудыратын нарықтағы беделінің жақсаруына әкеледі. Мұндай жүйелерді құру алдымен қауіпсіздік, содан кейін жұмыс ұранымен жүруі керек [17].
1.3 Қазақстандық кәсіпорындарда кәсіби денсаулық пен қауіпсіздік менеджменті жүйесін енгізудің ерекшеліктері
Қазіргі жағдайда отандық компаниялардың еңбекті қорғауды басқарудың жаңа қағидаттарына көшуі жүзеге асырылуда, ол негізінен ҚР СТ 12.0.001 негізделеді.
Дәстүрлі тәсіл, негізінен, ЕҚБЖ қалыптастыру сұрақтары бойынша ұйым әзірлеген нормативтік, әдістемелік, ұйымдастырушылық және басқа құжаттаманың талаптарын сақтау болып табылады. Жаңа тәсіл ұйым мәдениеті, қызметкерлердің мінез-құлқы, жауапкершілікті жоғарылату және ұйымның белгілі бір мақсаттарға ұмтылуы сияқты факторларды қолданудан тұрады.
Айта кету керек, біздің елімізде ұзақ уақыттан бері кәсіптік жарақаттарды бағалауға қате қалыптасқан көзқарас қолданылып келеді. Өндірісте басты назар өлімге әкелетін және ауыр жағдайларға аударылады, жеңіл жарақаттар мен микро-жарақаттар онша ескерілмейді (зерттелмеген және ескерілмеген), сондықтан қауіпті факторлар мен қауіп-қатерлер талданбайды және басқарылмайды.
Сайып келгенде, бұл жазатайым оқиғалар статистикасының үлкен бұрмалануына әкелді [18].
Сонымен бірге, батыстық және отандық зерттеулер көрсеткендей, бір өлім жағдайының алдында өкпеге жақын жердегі ауыр жарақат, (бір күнге немесе одан да көп күнге созылған жұмысқа қабілетсіздікпен байланысты), жұмыс орнында бір мыңнан үш мыңға дейінгі микрожарақат немесе мыңдаған қауіптер пайда болады. Мұның бәрін Дюпон пирамидасы түрінде - жарақат пен қауіптің таралу пирамидасы түрінде суреттеуге болады (4 сурет).
Сурет 4 Дюпон пирамидасы
Кәсіпорындарда жазатайым оқиғаларды немесе кез-келген оқиғаларды тергеудің маңызы зор. Осы мақсатта қауіптілікті талдау әдістері мен жұмысқа қабілеттіліктен айырылу арасындағы байланыс әдістерін, ақау ағашын талдау, қателіктер ағашы талдау әдістері қолданылады. Әдістердің мәні - оқиғаның кезекпен, кезең-кезеңімен зерттелуі.
Ұйымдағы еңбекті қорғауды басқарудың жаңа тәсілдерін жүзеге асыруда жоғары және орта деңгейдегі менеджерлердің, сондай-ақ шеберлер мен жұмысшылардың рөлі мен жұмысын бағалаудың түбегейлі жаңа әдісі бар [19].
Ұйымның жоғары басшылығы еңбекті қорғау саясатына жауап береді, еңбекті қорғау мәселелерін шешуде көшбасшылықты көрсетеді және оның саясатын жүзеге асыруға мүдделі. Осы мақсатта басшылық саясатты жүзеге асырудың мақсаттары мен міндеттерін анықтайды, олардың негізінде корпорацияның еңбекті қорғау саласындағы философиясын қалыптастырады және, осылайша, оны ұйымдастыруда еңбекті қорғаудың корпоративтік мәдениетін қалыптастырады.
2005 жылғы 1 қаңтардан бастап қазақстандық компаниялардың қызмет тәжірибесіне ҚР СТ 12.0.001 енгізілуі барлық ұйымдардың нарықтық экономикаға және халықаралық талаптарға сәйкес келетін еңбек қауіпсіздігі менеджменті жүйесінің жаңа моделін жасауға кеңінен ауысуы туралы айтуға мүмкіндік береді. 2005 жылдың желтоқсанында, Қазақстанның металлургиялық тәжірибесінде алғаш рет әлемдегі металлургия кешеніндегі ең ірі ұйымдардың бірі BVQI (Франция) өзінің өндірістік қауіпсіздігі мен еңбекті қорғауды басқару жүйесінің OHSAS 18001 стандартына сәйкестігіне сертификаттаудан өтті, және команда халықаралық сертификатқа ие болды. [20]. Сонымен қатар, OHSAS 18001 стандарты негізінде жұмыс істейтін кәсіпорындардың қатарына жатады. 2016 жылы компания ИСО 14001 және OHSAS 18001 стандарттарының талаптарына сәйкес өнеркәсіптік қауіпсіздік, еңбекті және қоршаған ортаны қорғауды басқару жүйесінің үшінші аудитін өткізді.
Еңбекті қорғау және кәсіби қауіпсіздік менеджмент жүйесін дамыту бойынша белсенді жұмыстарды металлургия зауыты жүзеге асырады. Компания басшылығы металлургиядағы еңбекті қорғау ғылыми-зерттеу институтымен OHSAS 18001 халықаралық стандартына сәйкес келетін еңбекті қорғау және кәсіби қауіпсіздікті басқару жүйесін әзірлеу туралы келісім жасасты.
Сонымен бірге, ЕҚБЖ жаңа үлгілерін әзірлеу және енгізу тәжірибесі өте маңызды және өткір проблеманы атап көрсетті - бұл ЕҚБЖ әзірлеуді және енгізуді қалайтын кәсіпорындар мен ұйымдардың нормативтік-құқықтық қамтамасыз етілуінің жеткіліксіздігі.
Осы мақсатта 2005 жылдың шілдесінде халықаралық және қазақстандық сарапшылар тобы Қазақстанның еңбек қатынастары департаментінің мамандарымен бірлесіп, ЕО есебінен жүзеге асырылатын еңбекті қорғау және қауіпсіздік бойынша нормативтік-құқықтық базаны жақындастыру екі жылдық жоба бойынша жұмыс бастады (ЕО пен Қазақстан ынтымақтастығы аясында) [21].
Бұл жобаның мақсаты - Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігіне еңбекті қорғау саласындағы қазақстандық заңдар мен стандарттарды қайта қарау мен жетілдіруде көмек көрсету. Жоба Қазақстан Республикасының заңнамасын ЕО заңнамасымен және басқа халықаралық стандарттармен жақындастыруға ықпал етуге арналған [22].
Менеджменттің қазіргі жаһандық тенденциялары - бұл ұйым қызметінің әр түрлі аспектілерін басқару, әдетте, өндіріс қауіпсіздігін басқару, қоршаған ортаны қорғау және сапа менеджменті кіретін интеграцияланған негізде жүзеге асырылады. Сондықтан OHSAS 18001 халықаралық стандарты алғашында ISO 9000 және ISO 14000 стандарттарымен үйлесімділікті ескере отырып әзірленген, яғни ISO 9000, ISO 14000 және OHSAS 18001 стандарттарының талаптарына сәйкес интеграцияланған басқару жүйесін құру туралы айтуға болады.
ИСО 9001 стандартының әдістемесі мен талаптарының икемділігі мен әмбебаптығы, оның талаптарына сәйкес келетін сапа менеджменті жүйесінің негізінде ерекше қиындықтарсыз, кәсіпорынның корпоративті басқару жүйесін ISO 14000 және OHSAS 18001 талаптарына сәйкес келтіруге мүмкіндік береді. Бұл стандарттау нысандарының құрылымы мен құрамының жақындығына байланысты.
Бұл жағдайда бірқатар жаңа құжаттарды әзірлеу және сапа менеджменті жүйесінің бірқатар құжаттарын, соның ішінде сапа саласындағы саясатты және кәсіпорынның мақсаттарын, экологиялық, қауіпсіздік және денсаулық мәселелерін ескеретін бағдарламалар мен жоспарларды әзірлеу қажет болады.
Осылайша, біріктірілген менеджмент жүйесін құру - еңбек қауіпсіздігі менеджментінің тиімділігін арттырудың келесі қадамы және тұтастай алғанда ұйымның қызметі.
Қазіргі уақытта отандық ұйымдардың жетекшілері мен мамандары ұйымға сенімділікті қамтамасыз ету үшін өнімнің сапасын жақсарту және бағаны төмендету ғана емес, сонымен бірге ұйымның беделін арттыру, оның ішінде еңбек жағдайлары мен еңбекті қорғауды жақсарту қажет деген түсінікке келді.
Ұйымда ЕҚБЖ болуы, сондай-ақ оларды сертификаттау кәсіпкерлерге ұйым басшылығының осы бағыттарда мақсатты жұмыстар жүргізетініне сенімділік береді. Сондықтан халықаралық нарыққа шығатын ұйымдар еңбекті қорғауды басқару жүйесін құруды бастайды және оларды сертификаттауды жүргізеді [23].
2 ШЖҚ РМК Ұлттық сараптау орталығында қауіпсіз өндіріс жүйесін әзірлеу мен енгізу процесін зерттеу
2.1 Кәсіпорынның қолданысындағы қауіпсіз өндіріс жүйесінің сипаттамасы
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі Қоғамдық денсаулық сақтау комитетінің Ұлттық сараптама орталығы шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорны халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығын қамтамасыз ету саласындағы қызметті жүзеге асырады. ҰКП - бұл Қазақстан Республикасының барлық аумағын қамтитын кең филиалдық жүйесі бар жүйе. Орталық санитарлық-эпидемиологиялық сараптаманы үнемі жетілдіруге, зерттеу уақытын қысқартуға, денсаулық сақтау қажеттіліктеріне нақты және сенімді нәтижелерді қамтамасыз етуге, сондай-ақ эпидемияға қарсы және профилактикалық шаралардың уақтылы болуын қамтамасыз етуге бағытталған. Орталық тұрғындардың өмірі мен денсаулығының қауіпсіздігін қамтамасыз етуге тырысады. Орталық қажетті жұмыс жағдайларын қамтамасыз ете отырып, өз қызметкерлерінің кәсіпқойлығын арттыруға тырысады.
ШЖҚ РМК Ұлттық сараптама орталығында ISO 9001:2016 халықаралық стандартының талаптарына сәйкес келетін сапа менеджменті жүйесі енгізілген.
ШЖҚ РМК Ұлттық сараптама орталығында қауіпсіз өндіріс жүйесі енгізіліп, жұмыс істеуде. Қауіпсіз өндіріс жүйесі (ҚӨЖ) - бұл өндірістік және экологиялық қауіпсіздік саласындағы компания қызметінің әр түрлі аспектілерін көрсететін кешенді басқару жүйесі. Оған еңбекті қорғау, өнеркәсіптік қауіпсіздік және қоршаған ортаны қорғау кіреді. ЕНS қызметі - бұл ҚӨЖ-нің жұмысына жауап беретін кәсіпорынның құрылымдық бөлімшесі.
ҚӨЖ 2003 жылдан бері келесілердің негізінде жұмыс істейді:
- OHSAS 18001 Өнеркәсіптік қауіпсіздік және еңбекті қорғау саласындағы менеджмент жүйесі. Талаптар;
- ISO 14001 Экологиялық менеджмент жүйесі. Пайдалануға арналған нұсқаулықпен сипаттама ;
- корпоративтік стандарттар жүйесі.
ҚӨЖ мақсаты - заңнамалық және нормативтік актілердің талаптарын сақтай отырып, еңбек қызметі барысында персоналдың қауіпсіз жағдайлары мен еңбегін, экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, қызметкерлердің өмірі мен денсаулығын сақтау.
EHS қызметінің құрамы аз, оның құрамына еңбекті қорғау, өнеркәсіптік қауіпсіздік және қоршаған ортаны қорғау менеджері және еңбекті қорғау, өнеркәсіптік қауіпсіздік және қоршаған ортаны қорғау маманы кіреді.
Жоғарыда айтылғандай, ҚӨЖ экологиялық стандарт негізінде де жұмыс істейді. Осыған байланысты, қоршаған ортаны қорғау саласында келесі іс-шаралар жүзеге асырылады:
- нөсерлі сулардың ағып кетуіне тұрақты мониторинг жүргізу;
- қалдықтардың пайда болу нормативтері мен оларды жою лимиттерін келісу және бекіту;
- шығарындылардың ұйымдастырылған көздерінен атмосфераға зиянды заттардың шығарылуын бақылау және кәсіпорындағы шаң мен газды алу жүйесінің тиімділігін бақылау.
Кәсіпорындағы ҚӨЖ ашықтық, қол жетімділік және жариялылық қағидаттары негізінде жұмыс істейді. Құқық бұзушылықтар немесе кез келген оқыс оқиғалар туралы барлық ақпарат Flash-хабарламаларды пайдаланатын барлық қызметкерлерге жеткізіледі.
Кез-келген сәйкессіздіктерді тұрақты негізде анықтау үшін еңбекті қорғау, өнеркәсіптік қауіпсіздік және қоршаған ортаны қорғау саласындағы қауіпсіз өндіріс талаптарына (кәсіпорынның жұмыс нормативтері, ең қатаң талаптарды қолдану қағидаты бойынша Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптары) сәйкестігіне мониторинг жасалады, оны күнделікті, апта сайын, ай сайын кәсіпорынның өндірісінде жауапты адамдар (супервайзерлер) және EHS қызметі қызметкерлері ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
9
1 Кәсіпорындағы еңбек қауіпсіздігі және өндірістік қауіпсіздік жүйесін қалыптастырудың заманауи тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
11
1.1 Кәсіпорындағы кәсіби қауіпсіздікті қамтамасыз ету туралы көзқарастар эволюциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
11
1.2 Өнеркәсіптегі кәсіби денсаулық пен қауіпсіздік менеджменті жүйесін қалыптастыру процесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
13
1.3 Қазақстандық кәсіпорындарда кәсіби денсаулық пен қауіпсіздік менеджменті жүйесін енгізудің ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
21
2 ШЖҚ РМК Ұлттық сараптау орталығында қауіпсіз өндіріс жүйесін әзірлеу мен енгізу процесін зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
25
2.1 Кәсіпорынның қолданысындағы қауіпсіз өндіріс жүйесінің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
25
2.2 Кәсіпорында қауіпсіз өндіріс жүйесін қалыптастыру процесін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
30
2.3 Кәсіпорындағы қауіпсіз өндіріс жүйесі қызметінің нәтижелілігін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
36
3 Кәсіпорында тиімді кәсіби денсаулық пен қауіпсіздік менеджментін қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
40
3.1 Кәсіпорындаңы қауіпсіз өндіріс жүйесінің нәтижелілігін арттыру бойынша ұсыныстар әзірлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
40
3.2 Кәсіпорынға қауіпсіз өндіріс жүйесін енгізу мен әзірлеу процесін жақсарту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
42
3.3 EHS аясында біріккен менеджмент жүйесінің механизмін жетілдіру ... ...
46
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
48
Пайданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
50
Қосымша
Кіріспе
Еңбекті қорғау саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі мақсаты - еңбек қызметі барысында жұмысшылардың өмірі мен денсаулығын сақтау.
Тұтастай алғанда елде құрылған еңбекті қорғауды басқару жүйесі өзінің тиімділігін дәлелдеді - соңғы жылдары өндірістік жарақаттану деңгейінің тұрақты тенденциясы байқалды, ауыр және өліммен аяқталған жұмыстардағы жазатайым жағдайлар азайды.
Соңғы жылдары өліммен аяқталатын өндірістік жарақаттану көрсеткіштерінде оң өзгеріс болғанына қарамастан, қазақстандық кәсіпорындардағы жұмысшылардың еңбек жағдайлары мен еңбегін қорғауды түбегейлі жақсартуға қол жеткізілген жоқ.
Халықаралық қауымдастыққа Қазақстанның экономикалық интеграциясы процестері халықаралық стандарттарға бағдарланған еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау менеджменті жүйесіне жаңа талаптар қояды. Бұл талаптар OHSAS (қысқартылған - Occupational Health and Safety Assessment Series) Денсаулық сақтау және қызметкерлердің қауіпсіздігін басқару жүйелері. Талаптар халықаралық стандартымен сәйкестендірілген ҚР СТ 12.0.001-2005 Еңбек қауіпсіздігі стандарттарының жүйесі. Ұйымдағы еңбекті қорғау менеджментіне қойылатын жалпы талаптар стандартына нормативті түрде бекітілген.
OHSAS 18000 техникалық сипаттамасы еңбекті қорғауды басқаруға белсенді тәсіл ұсынады. Ол бұл ұйым өз қызметінде пайда болатын қызметкерлердің денсаулығы мен қауіпсіздігіне ұйым бақылау жасай алатын барлық қауіптерді анықтауы керек деп санайды. Сонымен қатар, стандарт кәсіпорынды басқару шараларын таңдауда шектемейді және тек заңның талаптарын ғана емес, сонымен қатар ең жақсы халықаралық тәжірибе мен ғылыми зерттеулерді ескеруді ұсынады.
Айта кету керек, халықаралық деңгейде OHSAS 18000 стандарттары өзінің әмбебаптығының арқасында үлкен танымалдылыққа ие болды. Онда сапаны қамтамасыз ету үшін жұмысты ұйымдастыру қандай өнім шығаратынына немесе қандай қызмет көрсететініне қарамастан, компанияның қандай ауқымда жұмыс жасайтындығына тәуелді болмайтын минималды талаптары бар.
OHSAS 18001 талаптарына сәйкес құрылған, еңбекті қорғау мен қауіпсіздікті басқарудың тиімді жүйесі, оның дамуының алғашқы кезеңдерінде, жазатайым оқиғалар, төтенше жағдайлар нәтижесінде болатын төлемдер мен айыппұлдарды азайту арқылы айтарлықтай экономикалық пайда әкелуі мүмкін.
Халықаралық сертификаттау органы мойындаған кәсіби денсаулық пен қауіпсіздік менеджмент жүйесі компанияға тұтынушылардан, серіктестерден және жеткізушілерден, оның ішінде шетелдіктер тарапынан сенімді арттырады. Бұл сонымен қатар өнім өндіретін қазақстандық ұйымдар мен кәсіпорындардың серпінді және сапалы дамуына ықпал етеді және Қазақстанның ғаламдық кеңістікке кіруіне мүмкіндік береді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - өндіріс қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша ұсыныстар әзірлеу.
Міндеттері:
1. Кәсіпорындағы еңбек қауіпсіздігі және өндірістік қауіпсіздік жүйесін қалыптастырудың заманауи тәсілдерін зерттеу;
2. ШЖҚ РМК Ұлттық сараптама орталығы қауіпсіз өндіріс жүйесін құру және енгізу процесін зерттеу.
3. Кәсіпорындағы еңбек қауіпсіздігі мен еңбекті қорғауды тиімді басқару жүйесін қалыптастыру.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі - ШЖҚ РМК Ұлттық сараптама ортылығындағы кәсіби денсаулық және қауіпсіздік менеджменті жүйесі. Зерттеу пәні - кәсіби денсаулық пен қауіпсіздікті басқарудың жүйесін құру және енгізу мәселелері.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізі қазіргі заманғы отандық және шетелдік авторлардың өзекті еңбекті қорғау және кәсіпорындағы еңбек қауіпсіздігі мәселелерін зерттейтін, сондай-ақ арнайы мерзімді басылымдар мен электрондық ресурстардағы жарияланымдарды зерттеу болды.
Зерттеудің практикалық негізі ШЖҚ РМК Ұлттық сараптама ортылығындағы еңбекті қорғау мен өнеркәсіптік қауіпсіздікті реттейтін ішкі құжаттамада келтірілген мәліметтер, сондай-ақ зерттеліп отырған кәсіпорынның бухгалтерлік және қаржылық есептері алынды.
1 Кәсіпорындағы еңбек қауіпсіздігі және өндірістік қауіпсіздік жүйесін қалыптастырудың заманауи тәсілдері
1.1 Кәсіпорындағы кәсіби қауіпсіздікті қамтамасыз ету туралы көзқарастар эволюциясы
Қазіргі кезеңде өндіргіш күштердің дамуы, жаңа технологиялар мен материалдардың қолданылуы, әртүрлі процестердің энергиямен жарақтандырылуының артуы көптеген құрбандармен, елеулі моральдық және материалдық шығындармен қатар жүреді.
Қазіргі уақытта әлемде жыл сайын 300 мыңнан астам адам өндірістік авариялар салдарынан қайтыс болады, яғни әр 1,5 секунд сайын бір адам қайтыс болып, 1000-нан астам адам жарақат алады. [1]
Өндірістегі жазатайым оқиғалар, кәсіптік аурулар үлкен экономикалық залал келтіреді. Қазақстанда бұл аталған зиян келтіру шығынарын есептеу дұрыс жүргізілмеген, дегенмен мамандар жүргізген есептеулер кем дегенде жылына 300 миллиард теңгені құрайтынын көрсетеді. [2].
Еңбекті қорғау - бұл құқықтық, әлеуметтік-экономикалық, ұйымдастырушылық-технологиялық, санитарлық-гигиеналық, медициналық-профилактикалық, қалпына келтіру және басқа шараларды қоса алғанда, еңбек қызметі барысында жұмысшылардың денсаулығы мен өмірін сақтау жүйесі.
Ұйымдағы еңбекті қорғау - бұл ұйымның еңбекті қорғау туралы заңдар мен басқа да нормативтік құқықтық актілердің талаптарына сәйкес қызметкерлерінің еңбек құқықтарын қорғау, қауіпсіз еңбек жағдайларын сақтау және еңбек қызметі барысында денсаулығын және өмірін сақтау бойынша шараларды қабылдау [3].
Еңбекті қорғауды басқару жүйесі - қауіпсіз және салауатты еңбек жағдайларын қамтамасыз етуге бағытталған өзара байланысты құқықтық, ұйымдастырушылық, техникалық, әлеуметтік-экономикалық, санитарлық-гигиеналық, медициналық-профилактикалық және басқа шаралар кешені [4].
Қазақстанда нарықтық экономиканың қалыптасуы еңбек қауіпсіздігін басқарудың корпоративтік моделін құруды қажет етті. Бұл мәселенің шешімі еңбек қауіпсіздігі саясатына көзқарастар өзгерген кезде постиндустриалды дамумен байланысты жаһандық тенденциялар қатарында жатқандығын айта кету керек.
Өткен ғасырдың 70-ші жылдарының басында әлемдік экономика бастан кешірген дағдарыс энергия тасымалдауыштарына бағаның өсуіне байланысты экономикадағы назарды нарықты кеңейтуге ауыстыру қажеттілігін, экспортты ұлғайтуға және еңбек өнімділігін жоғарылатуға, сапаны жақсартуға және шығындарды азайтуға ауыстыру қажеттілігін анық көрсетті. Бірінші кезеңде бұл батыс компанияларында сапа менеджменті жүйесінің дамуына әкелді. Сапа үшін ауыр күреспен қатар, компаниялар қоршаған ортаны ластағаны үшін санкциялардан және жұмыс жағдайының қанағаттанарлықсыздығынан үлкен шығындарға ұшырағандықтан, бұл шығындар шығындарды азайту және ысыраптарды азайту жолындағы стратегиялық шығындарға жатқызылды, бұл қысқартулармен күресте компаниялардың барлық құрылымдық бөлімшелері енгізілді, нәтижесінде менеджмент жүйелері - қоршаған ортаны қорғау, содан кейін - еңбекті қорғауды басқару жүйесінде құрылды [5].
Британдық стандарттар институты бірқатар елдердің (Ұлыбритания, Жапония, Оңтүстік Африка Республикасы, Ирландия) ұлттық сертификаттау органдарымен бірлесе отырып, кез-келген ұйымның қауіпсіздігін басқару жүйесін бағалауға және сертификаттауға мүмкіндік беретін OHSAS 18001 Денсаулық пен өнеркәсіптегі қауіпсіздік менеджменті жүйесі-ерекшеліктері (Occupational health and safety assessment series) техникалық шартын әзірледі. [6].
OHSAS 18001 техникалық стандарт болып табылады және экономиканың белгілі бір саласына қарамастан барлық типтегі және көлемдегі ұйымдарға қолданылады.
Осы стандартқа сәйкес, кәсіби қауіпсіздік пен денсаулықты қамтамасыз ету саласындағы менеджмент жүйесі кәсіпорынның немесе ұйымның шаруашылық қызметіне байланысты денсаулыққа қатерді басқаруға ықпал ететін кешенді менеджмент жүйесінің бөлігі болып табылады.
Оған ұйымдық бөлім, жоспарлау, жауапкершілікті бөлу, белгіленген тәжірибе, процедуралар, процестер, сондай-ақ ұйымның кәсіби қауіпсіздік пен денсаулығын қамтамасыз ету саласындағы саясатын одан әрі дамыту, енгізу, жүзеге асыру, талдау және қолдау көздері кіреді.
OHSAS 18001 , кәсіби қауіпсіздік пен денсаулықты қамтамасыз ету саласындағы менеджмент жүйесіне қойылатын талаптар мыналарды ұйымдастыруға мүмкіндік береді:
- қызметкерлердің кәсіби міндеттерін орындаумен байланысты тәуекелдерді бақылау;
- өндірістік жарақаттану мен кәсіптік аурулардың деңгейін төмендету, осылайша оларды өндірудің тиімділігін арттыру.
2008 жылы Қазақстанның Мемлекеттік стандарты OHSAS 180001-дің қазақстандық аналогын, еңбек қауіпсіздігі стандарты ҚР СТ 12.0.001 Ұйымдағы еңбек қауіпсіздігі менеджменті жүйесіне қойылатын жалпы талаптар стандартын мақұлдады, және бұл қазақстандық тәжірибеде маңызды сәт болып табылады және халықаралық стандартқа сәйкес келеді.
Еңбекті қорғауды басқарудың тиімді жүйесін құру және қолдану - бұл еңбек қауіпсіздігі жағдайын жақсартудың үлкен мүмкіндігі. Мұндай жүйені пайдалану қызметкердің өмірін, денсаулығын сақтау мен оңтайлы еңбек жағдайларын жасаудың кепілі ғана емес, сонымен бірге өндірістің тұрақтылығына, өндірістің төмен бағасына бағытталған қадам болып табылады, бұл компанияның бәсекелік артықшылығының кілті болып табылады және инвестициялауға жол ашады, сонымен бірге кәсіпорын үшін жаңа құнды бағыттарды жасайды [7].
1.2 Өнеркәсіптегі кәсіби денсаулық пен қауіпсіздік менеджменті жүйесін қалыптастыру процесі
Қоғам дамуының қауіпсіздігі мен тұрақтылығы - бұл адамдар өмірінің жоғары материалдық және рухани деңгейіне жету жолдары мен тәсілдерін таңдау кезінде маңызды екі өзара байланысты ұғым. Бүгінгі таңда материалдық әл-ауқаттың өсуі ғылымның дамуынсыз және техносфераның дамуынсыз мүмкін емес екендігі белгілі, бұрақ бұл адамға және оның қоршаған ортасына бірқатар елеулі қауіптер тудырды. Сонымен қатар, бүгінгі таңда техносфераның дамуы өмір сүрудің қажетті шарты болып табылады.
Осыған орай, қазіргі жағдайда күрделі өнеркәсіп нысандарының қауіпсіз жұмыс істеуі мәселесі айрықша маңызға ие. Өнеркәсіптік аймақтың, қаланың қауіпсіздік деңгейі әлеуметтік-экономикалық даму жағдайымен, әртүрлі қызмет салаларында экологиялық таза технологияларды құру мен енгізудің ғылыми-техникалық және экономикалық мүмкіндіктерімен анықталады, бұл апаттар мен төменше жағдайлардың туындау мүмкіндігін қолайлы деңгейге дейін төмендетеді. Өндірістің шоғырлануы өндіріс ауқымының ұлғаюына байланысты ағымдағы және капиталды шығындарды үнемдеуге алып келеді. Сонымен бірге, ірі авариялар кезіндегі зиян мөлшері артып келеді, әсіресе ядролық отын циклы объектілерінде, химиялық және мұнай өңдеу зауыттарында [8]. Ірі өндірістік нысандарды дамыған инфрақұрылымы бар елді мекендерге орналастыру авариялар кезіндегі үлкен әлеуметтік шығындардың қаупін арттырады.
Сонымен бірге, жұмыстағы еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз етудің маңызды көрсеткіштерінің бірі қызметкерлердің дұрыс, қауіпсіз мінез-құлық нормаларын түсінуі екенін атап өткен жөн. Кейде бұл барлық техникалық және технологиялық жаңалықтардан гөрі маңызды, өйткені ол белгіленген қауіпсіздік талаптарын сақтауды талап етеді. Көптеген оқиғалар адам факторы деп аталады. Химиялық және мұнай-химия сияқты өнеркәсіптік өндірістің дамуына байланысты адам жіберетін қателіктердің бағасы айтарлықтай өсті. Қателік жасаған адамға ғана емес, қоршаған ортаға зардаптар әкелуі мүмкін.
Өндірістегі еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз ету өте маңызды, сондықтан осы саладағы шаралар адамдардың жұмыс орындарындағы белгілі бір іс-әрекеттерімен және, тиісінше, технологиялық процестермен байланысты болуы керек. Осы тұрғыдан алғанда, жұмыс орнындағы қауіпсіздік стратегиясын жасау үлкен маңызға ие, оның мақсаты әрбір қызметкердің санасында қауіпсіз еңбекке деген жеке қызығушылықты дамыту болып табылады. Өнеркәсіптік қауіпсіздікті қамтамасыз етудің заманауи тәжірибесі күрделі технологиялық жүйелерде, атап айтқанда өндірістік процестерде, машиналар мен жабдықтарды пайдалану кезінде, өндірістік учаскелердің операторлары мен басшыларының шешім қабылдауы кезінде, яғни кәсіпорынның үздіксіз жұмыс істеуін қамтамасыз ететін факторларға жүйелі көзқарасқа негізделген. Өндірістік авариялардың ауыр салдары мамандарды олардың ықтимал салдарын алдын-ала білуге және келтірілген залалды барынша азайтуға мәжбүр етеді, бірақ бұл үшін олардың пайда болу себептерін анықтап, олардың туындау ықтималдығына нақты баға беру керек.
Осы процестердің барлығын үйлестіру өндіріс қауіпсіздігін басқару деп аталады, ол кез-келген заманауи кәсіпорында тұрақты жұмыс істейтін персоналды ұстауға деген ұмтылыстың көрсеткіші ретінде болуы керек. Өндіріс қауіпсіздігін басқарудың негізгі міндеті - негізгі мақсатқа қол жеткізуде кәсіпорынның әртүрлі қызметтерін шебер үйлестіру: өндірістік қауіпсіздік. Өндірістік қауіпсіздік менеджментінің міндеті, негізінде қауіпсіздік мәселелерімен байланысты өзара әрекеттесетін және өзара байланысты процестерді біртұтас желіге біріктіру және кәсіпорынның жалпы басқару құрылымына кірігу. Егер өндірістік қауіпсіздік қызметінің барлық аспектілері бірыңғай қағидаттар негізінде, бірыңғай интеграцияланған басқару жүйесі аясында басқарылса, оның тиімділігі мен нәтижелілігі анағұрлым жоғары болады [9].
Менеджмент жүйесі - бұл миссияны, стратегияны, саясатты іске асыру және ұйымның мақсаттарына қол жеткізуге арналған басқару құралы. Бүгінгі таңда өндірістік қауіпсіздік менеджменті Ф. Тейлордың еңбекті ғылыми ұйымдастыру жүйесіне сүйенуі керек, ол жұмыс беруші мен жұмысшының бір-біріне қатынасын: қол жетімді жұмыс беруші және қол жетімді қызметкер деп атады. Егер біріншісі екіншісінің мүмкіндігінше жұмыс істегенін қаласа, бірақ сонымен бірге ең төменгі жалақыны талап етсе, екіншісі, керісінше, аз жұмыс істегісі келеді, бірақ үлкен жалақы алғысы келеді. Бұл диалектикалық қайшылық және Ф. Тейлордың пікірі бойынша позицияларды үнемі жақындастыру керек. Әкімшілік әр қызметкердің еңбек құралдары мен объектілерімен қарым-қатынасында жеке ерекшеліктерін ескеруге, оны оқытуға және дамытуға, қызметкерлермен жылы қарым-қатынасты жүзеге асыруға, еңбек пен жауапкершілікті тараптар арасында бөлуге жауапкершілікті өз мойнына алуы керек. Қызметкер, өз кезегінде, өз қабілетінің шыңына жетуге, қарапайым еңбек түрлерінен күрделілеріне ауысуға тырысуы керек [10].
Егер нақты міндеттер қойылған болса, өндірістегі еңбек қауіпсіздігіне қол жеткізуге болады. Өндірістік қауіпсіздік менеджментінің міндеті барлық қызметкерлердің еңбекті қорғау жөніндегі нұсқаулықтар мен ережелердің талаптарын орындауға мүдделі болуын қамтамасыз ету болып табылады. Өндірістік қауіпсіздік менеджментін енгізу және жетілдіру кәсіпорынның немесе ұйымның сапалы және тиімді, сәтті жұмыс істеуі үшін қажетті фактор болып табылады.
Жұмысшылардың қауіпсіздігіне келер болсақ, білікті, кәсіби дайындалған, өз еңбектерінің нәтижелеріне экономикалық тұрғыдан қызығушылық танытқан адам төтенше жағдайларға, өртке және одан туындайтын салдарға әкелетін қателіктер жібермейтінін атап өткен жөн.
А. Файоль кәсіпорындағы барлық операцияларды алты топқа бөлуге болатындығын анықтады:
Техникалық (өндіріс, байыту және өңдеу).
Коммерциялық (сатып алу, сату және айырбастау).
Қаржы (қаражылық құралдарды жинау және жұмсау).
Сақтандыру (мүлік пен адамдарды сақтандыру және қорғау).
Есептік (бухгалтерлік есеп, калькуляция, есеп, статистика және т.б.).
Әкімшілік (ұйымдастыру, басқару, үйлестіру және бақылау).
Бұл жұмыстардың барлығы қауіптің өзіндік ерекшеліктеріне ие, бірақ қарастырылып отырған аспектегі техникалық функциялар қауіптің қайнар көзі болып табылады, өйткені өнімді өндіру және өңдеу әр түрлі энергия түрлерін пайдаланумен байланысты. Әрине, коммерциялық, қаржылық, сақтандыру және есептік операциялар белгілі бір дәрежеде кәсіпорынның қауіпсіздігінің жағдайына әсер етеді, бірақ біз әкімшілік операциялардың маңыздылығын атап өтуіміз керек [11].
А.Файольдің анықтамасы бойынша болжау, ұйымдастыру, үйлестіру, бақылау және басқару әкімшілік басқарудың негізгі мазмұнын құрайды. Кәсіпорынның қауіпсіздігін басқару мәселесіне келер болсақ:
болжау - өндірістік ағым кестесінде айналымға енетін заттар мен материалдардың физика-химиялық және өрт және жарылыс қауіпті қасиеттерінің сипаттамаларына сүйене отырып, әр жұмыс орнында және тұтастай кәсіпорында төтенше жағдайлардың туындау мүмкіндігін болжау (жоспарлау) және қауіптер мен олардың көздерінің өзара жанасу ықтималдығын бағалау. Жоспарлау келешектегі болуы мүмкін (орындалу мерзімі бір жылдан асады), ағымдағы (ағымдағы жылдың орындалу мерзімімен); екі деңгейден тұруы мүмкін: бүкіл кәсіпорынды жоспарлау (ұзақ мерзімді және ағымдағы жоспарлау); өндірістік құрылымдық бөлімдер (цехтар) деңгейінде жоспарлау;
ұйымдастыру - ықтимал жазатайым оқиғалардың алдын алу үшін ұйымдасқан түрде қосарланған (материалдық және әлеуметтік) ағзаны құру. Өндіріс технологиясына сәйкес қабылдаулар мен еңбек әдістерін белгілеу; қолайлы еңбек жағдайларын жасау; анықталған кемшіліктерді уақытты нақты көрсетумен жедел жою;
өкім жүргізу - кәсіпорында белгіленген қауіпсіздік ережелері мен стандарттарын ұдайы және мүлтіксіз орындауға персоналды мәжбүрлеу үшін ұйымдастырушылық және әкімшілік шаралар қолдану;
үйлестіру - жоғары сапалы өндірістік қауіпсіздік жүйесін құру үшін кәсіпорын персоналының барлық бірлескен іс-әрекеттерін біріктіру, байланыстыру, үйлестіру: өндірістік процестің жұмыс істеу ерекшеліктеріне қатысты қызметкерлерді қауіпсіздік ережелеріне үйрету (нұсқаулар, оқыту, еңбекті қорғау бойынша комиссияларының қызметі және т.б.);
бақылау - әр жұмыс орнының, учаскенің, шеберхананың және тұтастай кәсіпорынның қауіпсіздік жүйесін бақылау. Еңбекті қорғау және өнеркәсіптік қауіпсіздік бойынша іс-шаралар жоспарларының орындалуын бақылауды: еңбекті қорғау қызметі кәсіподақ комитетімен және еңбекті қорғау комиссиясымен бірлесіп жүзеге асырады; өндірістік құрылымдық бөлімшелерде, қызметтерде - осы құрылымдық бөлімшелердің басшылары мен мамандары бақылайды. Іс-шаралардың орындалуы мерзімді түрде қауіпсіздік сұрақтары бойынша кеңестерінде қаралып отыруы мүмкін. Іс-шаралар жоспарларының, келісімдердің және ұжымдық келісімдердің орындалуы туралы есептерді басшылар жоспарланған есептерде тыңдайды.
Осы түсінікпен өндіріс қауіпсіздігі мәселесі менеджер үшін бас ауруы ғана болмайды. Өндіріс қауіпсіздігін басқарудың әкімшілік бағыты болжау (жоспарлау) арнайы қасиетін қамтиды - бұл оның негізгі басқару функциясы. Өндіріс қауіпсіздігін басқару үшін болжау (жоспарлау) ерекше маңызды. Бұл кәсіпорынның бүкіл әлеуметтік организмінің мәселесі. Кәсіпорынның қауіпсіздік менеджменті болжау жұмыстарын ұйымдастырудың қабылданған қағидаттарын басшылыққа алуы керек, бұл қауіпсіздік мәселелерінің сапалы сипаттамаларын, оларды тиімді пайдалану жағдайларын және оларды жақсарту тенденцияларын тез арада алуды қамтамасыз етуі керек. Бұл талаптардың орындалуы болжау бойынша жұмысты ұйымдастырудың келесі қағидаттарын ескеріп жүргізілгенде мүмкін: адрестілік, параллельдік, үздіксіздік, тікелейлілік, автоматтылық, адекваттылық, бейімділік және т.б.
Адрестілік принципі нақты ғылыми-зерттеу немесе тәжірибелік-конструкторлық ұйым, сонымен қатар нақты өнімді шығаратын кәсіпорын үшін болжамдарды орындау болып табылады [12].
Кәсіпорынның әртүрлі қызметтерінің болжау бойынша параллельділік жұмыс принципі бастапқы ақпаратты жинау және өңдеу уақытын қысқарту және болжамның өзін орындау үшін қолданылады.
Үздіксіздік қағидаты болжам аяқталғаннан кейін және қажет болған жағдайда түзетулер енгізілгеннен кейін келіп түсетін қосымша ақпаратты жүйелі жинау мен өңдеуден тұрады.
Тікелейлілік қағидаты ақпараттың бір орындаушыдан екіншісіне қысқа жолмен берілуін талап етеді.
Автоматтылық принципі - бастапқы деректерді жинауға және өңдеуге, болжауды орындауға уақыт пен еңбек шығындарын азайтудың негізгі қағидаларының бірі.
Сайма-сайлық принципі пайдалы әсердің анықталған тенденцияларын іске асыру ықтималдығын және оны алу шығындарын дәл бағалауға көмектеседі (бір құрылымдық бөлімшеде қауіпсіздік мәселелерін шешудің әдістерін қолданудың оң тәжірибесін басқаларында қолдануға болады).
Болжамдардың бейімделу принципі - бұл жүйе ретінде объектінің сыртқы және ішкі ортасының факторларын зерттеу және максималды пайдалану, болжау әдістері мен параметрлерін осы факторларға, нақты жағдайға бейімдеу [13].
Осылайша, қауіпсіздік шараларын жоспарлау функциясы жабдықтың, жұмыс орнының, технологиялық процестің қауіпсіздігіне қойылатын талаптарды орнатуда, орнату және іске қосу кезінде осы талаптардың орындалуын тексеруде, өндірістік бақылау шараларын жоспарлауда, жоспарланғандай жабдықтардың сенімділігі мен қауіпсіздігін сақтау, профилактикалық жөндеу, сауалнамалар, сынаулар және т.б. бойынша алдын-алу жұмыстарын жоспарлауда жүзеге асырылады.
Бірақ айта кету керек, жоспарлау іс-шаралардың жоспарын қамтамасыз ету қызметінсіз мүмкін емес. Жоспарлау процесін құқықтық, қаржылық, ақпараттық және техникалық қамтамасыз етуді ажыратып алу керек. Заңдық қамтамасыз ету - бұл Қазақстан Республикасының Конституциясынан бастап кәсіпорынның стандарттарына және жұмыс орнында қауіпсіздік шаралары туралы нұсқауларға, жоспарланған іс-шараларды толық көлемде жүргізуге мүмкіндік беретін құжаттарға дейінгі құжаттарды қамтиды. Қауіпсіздікті қамтамасыз ету шараларын қаржылық қолдау жоспарланған барлық іс-шараларды өткізуге мүмкіндік беретін қаражат бөлуді қарастырады. Бұған жұмыс орнының қауіпсіздігін қамтамасыз ету, технологиялық процесс, қорғаныс жүйелері, жұмысшыларды оқыту, алдын-алу шаралары мен тексерулер, ұжымдық және жеке қорғаныс құралдары және т.б. жатады. Қауіпсіздік шараларын ақпараттық қамтамасыз ету жұмыс орындарындағы және технологиялық процестердегі қауіпсіздік параметрлері туралы, олардың рұқсат етілген мәндері, өндірісті бақылаудың мерзімдері мен нәтижелері, қауіпсіздік шаралары жоспарлары, жарақаттар мен ауруларды талдау нәтижелері және т.б. туралы ақпаратты қамтиды. Қауіпсіздік шараларын техникалық қамтамасыз ету жұмыс орындарының және технологиялық процестердің жабдықтарына, приборларға, ұжымдық және жеке қорғаныс құралдарына, плакаттар және қауіпсіздік белгілеріне орнатылған қауіпсіздікті қамтамасыз етуге арналған құрылғыларды, сондай-ақ құралдарды тексеруге және сынауға арналған барлық қорғаныс жабдықтарын қамтиды [14].
Жоспарлау процесі қауіпсіздік шараларын басқарумен бірге жүруі керек, оның құрамына түрлі шаралар арқылы қауіпсіздік деңгейін жоспарларға сәйкес реттеу кіреді (мысалы, қауіпсіздік параметрлерін бақылау; қауіпсіздік параметрлерін рұқсат етілген мәндермен салыстыру; параметрлерді рұқсат етілген мәндерге өзгерту немесе тенденциялардың өзгеру мүмкіндігін бағалау; қауіпсіздікті басқару туралы шешім қабылдау)және шешімді тәжірибеде қолдану).
Сондай-ақ, қауіпсіздік жай-күйі, қабылданған шаралардың нәтижелері, жазатайым оқиғалар, аурулар туралы, қауіпсіздікті қамтамасыз етуге жұмсалған қаражат туралы барлық деректердің жинақталуын қамтамасыз ететін болжау (жоспарлау) іс-шараларын жүзеге асыруда есепке алу және талдау функциясы туралы айтпау мүмкін емес. Жинақталған мәліметтер негізінде қауіпсіздіктің жай-күйіне сандық және сапалық талдау жүргізу қажет, оның нәтижелері қауіпсіздікті қамтамасыз ету бойынша іс-шаралар жоспарын нақтылауға және қажет болған жағдайда түзетуге мүмкіндік береді.
Осылайша, өндірістің қауіпсіздігін басқару қазіргі әлемде елдердің, корпорациялардың және фирмалардың басты байлығына айналатын маңызды материалдық емес ресурсты - адами капиталды қалыптастыруға және сақтауға бағытталған болуы керек. Бұл үшін адам капиталын тасымалдаушылар -жұмысшыларға қауіпсіз еңбек жағдайларын жасау, олардағы техникалық білімнің қажетті деңгейін қалыптастыру қажет. Бұл қазіргі өндіріс жағдайында кәсіпорынның сәттілік факторы ретінде қауіпсіздігін басқарудың басты миссиясы [14].
OHSAS 18001 спецификациясы ұйымға қауіпсіздік пен денсаулықты басқару жүйесіне төнетін қатерді басқаруға және тиімділігін арттыруға мүмкіндік беретін кәсіби қауіпсіздік және денсаулық менеджменті жүйесіне қойылатын (OHSAS) талаптарды ұсынады.
OHSAS 18001 талаптарына сәйкес компания өз қызметі барысында туындайтын барлық қауіптер туралы білуі керек. Бұл тәсілді практикада қолдану үшін Халықаралық еңбек ұйымы әзірлеген еңбекті қорғауды басқару жүйесі (ЕҚБЖ) ұсынылды, соған сәйкес негізгі міндет іске асырылады: компанияның тәуекелдерін азайту (1 сурет).
Сурет 1 Еңбекті қорғауды басқару жүйесінің ұйымдық сұлбасы
Бұл сұлба ЕҚБЖ құрылысында үрдістік және жүйелік тәсілдерді қолдануға мүмкіндік береді, бұл оның жұмысының тиімділігін арттыруды қамтамасыз етеді. Компанияның еңбекті қорғау саласындағы қызметі тәуекелдерді басқаруға бағытталған өзара байланысты процестер жүйесімен ұсынылған.
OHSAS 18001 стандартына сәйкес ұйым берілген үлгіге сәйкес денсаулық пен қауіпсіздікті басқарудың кәсіби жүйесін жасауы және жүргізуі керек (2-сурет) [15].
Сурет 2 Кәсіпорынның еңбекті қорғау мен өндірістік қауіпсіздігін басқару моделі
Модельге сәтті жұмыс атқаратын менеджмент жүйесінің 6 элементі кіреді:
- кәсіби қауіпсіздік пен денсаулық саласындағы саясаты;
- жоспарлау;
- енгізу және жұмыс істеу;
- тексеру және түзету әрекеттерін жүргізу;
- басшылық тарапынан талдау;
- үздіксіз жетілдіру.
Ұлттық стандарт сонымен қатар ЕҚБЖ моделін ұсынады.
Халықаралық және қазақстандық стандарттар ұсынған кәсіби денсаулық пен қауіпсіздікменеджменті жүйесі мен еңбекті қорғауды басқару жүйесі бірыңғай әдістемеге негізделген деп айта аламыз. Жүйелер мазмұнында бірдей элементтерге ие.
ЕҚБЖ құру және оның жұмыс істеу әдістемесі белгілі: жоспар - орындау - бақылау - іс-қимыл қағидаттарына негізделген.
ЕҚБЖ басқару объектісі - бұл жұмыс орындарында, өндірістік бөлімдерде және тұтастай алғанда ұйымда қауіпсіз және салауатты еңбек жағдайларын қамтамасыз етуге арналған функционалды қызметтер мен ұйымның құрылымдық бөлімшелерінің қызметі [15].
ЕҚБЖ міндеттерін шешу ұйымды басқарудың барлық деңгейлерінде менеджерлер мен орындаушылардың функцияларына, заң актілерінде, жарлықтарда, жарғыларда, ережелерде, нұсқаулықтарда және басқа стандарттарда, сондай-ақ еңбек ұжымдарының шешімдерінде бекітілген құқықтары мен міндеттеріне сәйкес басқару шешімдерін қабылдау және орындау арқылы жүзеге асырылады. .
Жаңа қағидаттарға негізделген ЕҚБЖ әзірлеу үшін ұйымдағы еңбекті қорғау жағдайын егжей-тегжейлі талдау және бағалау қажет.
Құжаттаманың қосымша деңгейі ретінде (ірі кәсіпорындарда), мысалы, агрегаттық журналдар, технологиялық карталар, бұйрықтар және т.б. енгізіледі.
Жаңа тәсілге сәйкес қауіпсіздік жұлдызы салынды (3-сурет). Ұйымда оның құрамдас бөліктерінің болуы қауіпсіздік пен еңбектің қолайлы жағдайларын жасаудың негізін құрайды.
Қауіпсіздік жұлдызының құрылуы еңбекті қорғау және қауіпсіздік мәселесі осы сипаттағы мәселелермен тікелей айналысатын бірнеше құрылымдық бөлімшенің проблемасы ғана емес екенін көрсетеді. Еңбекті қорғау мәселелеріне жүйелі түрде қарау керек. Кәсіпорынның өзіне де, оның қауіпсіздігіне де (жеткізушілерден тұтынушыларға) әсер ететін көптеген факторларды ескеру қажет.
Еңбекті қорғауды басқару жүйесін қалыптастыру еңбекті қорғау саясатын әзірлеуден, өндірісті басқарудың барлық деңгейлеріндегі жұмыс берушілер мен жұмысшылар үшін (менеджерлер, мамандар, қызметкерлер, жұмысшылар) белгілі бір функциялар мен міндеттерді белгілеуден басталады. Төменде еңбекті қорғау шараларын жоспарлау және олардың орындалуын ұйымдастыру қарастырылған. Сонымен қатар, тұрақты мониторинг, есепке алу, жүргізіліп жатқан жұмысты талдау және бағалау жүргізіледі [16].
Сурет 3 Қауіпсіздік жұлдызы
Әлемдік тәжірибеде еңбекті қорғауды басқару жүйесінің тиімділігін бағалау кезінде қауіпті факторлар немесе ықтимал қауіптер туралы мәліметтер қолданылады. Апаттар мен жарақаттану көрсеткіштерін (реактивті көрсеткіштер) бағалау әрдайым дұрыс бола бермейді. Белсенді көрсеткіштерді мақсатты түрде ескерген жөн, яғни менеджерлердің жұмысын еңбекті қорғау саласында қол жеткен нәтижелерге сәйкес бағалау керек.
Ұйымдарда еңбек қауіпсіздігін басқару жүйесін құру әкімшілік реформа жағдайында және қауіпсіздік техникалық регламенттерін әзірлеуге және енгізуге байланысты мемлекеттік қауіпсіздік жүйесін жетілдіруге байланысты өзекті болып табылады.
Еңбекті қорғауды басқару жүйесін ұйымда құру, оның бәсекеге қабілеттілігін арттыратын және бәсекелестік артықшылықтарын тудыратын нарықтағы беделінің жақсаруына әкеледі. Мұндай жүйелерді құру алдымен қауіпсіздік, содан кейін жұмыс ұранымен жүруі керек [17].
1.3 Қазақстандық кәсіпорындарда кәсіби денсаулық пен қауіпсіздік менеджменті жүйесін енгізудің ерекшеліктері
Қазіргі жағдайда отандық компаниялардың еңбекті қорғауды басқарудың жаңа қағидаттарына көшуі жүзеге асырылуда, ол негізінен ҚР СТ 12.0.001 негізделеді.
Дәстүрлі тәсіл, негізінен, ЕҚБЖ қалыптастыру сұрақтары бойынша ұйым әзірлеген нормативтік, әдістемелік, ұйымдастырушылық және басқа құжаттаманың талаптарын сақтау болып табылады. Жаңа тәсіл ұйым мәдениеті, қызметкерлердің мінез-құлқы, жауапкершілікті жоғарылату және ұйымның белгілі бір мақсаттарға ұмтылуы сияқты факторларды қолданудан тұрады.
Айта кету керек, біздің елімізде ұзақ уақыттан бері кәсіптік жарақаттарды бағалауға қате қалыптасқан көзқарас қолданылып келеді. Өндірісте басты назар өлімге әкелетін және ауыр жағдайларға аударылады, жеңіл жарақаттар мен микро-жарақаттар онша ескерілмейді (зерттелмеген және ескерілмеген), сондықтан қауіпті факторлар мен қауіп-қатерлер талданбайды және басқарылмайды.
Сайып келгенде, бұл жазатайым оқиғалар статистикасының үлкен бұрмалануына әкелді [18].
Сонымен бірге, батыстық және отандық зерттеулер көрсеткендей, бір өлім жағдайының алдында өкпеге жақын жердегі ауыр жарақат, (бір күнге немесе одан да көп күнге созылған жұмысқа қабілетсіздікпен байланысты), жұмыс орнында бір мыңнан үш мыңға дейінгі микрожарақат немесе мыңдаған қауіптер пайда болады. Мұның бәрін Дюпон пирамидасы түрінде - жарақат пен қауіптің таралу пирамидасы түрінде суреттеуге болады (4 сурет).
Сурет 4 Дюпон пирамидасы
Кәсіпорындарда жазатайым оқиғаларды немесе кез-келген оқиғаларды тергеудің маңызы зор. Осы мақсатта қауіптілікті талдау әдістері мен жұмысқа қабілеттіліктен айырылу арасындағы байланыс әдістерін, ақау ағашын талдау, қателіктер ағашы талдау әдістері қолданылады. Әдістердің мәні - оқиғаның кезекпен, кезең-кезеңімен зерттелуі.
Ұйымдағы еңбекті қорғауды басқарудың жаңа тәсілдерін жүзеге асыруда жоғары және орта деңгейдегі менеджерлердің, сондай-ақ шеберлер мен жұмысшылардың рөлі мен жұмысын бағалаудың түбегейлі жаңа әдісі бар [19].
Ұйымның жоғары басшылығы еңбекті қорғау саясатына жауап береді, еңбекті қорғау мәселелерін шешуде көшбасшылықты көрсетеді және оның саясатын жүзеге асыруға мүдделі. Осы мақсатта басшылық саясатты жүзеге асырудың мақсаттары мен міндеттерін анықтайды, олардың негізінде корпорацияның еңбекті қорғау саласындағы философиясын қалыптастырады және, осылайша, оны ұйымдастыруда еңбекті қорғаудың корпоративтік мәдениетін қалыптастырады.
2005 жылғы 1 қаңтардан бастап қазақстандық компаниялардың қызмет тәжірибесіне ҚР СТ 12.0.001 енгізілуі барлық ұйымдардың нарықтық экономикаға және халықаралық талаптарға сәйкес келетін еңбек қауіпсіздігі менеджменті жүйесінің жаңа моделін жасауға кеңінен ауысуы туралы айтуға мүмкіндік береді. 2005 жылдың желтоқсанында, Қазақстанның металлургиялық тәжірибесінде алғаш рет әлемдегі металлургия кешеніндегі ең ірі ұйымдардың бірі BVQI (Франция) өзінің өндірістік қауіпсіздігі мен еңбекті қорғауды басқару жүйесінің OHSAS 18001 стандартына сәйкестігіне сертификаттаудан өтті, және команда халықаралық сертификатқа ие болды. [20]. Сонымен қатар, OHSAS 18001 стандарты негізінде жұмыс істейтін кәсіпорындардың қатарына жатады. 2016 жылы компания ИСО 14001 және OHSAS 18001 стандарттарының талаптарына сәйкес өнеркәсіптік қауіпсіздік, еңбекті және қоршаған ортаны қорғауды басқару жүйесінің үшінші аудитін өткізді.
Еңбекті қорғау және кәсіби қауіпсіздік менеджмент жүйесін дамыту бойынша белсенді жұмыстарды металлургия зауыты жүзеге асырады. Компания басшылығы металлургиядағы еңбекті қорғау ғылыми-зерттеу институтымен OHSAS 18001 халықаралық стандартына сәйкес келетін еңбекті қорғау және кәсіби қауіпсіздікті басқару жүйесін әзірлеу туралы келісім жасасты.
Сонымен бірге, ЕҚБЖ жаңа үлгілерін әзірлеу және енгізу тәжірибесі өте маңызды және өткір проблеманы атап көрсетті - бұл ЕҚБЖ әзірлеуді және енгізуді қалайтын кәсіпорындар мен ұйымдардың нормативтік-құқықтық қамтамасыз етілуінің жеткіліксіздігі.
Осы мақсатта 2005 жылдың шілдесінде халықаралық және қазақстандық сарапшылар тобы Қазақстанның еңбек қатынастары департаментінің мамандарымен бірлесіп, ЕО есебінен жүзеге асырылатын еңбекті қорғау және қауіпсіздік бойынша нормативтік-құқықтық базаны жақындастыру екі жылдық жоба бойынша жұмыс бастады (ЕО пен Қазақстан ынтымақтастығы аясында) [21].
Бұл жобаның мақсаты - Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігіне еңбекті қорғау саласындағы қазақстандық заңдар мен стандарттарды қайта қарау мен жетілдіруде көмек көрсету. Жоба Қазақстан Республикасының заңнамасын ЕО заңнамасымен және басқа халықаралық стандарттармен жақындастыруға ықпал етуге арналған [22].
Менеджменттің қазіргі жаһандық тенденциялары - бұл ұйым қызметінің әр түрлі аспектілерін басқару, әдетте, өндіріс қауіпсіздігін басқару, қоршаған ортаны қорғау және сапа менеджменті кіретін интеграцияланған негізде жүзеге асырылады. Сондықтан OHSAS 18001 халықаралық стандарты алғашында ISO 9000 және ISO 14000 стандарттарымен үйлесімділікті ескере отырып әзірленген, яғни ISO 9000, ISO 14000 және OHSAS 18001 стандарттарының талаптарына сәйкес интеграцияланған басқару жүйесін құру туралы айтуға болады.
ИСО 9001 стандартының әдістемесі мен талаптарының икемділігі мен әмбебаптығы, оның талаптарына сәйкес келетін сапа менеджменті жүйесінің негізінде ерекше қиындықтарсыз, кәсіпорынның корпоративті басқару жүйесін ISO 14000 және OHSAS 18001 талаптарына сәйкес келтіруге мүмкіндік береді. Бұл стандарттау нысандарының құрылымы мен құрамының жақындығына байланысты.
Бұл жағдайда бірқатар жаңа құжаттарды әзірлеу және сапа менеджменті жүйесінің бірқатар құжаттарын, соның ішінде сапа саласындағы саясатты және кәсіпорынның мақсаттарын, экологиялық, қауіпсіздік және денсаулық мәселелерін ескеретін бағдарламалар мен жоспарларды әзірлеу қажет болады.
Осылайша, біріктірілген менеджмент жүйесін құру - еңбек қауіпсіздігі менеджментінің тиімділігін арттырудың келесі қадамы және тұтастай алғанда ұйымның қызметі.
Қазіргі уақытта отандық ұйымдардың жетекшілері мен мамандары ұйымға сенімділікті қамтамасыз ету үшін өнімнің сапасын жақсарту және бағаны төмендету ғана емес, сонымен бірге ұйымның беделін арттыру, оның ішінде еңбек жағдайлары мен еңбекті қорғауды жақсарту қажет деген түсінікке келді.
Ұйымда ЕҚБЖ болуы, сондай-ақ оларды сертификаттау кәсіпкерлерге ұйым басшылығының осы бағыттарда мақсатты жұмыстар жүргізетініне сенімділік береді. Сондықтан халықаралық нарыққа шығатын ұйымдар еңбекті қорғауды басқару жүйесін құруды бастайды және оларды сертификаттауды жүргізеді [23].
2 ШЖҚ РМК Ұлттық сараптау орталығында қауіпсіз өндіріс жүйесін әзірлеу мен енгізу процесін зерттеу
2.1 Кәсіпорынның қолданысындағы қауіпсіз өндіріс жүйесінің сипаттамасы
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі Қоғамдық денсаулық сақтау комитетінің Ұлттық сараптама орталығы шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорны халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығын қамтамасыз ету саласындағы қызметті жүзеге асырады. ҰКП - бұл Қазақстан Республикасының барлық аумағын қамтитын кең филиалдық жүйесі бар жүйе. Орталық санитарлық-эпидемиологиялық сараптаманы үнемі жетілдіруге, зерттеу уақытын қысқартуға, денсаулық сақтау қажеттіліктеріне нақты және сенімді нәтижелерді қамтамасыз етуге, сондай-ақ эпидемияға қарсы және профилактикалық шаралардың уақтылы болуын қамтамасыз етуге бағытталған. Орталық тұрғындардың өмірі мен денсаулығының қауіпсіздігін қамтамасыз етуге тырысады. Орталық қажетті жұмыс жағдайларын қамтамасыз ете отырып, өз қызметкерлерінің кәсіпқойлығын арттыруға тырысады.
ШЖҚ РМК Ұлттық сараптама орталығында ISO 9001:2016 халықаралық стандартының талаптарына сәйкес келетін сапа менеджменті жүйесі енгізілген.
ШЖҚ РМК Ұлттық сараптама орталығында қауіпсіз өндіріс жүйесі енгізіліп, жұмыс істеуде. Қауіпсіз өндіріс жүйесі (ҚӨЖ) - бұл өндірістік және экологиялық қауіпсіздік саласындағы компания қызметінің әр түрлі аспектілерін көрсететін кешенді басқару жүйесі. Оған еңбекті қорғау, өнеркәсіптік қауіпсіздік және қоршаған ортаны қорғау кіреді. ЕНS қызметі - бұл ҚӨЖ-нің жұмысына жауап беретін кәсіпорынның құрылымдық бөлімшесі.
ҚӨЖ 2003 жылдан бері келесілердің негізінде жұмыс істейді:
- OHSAS 18001 Өнеркәсіптік қауіпсіздік және еңбекті қорғау саласындағы менеджмент жүйесі. Талаптар;
- ISO 14001 Экологиялық менеджмент жүйесі. Пайдалануға арналған нұсқаулықпен сипаттама ;
- корпоративтік стандарттар жүйесі.
ҚӨЖ мақсаты - заңнамалық және нормативтік актілердің талаптарын сақтай отырып, еңбек қызметі барысында персоналдың қауіпсіз жағдайлары мен еңбегін, экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, қызметкерлердің өмірі мен денсаулығын сақтау.
EHS қызметінің құрамы аз, оның құрамына еңбекті қорғау, өнеркәсіптік қауіпсіздік және қоршаған ортаны қорғау менеджері және еңбекті қорғау, өнеркәсіптік қауіпсіздік және қоршаған ортаны қорғау маманы кіреді.
Жоғарыда айтылғандай, ҚӨЖ экологиялық стандарт негізінде де жұмыс істейді. Осыған байланысты, қоршаған ортаны қорғау саласында келесі іс-шаралар жүзеге асырылады:
- нөсерлі сулардың ағып кетуіне тұрақты мониторинг жүргізу;
- қалдықтардың пайда болу нормативтері мен оларды жою лимиттерін келісу және бекіту;
- шығарындылардың ұйымдастырылған көздерінен атмосфераға зиянды заттардың шығарылуын бақылау және кәсіпорындағы шаң мен газды алу жүйесінің тиімділігін бақылау.
Кәсіпорындағы ҚӨЖ ашықтық, қол жетімділік және жариялылық қағидаттары негізінде жұмыс істейді. Құқық бұзушылықтар немесе кез келген оқыс оқиғалар туралы барлық ақпарат Flash-хабарламаларды пайдаланатын барлық қызметкерлерге жеткізіледі.
Кез-келген сәйкессіздіктерді тұрақты негізде анықтау үшін еңбекті қорғау, өнеркәсіптік қауіпсіздік және қоршаған ортаны қорғау саласындағы қауіпсіз өндіріс талаптарына (кәсіпорынның жұмыс нормативтері, ең қатаң талаптарды қолдану қағидаты бойынша Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптары) сәйкестігіне мониторинг жасалады, оны күнделікті, апта сайын, ай сайын кәсіпорынның өндірісінде жауапты адамдар (супервайзерлер) және EHS қызметі қызметкерлері ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz